Funksionalizmi

1. Funksionalizmi • Psikologji funksionale dhe pershkruese • Interes jo per strukturen e mendjes por per funksionin • Kundershtare te mendimit wundtian • Nje orientim ndermjet evolucionizmit dhe pragmatizmit • Shumica e kerkuesve shkencore qe moren frenat e psikologjise ne SHBA ishin formuar ne Europe, sepse SHBA nuk ishte ende gati ne planin e organizimit te kerkimit dhe te te mesuarit shkencor

2. SHBA e shek. XIX • Transformim te instituteve te arsimit ne universitete laike dhe shteterore te interesuar ne per zhvillimin dhe kerkimit ne shkencat natyrore, ekzakte dhe te aplikuara • Evolucionizmi darwinian ndikoi ne lindjen e psikologjise se moshes evolutive dhe ne psikologjine e kafsheve (Romanes)  kundershtim me strukturalizmin qe studionte njeriun e bardhe te nje kulture te caktuar • Evolucionizmi i lidhur me pozitivizmin

3. Romanes • Psikologjia e kafsheve: tendence per te gjetur elemente njerezore ne sjelljen e kafsheve • Ligji i Morgan: asnje sjellje qe shpjegohet me proceset mendore inferiore nuk mund te shpjegohet edhe ma ato superiore

4. James • Nuk perdorte eksperimente • Organizon ne Harward (1875) laboratore per kohen e reagimit ndaj stimujve te shkelqyeshem dhe te zeshem si dhe per nivelin e ndijimit te prekjes. • «Parimet epsikologjise» 1878-1890 • Funksionalizmi: shkolla me amerikane nder gjithe te tjerat

5. Chicago University • Qendra e funksionalizmit amerikan • Dewey: harku reflektor ne psikologji (1896) • James Rowland Angell: provinca e psikologjise funksionale (1907) • Percaktojne objektivat dhe fushat e studimit te shkolles se re psikologjike

6. Funksionalizmi • I ndikuar nga evolucionizmi: a) Percaktim i funksioneve mendore edhe me ane te mjeteve te standardizuara (testet psikologjike) b) Evolucion i proceseve mendore, si cdo karakter biologjik c) Pershtatja e individit ndaj ambientit

7. Karakteristika te tjera shtese 1. Kritike radikale per psikologjine fiziologjike te Wundt dhe strukturalizmit te Titchener 2. Zgjerim i konsideratave evolutive duke themeluar psikologjine e moshes evolutive 3. Permbajtje e theksuar pragmatike, me nje interes per psikologjine e aplikuar qe krijohet pikerisht ne gjirin funksionalist

8. 1. Kritika ndaj strukturalizmit • Kritike ndaj konceptit te ndergjegjes • Ndergjegjia: jo fikse, jo e kristalizuar, jo e matshme nepermjet introspeksionit (James) • Ndergjegjia: fluks i vazhdueshem (perroi i ndergjegjes) • Cdo perpjekje «ngrirjeje» te castit eshte e destinuar te mos kete sukses, cnatyrizon karakterin e ndergjegjes

9. Kritika ndaj strukturalizmit • Kritike elementarizmit • Dewey: as ne harkun reflektor nuk ka kuptim te ndash nje element eferent nga nje element aferent, por kemi te bejme me nje njesi

10. 2. Psikologjia evolutive • G. Stanley Hall: studime mbi adoleshencen (1904) • Evolucioni studiohet duke ndjekur hierarkine e species ashtu dhe zhvillimi mendor duhet studiuar ne modifikimin e moshes se njeriut • Baldwin: vinte bazat e zhvillimit konjitiv te reagimeve cirkulare, skemave te veprimit tek femija. Ne adaptimin me ambientin keto skema pasurohen me akomodim, kundershtim dhe asimilim (1904) • Sensi i Vetes formohet nga te mesipermit plus imitimin

11. Teoria e evolucionit • Efekti Baldwin (1902): seleksionimi nuk ndodh per shkak te ciftezimeve rastesore te me te pershtaturve por eshte e disekuilibruar ne favor te individeve qe kane patur eksperienca te njejta pershtatshmerie

12. 3. Aplikueshmeria e psikologjise • Titchener: psikologjia «e paster», shkence ekskluzivisht eksperimentale, qe nuk duhej te impenjohej ne aktivitete aplikative • Funksionalistet (te doktrinuar me shpirtin amerikan pragmatik), mbeshtesnin idene e nje psikologjie te impenjuar edhe ne kahun aplikativtestet psikologjike (J.M. Cattell) psikologjia e aplikuar ne art, pune, histori

13. Aplikueshmeria e psikologjise • Hugo Munsterberg • Nxenes i Wundt • Profesor ne Harward me kerkesen e James • Themeluesi i psikologjise se punes • Vuri ne qender te vemendjes raportin ndermjet psikologjise dhe jetes reale

14. Te pikturojme funksionalizmin • Shprehje tipike e kultures se re amerikane • «Parimet e Psikologjise»: simbol i pavaresise amerikane kundrejt psikologjise gjermane • Rezonance evolucioni i Darwin dhe Spencer, insistim mbi raportin organizem-ambient, fushe e pershtatshme per zhvillimin e tyrekonteksti sociokulturor amerikan

15. Lindja e funksionalizmit • Ndihmese edhe nga filozofia pragmatiste e Mead, Moore dhe Dewey (Universiteti i Çikagos) • Ne Europe gjeti mbeshtetje tek psikologjia e aktit (Brentano), 1874, shkolla austriake, Stumpf, Meinong, Benussi, tek idete e tyre mbi «qellimin», «tendenca drejt..» e mendjes e impenjuar ne nderveprimin me ambientin

16. Lindja e funksionalizmit • Sistem me i perbere dhe me heterogjen dhe tolerant kundrejt perspektivave te tjera psikologjike • Organizmi njerezor: stadi i fundit i procesit evolutiv. Proceset mendore kane ndihmuar njeriun te mbijetoje, te pershtatet me ambientin perreth

17. Funksionalizmi • Pyetja: cfare jane proceset mendore? E gabuar! • Sipas funksionalisteve pyetja eshte: perse sherbejne dhe si funksionojne proceset mendore • Theksi tek veprimet e tere organizmit biologjik, njerezor dhe te kafsheve • Jo theks tek permbajtjet e e mendjes njerezore te izoluar nga trupi

18. Funksionalizmi • Eliminon dualizmin mendje-trup (strukturalizem, paralelizmi psikofizik) • Proceset mendore jane drejtperdrejt te shprehura nga i njejti organizem qe shpreh proceset biologjike • Duke pervetesuar valencen biologjike, psikologjia perveteson dhe valencen eksplicite

19. Funksionalizmi • Strukturalistet limitohen ne pershkrimin dhe shpjegimin nepermjet shkencave biologjike, funksionalistet pershkruajne dhe shpjegojne duke mbetur ne brendesi te psikologjise • Objekt studimi: aktivitetet mendore mbi pervetesimin, magazinimin, organizimin dhe vleresimin e eksperiencave (Carr, 1930) dhe ne perdorimin e tyre te metejshem ne sjellje.  sjellje e udhehequr, e orientuar drejt..., sjellje adaptive.

20. Sjellja adaptive • Tre perberes: • Nje stimul motivues, brenda apo jashte organizmit • Nje situate ndijore • Nje reagim qe modifikon situaten ne menyre te tille qe te plotesoje kushtet motivuese

21. Proceset mendore te ndergjegjshme • Influencohen nga pershtatshmeria biologjike • Ndergjegjia eshte maja e pershtatshmerise biologjike • Ndergjegjia shfaqet kur sjellja pengohet nga ngjarje problematike per mbijetesen e organizmit • Pasi kryen rolin adaptiv, eklipsohet dhe zevendesohet nga automatizmat e sjelljes

22. Antielementarizmi • Dewey: njesia unike dhe jo dy pjese te ndara tek harku reflektor • Cdo aktivitet i organizmit te gjalle eshte nje proces global dhe i vazhdueshem • Funksionet mendore jane aktivitete globale, te pandashme ne pjese perberese, jane procese dinamike me ane te te cileve tere organizmi i pershtatet situatave te ambientit perreth

23. Funksionet mendore e thjeshta • Objekt i studimit por te pare ne kendveshtrimin e funksionit • Ndijimi dhe emocioni jo te ndashem ne gjendje afektive • Ndijimi, studiohet shume pak ne funksionalizem • Megjithate pranojne vleren pershtatese te proceseve ndijore • Emocioni: funksion pershtates sepse shton efikasitetin e reagimit ne situata te vecanta

24. Funksione mendore superiore • Motivacioni • Te mesuarit • Te menduarit

25. Perceptimi • Proces mendor me vete dhe jo shuma e ndijimeve elementare si tek strukturalistet • Carr: njohje e nje objekti prezent ne lidhje me nje sjellje adaptive

26. Motivacioni • Carr: cdo stimul i qendrueshem qe dominon sjelljen e individit deri ne permbushjen e tij

27. Te mesuarit • Elementi kryesor i studimit te funksionalisteve ashtu si ndijimi tek strukturalistet • Funksion pershtates • Konsiston ne pervetesimin nga organizmi te menyrave te pershtatshme te reagimit ndaj situatave problematike prezente ne ambientin e vete organizmit • Menyre reagimi qe ka vlere mbijetese

28. Thorndike-asosacionist-bihejviorist • Ligji i efektit • Cdo akt qe ne nje situate te dhene, prodhon kenaqesi, lidhet me ate situate. Kur situata riperseritet akti i lidhur me te ka probabilitet me te madh te perseritet sesa ne te kaluaren. Dhe e anasjellta • Ky ligj ndikon ne idete e funksionalisteve pjeserisht

29. Funksionalistet • Pak rendesi te mesuarit me ane te S-R • Ne impaktin me situaten problematike organizmi nuk reagon rastesisht por ne menyre selektive dhe analitike

30. Te menduarit • Fluks i vazhdueshem, i pazberthyer ne imazhe mendore • Theksojne aspektet adaptive • Nje ide, nje arsyetim, nje pritshmeri kane funksion adaptiv aq sa dhe perceptimet

31. Metodat e funksionalisteve • Introspeksioni nuk eshte metoda e vetme psikologjike • Metoda subjektive ashtu si strukturalistet • Funksionet mendore, dhe jo permbajtjet mendore, jane objekte te vetme te studimit • Nuk shfaqen ne eksperiencen e menjehershme • Vleresojne eksperimentimin laboratorik, tek te mesuarit, por jo rigorozisht dhe sistematikisht si Titchener, por me ane te metodes gjenetike dhe asaj vezhguese puro, me adapte per te analizuar funksionet mendore ne kontekstin e tyre natyral

32. Funksionalistet • Pranojne kontributin e filozofise, historise, letersise, artit, antropologjise. • Vezhgimi objektivist ose bihejviorist ndihmon vezhgimin subjektivist qe eshte kriteri metodologjik kryesor • Pranojne studimin e diferencave individuale, te zhvillimit feminor, te sjelljes se kafsheve, te psikologjise se aplikuar

33. Polemika • Revolucioni funksionalist • Edhe pse kundershtare strukturalistet dhe funksionalistet i perkasin familjes subjektiviste kundrejt objektivizmit bihejviorist • 1. Titchener kritikon permbajtjet filozofike qe sipas tij e cojne psikologjine ne periudhen preshkencore

34. Polemika • 2. pranon studimin e funksioneve mendore por me pare duhet njohur ne thelb permbajtja mendore • Me pare te dime cfare jane, me pas cfare bejne per organizmin

35. Polemika • Funksionalistet pranojne statusin themelor te ndergjegjes ne kerkimin psikologjik • Momentet e ndergjegjes, te gjetura me introspeksion, jane tranzitore dhe evaneshente, mbarojne se ekzistuari sapo kalojne, ndersa funksionet mendore jane te vazhdueshme, te qendrueshme, jane identike dhe mund te kryhen nga struktura here pas here te ndryshme

36. Polemika • Roli i psikologjise • Shkenca e paster, qe njeh mendjen e njeriut dhe te vepruarit e saj mbi mendjet e individeve • Shkenca psikologjike eshte e dobishme ne varesi te vleres sociale te rezultateve te saj. Kerkimi psikologjik duet te orentohet ne sensin social testet psikologjike

37. Bilanc historik • Funksionalizmi: nje levizje me e gjere, me fluide, me pak e percaktuar dhe e limituar kundrejt pozicioneve sistematike avantazh per mbijetesen e funksionalizmit per nje kohe me te gjate sesa strukturalizmi • Konceptet teorike te funksionalizmit u rimoren nga bihejvioristet: pervetesimi, dobishmeria • Perberje filozofike: studimi i vullnetit, arsyetimi abstrakt mbi proceset superiore konjitive

38. Bilanc historik • Koncepti i funksionit i rendesishem per shkollat e tjera qe studionin proceset konjitive superiore • Funksioni: njesi psikofizike e pandashme • I referohet jo vetem ndergjegjes por teresise se proceseve mendore perfshinte pra edhe aktivitetet mendore te pandergjegjshme • Kontribut tjeter: pershtatja e organizmit ne ambient

39. Kontribut • Brunswick: neofunksionalist, funksionalizimi probabilistik • Studime mbi perceptimin • Roli i pervetesimit, pritshmerise, motivacionit, faktoreve afektive • Roli i ambientit kundrejt laboratorit ne metodologjine e kerkimit psikologjik • Aplikueshmeria psikologjike tek pervetesimi i individit • Kontribut ne psikologjine evolucionistike • I pari orientim psikologjik i importuar nga SHBA ne Europe

40. Permbledhje • Psikologjia fiziologjike dhe strukturalizmi paten menjehere kundershtime: F. Brentano, Meinong (psikologji e aktit), antielementariste • Otto Külpe, themelues i shkolles se Würzburg, mbeshtet nje orientim me globalistik, kundrejt elementarizmit wundtian • Objekti i studimit te Külpe: mendimi, sidomos mendimi pa imazhmendime ne te cilet nuk jane te dallueshem elementet ndijore primitive

41. Permbledhje • Ne SHBA kundershtimi i behet Titchenerit • Evolucionizmi darwinian • Psikologjia evolutive • Psikologjia e kafsheve (Romanes) • 6 parimet e funksionalizmit • Baldwin (qe ndikoi ne teorine e mevonshme te Piaget)