Download
1 / 31
350 likes | 657 Views
آشنایی با معماری جــهــــــان. موضوع: معماری بیزانس.
E N D
آشنایی با معماری جــهــــــان موضوع: معماری بیزانس
آیین مهرپرستییا میترائیسم رومی و دین مسیحیت همانندیهای بسیاری داشته و امروزه محققان معتقدند که مسیحیت غرب چهارچوب اصلی خود را که به این دین پایداری و شکل بخشیده به مذاهب پیش از مسیحیت روم باستان از جمله میترایسم مدیون است. هر چند چگونگی و میزان این تاثیر به ویژه در بین محققان مدافع دکترین مسیحیت امروزی مورد اختلاف بوده و یا کاملاً رد شده است. مقدمه: باور سنتی مبنی بر ارتباط دو آیین مسیحیت و میترایسم تا پیش از شروع میترا پژوهی معاصر بر احکام مجادله‌آمیز پدران کلیسا استوار بوده است. از هنگام متهم نمودن پیروان میترایسم به تقلید اهریمنی از مسیحیان توسط ژوستین در اواسط قرن دوم میلادی، این دو آئین به عنوان دو رقیب در معارضه و ستیز به هدف حکومت بر دنیای مغرب زمین، شناخته می‌شدند چنانکه ارنست رنان در کتاب «مبدا مسیحیت» خود به سال ۱۸۸۲ میلادی عنوان داشت: «اگر واقعه مهلکی سد راه پیشرفت مسیحیت می‌گردید، دنیا میترایی می‌بود.» با این‌حال دانش اندکی تا به آن سال در خصوص میترائیسم وجود داشت.
در اواخر قرن نوزدهم میلادی فرانتس کومون باستان‌شناس و واژه‌شناس مشهور بلژیکی، طی اکتشافات و تحقیقات بسیار در سوریه و ترکیه، موفق به کشف نقش و نگارها و کتیبه‌هایی در بناهای تاریخی این مناطق گردید و با تکیه بر آنها شباهت های بسیار میترایسم در غرب و آیین مزدیسنا در ایران باستان را در کتابش در اوایل سده بیستم مطرح نمود وبه پدر پژوهش مدرن میترایسم شهرت یافت. بعدها پس از اکتشافات بسیار دیگر در سرزمین‌های متعلق به روم باستان با استفاده از تکنیک‌های حفاری و بازسازی مدرن در قرن بیستم، فرانتس کومون در سال ۱۹۵۴ رم پایتخت روم باستان را به خاطر اکتشافات فراوان آثار میترایی و مهرابه‌ها، در محوطه داخل و اطراف شهر، پایتخت میترایسم نامید و انبوه این اکتشافات، بر اهمیت درک رابطه آیین میترایسم و مسیحیت افزود. میترایسم و مسیحیت همانندیهای بسیاری داشته‌اند. تاویل و تفسیر کومون و محققان هم عقیده او از این شباهت‌ها این است که هر دو آیین میترایی و مسیحیت با خاستگاهی شرقی به هدف استیلای فرهنگی و حکومت بر جهانی پهناور، به ستیز و رقابت با یکدیگر پرداخته و در در طول چهار قرن نبرد با وجود شکست میترایسم در برابر مسیحیت، این آیین و دیگر آیین‌های رازآمیز مغلوب ،تمام رمق و شکل و اندیشه و چارچوب نمادها و رموز خود را به مسیحیت واگذار کردند.
بیزانس: بیزانس نام شهری بود که یونانیان در قرن هفتم ق م درکنار بوسفور برپا کردند. در196ب م رومیان آن شهر را گرفتند، و در330 میلادی به امر امپراتورکنستانتین اول (امپراتورروم) شهر جدید بزرگتری در آن مکان به وجود آمد که قسطنطیه نام گرفت . در سال 395میلادی که امپراتوری بزرگ روم به دو کشور روم غربی و روم شرقی تجزیه شد. امپراتوری روم شرقی شامل شبه جریره بالکان و آسیای صغیر(ترکیه امروزی)بودکه بدست امپراتورآرکادیوس افتاد که شهر بیزانس را با همان نام قدیمیش پایتخت خود قرار داد. وی که منکر اولویت اسقف رم (پاپ) بود دین رسمی امپراتوریش با عنوان کلیسای ارتودوکس از کلیسای رومی جدا ساخت .و از آن پس روم شرقی با نام امپراتوری بیزانس صاحب تاریخ و تمدن و هنری خاص شد،و از قرن پنجم تا پانزدهم میلادی به حیات خود ادامه داد.
برخی از این شباهت‌ها طبق نظریات او و دیگر میترا پژوهان هم‌عقیده او بدین‌سان می‌باشند: تثلیث در هر دو آیین وجود دارد. آیین‌های میترایی به طور مخفیانه و در سرداب‌ها تشکیل می‌شد و مهرابه‌ها نیز به شکل غار بنا شده و در آن دخمه ها مراسم اسرارآمیز آیین، برگزار می‌گردید. مراسم تطهیر و غسل تعمید نیز در هر دو مذهب مشترک بوده. افروختن شمع در کلیساها، نواختن ناقوس، وجود حوضچه آب مقدس در ورودی کلیساها و سرود دسته‌جمعی به همراه نواختن موسیقی از شباهت‌های مراسم میتراییسم و مسیحیت هستند. مراسم شام آخر و صرف نان و شراب در دو آیین مشترک است؛ دوازده مقام میترایی و دوازده فلک یاور میترا به حواریون دوازده‌گانه عیسی تغییر یافتند. روز یکشنبه (مهرشید در فارسی) به نام روز خورشید چنانکه از نام آن پیداست- روز ویژه مهرپرستان بود که در مسیحیت نیز به همین شکل است؛ رهبانیت و ریاضت در آیین میترا وجود داشت و به مسیحیت نیز راه یافت. مسیح و مهر هر دو در رستاخیز ظهور نموده و اعمال انسان‌ها را داوری می‌کنند؛ اعتقاد به روح، جاودانگی و قیامت از موارد مشترک بوده، همانگونه که مهر میانجی میان خداوند و بشر است، مسیح نیز واسطه خدا و انسان است؛ گفته می‌شود نشان هلال ماه بالای هفت شاخه شمعدان در برخی از کلیساها موید این نظر است، از آن‌رو که ماه در آیین میترا نقش نمادین مهمی دارد؛ مقام هفتم از آیین میترا مقام پدر پدران است که به دین مسیح راه یافته و کشیشان پدران مقدس و پاپ پدر پدران نام گرفتند. مهر در برج حمل، بره به دوش دارد و عیسی نیز بره‌ای در آغوشش گرفته‌است. سرانجام روز تولد مهر یا «خورشید شکست ناپذیر همان روز انقلاب زمستانی در روم، ۲۵ دسامبر بود که در سده چهارم میلادی روز میلاد مسیح تعیین شده و به عید کریسمس شهرت یافت.
دوران صدر مسیحیت • حکومت روم بنا به اعتقادی که به آزادی مذهبی داشت در ابتدا منعی درباره آیین های مذهبی از جمله مسیحیت نداشت . • در قرن دوم و با گسترده تر شدن مسیحیت در بین طبقات متوسط و بالا حاکمان احساس خطر می کنند و به فکر سرکوب مسیحیت می افتند . • در قرن سوم گروه های حاکم هم به مسیحیت تمایل پیدا می کنند . • در ابتدای قرن چهارم ، کنستانتین،به دین مسیحیت می گراید و این مذهب را مذهب رسمی اعلام می نماید. • در همین زمان حملات اقوام بربر از شمال اروپا آغاز می شود و روم غربی رو به زوال می رود .
معماری صدر مسیحیت • معماری صدر مسیحیت را به طور کلی می توان به دو بخش پیش از کنستانتین و پس از وی تقسیم نمود.دوره نخست را دوره پیگرد و دوره دوم را دوره بازشناسی می نامند. • در دوره نخست مسیحیان به علت تعقیب و کشتار به دست رومیان ، مخفی گاه ها و بناهای مذهبی زیرزمینی ساختند و در آن جا به ترویج مذهب و اجرای مناسک مذهبی خود پرداختند. • مهمترین و بارزترین نمونه آثار معماری این دوره مقبره های زیرزمینی است که از آن ها با عنوان مقابر دخمه ای یاد می شود . • مقابر دخمه ای شبکه ای گسترده از دالان ها و اتاقک های زیرزمینی در شهرهایی مانند رم هستند که به از سده سوم تا چهارم پیوسته مورد استفاده بوده اند و ظاهرا در آن ها حدود 4 میلیون جسد دفن شده است .
مقابر دخمه ای • معماری این دخمه ها به این صورت بوده که ابتدا دالانی به عرض 90 تا 130 سانتیمتر در زمین حفر می نمودند و در دیواره جانبی آن تاقچه هایی برای نگهداری اجساد به نام لوکولوس و اتاقک هایی به عنوان نمازخانه به نام کوبیکولوم ایجاد می نمودند. با پر شدن راهروی اصلی دالان های دیگری عمود بر آن ها حفر می شد و تا جایی که فضا امکان می داد این شبکه ادامه می یافت.
معماری دوره بازشناسی • معماری این دوره به شدت تحت تاثیر معماری رومی است. • در آغاز دوران مسیحیت نیاز به فضایی برای تجمع های دینی احساس می شود ،مسحیان پاسخ این نیاز را در استفاده از باسیلیکاهای رومی به عنوان کلیسا می یابند . • باسیلیکاها از یک سو به دلایل فرمال(کشیدگی شرق به غرب ،روی بناها به سمت شرق بود یعنی به شکل نمادین رو به اورشلیم-محل تولد و مصلوب شدن عیسی مسیح - داشتند.) مناسب اجرای مراسم مذهبی بودند و از سوی دیگر به معابد که از نظر مسیحیان محل نشر کفر بودند ارجحیت داشتند . • جهت مناسب سازی فضای باسیلیکاها برای اجرای آیین های مسیحی تغییراتی در ساختار بازیلیکا داده می شود: • محور ورودی باسیلیکا تغییر می کند و ورودی که در ضلع طولی بنا قرار داشت به عرض بنا منتقل می شود. • دیوارهای حایل تبدیل به ستون هایی شد که به یکپارچگی فضا کمک می نمود. • تزیینات از شکل واقع گرایانه (رئالیستیک) رایج در روم فاصله گرفته و به حالت سمبولیک و راوی گرایانه به خود گرفتند.
کلیسای سن پیتر • این کلیسا در قلمرو روم غربی و در شهر رم ساخته شده و از لحاظ جغرافیایی متعلق به تمدن بیزانس نمی باشد. اما به خوبی نحوه منتج گشتن معماری بیز انس و رومانسک از معماری روم را بازتاب می دهد. • پلان این بنا ترکیبی است از پلان بازیلیکا و خانه های حیاط دار رومی . • برای مسقف نمودن این بنا بر خلاف معماری روم از تاق و قوس استفاده نشده بلکه از سقف شیب دار چوبی که موجب سبکی و سرعت در ساخت است استفاده شده است. • ستون های گرداگرد سالن اصلی تنها در محور طولی به کار گرفته شده اندکه از لحاظ فضایی حس حرکت به سمت محراب را تقویت می کنند . • ورودی های جناحین طولی بازیلیکا به ضلع عرضی انتقال یافته است . • در بخش انتهایی پلان بازویی هایی بیرون زده ظاهر گشته اند که از مشخصه های کلیسای مسیحی است که بعدها به تدریج به بخش مرکزی پلان منتقل می شوند .
کلیسای سانتا کوستانستا • معماری مسیحیت علاوه بر این پلان طولی (بازیلیکایی) پلان مدور را نیز از معماری رومی به عاریت گرفت ،این دسته از پلان ها که در ابتدا به موازات بازیلیکاها به عنوان کلیسا استفاده می شدند بعدها به مقابر و آرامگاه ها اختصاص یافتند. • کلیسای سانتا کوستانستا از ابتدا به عنوان کلیسا ساخته شد. • پلان اصلی متاثر از پلان پانتئون است ، ولی در اینجا به جای دیوار ضخیم از راهروی جانبی برای تحمل رانش گنبد استفاده شده است . • فضای داخلی به دو بخش متمایز تقسیم شده است ؛یکی تالار گرد و گنبد دار مرکزی که نقش شبستان اصلی را ایفا می نماید و دیگری غلامگردشی با تاق گهواره ای که به منزله راهروی جانبی است.
کلیسای مزار مقدس • این بنا در اورشلیم (بیت المقدس) و در یکی از مقدس ترین اماکن مسیحی ساخته شده و دو بخش مهم را در بر می گیرد؛ مزاری مقدس با پوششی گنبدی در یک سو و صخره تصلیب در سوی دیگر. • در واقع این پلان نمونه ای از ترکیب پلان طولی و مرکزی است که بعد ها این وضعیت با زیبایی و انسجام بیشتر در کلیسای حکمت مقدس دیده می شود.
کلیسای سن ویتاله • این بنا در شهر راونا (پایتخت معماری بیزانس در روم غربی)در روم غربی ساخته شده اما سبک و سیاق آن شبیه بناهای بیزانس است و نشان از گسترش معماری روم شرقی در بخش هایی از سرزمین اصلی روم می باشد. • پلان این بنا به وضوح متاثر از پلان سانتا کوستانستا است. اما از لحاظ تزیینات بسیار غنی تر از آن بنا است • بر اثر اصول سازه ای که در ساخت این بنا به کار رفته امکان تعبیه پنجره های متعدد در زیر گنبد ایجاد شده و فضای مرکزی غرق در نور است.
کلیسای سان آپو لیناره • این بنا معاصر با بنای کلیسای سن ویتاله است و از لحاظ مکانی هم در شهر راونا قرار دارد اما متعلق به سبک رومانسک می باشد و از لحاظ اصول ساختاری و شکلی کاملا متفاوت از بناهای بیزانس می باشد .
کلیسای هاگیا سوفیا(حکمت مقدس) • مهمترین بنای به جامانده از دوران زمامداری ژوستی نین در استانبول کلیسای حکمت مقدس است که بعد ها در دوران عثمانی تبدیل به مسجد شده و امروزه به عنوان مسجد ایاصوفیه شناخته می شود. • این بنا از لحاظ سازه ای در تاریخ معماری بسیار باارزش و مهم شمرده می شود. • پلان این بنا ترکیبی موفق و منسجم از پلان طولی و مرکزی در معماری بیزانس است.
از لحاظ مقیاس و عظمت فضای زیر گنبداین بنا با پانتئون رقابت می کند(قطر گنبد31 متر و ارتفاع آن از سطح زمین 56 متر است ) اما نکته مهم نحوه اجرای گنبد و انتقال بار آن به زمین است . • در اینجا بر خلاف بنایی مانند پانتئون از دیوارهای ضخیم زیر گنبد برای انتقال بار استفاده نشده بلکه انتقال بار به پیرامون بنابه شکل تدریجی توسط نیم گنبدها و تاسچه ها صورت پذیرفته است. • این تمهید سازه ای امکان نور گیری از دیواره زیر گنبد به کمک 40 پنجره را فراهم نموده و کیفیت فضایی بی نظیر به فضای گنبدخانه داده است. • نکته مهم در این جا مانند کل معماری بیزانس ”حضور نور“ در فضا است.
فضای پیوسته زیر گنبد و پنجره های محیطی تعبیه شده در زیر گنبد
اصول ساختاری انتقال بار گنبد به پیرامون
معماری بیزانس پسین • در فاصله اواخر قرن دهم و اوایل قرن دوازدهم با حمایت پادشاهان مقدونی پدیده ای در معماری بیزانس رخ داد که باید آن را دومین عصر طلایی بیزانس نامید. • ساختمان های این دوره به شکل مکعب های گنبد دار هستند و بر خلاف ساختمان های پیشین بیزانسی سطوح دیوار بیرونی شان با نقش برجسته تزیین شده اند . • در کلیسای کاتولیکون که نمونه ای از بناهای این دوره است عناصری به نام سه کنج برای ایجاد گنبد بر روی پلان مربع به کار رفته است که مقتبس از معماری ساسانی است. کلیسای کاتولیکون
کلیسای سان مارکو • این کلیسا یکی دیگر از بناهای متعلق به دوران بیزانس پسین است که در شهر ونیز قرار گرفته است. • بنای اصلی در قرن 14میلادی ساخته شده است ،در سطوح پایین با افزوده های رومانسک و گوتیک تغییر شکل یافته است ولی منظره هوایی آن که متشکل از گنبد هایی در امتداد صلیب یونانی است منشا بیزانسی آن را آشکار می نماید.
هنر معماری بیزانس که آمیزه ای از هنر یونانی و رومی و خاوری را با عنوان هنر و معماری بیزانسی به مدت هزار سال بجا گذاشت ، سرانجام در سال1453میلادی ،سلطان محمد فاتح امپراتوری بیزانس را برانداخت و شهر قسطنطنیه را به نام استانبول پایتخت خودقرارداد،و این تاریخ آغاز دوره رنسانس محسوب شده است . منابع: کتاب خلاصه تاریخ هنر اینترنت
