Osiedla grodzone a bezpieczeństwo

1. Osiedla grodzone a bezpieczeństwo Fot. Adam Kozak/AG, Malwina Wrotniak, Bankier.pl

2. Czym jest osiedle otwarte? • „…osiedlem jest zespół budowli mieszkalnych, których wspólny obszar jest wydzielony od otoczenia, a jego zagospodarowanie i ukształtowanie sprzyja rozwojowi życia społecznego w osiedlu, zwłaszcza dzięki własnym ośrodkom usługowym.” • Optymalna liczba mieszkańców osiedla - od kilku do kilkunastu tysięcy Aleksander Wallis, Socjologia i kształtowanie przestrzeni, PIW , Warszawa 1971

3. Reklama jednego z budowanych osiedli w Polsce: • „Do mieszkań dostać się będą mogli tylko mieszkańcy i ich goście. Osoba niepożądana nie będzie mogła wejść na teren osiedla. Projektant przewidział jeden wjazd dla zmotoryzowanych i jedno wejście dla mieszkańców - będą one pod stałą opieką recepcjonisty. Zastosowanie takiego rozwiązania gwarantuje bezpieczeństwo lokatorom. Zespół budynków jest tak zaprojektowany, aby osiedle stanowiło zamkniętą całość. Nad bezpieczeństwem mieszkańców dodatkowo czuwać będzie firma ochroniarska. Recepcjonista będzie miał do dyspozycji system monitoringu” • Zob. przykład z Rzeszowa…

4. Skąd się to wzięło i kiedy? • USA – dzisiejsze osiedla grodzone to poniekąd „rozwinięcie mitu amerykańskiego przedmieścia” – kreowania klasy średniej, by uniknąć komunizmu (lata 20. – 50. XX w.) • William Levitt, deweloper: „Żaden człowiek, który ma dom i podwórko, nie może być komunistą. Ma po prostu za dużo do roboty” • USA/Kanada – domy, wręcz miasteczka spokojnej starości, kampusy studenckie – lata 60./70. • Grodzone osiedla w centrach miast jako remedium na zagrożenie przestępczością – lata 80. XX w. • Kraje trzeciego świata: Afryka, Ameryka Łac., Azja (dlaczego?)

5. Dlaczego ludzie żyją za ogrodzeniem? • Dwie „opowieści”: • Pierwsza ma charakter bardziej opisowy: osiedla grodzone to innowacja (przestrzenna, społeczna, ekonomiczna, polityczna) wytworzona przez wewnętrzną dynamikę globalnych procesów społeczno-gospodarczych • Druga ma charakter bardziej ocenny: osiedla grodzone są wyrazem kryzysu społecznego, zaniku wspólnot, upadku wartości i norm ze wspólnotowością związanych

6. Dlaczego ludzie żyją za ogrodzeniem? • Dla bezpieczeństwa • Dla komfortu (szeroko rozumianego, także estetyki, mającej zresztą związek z bezpieczeństwem) • Dla prywatności • Dla prestiżu • Dla stylu życia (to raczej w USA) • Dla zysku (to inwestycja) • UWAGA! Bo im to wszystko wmawiają… deweloperzy, dla których takie osiedla to biznes!!!

7. Skąd i dlaczego wzięło się to w Polsce? • Czy tylko teraz i czy tylko w Polsce??? • Elity partyjne (nie tylko w Polsce) • Kultura: • Mieszczańska? • Chłopska? • Media a zagrożenie (przestępczością)!!!

8. Nazewnictwo • Osiedla strzeżone a osiedla grodzone: czy jest jakaś różnica pomiędzy tymi terminami? • Ranga bezpieczeństwa? Źródło zagrożenia? Przedmiot troski?

9. Typy osiedli strzeżonych/grodzonych • Kryterium genealogiczne (wspólnoty stylu życia; wspólnoty prestiżowe; wspólnoty bezpieczeństwa) • Kryterium urbanistyczno-architektoniczne (zamknięte apartamentowce, tj. tzw. kondominia, oraz zamknięte zespoły budynków mieszkalnych)

10. Typy osiedli strzeżonych/grodzonych • Apartamentowce (same także odwzorowują zróżnicowanie społeczne – poprzez zróżnicowaną ofertę na różnych kondygnacjach)

11. Typy osiedli strzeżonych/grodzonych • Kondominia (obejmują nie tylko przestrzeń prywatną, mieszkalną, ale także przestrzenie użytkowe – przestrzeń półpubliczną)

12. Typy osiedli strzeżonych/grodzonych • Właściwe osiedla grodzone (plus typy mieszane): • zespoły oddzielnie stojących domów jednorodzinnych • domy w zabudowie szeregowej • zespoły wielopiętrowych budynków mieszkalnych /Anna Gąsior-Niemiec, Georg Glasze, Robert Putz, Dorothea Sinz, Grodzenie miasta: casus Warszawy, „Studia Regionalne i Lokalne” 2007, nr 4/

13. Kryterium stopnia demarkacji i zamknięcia osiedla • Osiedla otwarte (zwykłe) • Osiedla półotwarte – bez widocznych grodzisk, ale usytuowane na peryferiach • Osiedla grodzone – ogrodzone, ale często zamykane wyłącznie na noc ze względu na obecność placówek handlowo-usługowych na ich terenie • Osiedla zamknięte – odgrodzone od otoczenia i dostępne wyłącznie dla mieszkańców • Osiedla strzeżone – permanentnie, przez ochronę /Kamil Brzeziński, Łódzkie gated communities w perspektywie socjologicznej, w: Przemiany miast polskich po 1989/

14. Kryterium obszaru i skali zamknięcia (casus osiedli zamkniętych) • „Plomba” (budynek wpisany w dawną tkankę miasta, fasada przy chodniku dostępna – część handlowo-usługowa – podwórze, mieszkania odseparowane) • „Wyspa” (ogrodzony kompleks zamknięty, kilka budynków, wokół teren otwarty; „wyspa” może odcinać się od otoczenia nie tylko zabezpieczeniami, ale też estetyką, architekturą) • „Archipelag” (kilka kompleksów zamkniętych w bezpośrednim sąsiedztwie) /Kamil Brzeziński, Łódzkie gated communities w perspektywie socjologicznej, w: Przemiany miast polskich po 1989/

15. Przykłady z lokalnego podwórka • Rzeszów, ul. Strażacka…

16. Czy trzeba grodzić, by być bezpiecznym?Jakie skutki?

17. Skutki - plusy • Większe bezpieczeństwo/mniej intruzów - chyba tak… • Większa estetyka? Jeśli sami nie śmiecimy lub jeśli za nas sprzątają - na pewno… • Co jeszcze (oprócz skutków tożsamych z motywami)? • Zob. badania Katarzyny Zaborskiej

18. Skutki - minusy • „Badania prof. Marii Lewickiej pokazują, że w zamkniętych osiedlach trudniej o powstanie lokalnej społeczności, brak tam elementarnych sąsiedzkich więzi. Wynika to z faktu, że na mieszkanie za ogrodzeniem stać przeważnie osoby pracujące przez cały dzień, które przychodzą do domu tylko na noc.” Agata Szwedowicz, Agata Zbieg / slo, Osiedla za murem w oczach psychologów • Zob. pomoc sąsiedzka na wypadek dłuższej nieobecności lokatora w mieszkaniu…

19. Skutki - minusy • Zanik indywidualnego poczucia odpowiedzialności za to, jak lokatorzy zamkniętych zon mieszkają • Nieraz większa anonimowość (bo to często sypialnie) • Komplikacja życia codziennego (zabezpieczenia techniczne, które trzeba jakoś forsować, „przeszkody” w postaci ochrony itp.) • Segregacja społeczna (niechęć między rezydentami osiedli i tymi spoza nich); zanik poczucia wspólnoty • Niechęć to brak zaufania, a ten oznacza mniejszy kapitał społeczny (zob. badania Dominika Adama Owczarka)

20. Skutki - minusy • Mieszkańcy osiedli grodzonych stanowią czasem silne lobby na rzecz obniżenia lokalnych podatków lub nie płacą tych podatków – to ogranicza możliwości społeczności samorządowej • Miasto zamknięte w dużych fragmentach (zwłaszcza w centrum), a więc bez przestrzeni publicznej otwartej – sprawia wrażenie nieprzyjaznego dla turystów, inwestorów (odgradzają się, czyli czują się zagrożeni; środowisko jest nieprzyjazne) • Tworzy się kultura strachu…

21. Plusy - minusy • Argument prywatyzacji i fragmentaryzacji przestrzeni publicznej traci sens, gdy mówimy o osiedlach, które powstały nie na terenie niegdyś publicznym, gdy nie dokonują wprost widocznej segregacji społecznej • Problemem dla miasta, większej zbiorowości staje się przede wszystkim wyłączanie/przetwarzanie przestrzeni publicznej w prywatną/półprywatną (zubażanie tkanki miejskiej – zob. osiedle Księży Młyn w Łodzi) • Od samej zbiorowości mieszkańców zamkniętych za ogrodzeniem zależy, w jakim stopniu będą jej dotyczyć problemy wynikające z „grodzenia osiedli”

22. Co zamiast grodzenia • Można zrezygnować z dróg tranzytowych, przelotowych • Prof. Maria Lewicka: „Nie trzeba stawiać muru, żeby odgrodzić dane miejsce, zaznaczyć przestrzeń osiedla, zniechęcić obcych do penetrowania terenu. Prostym sposobem jest unikanie budowania dróg, którymi można przejechać przez całe osiedle <na wylot>. Obcy, który wjeżdża na drogę kończącą się placem na środku osiedla, czuje, że wniknął w <przestrzeń półprywatną>. Czuje, że jest na cudzym terenie.” /K. Surmiak-Domańska, Polsko otwórz się, rozmowa z Marią Lewicką i Katarzyną Zaborską/

23. Co zamiast grodzenia • Można wykorzystać walory terenu, aby uczynić osiedle bezpieczniejszym

24. Co zamiast grodzenia? • Secure by design • Przestrzeń lepiej oświetlona, przejrzysta • Bryły budynków proste, bez wnęk („ganków”) sprzyjających „podejrzanemu elementowi” • Kwietniki zamiast murów, płotów • Monitoring • Imprezy integracyjne (by integrować)

25. Siechnice koło Wrocławia - przykład osiedla projektowanego wg zasad secure by design

26. Źródła • Kamil Brzeziński, Łódzkie gated communities w perspektywie socjologicznej, w: Przemiany miast polskich po 1989 • Anna Gąsior-Niemiec, Georg Glasze, Robert Putz, Dorothea Sinz, Grodzenie miasta: casus Warszawy, „Studia Regionalne i Lokalne” 2007, nr 4 • Katarzyna Surmiak-Domańska, Polsko otwórz się, rozmowa z Marią Lewicką i Katarzyną Zaborską, Gazeta.pl • Agata Szwedowicz, Agata Zbieg / slo, Osiedla za murem w oczach psychologów, Gazeta.pl • Aleksander Wallis, Socjologia i kształtowanie przestrzeni, PIW , Warszawa 1971 • Malwina Wrotniak, Zamknięte osiedla: bezpieczna, słodka rzeczywistość; rozmowa z Jackiem Gądeckim, Bankier.pl • Marzena Żuchowicz, Płot daje mieszkańcom osiedli ułudę bezpieczeństwa, rozmowa z Jackiem Gądeckim, Gazeta.pl