Tanım

1. Şema Terapi Tanım • Değiştirilmesi zor, çocukluk ve ergenlik döneminde belirgin kökenleri bulunan psikolojik rahatsızlıklar için tasarlanmış • Bilişsel, davranışçı, kişiler-arası, yaşantısal teknikleri birleştiren bütünleştirici bir teori ve tedavi

2. Şemalar bebeklikten başlayarak gelişir ve yaşam boyu sürerler. • Yaşam boyu çevremize uyum sağlamakta kullandığımız tüm düşünsel yapılar şemalara bağlı olarak gelişir. • Erişkin yaşamda her ne kadar değişmez gerçekler olarak algılansalar da şemalar, özellikle çocukluk yıllarında ebeveynler, kardeşler ve akranlarla olan incitici deneyimler sonucu öğrenilirler.

3. Çocuk, yaşantılarından bir şeyler öğrenip gelecek acılardan korunmak için çaba gösterdikçe daha da gelişirler. Örneğin, neden azarlandığını anlamayan bir çocuk daha sonraki azarlardan korunmak için nedenini anlamasa veya bilmese de, kendisini hatalı gibi hissederek başka hata yapmaktan korunmaya çalışabilir.

4. Bu hatalı ve kusurlu hissedebilme konusunda gelişen becerisi, ilerideki yaşamında yaşayacağı tartışmalar veya kendini savunmak zorunda kalacağı durumlarda bir engelleyici olarak çalışacaktır. • Aslında şemalar, çocukluk çağlarındaki incitici olayların güncel temsilleridir.

5. Şemalar, kendini-sürdürücü özellikleri nedeniyle değişmeye belirgin direnç gösterirler. • Yaşamın erken dönemlerinde geliştikleri için çok tanıdıktırlar ve kullanışları kolaydır.

6. Şemanın tam tersi olaylarla karşılaşılsa bile kişiler ısrarlı bir şekilde şemalarının geçerliliğini korumak için gelen bilgileri çarpıtırlar. • Örneğin “Kusurluluk” şeması olan bir yetişkin, kendisine defalarca sevildiği söylense bile kusurlu ve eksik hissetmeye devam edebilir. • Şemanın değişimi, temel ruhsal düzenlenmeyi alt üst edebileceği için çeşitli düşünsel ve davranışsal hareketler şemayı güçlendirirler.

7. Şemalar belirgin olarak işlevselliği bozucudurlar. • Kişinin huzur ve çevresi ile olumlu ilişkiler içinde olma, özerklik, keyif alma ve kendisini ifade gibi temel ihtiyaçlarını karşılamasını ve diğerleri ile ilişkide sınırları fark edebilme becerilerini engellerler.

8. Şema ölçeğinde 18 ayrı şema araştırılmaktadır. Bu 18 şema, Bilişsel Davranışçı Terapilerin yıllar içinde tespit ettiği düşünme kalıplarıdır. 18 şema, şema teorisinde, beş üst başlık altında toplanırlar ve bahsedilen bu üst başlıklar “Şema Alanı” olarak isimlendirilir. Bu alanlar, Çocukluk Çağının Temel ihtiyaçları karşılanmadığında gelişirler.

9. Şemalar organizmanın hayatta kalması için gerekli yapılardır. • Bu nedenle işlevsel olan şemaların varlığını devam ettiren bazı davranışları vardır. • Çevre ile uyum bozucu sonuçlara sahip olsa bile, tek bir şemanın doğruluğunun sorgulanması tüm sistemi etkiler. • Bu nedenle şemanın geçerliliğini tehdit eden durumlarda, şema kendisini korumak için çeşitli eylemlerde bulunur.

10. ŞEMA EYLEMLERİ • Şimdiye dek üç şema eylemi tespit edilmiştir: • Teslim Olmak, Kaçınmak, Aşırı Telafi Etmek. • Bu süreçler daha sonra şemayı güçlendiren uyum bozucu başa çıkma yöntemlerine dönüşürler. • Bu eylemler çocuklukta uyumu sağlarlar ve psikoanalitik terimler olan direnç ve savunma mekanizmaları ile aynı anlama gelirler.

11. ŞEMA TESLİMİ • Şemayı güçlendiren veya sürekli kılan düşünsel, davranışsal veya duygusal stratejileri kapsar (örn: şemayı destekleyen bilgiyi abartmak, şema ile uyumlu davranışlarda bulunmak). • Örnek olarak Kusurluluk şeması olan bir kişinin eleştirel arkadaşları ile ilişkilerini sürdürebilmesini gösterebiliriz. Kusurluluk şeması, kişinin kendisine gelen eleştirilere katlanabilmesini sağlar. Ve kişinin eleştiri alması, kusurlu olduğuna ilişkin inancını pekiştirir.

12. ŞEMA KAÇINMASI • Şemayı ve ilgili duyguları başlatmaktan kaçınmak için kişinin uygulamaya soktuğu bilişsel, davranışsal ve duygusal stratejilerdir. • Kişinin şema ile ilgili düşünmekten veya ilgili durumlarla karşılaşmaktan kaçınır. Örneğin Başarısızlık şeması olan bir kişi, sonuçta “kötü” olarak değerlendirileceğine inandığı için projesi üzerinde çalışmaktan kaçınabilir. Ve böylece olumsuz bir değerlendirme ile karşılaşma şansını arttırır. Bu durum da tekrar şemayı güçlendirmeye yarar (Kendini doğrulayan kehanet).

14. ŞEMA TELAFİSİ • Şemayı aşırı bir şekilde telafi etmek için kişinin uygulamaya koyduğu davranış ve bilişlerdir; şemadan beklenebileceklerin tam tersi olarak ortaya çıkarlar. • Şema Telafileri çocuğun ebeveynleri, kardeşleri ve akranlarının kötü davranışlarının verdiği acıyla başa çıkmak için erken dönemde geliştirdiği işlevsel girişimlerdir. • Yetişkin yaşlarda ve daha sağlıklı ortamlarda Şema Telafi edici davranışlar işlevselliği bozucu hale gelir ve kişinin sıklıkla “iyi niyetle kötü sonuçlar almasına” neden olurlar

16. Aşırı telafiler sonuçta amaçlananın tam tersine neden olur ve şemanın sürdürülmesine yardım ederler. • Örneğin Duygusal Yoksunluk şeması olan bir kişi aşırı miktarda ilgiye ihtiyaç duyabilir ama günlük yaşantısında diğer insanları kendinden kasıtlı olarak uzaklaştırabilir ve sonuçta kendisini daha da yalnız hisseder.

17. Şema Terapi Şemalar ve Standart BDT • Danışanlar olumlu terapötik alyansa hızlıca girerler. (Ayrılma ve Dışlanma) • Danışanların tedavinin amaçlarına rehberlik edecek güçlü bir kimlik algıları ve net hedefleri vardır. (Zedelenmiş Hareket Özgürlüğü) • Danışanlar bilişlerine ve duygularına terapi seansları sırasında ulaşıp, ifade edebilirler. (Başkaları Yönelimlilik) • Danışanlar tedavi prosedürlerine uyum gösterirler. (Zedelenmiş Sınırlar)

18. Şema Terapi Standart BDT Modelinden farkı • Terapi İlişkisi’ne daha fazla ağırlık • Duygulanıma daha fazla ağırlık • Çocukluk yaşantılarını ve gelişimsel süreçleri daha fazla çalışma • Başa çıkma yöntemlerine daha fazla ağırlık • Temel yaşam olaylarına daha fazla önem

19. Erken Dönem Şemaları (Şemalar) Şema Odaklı Yaklaşım • Anılardan, bedensel duyumlardan, duygulardan ve bilişlerden oluşurlar. • Kişinin kendisi ve çevresindekilerle ilişkileri ile ilgilidir. • Çocukluk veya ergenlik döneminde oluşurlar, kişinin yaşamı boyunca gelişerek varlıklarını sürdürürler.

20. Erken Dönem Şemaları (Şemalar) Şema Odaklı Yaklaşım Davranışlar Duygu ve Bedensel Duyum Biliş Temel Yaşantılar

21. Şemanın Kazanılması Şema Odaklı Yaklaşım Diğerlerine güvenli bağlanma (güvenlik, stabilite, bakım, kabul içeren) Hareket Özgürlüğü, Yeterlilik ve Kimlik Algısı Gereksinim ve Duygularını İfade Özgürlüğü Gerçekçi Limitler ve Öz Denetim Kendiliğindenlik ve Oyun 1. Gereksinimlerin zedeleyici seviyede engellenmesi

22. Şemanın Kazanılması Şema Odaklı Yaklaşım 2. Darbelenme, Kurbanlaştırılma, Kötü Davranım

23. Şemanın Kazanılması Şema Odaklı Yaklaşım 3. “İyi Şeylerin Aşırı Verilmesi”

24. Şemanın Kazanılması Şema Odaklı Yaklaşım • Seçici İçselleştirme veya Özdeşleşme • Mizaç – Huy • Kültürel Etkilenimler

25. Şema Odaklı Yaklaşım Mizaç – Tepkisiz – İyimser – Sakin – Dağınık – Saldırgan – Şen – Cana Yakın Canlı – Kötümser – Kaygılı – Takıntılı – Çekingen – Huzursuz – Utangaç –

26. Şemaların Özellikleri Şema Odaklı Yaklaşım • Yoğun duygular, kendine ve/veya başkalarına zarar verici sonuçlar yaratabilirler. • Temel ihtiyaçlara ulaşmayı engellerler. • Ruhsal yapıya derinlemesine kök salmış kalıplardır. Kendilerini sürdürürler. Kısa dönemli yöntemlerle değişmeleri zordur. • Biyolojik bir durum (örn: İUMB) veya şema ile ilgili yaşam olayları ile tetiklenebilirler.

27. Erken Dönem Şemaları (Şemalar) Şema Odaklı Yaklaşım

28. Şema Alanları Şema Odaklı Yaklaşım

29. Gelişimsel Gereksinimler Şema Odaklı Yaklaşım Diğerlerine güvenli bağlanma (güvenlik, stabilite, bakım, kabul içeren) Hareket Özgürlüğü, Yeterlilik ve Kimlik Algısı Ayrılma ve Dışlanma Zedelenmiş Otonomi Gereksinim ve Duygularını İfade Özgürlüğü Gerçekçi Limitler ve Öz Denetim Başkaları Yönelimlilik Kendiliğindenlik ve Oyun Zedelenmiş Sınırlar Aşırı Duyarlılık & Baskılama

30. Şema Odaklı Yaklaşım Şema Alanları Başkaları Yönelimlilik • Onay Arayıcılık • Boyun Eğicilik • Kendini Feda Etme Ayrılma ve Dışlanma Zedelenmiş Özgürlük • Terkedilme • Kuşkuculuk • Duygusal Yoksunluk • Kusurluluk • Sosyal İzolasyon • Bağımlılık • Dayanıksızlık • Yapışıklık • Başarısızlık Zedelenmiş Sınırlar Aşırı Duyarlılık • Haklılık • Yetersiz Özdenetim • Yüksek Standartlar • Karamsarlık • Duyguları Bastırma • Cezalandırıcılık

31. Şema Alanları Şema Odaklı Yaklaşım Yetmezlik Duygusal Yoksunluk Sosyal Izolasyon Terkedilme Bağımlılık Başarısızlık Kusurluluk Boyun Eğicilik İçiçelik Evham, Vicdan, Sorumluluk Cezalandırıcılık Kendini Feda Dayanıksızlık Kuşkuculuk Ekonomik Korku “Narsisistik” Onay Arayıcılık Haklılık Mükemmeliyetçilik Yetersiz Özdenetim

32. Şema Odaklı Yaklaşım Bağlanma Ayrılma ve Dışlanma • Terkedilme/Tutarsızlık • Beni terkedeceklerinden korktuğum için yakın olduğum insanların peşini bırakmam. • Diğer insanlara o kadar muhtacım ki onları kaybedeceğim diye çok endişeleniyorum. • Yakınlarımın beni terkedeceği ya da ayrılacağından endişe duyarım • Önem verdiğim birisinin benden uzaklaştığını sezersem çok kötü hissederim. • Bazen insanlar beni terkedecek diye onları kendimden uzaklaştıracak kadar çok dert ederim.

33. Şema Odaklı Yaklaşım Bağlanma Ayrılma ve Dışlanma • Kuşkuculuk & Kötüye Kullanılma • İnsanların benden menfaat elde ettiklerini hissediyorum. • Diğer insanlara karşı tedbiri elden bırakamam yoksa bana kasıtlı olarak zarar vereceklerini hissederim. • Herhangi bir anda birileri beni aldatmaya kalkışabilir. • Diğer insanların niyetleriyle ilgili oldukça şüpheciyimdir. • Hep insanların asıl amaçlarını araştırırım.

34. Şema Odaklı Yaklaşım Bağlanma Ayrılma ve Dışlanma • Duygusal Yoksunluk • Bana bakan, benimle zaman geçiren, başıma gelen olaylarla gerçekten ilgilenen kimsem olmadı. • Bana sıcaklık, koruma ve duygusallık gösteren insanlar olmadı. • Yaşantımın çoğunda, bir diğer insan için özel biri olduğumu hissetmedim. • Gerçekten beni dinleyen, beni anlayan veya benim gerçek ihtiyaçlarım ve duygularımı önemseyen kimsem olmadı. • Hayatımda ne yapacağımı bilmediğim zamanlarda uygun bir öneride bulunacak veya beni yönlendirecek güçlü birisi çok nadir oldu.

35. Şema Odaklı Yaklaşım Bağlanma Ayrılma ve Dışlanma • Kusurluluk • Beğendiğim erkek/kadınların hiç birisi, kusurlarımı görürse beni sevmez. • Gerçek beni tanırlarsa beğendiğim hiçkimse bana yakın olmak istemez. • Başkalarının sevgisine, ilgisine ve saygısına değer bir insan değilim. • Kendimi sevilebilecek biri gibi hissetmiyorum. • Kabul edilemeyecek pek çok temel özelliğim yüzünden insanlara kendimi açamıyorum.

36. Şema Odaklı Yaklaşım Bağlanma Ayrılma ve Dışlanma • Sosyal İzolasyon • Uyumsuzum. • Ben diğer insanlardan temelden farklıyım. • Bir yere ait değilim, yalnızım. • Kendimi diğer insanlara uzak hissediyorum. • Kendimi hep grupların dışında hissederim.

37. Otonomi, Yeterlilik, Kimlik Algısı Şema Odaklı Yaklaşım Zedelenmiş Özgürlük • Bağımlılık • Kendimin günlük yaşamı tek başıma idare edebilme becerisinde olduğunu hissetmiyorum. • Gündelik işler anlamında, kendimi bağımlı biri olarak düşünürüm. • Doğru ile yanlışı birbirinden ayırma yeteneğim eksiktir. • Gündelik işler için benim kararlarıma güvenilemez. • Ortaya çıkan gündelik sorunları çözme yeteneğimle ilgili kendime güven duymuyorum.

38. Otonomi, Yeterlilik, Kimlik Algısı Şema Odaklı Yaklaşım Zedelenmiş Özgürlük • Dayanıksızlık>> • Kötü bir şey olacağı duygusundan kurtulamıyorum. • Her an bir felaket (doğal, adli, mali veya tıbbi) olabilir diye hissediyorum. • Saldırıya uğrama endişelerim var. • Para konusunda dikkatli olmam gerektiğini hissediyorum, yoksa beş parasız kalabilirim. • Bir doktor tarafından herhangibir ciddi hastalık bulunmamasına rağmen bende ciddi bir hastalığın gelişmekte olduğu endişesine kapılıyorum.

39. Otonomi, Yeterlilik, Kimlik Algısı Şema Odaklı Yaklaşım Zedelenmiş Özgürlük • Dayanıksızlık • Adli • Maddi • Tıbbi • Ruhsal • Doğal

40. Otonomi, Yeterlilik, Kimlik Algısı Şema Odaklı Yaklaşım Zedelenmiş Özgürlük • Yapışıklık – İçiçelik / Gelişmemiş Benlik • Benim yaşıtım olan insanların yaptığı şekilde, anne babamdan ayrılmayı başaramadım. • Annem, babam ve ben birbirimizin hayatı ve sorunlarıyla aşırı ilgili olmaya eğlimliyiz. • Annem, babam ve benim için, aldatma veya suçluluk duygusu duymadan, özel hayatımızı birbirimizden saklamamız çok güçtür. • Annem ve babamın benimle içiçe yaşadığını sık sık hissediyorum-Benim kendime ait bir hayatım yok. • Annemden babamdan ya da eşimden ayrı bir kimliğimin olmadığını sık sık hissediyorum.

41. Otonomi, Yeterlilik, Kimlik Algısı Şema Odaklı Yaklaşım Zedelenmiş Özgürlük • Başarısızlık • İşte (veya okulda) yaptığım hemen hemen hiçbir şey diğer insanların yapabileceği kadar iyi değil. • İş becerme açısından son derece yetersizim. • İş ve başarı alanlarında birçok insan benden daha yeterli. • Ben diğer insanların işlerinde olduğu kadar yetenekli değilim. • İş (veya okulda) diğer insanların çoğu kadar zeki değilim.

42. Gereksinim ve duygu ifade özgürlüğü Şema Odaklı Yaklaşım Başkaları Yönelimlilik, Digergamlık • Onay Arayıcılık • Neredeyse tanıdığım herkes tarafından beğenilmek benim için önemlidir. • Beni beğenmeleri için kendimi beraber olduğum insanlara göre değiştiririm. • Kendime güvenim temel olarak insanların beni nasıl gördüklerine bağlıdır. • Paramın olması ve önemli insanları tanıyor olmak beni değerli yapar. • İnsanların bena değer vermesi için fiziksel görünümüm üzerinde çok zaman harcarım.

43. Gereksinim ve duygu ifade özgürlüğü Şema Odaklı Yaklaşım Başkaları Yönelimlilik, Digergamlık • Boyun Eğicilik • Eğer istediğimi yaparsam, başıma dert alırım diye düşünürüm. • Diğer insanların isteklerine uymaktan başka yol olmadığını hissediyorum; eğer böyle yapmazsam bir şekilde beni reddederler veya intikam alırlar. • İlişkilerimde, diğer kişinin yönlendirici olmasına izin veririm. • Kendim için ne istediğimi bilmediğim için daima benim adıma diğer insanların seçim yapmasına izin veririm. • Haklarıma saygı duyulmasını ve duygularımın hesaba katılmasını istemekte çok zorlanıyorum.

44. Gereksinim ve duygu ifade özgürlüğü Şema Odaklı Yaklaşım Başkaları Yönelimlilik • Fedakarlık • Genellikle yakınlarıma ilgi gösteren ve bakan ben olurum. • Başkalarını kendimden daha fazla düşündüğüm için ben iyi bir insanım. • Yakınlarımla o kadar meşgulüm ki kendime çok az zaman kalıyor. • Ben hep başkalarının sorunlarını dinleyen kişi oldum. • Başkaları beni, diğerleri için çok, kendisi için az şey yapan biri olarak görüyorlar.

45. Gerçekçi Limitler ve Öz Denetim Şema Odaklı Yaklaşım Zedelenmiş Sınırlar • Haklılık • Diğer insanlardan birşeyler istediğimde cevap olarak “hayır” denilmesini kabullenmekte çok zorlanırım. • Ben özel biriyim ve diğer insanlar için konulmuş olan kısıtlamaları kabul etmek zorunda değilim. • İstediğimi yapmaktan alıkonulmaktan veya kısıtlanmaktan nefret ederim. • Diğer insanların uyduğu normal kurallar ve geleneklere uymak zorunda olmadığımı hissediyorum. • Benim yaptıklarımın, diğer insanların katkılarından daha önemli olduğunu hissediyorum.

46. Gerçekçi Limitler ve Öz Denetim Şema Odaklı Yaklaşım Zedelenmiş Sınırlar • Yetersiz Özdenetim • Sıradan ve sıkıcı işleri yapmaya kendimi zorlayamam. • Eğer hedefime ulaşamazsam kolaylıkla yılgınlığa düşer ve vazgeçerim. • Uzun vadeli amaçlara ulaşabilmek için şu andaki zevklerimden fedakarlık etmekte güçlüğüm vardır. • Benim yararıma olduğunu bilsem bile hoşuma gitmeyen şeyleri yapmaya kendimi zorlayamam. • Kararlarıma nadiren sadık kalabilirim.

47. Kendiliğindenlik ve Oyun Şema Odaklı Yaklaşım Aşırı Duyarlılık & Baskılama • Yüksek Standartlar • Yaptığım çoğu şeyde en iyi olmalıyım; ikinci olmayı kabullenemem. • En iyisini yapmalıyım, “yeterince iyi” ile yetinemem. • Tüm sorumluluklarımı yerine getirmek zorundayım. • Başarmak ve birşeyler yapmak için sürekli bir baskı altındayım. • Kendimi kolayca sorumluluktan sıyıramıyorum veya hatalarım için bahane bulamıyorum.

48. Kendiliğindenlik ve Oyun Şema Odaklı Yaklaşım Aşırı Duyarlılık & Baskılama • Karamsarlık • Herşey yolunda gidiyor görünse bile, bunun geçici olduğunu hissederim. • İyi bir şey olursa, bunu kötü bir şeyin izleyeceğinden endişe ederim. • Yeterince dikkatli olamazsınız, bir şeyler neredeyse her zaman ters gider. • Ne kadar çok çalışırsam çalışayım, maddi olarak iflas edeceğimden endişe ederim. • Yanlış bir kararın bir felakete yol açabileceğinden endişe ederim.

49. Kendiliğindenlik ve Oyun Şema Odaklı Yaklaşım Aşırı Duyarlılık & Baskılama • Duyguları Bastırma • Olumlu duygularımı diğerlerine göstermekten utanırım (sevdiğimi, önemsediğimi göstermek gibi). • Duygularımı diğerlerine açmayı utanç verici bulurum. • Sıcak ve cana yakın olmak benim için zordur. • Kendimi o kadar kontrol ederim ki insanlar beni duygusuz bulurlar. • Diğerleri beni duygusal olarak soğuk bulurlar.

50. Kendiliğindenlik ve Oyun Şema Odaklı Yaklaşım Aşırı Duyarlılık & Baskılama • Cezalandırıcılık • Elimden gelenin en iyisini yapmazsam kaybetmeyi göze almalıyım. • Eğer yanlış yaparsam, bunun özürü yoktur. • Sorumluluklarını yerine getirmeyen inasanlar bir şekilde cezalandırılmalıdır. • Çoğu zaman başkalarının özürlerini kabul etmem. Sadece sorumluluk almak ve sonuçlara katlanmak istemiyorlardır. • Ben cezalandırılmayı hakkeden kötü bir insanım.