TÜRK TARIMINDA DESTEKLEMELER

1. TÜRK TARIMINDA DESTEKLEMELER Prof.Dr.Emine Olhan Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

2. 2000 Sonrası Destekleme Politikaları • Amaç devletin piyasaya müdahalesini, kamu finansman yükünü ve gelir eşitsizliğini azaltmak • Girdi, kredi ve fiyat destekleri kaldırıldı • Destekler içerisinde DGD ağırlıklı • 2000 öncesi desteklerin yükünü tüketici öderken sonrasında vergi mükellefleri ödemiştir.

3. 2000 Sonrası Destekleme Politikaları • 2007 de girdi ve kredi desteği tekrar uygulamada • Prim desteği ağırlıklı şekilde devam ediyor • Hayvancılığa verilen destekler artmış • 2009 yılında DGD’ne son verilmiştir • Alan bazlı destekler devam etmekte

4. Türkiye’de Tarım Sektörü • GSMH’ya katkı 2000 Yılında %12.6 2010 Yılında %9.5 • İhracat • 2000 Yılında 3.855 Milyar$ (%13.9) • 2010 Yılında 5.089 Milyar$ (4.47) • İthalat • 2000 Yılında 4.156 Milyar $ (%7.63) • 2010 Yılında 6.490 Milyar $ (%3.5) • Gıda ürünleri. içecek dahil tarım ürünleri ihracatı • 2000 Yılında 5.690 Milyar $(%20.5) • 2010 Yılında 11.792 Milyar $ (%10.5) • Gıda ürünleri. içecek dahil tarım ürünleri ithalatı • 2000 Yılında 5.312 Milyar $ (%9.7) • 2010 Yılında 9.919 Milyar $ (%5.3)

5. Türkiye’de Tarım Sektörü • İstihdam • 2000 Yılında 7.769.000 kişi (%36.0) • 2010 Yılında 5.683.000 kişi (%25.2) • Kırsal Nüfus • 2000 Yılında 27.272.000 kişi (%41.2) • 2010 Yılında 17.500.000 kişi (%23.7)

6. Bu süreçte tarımın ekonomi içindeki yeri küçülmüş Az da olsa tarım sektöründe büyüme var 2000-2010 döneminde GSMH %50 büyüdü Aynı dönemde tarımsal GSMH %12.2 büyüdü Tarımdaki büyüme yıllık %1’in altında Aynı dönemde nüfus %11.4 arttı Tarımsal GSMH’daki artış nüfus artışı ile başa baş Genel ihracat %310 büyüdü Tarımsal ihracat %32 büyüdü, Gıda içecek dahil tarım ürünleri %107 artmıştır Tarım sektörü ekonomideki büyümeye ayak uyduramadı

7. Türkiye’de Tarım Alanları (1000Ha)

8. Tarım Toprakları • Tarım arazilerinin amaç dışı kullanımı ile ilgili uygulamalar • 2001 yılından Temmuz 2005’e kadar Yönetmelik kapsamında. • Temmuz 2005’den sonra da 5403 sayılı Kanun kapsamında Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca yürütülmekte • Son 10 yıl içerisinde 2.342.453 hektar tarım arazisi tarım dışına çıkarılmıştır.

9. Mera alanları 1991 tarım sayımında 12.377.600 Ha 1998-2010 döneminde 8.515.963 Ha belirlenmiş Yaklaşık 4 Milyon hektar mera alanı kaybedilmiş Mera alanlarındaki kayıp yanında uygulanan politikalar hayvancılıkta daralmanın nedeni olmuştur. Desteklemenin büyük çoğunluğunu DGD’nin oluşturması ile hayvancılığın desteklerden aldığı pay sınırlı kalmıştır.

10. BÜYÜKBAŞ VE KÜÇÜKBAŞ HAYVAN SAYILARI ( 1000) • 2000 yılında destekler içerisinde %1.1 lik payı olan hayvancılık destekleri artarak yaklaşık %20’ye ulaşmıştır.

11. Hayvancılık 2002-2009 Döneminde Hayvan sayısında %9.4 artış Küçükbaş hayvan sayısında %15.9 azalış Kesilen hayvan sayısında %5.7 azalış Sağılan hayvan sayısında %28.8 azalış Yaklaşık 4 Milyon hektar mera alanı kaybedilmiş 2000 yılında destekler içerisinde %1.1 lik payı olan hayvancılık destekleri artarak yaklaşık %20’ye ulaşmıştır.

12. Hem mera alanlarında hem de tarım alanlarındaki bu yok oluşun sonucunda 2000-2010 döneminde tarımsal GSMH sadece %12.2 artmıştır. • Aynı dönemde nüfus %11.4 artmıştır.

13. 2002-2010 Yılları Tarıma Ayrılan Kaynaklar (milyon TL) • Cari fiyatlarla destekler bu dönemde %200 artmıştır. • Ancak sabit fiyatlarla destekler azalmıştır.

14. Tarımsal Destekleme Ödemeleri (1000 TL) Cari fiyatlarla destekler bu dönemde %142 artmıştır. Ancak sabit fiyatlarla destekler %54 azalmıştır. 2000-2001’de Tarımsal desteklerin GSMH oranı %1’in üzerinde iken 2005’de %0.64’e kadar düşmüş ve ilk defa 2010 yılında %0.82 ‘ye çıkmıştır.

15. 2000 yılında 2 Milyar TL nin üzerinde olan tarımsal destekler 2010 yılında sabit fiyatlarla 1 Milyar TL düzeyinde kalmıştır. 2006 Tarım Yasası’nda tarımsal destekler en az GSMH’nın %1

16. Seçilmiş Ürünlerde Çiftçi Eline Geçen Fiyatlar (TL/KG)

18. Çiftçi Eline Geçen Fiyatlar • Cari Fiyatlarla çiftçi eline geçen fiyatlar artmış görünse de • Fiyat. girdi ve kredi desteğinin kaldırılmasıyla tarım ürünlerinin fiyatları reel olarak düşmüştür.

19. Gübre Fiyatları TL/Ton • Kaynak: Üretici. ithalatçı firma fiyatlarından derlenmiştir. Bayiye sevk fiyatları olup çiftçinin alış fiyatı %5-10 daha fazladır. • 2011 yılı Ocak ayı ortalama fiyatlarıdır.

20. 2002-2011 Döneminde Gübre ve Mazot Fiyatlarında Artış (%) Gübre fiyatlarında yaklaşık %200 artış 2002 2011 döneminde mazot fiyatındaki artış %205 Cari fiyatlarla destekler (2000-2010) %142 artmıştır.

21. Gübre Tüketimi ( BBM TON) 2000-2010 döneminde gübre tüketimi %7 azalmış Burada tarım dışına çıkan araziler de etkili olmuştur

22. İÇ Ticaret Hadlerindeki gelişmeler ve uygulanan politikalarla 2000 yılından sonra yoksullukkırsal alanda daha da derinleşmiştir.

23. İç Ticaret Hadleri ve Tarım Şahinöz’ün yaptığı çalışmada ise 2000 yılında 95 olan İTH günümüzde 75 civarındadır.

24. Yoksulluk Oranları Kentte yoksulluk oranı 2002’de %22 Kentte yoksulluk oranı 2009’da %8.9 Kırsalda yoksulluk oranı 2002’de %34.5 Kırsalda yoksulluk oranı 2009’da %38.7 Yoksulluk oranındaki iyileşmenin kaynağı daha çok kentsel alanlardaki iyileşme Yoksulluk riski Hanehalkı büyüklüğü ile doğru eğitim düzeyi ile ters orantılı değişir Bu gerçekler kırsaldaki yoksulluğu daha da derinleştirmekte

25. SON ON YILDA Tarım alanları ve mera alanlarında kayıp Bu dönemde çalışan yaklaşık 2 milyon kişi tarım sektöründen başka sektöre geçmiştir. Tarımsal GSMH %12.2 artarken, nüfus %11.4 artmıştır. Göreli üstünlüğümüzün olduğu baklagiller ve küçük baş hayvan yetiştiriciliğinde üstünlüğümüzü kaybettik. Desteklemeler içerisinde DGD ağırlıklı iken 2009’da kaldırıldı

26. SON ON YILDA • “Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli”, BK Kararı 2 Mart 2010 RG yayınlandı • (2010 yılı için)16 üründe fark ödemesi yani prim desteği verilmesi öngörüldüBu kararın her yıl yayınlanan destekleme primi kararnamelerinden farkı bulunmamaktadır Havza modeli ile ilk kez destekleme primi kapsamına alınan veya destekleme primi kapsamından çıkarılan bir ürün yoktur • Özetle, adı değişse de tarım politikasının özünde bir değişiklik yapılmamıştır. 

27. Havza Modeli ile 1-Tarım havzalarını belirlemek2- Sağlıklı tarım envanteri hazırlamak3- Üretim planlamasına imkan sağlamak4- Hangi ürünün nerede ne kadar üretilebileceğini belirlemek5- Çiftçinin gelirini artırmak6- Geleceğe ait talep projeksiyonları yapmak7- Destekleri rasyonel, yönlendirici ve etkin bir şekilde kullanmak8- Arz açığı olan ürünlerde üretim artışı sağlamak9- Doğal kaynakları korumak ve sürdürülebilir kullanımını sağlamak10- Havza bazlı planlama ve yönetimle ilgili sektör talebini karşılamak11- Muhtelif senaryolara göre üretimi planlamak

28. Tarım sektörünün ve kırsal alanın, kalkınma plan ve stratejileri doğrultusunda geliştirilmesi ve desteklenmesi için gerekli politikaların tespit edilmesi ve düzenlemelerin yapılmasını teminen 5488 sayılı Tarım Kanunu 25.04.2006 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tarım Kanunu ile, Her yıl destekleme programlarının esaslarını ve araçlarını tespit etmek, Bunların bütçe ödenek ihtiyaçlarını belirlemek ve İlgili kuruluşlara teklif etmek, Değişen ulusal ve uluslararası koşullara göre destekleme programlarında yapılacak düzenlemeleri belirlemek, Desteklerle ilgili gerekli mevzuat düzenlemelerini izlemek ve değerlendirmek gibi görevleri yerine getirmek amacıyla ilgili Bakanlık ve Müsteşarlıkların üst düzey temsilcilerinin üyesi olduğu Tarımsal Destekleme ve Yönlendirme Kurulu kurulmuştur. Tarım Kanunu

29. Tarım Kanunu ile, tarımsal destekleme araçları; Doğrudan gelir desteği, Fark ödemesi, Telafi edici ödemeler, Hayvancılık destekleri, Tarım sigortası ödemeleri, Kırsal kalkınma destekleri, Çevre amaçlı tarım arazilerini koruma programı destekleri ve Diğer tarımsal destekleme ödemeleri olarak sınıflandırılmıştır. Yukarıda sayılan araçlar temel olarak “Tarım Stratejisi 2006-2010 Belgesi”nde yer alan araçlar ile uyumlu olup, Tarım Strateji Belgesinden farklı olarak her bir aracın tarımsal destekleme bütçesinden alacağı pay kanun metninde yer almamaktadır. Bununla birlikte Tarım Kanununda, bütçeden ayrılacak toplam kaynağın GSMH’nin %1’inden az olamayacağı hükme bağlanmaktadır. Tarım Kanunu

30. Doğrudan Gelir Desteği: Üreticilere üretim amacıyla işledikleri arazileri için doğrudan ödeme yapılmaktadır. Fark Ödemesi: Söz konusu destek öncelikle arz açığı ürünleri kapsamakta olup, üretim maliyetleri ile iç ve dış fiyatlar dikkate alınarak belirlenmektedir. Telafi Edici Ödemeler: Üreticilerin arz fazlası olan ürünlerin üretiminden vazgeçerek alternatif ürünlere yönelmelerini teşvik etmek amacıyla verilmektedir. Hayvancılık Destekleri: Hayvancılık sektöründe, ırk ıslahı, yem üretiminin arttırılması, verimliliğin arttırılması, işletmelerde hijyen şartlarının sağlanması, hayvan kimlik sisteminin teşviki gibi amaçlarla destekleme yapılmaktadır. Tarım Kanunu

31. Tarım Sigortası: Üreticilerin üretim materyallerini ve ürünlerini sigorta ettirmelerini teşvik etmek amacıyla sigorta primlerinin % 50’si hibe olarak devlet tarafından karşılanmaktadır. Kırsal Kalkınma Destekleri:Kırsal gelirlerin arttırılması ve çeşitlendirilmesi, doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi amacıyla yürütülen yatırım projelerinin maliyetlerinin % 50’si hibe olarak devlet tarafından karşılanmaktadır. Diğer Destekleme Ödemeleri: ÇATAK, Ar-Ge desteği, organik tarım desteği, sertifikalı tohum kullanımı-üretimi desteği Tarım Kanunu

32. 2013 YILI DESTEKLERİ

33. Mazot, gübre ve toprak analizi desteği

34. Türkiye tarım havzaları üretim ve destekleme modeline göre fark ödemesi desteği

35. Hayvancılık desteklemeleri

36. Hayvancılık desteklemeleri

37. Yem Bitkileri Ekilişi Destekleri

38. Diğer Hayvancılık desteklemeleri

39. Diğer Hayvancılık desteklemeleri Yerli besilik erkek sığır300 TL/başİthal besilik erkek sığır100 TL/baş

40. Yurt içi sertifikalı tohum ile sertifikalı fidan/çilek fidesi ve standart fidan kullanımının ve yurt içi sertifikalı tohumluk üretimlerinin desteklenmesi

41. Devam..

42. Devam..

43. Çiftlik muhasebe veri ağı sistemi katılım desteği Çiftlik Muhasebe Veri Ağı sisteminin yaygınlaştırılması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla İstanbul, Samsun, Malatya, Adana, Konya, Bursa, Erzurum, Şanlıurfa, Nevşehir, Tekirdağ, Giresun, İzmir illerinde, örnek olarak seçilen ve çiftçi kayıt sistemine kayıtlı tarımsal işletme sahiplerine, Bakanlıkça belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde işletme başına 2013 yılında 375 TL katılım desteği ödemesi yapılır.

44. Organik tarım desteği

45. İyi Tarım desteği

46. Tarımsal yayım ve danışmanlık hizmetlerinin desteklenmesi (1)Ülkenin tarımsal yayım ve danışmanlık sisteminin çoğulcu, etkin ve verimli bir yapıya kavuşmasını sağlamak amacıyla, tarımsal danışmanlık sistemine dahil olup, kriterleri taşıyan her tarımsal işletme için destekleme ödemesi yapılır. (2) Destekleme ödemesi kapsamına alınan her tarımsal işletme için yıllık 600 TL ödenir.

47. Biyolojik ve biyoteknik mücadele desteği

48. Patates siğili hastalığı alternatif destekleme ödemesi • (1) Patates siğili görülen alanlar ile patates siğili için oluşturulan güvenlik kuşağındaki alanlarda, karantina önlemi olarak alternatif ürün yetiştirilmesi veya nadasa bırakılması durumunda, çiftçi kayıt sistemine dahil olan çiftçilere dekar başına 110 TL destek verilir. • (2) Destekleme ödemesi aynı parsele 3 yılda bir defa ödenir. 3 yılı kapsayacak ödeme 2013 yılında yapılır.

49. Araştırma-geliştirme projeleri desteği Bakanlığın ve tarım sektörünün ihtiyaç duyduğu öncelikli konulara ilişkin bilgi ve teknolojilerin geliştirilmesi ve çiftçiler ile tarımsal sanayicilere aktarılması amacıyla, uygun görülen araştırma-geliştirme (ARGE) projelerine, 2013-2016 cari yılları içinde destekleme ödemesi yapılır.

50. “Eğer petrolü kontrol ederseniz ülkeyi kontrol edersiniz, gıdayı kontrol ederseniz nüfusu kontrol edersiniz” Henry Kissenger (1970)