دانشگاه علامه طباطبايي ”دانشكده مديريت و حسابداري“ مدیریت استراتژیک صنعتی

2. دانشگاه علامه طباطبايي ”دانشكده مديريت و حسابداري“ مدیریت استراتژیک صنعتی «استراتژی توسعه شهری(CDS)» استاد: جناب آقای دکتر حدادیان دانشجو: محمد صیفوری-مدیریت صنعتی- گرایش تحقیق در عملیات 1392/08/30

3. استراتژی توسعه شهری

4. شهر • شهر، موجودی زنده، پیچیده و پویاست که در گذر زمان، همواره دچار تحولات کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی و فرهنگی می شود. با رشد افزون جمعیت، مهاجرت گسترده روستایی یا حتی شهرهای کوچک و متوسط کلان شهرها و فقر، به روش نوینی برای مدیریت و برنامه ریزی شهری نیازمندیم.

5. رشد برنامه ریزی شهری، رشد نارضایتی • به تعبیر پیتر هال، با آنکه بیش از یک قرن از عمر دانش – هنر برنامه ریزی شهری می گذرد، اما تأثیرات مثبت آن در شهرها در مقایسه با تأثیرات منفی، چندان به چشم نمی آید. اغلب ساکنان شهرها به دلایل بسیاری، از زندگی شهری رضایت چندانی ندارند.(هال، 1381، ص: 13) • یکی از دلایل این نارضایتی، به وجود آمدن پارادوکسی بین برنامه ریزی شهری و طبیعت شهر است. فقر، بیکاری، مشکلات مسکن و عدم وجود عدالت اجتماعی، از دیگر علل روی دادن این نارضایتی است.

6. بازی برنامه ریزی شهری • ”هاروی“، از مقوله برنامه ریزی شهری با عنوان ”بازی برنامه ریزی شهری“ یاد کرده و معتقد است که به دلیل طبیعت و ماهیت شهر و برنامه ریزی شهری، معمولاً منافع ناشی از برنامه ریزی شهری به سمت گروه های متوسط و متوسط به بالای جامعه شهری سرازیر شده و غالباً این طبقات، برنده نهایی بازی برنامه ریزی شهری هستند.(هاروی، 1376،ص:64) • از این جهت، اطلاق واژه پارادوکس از سوی نظریه پردازان بزرگی چون مارکس، هاروی، هال، وبر و کسلز به برنامه ریزی شهری، جای تعجب چندانی ندارد. بازی که برندگان و بازندگان آن از قبل مشخص شده اند.

7. راه حل غلبه بر بازی برنامه ریزی شهری به تبعیت از نظریه بازی ها(Game Theory)، یکی از اصول حاکم بر برنامه ریزی شهری، تسلط نظریه معروف حد مطلوب پارتویی است که بر اساس آن، هیچ موقعیتی نمی تواند بدون بدتر کردن موقعیت دیگر بهبود یابد. این امر به دلیل منابع محدود و معین ایجاد می شود. بنابراین برای غلبه بر بازی برنامه ریزی شهری، مدیران و برنامه ریزان شهری باید سیاست های شهری را به گونه ای طراحی کنند که طیف غالب شهروندان، به خصوص دهک های پایین جامعه شهری نیز از تبعات مثبت فرایند برنامه ریزی شهری بهره مند شوند.

8. سیر تحولات برنامه ریزی شهری • تاکنون بالغ بر 4 دهه از برنامه ریزی شهری رسمی و تهیه طرح های مختلف توسعه شهری در ایران می گذرد. رویکردهای ابتدایی در تهیه طرح های توسعه شهری، مبتنی بر حل مشکلات با استفاده از اقدامات موضعی و بدون توجه به عوامل سبب ساز مسائل و مشکلات مذکور بوده است. با مطرح شدن مفاهیم توسعه پایدار، نگرش معمول یعنی نگرش کالبدی کنار رفت و نگرش توسعه پایدار(توسعه متوازن و متعادل در تمام ابعاد) جایگزین شد. یکی از رویکردهای نوین توسعه شهری بر مبنای نگرش توسعه پایدار، طرح استراتژی توسعه شهری(CDS) است.

9. city development strategy • یکی از رویکردهای نوین در طرح های توسعه شهری، طرح استراتژی توسعه شهری(CDS) می باشد. این طرح اساساً بر رشد اقتصادی شهرها تأکید داشته و با شناسایی و به کارگیری پتانسیل ها و امکانات بالقوه اقتصادی شهر، مبنایی برای توسعه در سایر جوانب را نیز، فراهم می کند. به عبارت دیگر، با ایجاد، حفظ و ارتقاء توسعه پایدار و تأمین منابع مالی پایدار، می توان شاهد حفظ و ارتقاء زیست محیطی پایدار، عدالت اجتماعی پایدار و ... بود.

10. معیارهای توسعه پایدار شهری • وجود یک اقتصاد پایدار شهری موجد کار و ثروت. • همبستگی و انسجام شهری. • سرپناه پایدار شهری موجد مسکن و قابل تهیه برای همه. • محیط زیست پایدار شهری موجد اکوسیستم با دوام و پایدار. • دسترسی پایدار شهری موجد منابع حفاظت کننده قابلیت های تحرک اجتماعی. • زندگی پایدار شهری موجد یک شهر زنده. • مردم سالاری پایدار شهری موجد توانمندسازی حقوق و مرتبه شهری(هال، پفیفر، 2000 م)

11. تعریف استراتژی توسعه پایدار شهری(cds) • فرایندی است که در خلال آن، چشم انداز بلند مدت توسعه و برنامه ریزی شهری به گونه ای تهیه می شود که بر اساس آن، اقدامات عملی کوتاه مدت جهت دست یابی به چشم انداز تدوین می گردد. هدف نهایی این فرایند، دست یابی به مدیریت و حاکمیت شهری بهبود یافته، رشد اقتصادی و اشتغال فزاینده، و کاهش مداوم فقر تداوم این کاهش می باشد.

12. CDS یک نگرش نوین • راهبرد توسعه شهر، ابزاریست که در آن، تکنیک های مشارکتیبه کار گرفته شده و هدف اصلی آن، تأمین توسعه پایدار شهری از طریق ظرفیت سازی اجتماعی برای تدوین چشم انداز مشارکتی و اقدام همگانی می باشد. همچنین راهبرد توسعه شهری در جهت رشد عدالت اجتماعی در شهرها از طریق فرایند مشارکت و همکاری گسترده جامعه، به منظور ارتقاء کیفیت زندگی کلیه شهروندان تلاش می نماید.(اشرفی؛ 1388)

13. CDS، نظریه ای روایی- محتوایی • CDS یک نظریه روایی- محتوایی است، به طوریکه تئوری رویه ای(برنامه ریزی) آن، به فرایند حصول فراورده توجه دارد و تئوری محتوایی، به محتوای موضوع مثلاً چیستی شهر و یا معنای عدالت اجتماعی می پردازد. به عبارت دیگر، CDS از یک سو، محتوای صحیح شهر توسعه یافته و مطلوب را مشخص می کند و از سوی دیگر، تا حصول نتیجه، اجرای صحیح استراتژی را پیگیری می کند.

14. علت وجودی • علت ایجاد CDS تلاش برای یافتن پاسخی برای علت فقر فزاینده و رکود اقتصادی در شهر کلکته بود. بر اساس مطالعات سازمان ائتلاف شهرها(تأسیس در 1999 م، کلکته، هند)، تصممی گیری راهبری در قلمرو مدیریت شهری در کشورهای در حال توسعه، هنوز به رویه ای متداول تبدیل نشده است. از این رو، این سازمان برای کمک به فرایندهای تصمیم ساز مشارکتی در فرایند برنامه ریزی شهری در کشورهای در حال توسعه و به منظور کاستن از سطح فقر شهری و تأمین توسعه پایدار، سند راهبرد توسعه شهر(CDS) را به مثابه ابزاری موثر، تهیه کرده و ترویج داد. در ابتدا، طرح CDS برای بهبود وضیعت اقتصادی شهر کلکته هند تدوین شد و سپس در سایر شهرهای جهان به کار گرفته شد.

15. مبانی CDS • CDS بر 2 پیش فرض مهم بنا شده است: • اول تمرکز زدایی از فعالیت ها. • دوم افزایش سهم مشارکت های مردمی و به کارگیری فعالانه سازمان های غیر دولتی اعم از صنفی و تخصصی در تمام تصمیمات مربوط به مسائل شهری.

16. ارکان CDS بنابر مطالعات سازمان ائتلاف شهرها، راهبرد توسعه شهری بر 4 پایه استوار است: • حاکمیت و مدیریت خوب(Well managed & Well governed) • بانک پذیری(Bankable) • رقابت پذیری(Competitive) • قابل زندگی(Livable)

17. اهداف CDS • دست یابی به مدیریت و حاکمیت شهری بهبود یافته. • دست یابی به رشد اقتصادی و اشتغال فزاینده. • کاهش مداوم فقر. همانطور که مشاهده می شود، مبنای اهداف CDS، اهداف اقتصادی است.

18. نتایج و اثرات مورد انتظار • 1. تغییرات مدیریتی و نهادی. • 2. برنامه های سرمایه گذاری(شامل زیرساخت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی.) • نهادینه شدن مکانیزم های نظارتی. میزان موفقیت CDS در حصول نتایج، ارتباط مستقیمی با میزان همکاری و مشارکت مردم، شهرداری، شورای شهر، و کلیه نهادهای مرتبط با توسعه شهر دارد.

19. فرایند تدوین و اجرای راهبرد توسعه شهر(cds) • 1. ارزیابی از جایگاه کنونی شهر. • 2. تدوین چشم انداز توسعه برای دست یابی به جایگاه مطلوب. • 3. تنظیم استراتژی نحوه دست یابی به جایگاه مورد نظر. • 4. اولویت بندی اهداف، برنامه ها، طرح ها و اقدامات لازم. • 5. جمع بندی، اجرا، بازنگری و تدقیق.(بانک توسعه آسیا، 2004)

20. 6 گام تدوین و اجرای سند عمومی CDS Design برای تدوین و اجرای سند عمومی CDS، 6 گام وجود دارد(گلکار و آزادی، 1384، ص:7) Assessment Visioning Strategy Implementation Monitoring

21. فرایند تدوین و اجرای راهبرد توسعه شهر(cds) • 1. تدوين چشم انداز، مأموريت و اهداف بلند مدت و ارزش هاي محوري • 2. مسأله يابي و تحليل موقعيت شهر و شهرداري و تشكيل ماتريس SWOT • 3. تعيين اهداف راهبردي و تعريف راهبردها و اولويت بندي آنها و تعيين شاخص هاي پايش و ارزيابي • 4. تدوين برنامه هاي عملياتي و اجرايي و تعيين منابع و ملزومات و زمانبندي آنها • 5. ارزيابي و نظارت بر عملكرد برنامه ها و شناسايي انحرافات و ارائه راه حل مناسب

22. الف. مرحله اول • بررسي مطالعات و طرح هاي فرادست • تعيين جايگاه برنامه راهبردی در ارتباط با ساير برنامه های فرادست و محلي • تبيين مأموريت های شهرداری شامل خدمت گيرندگان، خدمات، حوزه جغرافيايي، تعالي و بالندگي، توجه به انتظارات جامعه، فلسفه وجودي شهرداري، تامين آسايش و رفاه، امنيت جامعه و ... • تحليل و بررسي برنامه هاي شهرداری و .... • تدوین ارزش هاي شهرداري • تدوين چشم انداز (‌با توجه به طرح هاي فرادست، ديدگاه هاي مردم و صاحب نظران امور شهري و شهرداري و شوراي شهر) انجام شود. توجه داشته باشيم كه چشم انداز شهرداري بايد در راستاي تحقق اهداف ملي و جامعه و همچنين دستيابي به چشم انداز 1404 كشور و برنامه پنجم توسعه تدوين گردد.

23. ب. مرحله دوم • بخش اول: چارچوب تدوين راهبردها شامل ماتريس ارزيابي عوامل داخلي و خارجي و ماتريس بررسي رقابت مي شود. در اين مرحله كه آن را مرحله ورود اطلاعات مي نامند، اطلاعات اصلي مورد نياز براي تدوين راهبردها مشخص مي شود. • بخش دوم: بخش دوم که كه مرحله تطبيق نام دارد به انواع راهبردهاي امكان پذير توجه مي شود و به همين منظور بين عوامل داخلي و خارجي نوعي تعادل و توازن برقرار مي گردد. تكنيك هايي كه در مرحله دوم مورد استفاده قرار مي گيرند شامل ماتريس تهديدات، فرصت ها، نقاط قوت و ضعف و ماتريس ارزيابي وضعيت و اقدام راهبردي مي باشد.

24. ج. مرحله سوم. • ج- مرحله سوم • برنامه راهبردي اثربخش به برنامه اي گفته مي‌شود كه از رويكردهاي تدوين اهداف راهبردي استفاده كرده باشد و با تكيه بر مدل‌هاي رياضي در كنار بينش و بصريت به تدوين برنامه راهبردي مبادرت نموده باشد. در اين صورت، اساس استراتژي‌هاي تدوين شده مبتني بر واقعيت و شرايط سازمان بوده و در صورت اجراي مناسب، شرايط براي موفقيت سازمان و خلق مزيت‌هاي رقابتي فراهم مي‌گردد. پس از انجام مرحله دوم اهداف راهبردي شهرداري بايد تعيين گردد. اين اهداف راهبردي بايد در راستاي مأموريت و چشم انداز سازمان تعريف شوند. در ادامه فصل هاي متعددي ذكر شده است كه اهداف راهبردي مي تواند در حوزه آنها تعريف شوند. اين حوزه هاي فعاليت عبارتند از:.

25. ج. مرحله سوم. • فضاي سبز شهري • آرامش و آسايش شهروندان • گردشگري و گردش پذيري • حمل و نقل روان و آسان و ايمن • ايمني و امنيت شهري و اجتماعي • توسعه فرهنگ اجتماعي و شهر نشيني • زيبايي و زيباسازي شهري • توسعه دانشگاه ها و محيط هاي آموزشي و كتاب خانه اي • سطح بهداشت و درمان شهري • ايجاد نظم و توسعه قانون مداري • افزايش اطلاعات اجتماعي • حفظ سنت و تاريخ شهر • پاسخگويي شهروندي • ايجاد درآمدهاي پايدار • مديريت پسماند شهري • نوسازي و توسعه شهري

26. د. مرحله چهارم. • پس از رتبه بندي برنامه هاي راهبردي مناسب ترين و اثربخش ترين برنامه ها شناسايي و اجرايي مي شوند. در راستاي هر برنامه راهبردي چند برنامه عملياتي تدوين و اجرا مي گردد. اين برنامه ها بايد به صورت كامل و دقيق تعريف شوند و همه منابع مورد نياز آنها و شاخص هاي ارزيابي آنها مشخص گردد. زيرا وجود شكاف بين برنامه عملياتي و اجراي برنامه عملياتي سبب شكست برنامه هاي راهبردي مي گردد. هر برنامه عملياتي بايد پس از پايان برنامه يادر دوره هاي مختلف توسط شاخص تعريف شده ارزيابي شود و نتايج ارزيابي بايد بيانگر بهبود شاخص سنجش برنامه راهبردي شده باشد.

27. ه.مرحله پنجم. • ارزيابي عملكرد در حوزه شاخص هاي برنامه عملياتي انجام مي شود. يكي از مهمتري علل شكست برنامه هاي راهبردي وجود شكاف بين برنامه و عمليات مي باشد. در واقع تبديل برنامه راهبردي به برنامه عملياتي كه قابليت اجرا داشته باشد مهمترين عامل موفقيت برنامه ها مي باشد. جهت پيگيري و شناسايي نقاط ضعف و علت انحراف هر برنامه عملياتي بايد آنرا پايش و ارزيابي نمود. يكي از مهمترين ابزارهاي پايش برنامه زمان اجراي آن و شاخص سنجش برنامه راهبردي مي باشد. ميزان دستيابي به شاخص و نزديك شدن آن به چشم انداز بيان گر اجراي موفق آن برنامه مي شود. سپس بايد شاخص سنجش برنامه را تعيين كنيم كه توسط آن برنامه پايش مي شود. بر اساس اين شاخص وضع موجود ارزيابي شده و با وضع مطلوب يا چشم انداز كه در بخش هاي قبل معين شده است مقايسه مي شود. در صورتي كه انحراف از برنامه وجود داشته باشد بايد علت انحراف مشخص و تمهيدات لازم جهت مرتفع ساختن آن صورت گيرد. همچنين جهت كنترل و نظارت بودجه برنامه، بايد در هر دوره زماني مقدار اعتبار مصوب برنامه و اعتبار اخذ شده تعيين شود تا در صورت افزايش هزينه اجراي برنامه اقدامات لازم جهت تامين بودجه صورت گيرد.

28. مدل CDS ارزیابی و کنترل اجرای استراتژی تدوین استراتژی بررسی محیط

29. تجزیه و تحلیل SWOT

30. روش تهیه CDS • برای تهیه CDS، موارد زیر باید مبنای عمل قرار بگیرد: • 1. تعریف موقعیت شهر(ویژگی های مختلف). • 2. تعیین سهم شهر از اقتصاد ملی. • 3. ترسیم اقتصاد آینده(چشم انداز مطلوب و امکان پذیر) • 4. ارتقاء منافع آتی شهروندان(از جمله محور قرار دادن بحث توسعه پایدار و کییفت محیط زیست انسان ها و تأمین حقوق آن ها.) • 5. برنامه های غلبه بر فقر و بیکاری. • 6. حکومت های شهری موفق(ترسیم ویژگی های آن.) • چارچوب کلی CDS، بر اساس مشترکات عمومی شهرها و جزئیات آن بر اساس تفاوت های اختصاصی شهرها پی ریزی می شود. برای موارد تمایز نیز باید به ویژگی های اختصاصی شهرها توجه کرد.

31. 5 الزام در تدوین و اجرای CDS • 1. توسط شهر انجام گرفته و نتیجه آن نیز به شهر برگردد. • 2. دارای چشم انداز بلند مدت و چشم انداز کوتاه مدت اجرایی باشد. • 3. جامع بوده و تحت موضوعی خاص نباشد. • 4. مشارکت تمام گروه های ذینفع در شهر را جلب کند. • 5. توسعه پایدار را مد نظر داشته باشد.

32. معیارهای سنجش عملکرد CDS • 3 عامل در سنجش اهمیت مدیریت شهری در زمینه راهبرد توسعه شهرها، نقش ایفا می کنند: • زمینه افزایش شتاب تغییرات اقتصادی. • تمرکززدایی و محدود نمودن نفوذ و اندازه حکومت های محلی. • مبارزه با رشد مهار نشدنی فقر و محرومیت اقتصادی.

33. مشکلات و چالش های عمده برنامه ریزی شهری • مشکلات و چالش های عمده برنامه ریزی شهری در کشورهای در حال توسعه عبارتست از: • برنامه ریزی شهری کلاسیک محور • تسلط و مدیریت تکنوکرات ها(فن سالاران) • تبدیل زمین و مستغلات به یکی از سودآورترین تجارت ها • اتکای اقتصاد شهری بر بخش خدمات • فقدان منابع مالی کافی

34. علل بالقوه شکست طرح توسعه شهری • از دید کارشناسان سازمان ملل(Gunder, 2007, P:45)، علل زیر، برخی از علل وقوع مشکلات و یا شکست CDS می باشد: • 1. بلندچروازانه، غیر واقعی، و عدم ملاحظه امکانات واقعی اجرایی. • 2. فقدان نظام قانونی و سازمانی منسجم. • 3. کمبود منابع مالی و نارسایی مهرات ها و فنون. • 4. عدم مشارکت مردم. • 5. وجود مسائل و مشکلات مربطو به نحوه کابری زمین های شهری. • 6. عدم انعطاف پذیری و سازگاری.

35. علل بالقوه شکست طرح توسعه شهری • برای جلوگیری از شکست طرح، توجه به 2 نکته حیاتی است: • 1. تطبیق CDS با شرایط و نیازهای خاص هر شهر. • 2. گردآوری سریع، دقیق و صحیح اطلاعات از منابع معتبر.

36. نتایج اجرا در سطح جهانی • رویکرد CDS، از کارایی و اثربخشی بسیار خوبی در کشورهای در حال توسعه برخوردار است. تجارب بسیار موفق کاربرد CDS در بیش از 250 شهر جهان در کمتر از یک دهه نظیر برزیل(Recif)، نیجریه(Karu)، آفرقای جنوبی(Jiohannesburg)، سریلانکا، ویتنام، رواندا، فیلیپین، اندونزی، استرالیا، صربستان، ایالات متحده، کانادا و ... که با مشارکت سازمان ائتلاف شهرها و بانک جهانی انجام شده است، گویای این واقعیت است.

37. برنامه ریزی استراتژیکشهری در ایران • عمده روش برنامه ریزی استراتژیک شهری در ایران، طرح جامع برنامه ریزی شهری است. کارکرد اصلی طرح جامع شهری، رشد کالبدی موزون و هماهنگ شهر نیطر منطقه بندی، کاربری ها، ضوابط مقررات ساختمانی و ... می باشد، اما طرح جامع دارای یک نقطه ضعف اساسی می باشد. رویکرد برنامه ریزی طرح جامع محور، متأثر از مکتب برنامه ریزی شهری کلاسیک است که عمدتاً مبتنی بر توسعه و آرایش فیزیکی شهرها بوده و فقدان ملاحظات مورفولوژی اجتماعی شهرها، از مهم ترین خصیصه های این نگرش محسوب می شود.

38. برنامه ریزی استراتژیکشهری در ایران • تاریخچه CDS در ایران به سال 1386 بر می گردد. در این شال، پیشنهاد پرداخت وام از سوی بانک جهانی منوط به تدوین و استفاده از CDS در ایران ارائه شد. بدین منظور، شههای بندر انزلی، شاهرود و قزوین از طرف بانک جهانی انتخاب شدند. در این راستا، وزارت مسکن و شهرسازی در حال مطالعه و بررسی امکان سنجی بکارگیری CDS در شهرهای کرمانشاه، تبریز، ارومیه و بندرعباسمی باشد؛ البته تا اواخر سال 1388، به دلیل تازگی و عدم آشنایی مراکز تدوین طرح و مدیریت شهری این شهرها با رویکرد CDS، میزان تدوین این طرح ها هنوز در مراحل اولیه است. البته این مشکل صرفاً محدود به CDS نیست، چراکه بر اساس مطالعات موردی نتایج هفت طرح جامع شهری در ایران(رشت، بندرعباس، شیراز، اراک، مراغه و زاهدان)، حاکی از آن است که در مجموع این طرح ها نتوانسته اند عملاً در جهات اهداف خود حرکت کنند.(سازمان برنامه و بودجه، 1372)

39. علل کندی پیشرفت CDS در ایران • در رساله نگرشی بر الگوهای برنامه ریزی شهری در ایران، نواقص و مشکلات طرح های توسعه شهری در ایران در 3 زمینه و به صورت ذیل، جمه بندی شده است: • 1. محتوی طرح ها. • 2. روش بررسی و تصویب. • 3. نارسایی و مشکلات اجرایی.

40. منابع • تاجیک، سمیه. صداقتی، عاطفه. ”استراتژی توسعه شهری(CDS) گامی به سوی دست یابی به توسعه پایدار شهری، مطالعه موردی: نوشهر“. • حسین زاده دلیر، کریم. صدر موسوی، میر ستار. حیدری چیانه، رحیم. رضا طبع، سیده خدیجه. «درآمدی بر رویکرد جدید استراتژی توسعه شهری(CDS) در فرایند برنامه ریزی شهری با تأکید بر چالش های فراروی طرح های جامع در ایران». دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر. فصلنامه علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، سال یازدهم، شماره 36، زمستان 1390، صفحات 210-173. • حاتمی نژاد، حسین. فرجی ملایی، امین. «امکان سنجی اجرای طرح های توسعه شهری(CDS) در ایران». مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال دوم، شماره هشتم، بهار 1390، صفحات 76-55. • «کارگاه آموزشی تهیه و تدوین برنامه راهبردی شهرداری های کشور». نهمین کنفرانس بین المللی مدیریت استراتژیک. • www.hamshahrionline.ir. استراتژی توسعه شهری CDS

41. با تشكر از توجه شما