МОНГОЛЫН МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСӨЛ

1. МОНГОЛЫН МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСӨЛ Халдварт бус өвчний урьдчилан сэргийлэлт, эмчилгээнд анхан шатны тусламж, өрхийн анагаахын үүрэг

2. Бидний амьдралд гарч буй өөрчлөлтийг хоорондоо ярилцана уу • Нийгэмд гарч буй өөрчлөлтүүд • Хүн амын эрүүл мэндэд гарч буй өөрчлөлтүүд • Эрүүл мэндийн тусламжинд гарч буй өөрчлөлтүүд

3. Нийгэмд гарч буй зарим өөрчлөлт ... • Өндөр хэрэглээтэй нийгэм • Шаардлага өндөр нийгэм • Даяаршил • Шилжих хөдөлгөөн • Хүн ам зүйн өөрчлөлт • Гэр бүл, эмэгтэйчүүдийн үүрэг өөрчлөгдөх, • ...

4. ... нийгмийн эрүүл мэнд... • Нийгмийн эрүүл мэнд сүүлийн 50 жилд өмнөх 3000 жилд байгаагүйгээр сайжирсан ! (ДЭМБ) • “соёл иргэншлийн хамшинж” дэлгэрэх ба түүнтэй холбоотой халдварт бус архаг өвчнүүдийн (ХБАӨ) эрсдэлт хүчин зүйлс • Хүн амын эрүүл мэндийг сайжруулахад бусад салбарын (эрүүл мэндийн бус) ач холбогдол (нийгмийн эрүүл мэндийн шинэ хандлага)

5. ...шинэчлэл, технологи ба эрүүл мэндийн тусламжийн өртөг... • Орчин үеийн технологийг нэвтрүүлэх, оношлогоо эмчилгээний чадавхи нэмэгдэх • Мэдлэгийн суурь– туршлаганд суурилснаас нотолгоонд суурилсан руу • Эрүүл мэндийн тусламжийн өртөг асар ихээр нэмэгдэх • Шинэ технологийг зохистой бус хэрэглэх (ханган нийлүүлэлтийг хөхүүлэн дэмжсэн хэрэглээ) • ... Зарим тохиолдолд боломж улам бүр хязгаарлагдах (жишээ ньнянгийн эсрэг бэлдмэлд тэсвэртэй нянгууд)

6. ...өвчтөнүүд... • Шаардлага илүү өндөртэй • Архаг өвчтэй • Хавсарсан өвчтэй • Эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэх хугацаа богино, гэр орондоо эмчлүүлэх хугацаа урт • Мэдээлэл илүү сайтай • Өөртөө туслах нь илүү • Илүү их эрхтэй.

7. Эрүүл мэнд ба эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тэгш бус байдал Дэлхий дээрх эрэгтэйчүүдийн нас баралт 2010 онд (45q15) Дэлхий дээрх насанд хүрэгсдийн нас баралт 2010 онд (эрэгтэйчүүд) Газрын зураг 45q15 буюу 15 нас хүртлээ амьдарсан тохиолдолд 60-аас доош насандаа нас барах магадлалыг үзүүлж байна. Worldwide mortality in men and women aged 15–59 yearsfrom 1970 to 2010: a systematic analysisJulie Knoll Rajaratnam, Jake R Marcus, Alison Levin-Rector, Andrew N Chalupka, Haidong Wang, Laura Dwyer, Megan Costa, Alan D Lopez, Christopher J L Murray. Lancet 2010; 375: 1704–20

8. Өвчлөлийн байдлын өөрчлөлт (1) • Европын Холбооны хүн амын 29% нь ямар нэг архаг өвчтэй • Европын Холбооны хүн амын 25% байнга эм хэрэглэдэг (Европийн холбооны улсуудын эрүүл мэнд . Special Eurobarometer 2007 оны 9-р сар) • Нийт нас баралтын 60% архаг өвчний шалтгаантай ба 2015 гэхэд 17%-иар нэмэгдэнэ.

9. Өвчлөлийн байдлын өөрчлөлт (2) Хавдар Зүрхнийшигдээс Тархинд цус харвах Амьсгалын цочмог өвчнүүд Зам тээврийн осол ХДХВ/ДОХ ДЭМБ 2008 оны 10-р сарын 27 Перинаталь үеийн эмгэгүүд Сүрьеэ Malaria Дэлхий дээрх нас баралтын тооцоо (2004-2030)

10. Хавсарсан өвчин эмгэгтэй өвчтөний эзлэх хувь нэмэгдэх ,түүнтэй холбоотой тусламж үйлчилгээний өртөг өсөх • 2 ба түүнээс олон архаг өвчтэй хүмүүсийн эзлэх хувь нэмэгдэж байна. • Европын холбооны улсад настангуудын 65% нь 2 ба түүнээс олон архаг өвчтэй • Өндөр, маш өндөр өвчлөлтэй, хүн амын 2,2% ньЕвропын холбооны нөөцийн 27,2%-ийг хэрэглэж байна. • Хавсарсан олон өвчин эмгэгтэй хүмүүс нэмэгдэх нь урт хугацааны өндөр өртөгтэй тусламж үйлчилгээг шаардаж байна. • АНУ-д 1999 онд 1 хүнд ногдох жилийн зардал : • 1архаг өвчтэй хүнд 1154 ам. доллар • 2 архаг өвчтэй хүнд 2394 ам. доллар • 3 архаг өвчтэй хүнд 4701 ам. доллар • 4 ба түүнээс олон архаг өвчтэй хүнд 13973 ам. доллар Wolff JL, Starfield B, Anderson G. 2002

11. ДЭМБ-ын 2008 оны Эрүүл мэндийн тайлан • ЭМАШТ – Өнөөдөр ямагт илүү байх • 1978 оны Алма-Атагийн тунхаглалыг мөрдөөгүй улс орнуудад гарсан алдааны нотолгоо • ЭМАШТ нь эрүүл мэнд болон эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тэгш бус байдлыг бууруулах зэвсэг • Эрүүл мэндийн салбарын нөөцийг илүү зөв зохистой зарцуулах боломжууд • ....

12. Анхан шатны тусламж ба өрхийн анагаах ухааны шинжлэх ухааны үндэс Johns Hopkins Их сургуулийн профессор Barbara Starfield ЭМАШТ-д суурилсан улс орнуудын давуу талыг шинжлэх ухааны үндэстэйгээр илтгэж байна. • Эхний харилцаа • Тасралтгүй • Олон талын • Зохицуулагдсан • Гэр бүлд чиглэсэн • Олон нийтэд чиглэсэн • хүн амын эрүүл мэнд сайжрах • өртөг бага • эрүүл мэндийн тэгш байдал

13. ЭЗХХАБ-ын 18 орны анхан шатны тусламжийн хөгжил ба цаг бусын нас баралт 10000 PYLL Анхан шатны хөгжил сул улс орнууд * 5000 Анхан шат өндөр хөгжсөн улс орнууд* 0 1970 1980 1990 2000 Year • Тухайн үр дүнг урьдчилан тооцсон хөндлөн зүслэгт судалгааны загвар. ДНБ-д суурилсан дүн шинжилгээ, настны эзлэх хувь, нэг хүнд ногдох эмч, дундаж орлого, архи, тамхины хэрэглээ. R2(within)=0.77. Source: Macinko et al, Health Serv Res 2003; 38:831-65. Starfield 11/06 IC 3496 n

14. Анхан шатны тусламжинд суурилсан улс орнуудад Бага жинтэй нярай төрөх нь цөөн Нялхасын, ялангуяа нярайн нас баралт доогуур Амиа хорлох явдал цөөн “Гадны бус шалтгаант бусад” нас баралт цөөн 80-аас бусад насанд дундаж наслалт өндөр Эх сурвалж: Starfield. Primary Care: Balancing Health Needs, Services, and Technology. Oxford U. Press, 1998. Starfield & Shi, Health Policy 2002; 60:201-18. Starfield 07/07 IC 3762 n

15. ЭМАШТ хөгжсөн орнуудад (аж үйлдвэржсэн болон хөгжиж буй улс орнууд) • Эрүүл мэндийн үзүүлэлтүүд дээгүүр: • нийт нас баралт • зүрхний өвчний нас баралт • хүүхдийн нас баралт • бүдүүн шулуун гэдэс, хөх, умайн хүзүүний хорт хавдар болон меланомийн эрт илрүүлэлт • Үүний эсрэг тал нь нарийн мэргэжлийн эмчид хандах ба үр дүн доогуур байдагт оршино. Эх сурвалж: Starfield B. www.pitt.edu/~super1/lecture/lec8841/index.htm Starfield 09/04 WC 2957

16. Илүү их нөөц зарцуулсан, олон нарийн мэргэжилтэнтэй улс орнуудад тусламж үйлчилгээний чанар болон үр дүн сайн биш байна. Олон улсад сүүлд хийгдсэн судалгааны үр дүн Fisher et al, Ann Intern Med 2003; Part 1: 138:273-87; Part 2: 138:288-98. Baicker & Chandra, Health Aff 2004; W4:184-97. Wennberg et al, Health Aff 2005; W5:526-43. • Олон тооны нарийн мэргэжлийн тусламж үзүүлэх тусам нийт болон эмчилгээний өртөг, өсч оношлогооны олон тооны сорил, шинжилгээ хийж илүү олон төрлийн эм хэрэглэдэг байна. Starfield et al, Ambulatory specialist use by patients in US health plans: correlates and consequences. Submitted 2008. • Хэдийгээр нарийн мэргэжлийн эмч нар өвчинд чиглэсэн удирдамж ашигладаг ч тусламж үйлчилгээний үр дүн (ялангуяа, гэхдээ зөвхөн өвчтөний үзэж буйгаар бус) өрхийн эмч нарын үзүүлдэг анхан шатныхаас сайнгүй, тэр бүү хэл дор байх нь элбэг. Hartz & James, J Am Board Fam Med 2006; 19:291-302. Chin et al, Med Care 2000; 38:131-40. Donohoe, Arch Intern Med 1998; 158:1596-1608. • АНУ-д өрхийн эмчийн тоог 1-ээр нэмэгдүүлэхэд 10000 хүн ам дахь нас баралт 1.44-өөр буурдаг. Shi et al, Soc Sci Med 2005; 61(1):65-75.

17. Халдварт бус өвчний эрсдэлт хүчин зүйлсийг илрүүлэхэд анхан шатны тусламжийн үүрэг • Зүрх судасны өвчний 80%, 2-р хэв шинжийн чихрийн шижингийн 90%, хавдрын өвчлөлийн 30%-ийг эрүүл аж төрөх ёсыг (тамхи татахгүй байх, эрүүл хооллох, идэвхитэй хөдөлгөөн) хэвшүүлснээр урьдчилан сэргийлэх боломжтой (ДЭМБ-ын 2008 оны тайлан). • Өндөр эрсдэлтэй өвчтөнүүдийн тамхидалт, архи хэтрүүлэн хэрэглэх, таргалалт, эрүүл зохистой хооллолтын эсрэг болон болон идэвхитэй хөдөлгөөн хэвшүүлэхэд анхан шатны тусламжийн үүрэг (олон нийтийн үйл ажиллагаатай хавсарсан тохиолдолд)

18. Ерөнхий мэргэжил/ Өрхийн анагаах ухааны европын тодорхойлолт(EURACT/WONCA -гийн 2002 онд боловсруулсан)

19. Семашко тогтолцооноос шилжих III III II II > 50 % эрүүл мэндийн асуудал <20 % эрүүл мэндийн асуудал FD DI DP I I Семашко загвар Шинэ загвар

20. ЭМАШТ ХБӨ-ний анхдагч, хоёрдогч, гуравдагч урьдчилан сэргийлэлтэнд • Тасралтгүй тусламж– хүн амын 70% нь жил бүр өрхийн эмчдээ үзүүлдэг (90% нь 3 жилд). • Олон талт тусламж • ХБӨ-ний эрсдэлт хүчин зүйлс, ХБӨ-ийг эрт илрүүлэх • Сэдэлжүүлэх зөвөлгөө өгөх • Олон нийтийн үйл ажиллагаа зохион байгуулах, эрүүл мэндийн нэн тэргүүний асуудлыг шийдвэрлэхэд олон нийтийг чадавхижуулах (ХБӨ ба I) – сувилагч, багш нар манлайлагчид • ХБӨ-ийг зохистой хянаснаар өөрөө өөртөө тусламж үзүүлэх – сувилагчийн үүргийг оролцуулан, гуравдагч урьдчилан сэргийлэлт явуулах!

21. ХБӨ-ийг хянахад ЭМАШТ-ийн үүрэг:Литва улсын туршлага • Өрхийн анагаах ухаанд суурилсан ЭМАШТ-ийн загварыг хэрэгжүүлснээр ХБӨ-ний эрсдэлт хүчин зүйлсийн илрүүлэлт сайжирч нарийн мэргэжлийн тусламж авах нь 50%-иар буурсан байхад хяналтын дүүрэгт өөрчлөлт илрээгүй (А. Юргутис, 2002). • ЭМАШТ-ийн баг хөдөөд олон нийтийн үйл ажиллагааг зохион байгуулснаар артерийн аралт ихсэх өвчнийг амжилттай хянасан хувь 1998 онд 1,2% байснаа 2004 онд 23,6% болж өссөн байна (Андриаускас, 2005). • Хот суурин газруудад ЭМАШТ-ийн ХБӨ-өөс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны үр дүн батлагдсан (А. Аукстакалниене). • ЭМАШТ-ийн тасралтгүй байдал, эрүүл мэндийн боловсрол олгох сургалтууд нь артерийн даралт ихсэх өвчнийг амжилттай хянахад ач холбогдолтой байна (Р. Армониате). • Өрхийн эмчид бүртгэлтэй хавсарсан олон өвчтэй өвчтөнүүд хоёрдогч шатлалд бүртгүүлсэн өвчтөнүүдтэй харьцуулбал өрхийн эмнэлэгтээ илүү олон удаа үзүүлж нарийн мэргэжлийн тусламжийг цөөн авсан байна (А. Юргутис, А. Мартинкеназ, К. Лемке, А. Бумблус ).

22. Анхаарал тавьсанд баярлалаа

23. Унших хэвлэлийн жагсаалт • Redesigning primary care. New England Journal of Medicine. Downloaded from www.nejm.org at TRIAL - LMBA on March 30, 2009 . • WHO Report 2008 “Primary health care now more than ever” • Macinko, J., Starfield, B., Erinosho, T. The impact of primary health care on population health in Low-Middle income countries. Journal of Ambulatory care management: 2009, Vol 32, issue 9, p. 150-171. • Innovations in Primary Health Care in the Americas. Journal of Ambulatory Care Management:April/June 2009, Volume 32, Issue 2 at:http://www.ambulatorycaremanagement.com/ • Ruth Martin-Misener & Dr. Ruta Valaitis. A Scoping Literature Review of Collaboration between Primary Care and Public Health. A Report to the Canadian Health Services Research Foundation. 2008. • Towards a National Primary Health Care Strategy. A Discussion Paper from the Australian Government.http://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/PHS-DiscussionPaper • Primary Health Care in the Northern Dimension Countries. NDPHS Expert Group on Primary Health Care. Thematic Report. NDPHS Series No. 4/2008http://www.ndphs.org/?database,view,paper,21%20 • Primary care in the driver’s seat? Ed. By Saltman, R., Rico, A., Boerma W. European Observatory on health systems and policies series. Open University press, 2006 • Igor Švab1, Danica Rotar Pavlič1, Smiljka Radię2,Paula Vainiomäki3 • General Practice East of Eden: an Overview of General Practice in Eastern Europe. Croatian medical journal. 45(5):537-542,2004 • Håkansson A, Ovhed I, Jurgutis A, Kalda R and Ticmane G (2008) 'Family medicine in the Baltic countries', Scandinavian Journal of Primary Health Care, 26:2, 67 — 69

24. Тохиолдол 1 • 52 настай эмэгтэй ханиад хүрч гахайн ханиад байх вий гэж айсан тул эмчид ханджээ. Тэр сүүлийн 10 жилд 3 удаа эмчид үзүүлсэн бөгөөд 3 жилийн өмнө, 4 жилийн өмнө үзүүлснээс 2 дахь үзлэгээр артерийн даралт ихсэх өвчин оношлогдож эмч эм уухыг зөвлөсөн байна. Гэвч түүний биеийн байдал сайн байсан тул дахиж эмчид үзүүлээгүй бөгөөд тэр асуудалд анхаарлаа хандуулаагүй ажээ. • Өрхийн эмч үзлэг, зөвөлгөөний явцад ямар асуудлыг илрүүлж юунд анхаарлаа хандуулах ёстой вэ? • Энэ асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Монгол улсад ЭМАШТ үзүүлэгч багт ямар чадвар дутагдаж байна вэ?

25. Тохиолдол 2 • 45 настай эрэгтэй архи уудаг, тамхи татдаг, илүүдэл жинтэй, хөдөлгөөний идэвхи муу. Гэр бүлтэй, 3 хүүхэдтэй (4, 8, 14 насны), бөгөөд тэдгээр нь амьсгалын замын өвчнөөр байнга өвчилдөг. Хүүхдүүдийг эх нь эмнэлэгт авчирч үзүүлдэг ба өрхийн эмч, сувилагч гэрт нь очдог. Эрэгтэй хэзээ ч эмнэлэгт очдоггүй, урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагддаггүй. • ХБӨ-өөс шалтгаалан эрт нас барах эрсдэлтэй, гэхдээ үүнийгээ ухамсарладаггүй энэ хүн яаж эрүүл мэндийн тусламж эрэлхийх вэ? • Энэ асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Монгол улсад ЭМАШТ үзүүлэгч багт ямар чадвар дутагдаж байна вэ?