МОНГОЛ УЛСЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ОГТОРГУЙ БА ХАРЬЦАНГУЙ ДАВУУ ТАЛЫН ХУВЬСАЛ

1. МОНГОЛ УЛСЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ОГТОРГУЙ БА ХАРЬЦАНГУЙ ДАВУУ ТАЛЫН ХУВЬСАЛ Удирдагч багш: Д.Баярмаа Гүйцэтгэсэн: Б.Цэнд-Аюуш

2. АГУУЛГА • Сэдвийн сонголт, судалгааны зорилго, судалгааны аргазүй • Сэдвийн сонголт • Судалгааны зорилго • Судалгааны аргазүй • Судалгааны хэсэг: бүтцийн шилжилт, бүтээгдэхүүний орон зайн загвар, төрөлжилт, бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшин • Бүтцийн шилжилт болон бүтээгдэхүүний орон зайн загвар • Бодлого боловсруулагчдын зорилго • Дүгнэлт, зөвлөмж • Ашигласан судалгаа, дурьдагдсан эх бичгүүд

3. Сэдвийн сонголт -Монгол улсын бүтцийн шилжилт Голланд өвчин илэрч байгаа эсэх -Судалгаандаа Монгол улсын бүтцийн шилжилтэнд анализ өгөх, -Бүтээгдэхүүний огторгуйг тодорхойлж Голланд өвчин манай оронд байгаа эсэхийг тодорхойлох Судалгааны аргазүй Боловсруулалтын түвшинг тодорхойлж Цаашид бүтээгдэхүүний төрөлжилт явагдах орчин хэр зэрэг байгаа Хамгийн сайн холбоостой бүтээгдэхүүнийг илрүүлж Бүтээгдэхүүний огторгуй, бүтцийн шилжилт, засгийн газрын үр ашигтай бодлогыг тодорхойлохдоо Клингер (Klinger 2007), Хаусман (Hausmann 2007), Хидалго (Hidalgo 2007) нарын 2007 онд хийгдсэн шинэ аргыг ашиглана. Судалгааны зорилго

4. Судалгааны хэсэг:бүтцийн шилжилт, бүтээгдэхүүний орон зайн загвар, төрөлжилт, бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшин Харьцангуй давуу талын загвар Бүтцийн шилжилт - Худалдааны онолоор бүтцийн шилжилт нь бүтээгдэхүүний харьцангуй давуу талын өөрчлөлтийн үр дүн юм. Баласагийн (Balassa) тодорхойлолт -с улсын i-р бүтээгдэхүүний t хугацаандахь хэмжээ -нь манай улсын“i” бүтээгдэхүүн “с” улсад “t” хугацаанд харьцангуй давуу талтай эсэхийг тодорхойлдог. 1-ээс их гарвал манай улс “i”-р бүтээгдэхүүнээр “c” улсад харьцангуй давуу талтай байна.

5. Судалгааны хэсэг: Экспортын бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшин: ЭББТ (EXPY) Улсуудын дундаж орлогоор жинлэгдсэн бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшинг (PRODY) тооцоолно - нь “c” улсын нэг хүнд ноогдох ДНБ PRODY-ийн түвшин ихсэх тусам илүү нэмүү өртөг шингээсэн, илүү боловсруулалсан бүтээгдэхүүн байна.

6. Судалгааны хэсэг: Экспортын бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшин: ЭББТ (EXPY) PRODY-нь тухайн бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшнийг илэрхийлж байгаа бол ЭББТ манай орны “c” улсруу гаргадаг экспортын бүтээгдэхүүний жинлэгдсэн түвшинг тооцдогоороо ялгаатай юм. Экспортын бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшин: ЭББТ (EXPY) Манай улсын экспортын барааны нийт хэмжээний 84.4%-ийг Хятад улс дангаараа эзэлж байна. Өндөр хөгжсөн орнуудын боловсруулалтын түвшнээс 3 дахин бага гарсан нь манай улсын экспортын бүтээгдэхүүн нэмүү өртөг шингээж чадаагүй, өрсөлдөх чадваргүй бүтээгдэхүүнүүд ихэнх ихэнх жинг эзэлж байна.

7. бүтээгдэхүүний огторгуй ба төрөлжилт, холбоос Сармагчин, модны онол Бүтээгдэхүүний огторгуй Сармагчин, модны онолоор тухайн улс сармагчинтай ой мод юм. Үүнийг бүтээгдэхүүний огторгуй гэдэг. Сармагчин үсрэхэд ойрхон мод гэдэг нь тухайн 2 бүтээгдэхүүн ижил орц, ур чадвар эсвэл ойролцоо бүтээгдэхүүн байна. Энэ талаар микро эдийн засгийн онолд “Lazear (2003)” дурьдсан байдаг. Хэрэв мод дэндүү хол байвал засгийн газрын бодлогоор ойртуулж болно.

8. Бүтээгдэхүүний төрөлжилт (5 модтой улсын жишээ) Хэрэв тухайн улс 1, 2 бүтээгдэхүүнээр харьцангуй давуу талтай гэвэл 1, 2 модтой хамгийн ойрхон (хүчтэй холбоостой) 5-р мод үсрэх хамгийн боломжтой мод болно.

9. Судалгааны хэсэг: бүтээгдэхүүний орон зай ба бүтээгдэхүүний хамаарал Үүнийг ашиглан бүтээгдэхүүнийг орон зайг дүрсэлж болно. Хятадын 2010 оны байдлаарх бүтээгдэхүүний орон зайн жишээг авъя. Нүүрс, коксжуулсан нүүрс нь ижил орц шаардах тул хамаарал өндөр байна. Тиймээс нүүрсээр харьцангуй давуу талтай улс коксжуулсан нүүрсээр харьцангуй давуу талтай байх магадлал өндөр юм. Энэ санааг ашиглсан хамтын магадлалын аргыг ашиглан бүтээгдэхүүний хамаарлыг дараах байдлаар тодорхойлжээ.

10. БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ОГТОРГУЙ 2000 он 2005он 2010он

11. УУЛ УУРХАЙН САЛБАРААС БУСАД БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ОГТОРГУЙ 2005он 2000 он 2010он

12. Судалгааны үр дүн Бүтээгдэхүүний нийт хамаарлыг хэмжихийн тулд дараах тэгшитгэлийг ашиглана: 2010 оны байдлаар Хамгийн хүчтэй холбоог үүсгэж чадсан хэсэг бүтцийн шилжилтийг бий болгодог. Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнүүд хамгийн их холбоог бий болгосон байна. 2000 оны байдлаар

13. Дүгнэлт • Судалгааны үр дүн Голланд өвчний шинж тэмдэгтэй таарч байна. • Сүүлийн 10 жилд уул уурхайн салбарын бүтээгдэхүүний төрөл 3 дахин нэмэгдэж, хэмжээ нь 7 дахин өссөн байна. • Сүүлийн 10 жилийн хугацаанд уул уурхайн салбараас бусад салбарын бүтээгдэхүүнүүдийн сагс жижгэрч, төрөлжих чадвараа алдаж уналтанд орж байна. • Нөөц дуусвал бид юу үйлдвэрлэх вэ? Гэсэн асуултын хариултыг өнөөгийн манай орны экспортын бүтээгдэхүүний сагсаас харж чадахааргүй байна. Нөөцийн хомсдолд орвол Монгол улсын эдийн засгийг аваад явчих салбар одоогоор харагдахгүй байна. • Манай улс хамгийн үр ашигтай бүтээгдэхүүнүүдийг үйлдвэрлэж чадаагүй байна. (өндөр боловсруулалттай) • Боловсруулах технологи нэвтрээгүй учраас анхан шатны боловсруулаагүй бүтээгдэхүүн экспортийн дийлэнхийг эзэлсэн байна.

14. Зөвлөмж • Засгийн газраас бизнес эрхлэгчдийн эдийн засгийн таатай орчныг бүрдүүлэх нь нэн чухал асуудал. Үүний тулд дэд бүтцийг хөгжүүлэх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл зардлыг бууруулах нөхцлийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. • Цаашдаа хөдөө аж ахуйн салбарын бүтээгдэхүүнийг нэмэгдүүлэх, шинэ бүтээгдэхүүн гаргахад зориулж засгийн газраас хөнгөлөлттэй бичил зээл олгох, олон улсын стандартыг нэвтрүүлэх зэрэг ажлуудыг хийх нь үр ашигтай. • Монгол улсын өрсөлдөөний бодлогыг дунд урт хугацаанд явуулах чухал шаардлагатай байна. Уул уурхай салбар нь өөрөө хязгаарлагдмал нөөцтэй тул манай орны хувьд Голланд өвчинд нэрвэгдэх өндөр магадлалтай. Эдийн засгийн бусад салбар хөгжөөгүйгээс эцсийн хэрэглээний бараг бүх төрлийн бүтээгдэхүүнийг гаднаас импортлодог.

15. Ашигласан судалгаа, дурьдагдсан эх бичгүүд • Ricardo Hausmann and Bailey Klinger, october/2009, “Policies for Achieving Structural Transformation in the Caribbean” • Ricardo Hausmann and Bailey Klinger, june/2007, “Structural Transformation in Chile” • Ricardo Hausmann and Bailey Klinger, june/2006, “Structural Transformation and Patterns of Camparative Advantage in the Product Space” • Ricardo Hausmann and Bailey Klinger, april/2007, “The Structure of the Product Space and the Evolution of Comparative Advantage” • Jesus Felipe, Utsav Kumar, Norio Usui, ArnelynAbdon, june/2010, “Why has China succeeded? And why it will continue do so” • Norio Usui and Arnelyn May A.Abdon, may/2010 “Structural Transformation in the Kyrgyz Republic: Engineering Future Paths of Capability Accumulation” • C.A.Hidalgo, B.Klinger, A.L. Barabasi, R.Hausmann “The Product Space Conditions The Development of Nations” Анхаарал тавьсанд баярлалаа