İKTİSAT TARİHİ

1. İKTİSAT TARİHİ ÜNİTE 5 GEÇ ORTAÇAĞ’DA AVRUPA

2. EKONOMİK KRİZ • Ekonomik Kriz • Daha önceleri Rönesans dönemindeki sanat, kültür ve mimarideki hareketlilik ekonomik canlılığın da göstergesi olarak kabul ediliyordu. • Ancak bu dönemde şimdi azalan üretimin, düşen hayat standartlarının ve yaygın hoşnutsuzluğun var olduğu kabul edilmektedir. • Bu nedenle Rönesans Dönemi, ekonomik düşüş dönemi olarak görülmektedir.

3. EKONOMİK KRİZ • Carlo Cipolla • Carlo Cipolla’ya göre 15. yy’da ekonomi hâlâ esnek ve dinamikti. Cipolla’nın bu görüşüne neden olan unsurlar; • Bu dönemde İngiliz kumaş sanayinde üretimin ve ihracatın artması • Braban’da kumaş üretiminin kuzeye doğru yayılması • Avrupa’nın pek çok kısmında bölgesel refahın alanlarının oluşmasıdır. • Cipolla’ya göre bu dönemde uluslararası işbölümü yeniden şekillenme sürecindeydi. • Avrupa’da büyüme dönemi 14. yy’ın başlarında sona ermiştir. Bunun nedenleri; • Devri Hareketler: Bu düşüş, ekonomik hareketlerin devri niteliğinin bir sonucudur • Mali Nedenler: Krizin başlangıcı bu dönemde Avrupa’da yaşanan mali sıkıntılardır • İklim Değişmeleri: Krizin ortaya çıkmasının nedeni iklimde yaşanan değişmelerdir.

4. EKONOMİK KRİZ • 14. Yüzyıldaki Krizin Nedenleri • Devri Hareketler • Mevcut teknoloji içinde genişlemenin optimal noktasına varılınca geriye dönüş kaçınılmazdı. • 1300’lerde Avrupa böyle bir doyma noktasına gelmiştir • Mevcut teknolojiye göre nüfus yoğun hale gelmiş ve tarımda azalan verimler kuralı işlemeye başlamıştır • Bu durum yiyecek kıtlığına, salgınlara ve hastalıklara yol açarak krize neden olmuştur • Mali Nedenler • Avrupa’da 1335-45’lerde başlayan Yüzyıl Savaşları nedeniyle savaş ekonomisi içine girdi • Bu durum vergi gelirlerine ihtiyacı artırdı ve ağır vergileme sistemi oluştu • Krallar mali ihtiyaçları karşılamak için borçlanma yoluna gitti • Ekonomideki likidite sıkıntısı derinleşti, fiyatlar hızla yükseldi, kriz oluştu. • Savaşların yüksek ekonomik ve sosyal maliyeti en çok Fransa’da etkili oldu.

5. EKONOMİK KRİZ • 14. Yüzyıldaki Krizin Nedenleri • İklim Kötüleşmesi • 14. yy’da ortaya çıkan iklim kötüleşmesi hasadı olumsuz etkilemiş, bazı ürünler ekilemez olmuştur • Aşırı sıcak geçen yaz ayları veba mikrobunun taşıyıcısı olan siyah farelerin aşırı çoğalmasına neden olmuştur • Bu ise salgın hastalıkları beraberinde getirmiş ve nüfus azalmıştır. (Bu açıklamaya yapılan itiraz, zirai daralmanın iklim değişmesinden önce başlamış olmasıdır)

6. TARIM • Tarımda Yaşanan Gelişmeler • Özet • Salgın sonucunda nüfus azaldı ve kıt bir faktör haline geldi • Toplam talep, nüfustaki azalmaya paralel bir şekilde düştü • Ortalama köylü işletmeleri büyüdü • Nüfusun düşmesi rezervler üzerinde olumsuz bir etkide bulundu • Lordlar ekim alanlarını çayırlara dönüştürdü • Talep daraldı, arz arttı ve fiyatlar düştü • Fiyatlardaki düşüşten şehirli nüfus fayda sağladı (kırda ise geçimlik üretim yapan köylü)

7. TARIM • Salgın Öncesinde Durum • Avrupa ekonomisinde darboğazlar yaşanmaktaydı. • Demografik baskı sonucunda düşük verimli topraklar üretime açıldı • Bu yüzden toprağın ve işgücünün marjinal prodüktivitesi azaldı • Toprak nüfusa göre kıt bir faktör haline geldi, değeri yükseldi • Buna karşılık ücretlerde düşüş yaşandı • Bunun sonucunda kıtlıklar ve ardından salgınlar geldi • Yaşanan veba salgını sonucunda Avrupa’da 25 milyon insan öldü

8. TARIM • Salgın Sonrasındaki Durum • 14. yy ortasında yaşanan büyük nüfus kırımı üretimin iki temel faktörünün (toprak ve emek) kıtlık durumlarını çarpıcı bir şekilde değiştirdi • İşgücünün %25 oranında azalması onu yetersiz hale getirdi • Bunun sonucunda köylüler; • Malikanelerde kendi şartlarını hakim kılmaya çalıştılar • Daha yüksek ücret talep ettiler • Angaryaların nakdi ödemelere çevrilmesini talep ettiler • Daha düşük kiralar teklif ettiler • Lordlar bu tekliflere fazla yanaşmayınca köylü isyanlarına yol açtı

9. TARIM • Talep ve Üretim • Toplam talep, nüfustaki azalmaya paralel bir şekilde düştü • Daha az yiyeceğe ihtiyaç olduğundan tarım en verimli topraklarla sınırlandırılarak ekim alanları daraltıldı • Bu dönemde Avrupa’da pek çok köy boşaltıldı • Üretim daha verimli topraklarda sürdürüldü, dolayısıyla verim arttı • Böylece köylünün istediği gibi üretebileceği ve satabileceği bir ürün fazlası ortaya çıktı

10. TARIM • Köylü İşletmeciliği ve Rezervler • Bu dönemde ortalama köylü işletmeleri büyümüştür • Köylü nüfusun salgınlar nedeniyle azalması, küçük ve parçalanmış işletmelerin bütünleşmesi ve büyümesi sonucunu doğurmuştur • Bu bütünleşme; • Miras • Kiraların düşürülmesi • Toprak satın alınması yoluyla gerçekleşti. • Nüfusun düşmesiyle rezervler işgücü sıkıntısı içine girdi • Rezerv toprak sahipleri, bu nedenle daha az işgücü gerektiren işlere yöneldiler • Bağcılık faaliyetleri yaygınlaştı, keten, kendir ve boya maddeleri için üretim arttı • Lordlar için en alternatif kullanım şekli ekili alanların çayırlara dönüştürülmesiydi

11. TARIM • Fiyat Gelişmeleri • Azalan nüfus nedeniyle şehirlerde talep daralmış, ancak köylü işletmelerinin büyümesiyle oluşan verim artışı sonucunda ürün arzı artmıştı. Bu nedenle fiyatlarda düşüş yaşanmıştı. • Tarımsal malların fiyatlarının düşüşü köylü ve şehirli kesimlerin refahını farklı şekilde etkiledi • Köylüler nakdi gelirlerinin azalması nedeniyle zarar gördüler. Ancak geçimlik üretim yapan köylü, daha büyük ve verimli topraklara sahip olduğu için bu kriz döneminden kazançlı çıktı. • Şehirlerde ise sınai ürünlerin fiyatları çok fazla düşmedi. Bu nedenle başlangıçta düşen fiyatlardan başlangıçta şehirli nüfus faydalandı. • Ancak zamanla köylünün gelirinin azalmasıyla şehirli tüccar ve esnaf müşterilerinin büyük kısmını yitirdi

12. TARIM • Doğu Avrupa’da Durum • 14. yy’da salgının etkisi Doğu Avrupa’da daha sınırlı oldu • Bu bölgede fazla nüfus baskısı yoktu • 13. yüzyılda en hızlı şehirleşme hareketi; • Polonya • Macaristan • Çekoslavakya’da görüldü • Buradaki şehirlerden en büyükleri; • Prag • Krakow • Budapeşte’dir.

13. TARIM • Doğu Avrupa’da Üretim • Küçük şehirlerin Doğu Avrupa’da yaygınlaşması bölgedeki talebi artırdı • Bu bölgede tahıl üretiminde artış oldu ve buralar pazarlara yakındı • Üretimde yaşanan artış fiyatların düşmesine yol açtı • Hububat fiyatlarında yaşanan düşüş köylü üzerinde lordların kontrolünün artmasına neden oldu • Bu kontrolün temel nedeni asil sınıfın daha güçlü olmasıdır

14. TİCARET VE SANAYİ • Yeni Teknikler ve Şehirler • Toplam ticaret hacmi bu dönemde düşüktü • Tüccarlar daralan iş hacmi karşısında işlemlerini rasyonelleştirmek için çift girişli muhasebe sistemini benimsediler • 15. yy’ın firmaları daha küçüktü • Büyük firmalar iflas riskini azaltmak için holdinglere benzer bir organizasyon geliştirdiler • Ticarette bölgesel kaymalar ortaya çıktı • Floransa ve Venedik rakiplerini sindirdiler • 14. yy’da Cenova Panayırı, Champagne Panayırı’nın yerini aldı • Kuzey’de Antwerp giderek Bruj’un yerini aldı • Alman Hansa’sı rakiplerine imtiyaz kaptırmamak için resmi bir örgüt haline geldi

15. TİCARET VE SANAYİ • Sınai Mal Üretimi ve Loncalar • Sanayide mamul mal üretimi salgından sonra düştü • Kırsal talep köylünün azalan satın alma gücü nedeniyle azaldı • Şehirli nüfus artan nispi gelir nedeniyle lüks mallara yöneldi • Yeni sanayi merkezlerinde özellikle de kırsal bölgelerde üretim artıyordu • Loncalar talepteki düşüşten sonra arzı kontrol etmek için; • Düzenlemelerini sıklaştırdılar • Üretimlerini sınırlandırdılar • Çalışma şartlarını belirlediler • Mesleğe giriş şartlarını zorlaştırdılar

16. TİCARET VE SANAYİ • Mamul Mal Üretimi • Sınai üretimde genel bir düşme söz konusuydu • 16. ve 17. yüzyıllarda bazı şehirlerde sınai üretimde düşme görülmekteydi. Bu şehirler; • Flaman • Flandra • Kuzey İtalya’dır. • Yeni sanayi merkezlerinde, özellikle de kırsal bölgelerde sınai üretim genişlemekteydi. • Madeni üretimde ise Ortaçağ’ın sonlarında bir genişleme görülmekteydi.

17. SANAYİNİN KIRSAL BÖLGELERE GÖÇÜ • Sanayinin Şehirden Kıra Göçü • Ortaçağ’ın sonlarında sanayi şehirlerden kırlara doğru kaymaya başladı • Büyük çapta dokuma sanayi, küçük çapta demir sanayi göç etti • Bu göçün nedenleri; • Su gücüyle çalışan basit makinelerin (su değirmenleri) sanayide artan ölçüde kullanılması; Bu yolla • Un öğütülüyor • Kumaş kalıplanıyor • Boya maddeleri eziliyor • Demir ocaklarına hava pompalamak için güç kaynağı oluyordu

18. SANAYİNİN KIRSAL BÖLGELERE GÖÇÜ • Sanayinin Şehirden Kıra Göçü • Şehir sanayilerinin talep yapısındaki gelişmelere uyma konusunda yeterli esnekliği gösterememesi • Şehirlerdeki lonca düzeni esnekliğin önünde engel teşkil ediyordu • İşgücünün kırsal bölgede daha ucuz olması • Şehirde esnaf kırda olmayan bazı vergileri ödemek zorundaydı • Kırsal kesimde sınai faaliyet işçi için ek bir marjinal faaliyetti. • Kırsal sanayide daha az kontrol ve sınırlama bulunmaktaydı

19. SANAYİNİN KIRSAL BÖLGELERE GÖÇÜ • Tüccar Kapitalist ve Putting-Out • Bu yapı içinde farklı bir sınai organizasyon tarzı ortaya çıktı; tüccar kapitalist; • İplikçiye ham yünü, dokumacıya ipliği temin ediyor • Sermaye yoğun nitelikte olan işlemleri doğrudan kendi kontrolünde gerçekleştiriyor • Kırsal kesimde çalışan esnaf ile pazar arasındaki bağı meydana getiriyor • Esnafı düzenli aralıklarla dolaşarak hammaddeyi dağıtıyor, mamulleri topluyordu • Modern kapitalizmin ilk tezahürü olan ve Putting-Out Sistemi olarak adlandırılan bu düzenlemede; • Esnaf, tüccar için çalışıyor • Tüccar hammaddeyi temin ediyor • İş için parça başına ücret ödüyordu