SISTEMI MONETAR NDERKOMBETAR

1. SISTEMI MONETAR NDERKOMBETAR Mungesa e nje monedhe globale (rajonale) kerkon nje sistem dy/shumepalesh te: TRANSFERIMIT TE FUQISE BLERESE NGA NJE VEND NE TJETRIN Sistemi Monetar Nderkombetar Fondi Monetar Nderkombetar (FMN) Sistemi Monetar Europian (SME)

2. Sistemi Monetar Nderkombetar • Kuptimi dhe periodizimi i Sistemit Monetar Nderkombetar • Evolucioni i Sistemit Monetar Nderkombetar • Sistemi Monetar Nderkombetar para Luftes se Pare Boterore • SMN ne vitet 1920 – 1944 • SMN ne vitet 1944 – 1973 • SMN pas vitit 1973 • Reformimi i Sistemit monetar nderkombetar. (Kurse luhatese apo fikse kembimi?) • Sistemi i kurseve luhatese te kembimit. (Kerkese – oferta) • Sistemi Kurseve fikse te kembimit (Nderhyrjet shteterore, marrveshjet nderkombetare, Institucionet nderkombetare, rajonale dhe globale

3. 1. Kuptimi dhe periodizimi i SMN • KUPTIMI, • SMN, rrjet i rregullave dhe procedurave te vendeve per kryerjen e pagesave nderkombetare. Rezultat i marrveshjeve dy e shume paleshe. • SMN, domosdoshmeri sepse egzistojne monedha te ndryshme qe duhet te kembehen me njera tjetren dhe te depozitohen. Ari, sterlina, dollari jane pranuar si ekuivalente • Mungesa e nje monedhe globale - GLOBO (rajonale - EURO) kerkon nje sistem te transferimit te fuqise blerese nga nje vend ne tjetrin (SMN)

4. 1. Kuptimi dhe Periodizimi i SMN • PERIODIZIMI, • Peridizimi bazohet ne shkallen e pranueshmerise se ekuivalentit • Ar, Kartmonedhe, Sterlina, Dollari, Euro ♦Pranueshmeria varet nga: • Fuqia dhe siguria ekonomike e vendit qe ka monedhen - ekuivalent • Ngjarjet si luftrat boterore, kriza e naftes, Lufta e ftohte, 9/11 etj

5. 2. Evolucioni i SMN • SMN para Luftes se Pare Boterore • Funksionimi pa tensione ne raport me masen e pranueshmerise se mjetit te kembimit • Kembimet tregtare nderkombetare te kufizuara, dhe jo aq te diversifikuara gjeografikisht

6. Standarti i arit Deri 1800. • Napoleon Flori! • Mjet pagese qe ne kohen e faraoneve (I rralle i ndashem, ….) • Ari monedhe universale, transferohej dhe matej edhe per transaksionet me te vogla

7. Standarti i modifikuar i arit (pas 1800) • Per te lehtesuar tregtine nderkombetare • Para leter ne vend te arit, cdo vend deklaron paritetin, sasia e arit qe perfaqeson njesi e karmonedhes. • Shembuj: Sterlina 7.3 sterlina = 1 onc ar. 1 onc=28,3 gr ar, 35 USD i onc ar etj. Poseduesit e kartmonedhave perkatese mund ti kthenin ato ne ar lirshem

8. Sistemi i modifikuar i arit, sistem kursesh fikse. • Sistemi modifikuar efektiv ne masen qe autoritetet monetare sherbejne kartmonedhat me ar • Para luftes Londra - qender e transaksioneve nderkombetare. Sterlina dhe ari kishin atributet e pranueshmerise.

9. 2. Evolucioni i SMN • Pse ra standarti i modifikuar i arit gjate luftes se pare boterore? • Ra oferta e arit krahasuar me tregftine boterore qe rritej • Britania garantonte 2-3 %, deficit bilanc pagesash, financimi i luftes • Ra pranueshmeria e sterlines, per pasoje rrjedhje e arit nga Londra • Tregtia ne prag te luftes me shume direkt me ar, apo countertrade. • Transporti i arit i rrezikshem dhe i kushtueshem Nga fundi i vitit 1914 u braktis Standardi i Modifikuar i Arit

10. Evolucioni i SMN • SMN 1944-1973 • Para 1944, SMN jo marrveshje formale shumepaleshe por aplikim i praktikave te caktuara vend pas vendi dy nga dy e me shume • Nuk ka pasur nje autoritet nderkombetar te orkestronte mekanizmin e pagesave nderkombetare • Pas Luftes, New Hampshire, Bretton Woods mbledhje formale e vendeve udheheqes te tregtise boterore. Rezultati: • Krijimi i FMN-se • Krijimi i EBRD-se

11. Fondi Monetar Nderkombetar • Autoriteti i pare Nderkombetar me nje pushtet te caktuar mbi autoritetet monetare nacionale • Synimet e FMN ne krijimin e tij • Nxitja e kooperimit monetar nderkombetar • Nxitjen e tregtise dhe investimeve nderkombetare • Stabilizimi i kurseve te kembimit • Kufizimi i pengesave per pagesat nderkombetare • Kreditime per te lehtesuar mbajtjen stabel te kurseve te kembimit ne raste te zhbalancimit te perkohshem te Bilancit te Pagesave • Ngushtimi i deficitit te BP te vendeve antare

12. FMN disa karakteristika • Antaresim i hapur • Antaret paguajne kuota ne perputhje me permasen ekonomike te tyre (tregtia me partneret) • Kuota rezerve nderkombetare, i jep te drejten vendit te marre hua • Kuota pjeserisht ne monedhen e vendit pjeserisht ne monedhe te konvertueshme. • Kuota perfaqeson peshen e vendit ne vendimmarrje • SHBA 20 %, bashke me Gjermani, France, Angli 50 %.

13. Objektiv kryesor i FMN-se, Stabiliteti I kurseve te kembimit • Çdo vend duhet te caktoje Par value, monedhe nacionale/ar • Te mbaje vleren e monedhes ne intervalin +/- 1 % te par value • POR vetem SHBA ka te drejte te kembeje monedhat me ar. • Pariteti monedhe/ar dhe ar/dollare percaktojne kursin e kembimit te cdo monedhe kundrejt dollarit • Per te mbajtur kurset e kembimit ne kufijte e paritetit, autoritetet nacionale blejne ose shesin monedha qe u nevojiten. (Bllokim i monedhes) • POR, pariteti mund te ndryshoje deri 10 % pa miratim te FMN-se dhe mbi 10 % me miratim te FMN. Kjo i zgjati jeten sistemit te Bretton Woods-it • Kur FMN miraton mbi 10 %? • Çekuilibre te zgjatura, te perseritura, dhe qe nuk mund te ballancohen me rruget e tjera dhe pasi ezaurohen perpjekjet vendase.

14. FMN krediton per te stabilizuar kurset • Masa e huase varet nga kuota e çdo vendi • Deri 125 % te kuotes jepet pa kushte • Me shume se 125 % FMN dikton kushte (Shqiperia): • Treg i lire • Pergjegjesi fiskale dhe monetare • Ulje e masave proteksioniste • Ulja e taksave dhe shpenzimeve qeveritare • Kontroll i inflacionit • Lejon zhvleresimin e monedhes per ballancimin e BP. Debate per kushtet, shpesh konsiderohen te ashpra!

15. Problemet e FMN dhe SDR-te • Breton Woods veproi pa probleme deri ne vitet ’50, por ne fund te ’60 • Franca, Britania, SHBA, zhvleresuan monedhat e tyre. • Dyshohej ne se dollaret mbuloheshin me ar. De Goli. • BP amerikan vazhdoi te keqesohet • ’60 oferta e arit nuk perballonte rritjen e tregtise dhe investimeve Masat:

16. Marrveshje per krijimin e SDR, si rezerva monetare • U shperndahen vendeve ne perpjestim me kuotat • Rriteshin ne perpjestim me rritjen e tregtise nderkombetare • Sherbenin se monedhe per transaksione vetem midis bankave (Pakesonin kerkesen per monedhat perkatese ne kete mase (i) • Vlera e SDR mesatare e ponderuar e Dollar, Jen, Pound, Franga franceze dhe Markes gjermane. 1 SDR 1.32 USD

17. 1971 Reagimi amerikan: • Nderprerje e konvertimit te dollareve ne ar, 10 % takse importi, bllokim çmimesh (Nikson) • Monedhat luhaten lirshem me njera tjetren te “çliruara” nga dollari • Por rrezik te perseriteshin vitet ’30. Prandaj: Marrveshja e Smithsonit-New York. • Konflikte SHBA, Japoni, Evrope

18. Marrveshje e Smithsonit • Synimi per te shpetuar Bretton Woodsin • u moren vesh per zhvleresimin e dollarit dhe zgjerimin e luhatjes se monedhave por pa te drejte konvertimi me ar nga SHBA. • POR, spekullimet vazhduan, deficiti i BP amerikan u thellua, kurset percaktoheshin me shume nga kerkesa dhe oferta por me nje kontroll te larte te shtetit. • 1973 tregjet financiare u mbyllen per disa jave. Fundi i kurseve fikse te kembimit

19. SMN pas vitit 1973 Kriza e Naftes dhe Kriza e Borxheve • Çmimi i larte i naftes preku vendet importuese, pa SHBA, Britani, Norvegji qe kishin rezerva. • Zhvleresimi i dollarit ne fund te ’70 rriti kerkesen per produkte amerikane dhe permiresoi BP amerikan • Joeksportuesit e naftes pesuan deme serioze nga rritja e çmimit te naftes • Vendet e OPEC-ut grumbulluan Petrodollare qe i depozituan ne Londer e New York.

20. SMN pas vitit 1973 Kriza e Naftes dhe Kriza e Borxheve • Vendet e industrializuaara te “derrmuar” nga kriza e naftes pakesuan kerkesat per kredi • Petrodollaret u orientuan drejt VENDEVE ne ZHVILLIM te deshiruara per kredi dhe per te paguar naften e importuar tashme te shtrenjtuar • 1973 kredi te bankave private drejt vendeve ne zhvillim, me rritje mesatare vjetore 25 % qe siguruam me kredi ato vende, por gjeneruan krizen e borxheve.

21. Kriza e Borxheve • Kredite nuk gjeneruan zhvillim dhe eksporte, i pamundur kthimi i borxheve • 1982 fillimi i krizes se borxheve: 20 vende deklaruan qe nuk mund t’I kthenin • Masat e momentit: • Bankat krijuan rezervat per humbjet nga borxhi • Filloi barterimi i borxheve me investime, por me çmim te lire • Tregtimi i tyre (1986). Çmimi i tregut i ulet nga 5 cent per nje dollar borxh deri ne 90 cent. Por kishte efekte : • Huadhenesi e mbart rriskun nga vendi borxhli • Vendi çlirohet nga borxhi dhe merr investime • Firmat investuese marrin perparesi dhe lehtesira

22. SMN pas krizes se NaftesXHAMAJKA • 1976 u stabilizuan çmimet e naftes • FMN ne Xhamajka vendosi qe te lejoheshin monedhat nen presionin e tregut, u rriten kuotat dhe lejoheshin vendet e varfera te merrnin hua per te financuar blerjet e naftes. • PRA, nga perpjekjet per stabilizimin e kurseve te kembimit roli i FMN u zhvendos ne: • Sigurimin e kreditit per ballancimin e BP dhe • U kthye ne forum per diskutimin e politikave ekonomike, sidomos krizen e borxheve.

23. Pakti i Parisit- Marrveshja e Luvrit(‘87) • G5 u moren vesh te bashkepunojne per te stabilizuar kurset e kembimit dhe te frenojne uljen e metejshme te dollarit • U kerkuan perpjekje per te mbajtur monedhat ne nivele te caktuara por qe nuk u percaktuan se ne çfare nivelesh. • Tetor 1987 Japonia dhe Gjermania shpenzuan 52 miliard dollare per ta çuar dollarin ne perputhje me marrveshjen e Luvrit. • Plane te tjera por eshte teper e veshtire te arrihet njemendja-kohezioni ne G5, G7 apo G10 e me tej.

24. Kurse luhatese apo fikse? • Argumentet pro/kunder dhe historia e SMN sygjeron: As luhatese as fikse Kurse kembimi te kontrolluara brenda intervalesh te caktuara, qe sigurojne stabilitet te mjedisit monetar nderkombetar, nepermjet perpjekjeve te bashkerenduara te autoriteteve monetare nacionale, dhe nderkombetare, njemendesia e te cileve eshte veshtire te sigurohet gjate zbatimit te marreveshjes.