Bilimsel Araştırma Yöntemleri

1. Bilimsel Araştırma Yöntemleri Temel Kavramlar

2. İçerik • Bilginin kaynağı nedir? • Bilimsel Bilgi Nedir? • Bilim nedir? • Bilimin özellikleri nelerdir? • Bilimsel Yöntem nedir? • Bilimsel Araştırma nasıl yapılır?

3. Bilginin Kaynağı • Bilgi, herhangi bir biçimde (formatta) bulunabilen, resmi ya da resmi olmayan yollarla iletilen, insan zihnine ait tüm olgular, sonuçlar, fikirler, yaratıcı işlerdir. • Bilgi; insanın zihinsel faaliyetleri sonucunda elde ettiği ürünlerdir. • Duyu-Deneyim • Akıl • Sezgi • Bellek • İnançlar • Otorite • İdeoloji

4. Bilginin Kaynağı • Rasyonalizm: • Rasyonalizm, Fransızca kökenli bir kelime olup Türkçe’yeakılcılık olarak tercüme edilebilir. Rasyonalizme göre doğru bilgiye ulaşmak mümkündür ve bilgi, sadece akıl ile ulaşılabilecek bir konumdadır. Bu bağlamda evrensel, objektif, mutlak bilgilere akıl kullanılmaksızın kesinlikle ulaşılamaz. • Doğuştan fikre, akla, tümdengelime meyillidir. • Deneycilik: • Deneycilik akımına göre insanların aklında, doğuştan gelen hiçbir bilgi mevcut değildir.Bu yaklaşımda bilgiye ancak gözlem ve deney yoluyla ulaşılabileceği savunulur. İnsan zihni, doğuştan boş bir levha (tabularasa) gibidir. Yine ampirizme göre sahip olduğumuz tüm bilgilerimizi deney ve gözlemlerle, duyular aracılığı ile elde ederiz. • Duyuma, tümevarıma, doğuştan olmayan fikirlere odaklanır.

5. Bilgi ile İlgili Çeşitli Tanımlar • Veri (data): İşlenmemiş, düzenlenmemiş ham gerçekliktir. Bilginin kaynağıdır. • Bilgi (enformasyon) (Information): İnsanların akıl ya da gözlem yoluyla elde edip, doğru olarak kabul ettikleri bildirimdir. Bilginin alınması ve verilmesi bilinçli yapılır. • Bilgi (knowledge): Kişinin bilinciyle ilgilidir. Bilme sürecindeki bir üst basamaktır ve bireysel bilginin oluşmasını sağlar. Kesin değildir. Zamana, çevreye göre değişebilir. • Kavrayış (understanding): Bilginin (knowledge) ötesindedir. Kişinin sadece ne bildiğinin farkında olması değil, neyi bilmediğinin ve neye gereksinimi olduğunun ve bunların nasıl birbiriyle ilişkilendirilebileceğinin farkına varmasıdır. • Akıl (wisdom): Kavrayışın ötesindedir. Akıl bilginin (knowledge) nasıl kullanılacağını bilmektir.

6. Bilginin Tarihsel Önemi • Bilgiyi işleyen tüm teknolojiler, onları kullanan tüm toplumları derinden etkilemiştir. • Johannes Gutenberg’in baskı makinesini icat etmesi, reformistlerin Katolik Kilisesi’nin politik gücünü sarsmasına yardım etmiştir. • Basılan kitaplar Vatikan’ın kontrol etmesini imkansız kılacak derecede hızlı bir şekilde “bilgi” yaymaya başlamıştır.

7. Bilginin Tarihsel Önemi • Daha sonra ortaya çıkan Sanayi Devrimi ise üretimden dağıtıma kadar geçen süreç ile işgücünü yönetmek ve ürünlere her geçen gün artan talebi karşılamak için yeni teknolojiler yaratmıştır. Sanayiciler seri üretim ile üretilen ürünlerini yaymak için yollar aramışlardır. • Sonuç: telgraf, telefon, gazeteler, reklamcılık, finansal muhasebe yöntemleri, pazar araştırmaları ve yayın sektörü.

8. Bilgi Türleri • Gündelik bilgi • Teknik bilgi • Bilimsel bilgi • Dini bilgi • Felsefi bilgi

9. Bilgi Türleri • Gündelik bilgi • Sadece duyu organları aracılığıyla dış dünyanın açıklanma biçimidir. Bu bilginin oluşumunda denemelerin, tecrübelerin ve gözlemlerin etkisi büyüktür. Belirli bir yönteme dayanılarak kazanılmış bir bilgi değildir, genel geçerliliği de yoktur. • Örnek: Birkaç yeşil elmanın ekşi olduğunu görünce; “yeşil elmalar ekşidir" genellemesi yapmak.

10. Bilgi Türleri • Teknik Bilgi: • Bir araç gereci kullanmak üzere edinilen bilgi ve beceriler. • İnsan hayatında gündelik ihtiyaçları gidermek ya da yaşamı devam ettirmek için gerekli olabilecek bilgi.

11. Bilimsel Bilgi • Bilimsel bilgi, bilimsel yöntemler ile elde edilen bilgidir. Bilimsel yöntem akıl, deney ve gözleme dayalıdır. Bir bilginin bilimsel olmasının ölçütü yöntemsel olmasıdır. Bilimsel bilgi objektif, sistemli, tutarlı ve eleştiriye açık bilgidir. • Bilimsel bilgi, teknik bilgiden farklı olarak uygulama bilgisi değil, teorik bilgidir. Bilim adamı nesneye "bilmek için bilmek" amacı ile yönelir.

12. Bilimsel Bilginin Özellikleri • Yönteme dayalı (sistemli, tutarlı) • Sınırlı bir konuyu ele alır • Olgusal (var olanı inceler) • Kanun, teori, yasa • Akıl, deney, gözlem • Nesnel (kişiye göre değişmez) • Evrensel (herkes için) • Eleştiriye açık

13. Bilimsel Bilgi • Patates, elma ve soğanın tatları aynıdır. Onlardan farklı tat alındığı duygusunu uyandıran, farklı kokulara sahip olmalarıdır. • Üzümler eğer mikrodalga fırına atılırsa patlar. • Dünyanın en hızlı kuşu 3 saniyede 128 km hıza ulaşabilen boğazlı kırlangıçtır. • İnsan nefesi -90 derecede donar ve gözle görülebilir. • Yer çekiminin olmadığı bir ortamda mum alevinin aldığı şekil küreye benzer.

14. Bilim bir bilgi yığını değildir… • Bilim gerçeklerden kuruludur, tıpkı evin tuğlalardan kurulu olması gibi. Ancak gerçeklerin toplanması bilim değildir. Tıpkı bir küme tuğlanın ev anlamına gelmemesi gibi…

15. Bilim • Geçerliliği kabul edilmiş sistemli bilgiler bütünü • Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan sistemli bilgiler bütünüdür.

16. Bilim • Bilim kavramı geçmişteki anlamını büyük ölçüde Aristo’ya borçludur. Aristo'ya göre bilim; bir nesneyi var eden sebebi bilmektir. • Einstein’a göre bilim; Her türlü düzenden yoksun duyu verileri (algılar) ile mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabasıdır. • Russell’ göre bilim; gözlem ve gözleme dayalı uslama (alkıl yürütme) yoluyla önce dünyaya ilişkin olguları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasalar bulma çabasıdır.

17. Bilim • Bilim, latincescientia (BİLGİ) sözcüğünden türemiştir; • Gözlemlenebilir fiziksel kanıtlarla doğanın ve doğal olayların işleyişini anlamak ve anlaşılır kılmak için yapılan düzenlenmiş insani çabayı ifade eder. • Bu işlem, doğal olayların doğrudan gözlemlenmesiyle ve/veya doğal olayın kontrollü ortamlarda tekrarlanarak denenmesiyle yürütülür.

18. Bilim • Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim. • Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi. • Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir amaca yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci.

19. Bilim • Pek çok tarihçi Modern Bilimin Galileo Galilei (1564-1642)Johannes Kepler (1571-1630) ve Francis Bacon (1561-1626) tarafından 16. yy dan sonra başlatıldığı görüşündedir. • Bu dönemle birlikte daha önceki skolastik düşünce şekli bırakılmış, deney ve gözlemlerle elde edilen bilgilerin genelleme veya teorileri doğrular veya çürütür nitelikte olması niteliğine kavuşmuştur.

20. Geçmişten Günümüze Bilim • Geleneksel Bilim Anlayışı: • Bilim sadece bilimsel bilgiden oluşur. • Bilim deney yapmaktır. • Bilimin amacı kesin doğruları bulmaktır. • Çağdaş Bilim Anlayışı: • Bilim doğa hakkında öğrenmemiz için bilgilerimizin organizasyonudur. • Bilim bulunanların bir araştırmasıdır (süreçtir). • Bilim birçok disiplin ve yöntemden oluşur. • Bilimin yaratıcılığı ve devamlılığı insanın parçasıdır (Bilim yaşamdır).

21. Geleneksel Bilim İnsanı Anlayışı • Bir bilim insanı bilimsel iddiaları yalnızca deneysel kanıtlarla değerlendirir. • Bilim insanının bütün çalışmalarında açık fikirli ve objektif olduğu kabul edilir. • Bilim insanı kesin gerçekleri keşfetmek için çalışır. • Bilim insanları kuramsal bilimin dışındaki herhangi bir şeyden etkilenmekten kaçınmalıdır. • Bilim insanları duyularıyla algıladıkları verileri kesin olarak rapor etmelidir.

22. Çağdaş Bilim İnsanı Anlayışı • Bilim insanı meraklıdır. • Bilim insanı hayal gücü ve yaratıcılığını kullanarak bilimsel çalışma yapar. • Bilim insanı ilk bilgileri, gözlemleri, mantığı ve sosyal unsurlara dayalı olarak yorumlar. • Bilim insanı ilk bilgileri, gözlemleri, mantığa dayalı olarak oluşturur. • Bilim insanları geçmiş araştırmalardan etkilenir. • Yeni bilgilerle eski bilgileri harmanlar.

23. Bilimin Temel İşlevleri • Anlama/ Betimleme (nedir) • Açıklama (niçin) • İdiografik: Spesifik bir olayın açıklanması • Nomotetik: Daha çok olayın genel olarak açıklanması • Yordama (tahmin) • Kontrol (uygulama)

24. Bilimin İşlevleri

25. Açıklamak • Olgu ya da olgusal durumları açıklamak bilimin en temel işlevidir. Bilim adamları olayların ya da olgusal durumların sadece adını vermek, onları sınıflandırmak ya da ne olduklarını bilmekle yetinmezler. İnceledikleri olay ya da olgusal durumların niçin ve nasıl oluştuklarıyla ilgili olarak da açıklamalarda bulunmaya çalışırlar. • Örneğin, “soğanın niçin acı olduğu”, “limonun niçin ekşi olduğu” sorularının yanıtları üzerinde çalışan bilim adamları niçinlerin yanı sıra nasıl ve hangi durumlarda olduğu sorularının yanıtlarını da bulmaya ve bu yanıtları sitemli bir biçimde açıklamaya özen gösterirler.

26. Yordamak • Bilinen ya da gözlenen durumlardan yola çıkarak bilinmeyen ya da gözlenmeyen durumlar hakkında kestirimde bulunmak anlamına gelir. Bilim adamları, gözledikleri olgu ya da olayları sadece açıklayan genellemeler ileri sürmekle kalmayıp geleceğe yönelik güvenilir kestirimlerde de bulunurlar. • Örneğin, Türkiye’deki elektrik tüketimine ilişkin bu günkü verileri değerlendirerek Türkiye’nin 2040’lı yıllardaki elektrik gereksinimine yönelik kestirimlerde bulunmak.

27. Kontrol Altına Almak • İstenilen sonuçları elde edebilmek için gerekli olan koşullar kontrol altında tutulmalıdır. • Örneğin, belli bir öğretim tekniğinin öğrencilerin akademik başarıları üzerindeki etkisini sınamak isteyen bir araştırmacı söz konusu öğretim tekniği dışındaki diğer tüm değişkenleri kontrol altında tutmaya çalışır.

28. Bilimin Türleri Formel Bilimler Duyularımızla kavrayamadığımız zihinsel olarak düşüncede var olduğunu kabul ettiğimiz ilke ve sembolleri konu edinen; Matematik, Mantık… Doğa Bilimleri Doğayı , doğada yer alan varlıkları ve olayları inceleyen ve tümevarım yöntemini kullanan ve doğa yasalarını bulmaya çalışan Fizik, Kimya, Biyoloji, Astronomi, Jeoloji … Sosyal ve Beşeri Bilimler İnsanı; insanın tarihsel, kültürel, toplumsal dünyasını konu edinen hem tümevarımı hem tümdengelimi kullanan Tarih, Antropoloji, Psikoloji, Sosyoloji

29. Bilimin Özellikleri Doğruluk Kanıtlanabilirlik • Süreklilik Tarafsızlık Genellenebilirlik Gerçeklik Tekrarlanabilirlik

30. Bilimin Özellikleri Tarafsızlık Bilimsel bilgiler, dil din, ırk, ulus, kültür gibi özelliklerden etkilenmezler. Kanıtlanabilirlik Bilimsel bilginin farklızamanlardatekrarlandığında aynı sonucu vermesi

31. Bilimin Özellikleri Doğruluk Bilimin bilim olabilmesi için hatasız olması oldukça önemlidir. Bunun için de geçerli ve güvenilir ölçme araçları kullanılmalıdır.

32. Bilimin Özellikleri Süreklilik Geçmişten günümüze ve günümüzden geçmişe doğru süreklilik niteliğini taşıyarak yeni bilgilere ulaşmayı amaçlar.

33. Bilimin Özellikleri Genellenebilirlik Bilim tek bir örnek üzerinden bilgi üretmek yerine örnekler ya da olaylar sonucu ulaşılan bilgilerin genellenebilirliği özelliğine sahiptir. Gerçeklik Bilim, gerçekte olan ve olma olasılığı yüksek durumları açıklamak ve araştırmakla ilgilenir.

34. Bilimin Özellikleri Tekrarlanabilirlik Bilimsel çalışmalar aynı ya da benzer koşullar altında aynı yöntem ve tekniklerle tekrarlanarak benzer sonuçlara ulaşmayı amaçlar.

35. Bilimsel Yöntem • Bilimsel süreç becerileri, bilim insanlarını bilgiye ulaşmada ve bilgiyi işlemede kullandıkları yol ve yöntemlerdir. • Bilimin yapısını ve işlevini daha iyi anlamak için bilimin yöntemsel basamaklarının iyi bilinmesi gerekir. • Bilimsel bilginin en önemli özelliği bu basamaklardan geçerek oluşmasıdır.

36. Bilimsel Yöntem • Bilimsel yöntem; • Bilim üretme yolu • kanıtlanmış bilgi elde etmek için izlenen yol şeklinde tanımlanabilir. • Bilimsel yöntem tümdengelim ve tümevarımın bir sentezidir.

37. Bilimsel Yöntem Basamakları • 1.Gözlem Yapma • 2.Ölçme • 3.Sınıflama • 4.İletişim Kurmak • 5.Çıkarım Yapmak • 6.Tahmin Yapmak • 7.Değişkenleri Belirleme ve Kontrol Etme • 8.İşevuruk (Operasyonel) Tanımlama • 9.Hipotez Kurma • 10.Verileri Yorumlama ve Sonuç Çıkarma • 11.Deney Yapma

38. Gözlem Yapma • Bilimsel sürecin ilk basamağıdır. • Bilim, nesneleri ve olayları gözlem ile başlar. • Beş duyu organı kullanılarak (herhangi biri yada kombinasyonları) bir nesnenin ya da olayın özellikleri belirlenmeye çalışılır. • Duyu organlarına destek olmak için araç gereç kullanılması gerekebilir. Örneğin mikroskop veya teleskop kullanımı.

39. Ölçme • Ölçme işlemi, temel anlamda nesnelerin özelliklerinin standart yada standart olmayan birimlere göre karşılaştırılmasıdır. • Örneğin bir nesnenin uzunluğu metre açısından, bir nesnenin kütlesini gram cinsinden ifade edilmesi olayıdır. Burada metre ve kilogram belli bir referans sisteminin standardıdır. • Ölçümler, gözlemleri daha hassas yapmak için kullanılır. Yani objenin tanımlanmasında sayıların kullanılmasıdır.

40. Sınıflama • Sınıflama gözlenebilir özellikleri esas alınarak nesneleri ya da olayları gruplama işidir. • Sınıflama yapılması nesnelerin benzer özellikleri üzerine odaklanma, nesnenin en önemli özelliğini ve fonksiyonunu anlamada yardımcı olur.

41. İletişim Kurmak • Gözlemler sonucu elde edilen verileri diğer insanların anlayabileceği çeşitli bilgi formlarına (bilimsel dergi, toplantı, seminer) dönüştürmedir. • İletişim sayesinde bilginin sürekli incelenmesi, gelişimi ve bilimsel bilginin kullanışlılığı sağlanmış olur.

42. Çıkarım Yapmak • Bir gözlemden bir sonuca veya genellemeye varmadır. • Sonuç çıkarma, insanların bir şeyin niçin olduğu hakkında yaptıkları en iyi tahmindir. • Çıkarım yapan kişiden kanıt istenir. • Dersten ya da ödevden düşük not alan öğrencilerin yaptıkları çıkarımlar.

43. Tahmin Yapmak • Gözlemler sonucu elde edilen verilere dayalı olarak gelecekteki muhtemel olayları veya bunların sonuçlarını kestirmektir. • Gelecek zaman için tahmin yapılabildiği gibi şu anki durum geçmiş zamandaki bir örnekle değerlendirilebilir. • Çıkarımlar, geçmişte gerçekleşmiş olayın muhtemel açıklamaları iken; tahminler, gelecekte olması muhtemel durumlarla ilgilidir.

44. Değişkenleri Belirleme ve Kontrol Etme • Değişkenleri belirlemek, deney yapmada merkezi bir role sahiptir. • Kontrol edilmesi veya sabit tutulması gereken verileri tanımlama önemlidir. • Genellikle olayları etkileyen bir çok değişken vardır. • Gözlemlediğimiz bir sonucun nedenlerini tam olarak bulmak istiyorsak ya da bir değişikliğin sonucunu merak ediyorsak, diğer değişkenleri sabit tutmamız gerekir.

45. Operasyonel Tanımlama • Kavramların formal tanımlarını ezberlemek yerine, kendi tecrübe ve gözlemlerinden elde ettikleri bilgiler doğrultusunda, kendi tanımlarını oluşturmalarıdır. • Yaprak kavramını bitkilerin yaşamındaki işlevlerini dikkate alarak “bitkinin akciğerleri” şeklinde tanımlamaları operasyonel tanımlamaya örnek olarak verilebilir.

46. Hipotez Kurma • Hipotez kısaca doğruluğu bir araştırma ya da deney ile test edilmeye çalışılan öngörülere denir. • Hipotezler, araştırma sürecinde elde edilen verilerin yorumlanmasında ihtiyaç duyulan ilave verilerin neler olduğu hakkında ve hangi veriler üzerine odaklanılması gerektiği konusunda bilim insanlarına rehberlik ederler

47. Verileri Yorumlama ve Sonuç Çıkarma • Verileri yorumlama süreci verileri kaydetme süreci ile ilgilidir. Sistematik olarak kaydedilmiş verilerden sonuca ulaşmak daha kolaydır. Bu amaçla tablolar, şekiller ve grafikler kullanılır. • Sonuç çıkarma, gözlemlerden ve deneyimlerden bir sonuca ve genellemeye varmadır. Bu genellemeler önceki bilgilerdeki eksiklikleri ve yanlışlıkları gidermek amacıyla kullanılır. • İki tür sonuç çıkarma vardır. Bunlar Tümevarım (Özelden genele) ve tümdengelim (genelden özele) dir

48. Deney Yapma • Deney yapma değişkenleri değiştirme ve kontrol etme sürecidir. Bu süreç diğer tüm süreçlerle birleşir. • Gerekli araç gereci beceriyle kullanarak uygun bir düzenek kurmayı, değişkenleri değiştirip kontrol ederek veriler elde etmeyi, bu verileri kaydedip değerlendirerek model oluşturmayı, verileri yorumlamayı, sonuca varmayı ve yapılanları raporlaştırmayı içerir.

49. Tümden gelim ve Tümevarım Kavramları • Tümdengelim: Genelden yola çıkarak özel hakkında yargıda bulunmak veya fikir yürütmektir. • Örnek: Bütün insanlar ölümlüdür. Sokrates bir insandır. O halde Sokrates ölümlüdür. • Tümevarım: Sınırlı sayıda örnekten yola çıkarak genel hakkında yargıda bulunmak veya fikir yürütmektir. • Örnek: İstanbul büyük bir şehirdir ve trafiği yoğundur. Ankara büyük şehirdir ve trafiği yoğundur. İzmir büyük şehirdir ve trafiği yoğundur. Bütün büyük şehirlerin trafiği yoğundur.

50. Bilimsel Süreç Basamakları • Bilimsel yöntem, Bacon’cu tümevarım ile Aristo’cu tümdengelim yaklaşımlarının bir sentezidir • John Dewey’nin tanımladığı bu süreçler, bilimsel yöntemin basamakları olarak kabul edilmektedir Tümevarım Tümdengelim