Wersologia

1. Wersologia

2. Co to jest wersologia? WERSOLOGIA to budowa wiersza; ogół zasad i właściwości systemowychi strukturalnych kształtujących mowę wierszowanąi odróżniających ją od prozy.

3. WIERSZ to mowa w szczególny sposób zorganizowana, przeciwstawna prozie. Fundamentem organizacji wierszowej są: a)powtarzalność wierszowanych jednostek, których budowę i współzależności ustalają reguły systemów wersyfikacyjnych. Powtarzalność ta jest źródłem rytmu wierszowego i tylko w wierszu wolnym może zatracić swój rytmiczny charakter. b) napięcie między intonacją zdaniową a intonacją wierszową. c) w systemach numerycznych napięcie między złożonym wzorcem rytmicznym a jego urzeczywistnieniem w przebiegu określonego tekstu wierszowego. Co to jest wiersz?

4. 1. sylabotoniczny 2. zdaniowy 3. toniczny 4. sylabiczny 5. stroficzny 6. stychiczny 7. nieregularny 8. biały Rodzaje wierszy:

5. Wiersz sylabotoniczny • podlega zasadom regularnego systemu wersyfikacyjnego zwanego sylabotonizmem • jego budowa oparta jest na zgodności liczby sylab i regularnym rozkładzie akcentów w obrębie wersów • posiada stałą liczbę sylab w wersie i stały rozkład sylab akcentowanych i nieakcentowanych • wprowadza do poezji polskiej zasady miarowego wiersza antycznego; podstawową miarą wiersza jest stopa, tj. określona liczba sylab z jednym stałym akcentem (trochej, jamb, daktyl, amfibrach, anapest, peon III) • granice stóp mogą pokrywać się z granicami wyrazów (diereza) bądź mogą wypadać wewnątrz wyrazów (cezura) • może też wystąpić zjawisko kataleksy lub hiperkataleksy, tj. skrócenia lub wydłużenia w ostatniej stopie wersu sylaby nieakcentowanej • ukształtował się w polskiej poezji w epoce romantyzmu

6. Wiersz zdaniowy • najstarszy polski typ wiersza występujący w poezji średniowiecznej XV i początku XVI wieku • inaczej nazywany wierszem składniowo-intonacyjnym • oparty był na zasadzie przebiegu wersu i zdania • poszczególny wers stanowił jedno zdanie lub wyraźnie określony, jednorodny człon zdania , przy czym koniec zdania był zawsze końcem wersu • nie występowały w nim przerzutnie • posiadał nierówne wymiary wersów, różne ilości sylab w wersie (asylabizm), ale niekiedy wyrównywano długości wersów, ponieważ wiersz ten związany był z muzyką (głównie pieśni kościelne) • rym średniowieczny zależny był od zdaniowej budowy wiersza (najczęściej więc występowały rymy parzyste, gramatyczne) • do wiersza zdaniowego nawiązywano w poezji młodopolskiej, czasami pojawia się w twórczości współczesnych poetów (J. Czechowicz, W. Szymborska)

7. Wiersz toniczny • spełnia zasady budowy wiersza charakterystyczne dla systemu wersyfikacyjnego zwanego tonizmem • posiada jednakową liczbę akcentów głównych, stałą ilość zestrojów akcentowych w wersie • zestrój akcentowy to zespół sylab stanowiących znaczeniową całość, zgrupowanych wokół jednego akcentu (akcent nie musi być stały, może padać na różne sylaby) • ilość sylab występująca w poszczególnych wersach jest różna • pojawił się już w niektórych dramatach J. Słowackiego • prawdziwie rozwinął się w Księdze ubogich J. Kasprowicza • był wykorzystywany w twórczości wielu poetów w XX wieku

8. Wiersz sylabiczny • jest pierwszym uporządkowanym, unormowanym i regularnym systemem wersyfikacyjnym w poezji polskiej • posiada jednakową ilość sylab (zgłosek) w każdym wersie • po tej samej liczbie sylab – w wersach dłuższych niż 8 zgłoskowe – pojawia się średniówka, czyli pauza, stały międzywyrazowy przedział wewnątrz wersu • charakteryzuje go również stały akcent w zakończeniu wersu i najczęściej stały przed średniówką (akcent paroksytoniczny) • w związku z tym najczęściej spotykamy w tego typu utworach rymy żeńskie • wprowadzono również przerzutnię • początki wiersza sylabicznego sięgają epoki renesansu i twórczości J. Kochanowskiego

9. Wiersz stroficzny • wiersz zbudowany z wersów powiązanych w strofy Wiersz stychiczny • wiersz zbudowany z ciągu wersów nie grupujących się w wierszowe jednostki wyższego rzędu

10. Wiersz nieregularny • częściowe odstąpienie od pewnych reguł z zachowaniem pozostałych – to podstawowa cecha wiersza nieregularnego • wiersz nieregularny sylabiczny • tylko pewna część wersów ma taką samą długość; zwykle przeplatają się ze sobą wersy o różnej ilości sylab • średniówka znajduje się w stałym miejscu • układ rymów jest dość regularny, urozmaicony • rozwinął się w XVIII+wiecznych bajkach, spotykamy go również w dramacie romantycznym • wiersz nieregularny sylabotoniczny • w wersie może występować ten sam rodzaj stóp, ale ich ilość w poszczególnych wersach jest różna • pojawił się w poezji okresu romantyzmu • wiersz nieregularny toniczny • jest zbliżony do wiersza wolengo • ilość zestrojów akcentowych w wersach może być różna • upowszechnił się w poezji na przełomie XIX i XX wieku

11. Wiersz biały • wiersz bezrymowy, stanowiący w obrębie danego systemu wersyfikacyjnego opozycję wobec znacznie bardziej rozpowszechnionego w polskiej poezji wiersza rymowanego • po raz pierwszy pojawił się w Odprawie posłów greckich J. Kochanowskiego jako aluzja do pozbawionego rymu wiersza antycznego • wierszem białym pisane są m. in. Satyry Opalińskiego, niektóre dramaty J. Słowackiego i C. Norwida