گروه فرهنگ ومعارف اسلامی

2. گروه فرهنگ ومعارف اسلامی

3. درس اندیشه اسلامی 2 استاد: حجه الاسلام و المسلمين دکتر حسين علی احمدی

4. مباحث اندیشه اسلامي یک

5. مباحث اندیشه اسلامی دو

6. فهرست مطالب درس اندیشه اسلامی 2 بخش 2عقل و وحي در اسلام • ماهيت عقل • ماهيت وحي • ضرورت وحي • رابطه عقل و وحي • قلمرو كاربرد وحي

7. فهرست مطالب اندیشه اسلامی 2 بخش 3علم انبياء (علم لدني) • تعريف علم لدني • علم لدني انبياء (ع) • علم لدني امامان(ع) • قلمرو علم لدني معصومين(ع) • رابطه علم لدني با ساير علوم

8. فهرست مطالب درس اندیشه اسلامي 2 بخش 4 علم و دين • گونه هاي علم • گونه هاي دين • رابطه علم و دين در غرب • رابطه علم و دين دراسلام

9. فهرست مطالب درس اندیشه اسلامي 2 بخش 5 صنعت و علوم فني مهندسي در اسلام • بررسي شبهه وجود صنعت در اسلام • صنعت در قرآن و وحي • صنعت در روايات و علم لدني • صنعت در عرفان اسلامي • گونه هاي صنايع ديني

10. فهرست مطالب درس اندیشه اسلامي 2 بخش 6 ثبات و تغيير در اسلام • ثبات و تغيير در علوم انساني • كيفيت انطباق دين با نيازهاي عصر حاضر • عوامل تغيير در فقه اسلامي

11. فهرست مطالب درس اندیشه اسلامي 2 بخش 7 رهبري و مرجعيت اسلامي • مبناي مشروعيت در اسلام • مناصب رسول الله (ص) • ضرورت امامت • ضرورت ولايت فقيه • مقايسه ولايت و مرجعيت • ولايت مطلقه فقيه

13. بخش اول نسبت تمدن غرب و تمدن اسلامي انبياء

14. مباني تمدن انبياء 1 • خدا گرائي ، نه مخلوق محوري • تقدم معنويت بر ماديت • هماهنگي علوم بشري و الهي • امكان پذيرش اطلاق در علم • هماهنگي بين انسان و طبيعت با خدا

15. مباني تمدن انبياء 2 • پيوند دنيا و اخرت وتقدم رتبي آخرت بر دنيا • خدا گرائي و بشر را مخلوق الهي دانستن • تحليل اطلاعات بر اساس ضوابط وحي • هماهنگي بين انسان، طبيعت با خدا • غرق نشدن فقط در امور مادي، كمي، خطي • طولي دانستن وجود علاوه بر مراتب عرضي

16. مباني تمدن انبياء 3 • تقدم معنويت بر ماديت • هدفداري و پوچ گريزي • پذيرش حسی ،وحی ،عقل ودل درکنار • تكيه بر وجوه اشتراك و افتراق هر دو • تكيه بر غيب و ثبات در امور مشهود و متغير

17. مباني تمدن انبياء 4 • تكيه بر درون‏گرايي و برون گرايي‏ هردو • تكيه بر رهبري علاوه بر مديريت • توجه به كيفيت و ذات علاوه بر كميت • تكيه بر وظائف و حقوق و امانتداري انسان

18. مباني تمدن انبياء5 • تكيه بر رشد بجاي توسعه • تقدم تلاش بر سكون و ركون • تقدم آرامش بر اقتصاد • تقدم فرهنگ و روح بر اقتصاد و جسم • تقدم فطرت بر امور اكتسابي • تقدم عدالت بر تلاش

19. مباني تمدن غرب 1 • نسبيت گرايي و انكار اطلاق (Relativism) • بشرگرايي وانسانيت زدائي (humanism) • تجربه گرايي و وحي زدايي (Empircism) • عقل گرايي و وحي زدايي (Rationalism ) • ماده گرائي و انكار غيب (materalism) • تكيه بر يكنواختي طبيعت و انكار تفاوتها (Uniformitarianism)

20. مباني تمدن غرب 2 • يك مرتبه‏اي ديدن هستي، نه مراتبه‏اي • تكيه برحجاب عالم ماده بجاي آيت و شفايت آن • انكار معنويات و انكار تفوق معنويت برماديات • پوچ گرائي نقطه مقابل هدفداري. (nihilism) • نسبيت گرايي و انكار اطلاق علم وهنر و … (Relativism)

21. مباني تمدن غرب 3 • انكار وحي و عرفان و حس گرايي افراطي • تكيه بر يكنواختي طبيعت و انكار تفاوتها Uniformitarianism • تكيه بر تطور بجاي تأثير غيب بر عالم -ماده Evolution • همان تكيه بر تجزيه علوم در برابر وحدت علوم • تكيه بر غلبه انسان بر جهان بجاي هماهنگي آنها

22. مباني تمدن غرب 4 • برون گرايي در برابر درون‏گرايي • تكيه بر كميت بجاي كيفيت و ذات • تكيه بر حقوق بجاي مسئوليت و وظائف • تفكيک بر حقوق بجاي مسئوليت و وظائف • تكيه بر شهوت‏گرايي بجاي خويشتن داري و زهد • عرض ديدن وجود، بجاي مراتب طولي آن

23. نگاه مسلمانها به تمدن غرب 1- نظريه مدرنيته اسلامي 2- نظريه پذيرش كامل مدرنيته و اصلاح قرائت ديني 3- نظريه توليد تمدن اسلامي 4- نظريه بازگشت به تمدن سنتي اسلام 5- نظريه تفكيك علم بر اساس مباني 6- نظريه تفكيك علم ( علم از بالا و علم از پائين)

24. روابط تاريخي مسلمانها با تمدن تكنيكي غرب • واردات كالاي صنعتي • واردات تكنولوژي • واردات اطلاعات كاربردي • توليد تحقيق و توسعه

25. تفاوت تمدن انبياء و تمدن غرب • غيب مداري • آخرت گرائي • وحي مداري • پيوند علم و دين • ولايت و امامت مداري • اجتهاد گرائي • عدالت گرائي • مهدويت • رجعت

27. بخش دوم عقل و وحي در اسلام

28. ماهيت عقل در اسلام (1) • عقل عبارتست از قوه درك خير و شر و تفاوت آنها و توان شناخت اسباب امور و ذوات اسباب عقل به اين معنا ملاك تكليف و ثواب و عقاب است. • حالت نفساني كه درخواست انتخاب منافع از معنا را دارد و آن نفس جلو قواي شهوي و غصبيه را مي‏گيرد. • قوه نفساني كه مردم در نظام امور زندگي استفاده مي‏كنند و رجائي كه موافق شرع باشد از آن به “عقل معاش” تعبير مي‏شود و نقطه مقابل حيله و “شيطنت” و نكرا است.

29. ماهيت عقل در اسلام (2) • مراتب استعداد نفس براي درك نظريات است كه داراي چهار مرحله عقل هيولاني ، عقل بالملكه، عقل بالفعل و عقل مستفاد است. • عقل عبارتست از نفس ناطقه و تمايز انسان از حيوان • عقل عبارتست از جوهر مجرد قديم كه از نظر ذاتي و فعلي تعلق به ماده ندارد. ( تعريف فلسفي) • در روايات شيعه عقل بيشتر به معناي دوم و اول بكار رفته است ( مرحوم مجلسي، بحار الانوار، ج1، ص101) • مرحوم دهخدا در لغت نامه حدود 100 معنا براي عقل برشمرده است كه برخي از آن مفاهيم در روايات و آيات به چشم مي‏خورد. • عقل گاه نقطه مقابل “جهل” و گاه نقطه مقابل “سفه” و گاه نقطه مقابل “نكرا” و شيطنت” در متون ديني بكار رفته است. • عقل بمعناي لب، قلب، فهم ، استدلال، دقت و … نيز بكار رفته است.

30. تحليل ماهيت عقل در اسلام(3) • عقل بر دو قسم به عقل نظري وعقل عملي تقسيم مي‏شود و عقل عملي تابع عقل نظري است. • عقل قابل پرورش است و مراتب پرورش آن متعدد است. اشخاص بر حسب پرورش داراي رتبه‏هاي متفاوتند. • در اسلام هم به عقل فردي توجه شده است وهم به عقل جمعي «مشورت» و بها داده شده است. • عقل و دين دو عنصر سازگار با يكديگرند، نه متضاد و اين سازگاري در ذات هر دو نهاد نهفته است. • عقل معاش يكي از شاخه‏هاي عقل است، نه همه آن. • عقل هم منبع شناخت است، همه ابزار شناخت است و همه مرحله عميق شناخت است. • اساس هويت انسان عقل است.

31. كارآمدي‏هاي عقل در علوم اسلامي • شناخت شناسي اسلامي در شناخت شناسي اسلامي، عقل هم ابزار و هم منبع شناخت است. يعني استدلال (ابزار) و درك كليات (منبع) هر دو پذيرفته شده است. ( شهيد مطهري، مقاله مشخصات اسلام)

32. كارآمدي‏هاي عقل در علوم اسلامي • جهان بيني اسلامي اصول و كليات عقلي، امور ثابت و اساس تفكر بشر است. ( شهيد مطهري، مقاله مشخصات اسلامي)

33. كارآمدي‏هاي عقل در علوم اسلامي • انسان شناسي اسلامي اساس تفاهم فكري احاد بشر وجود قدرت فكر و عقل مشترك است كه پايه تمدن بشري است. انسان داراي بديهيات اوليه عقلي است كه در منطق از آنها “ به قضايا قيامتها معها” ياد مي‏شود. ( شهيد مطهري، انسان و ايمان)

34. كارآمدي‏هاي عقل در علوم اسلامي • فلسفه و منطق اسلامي عقل قادر است معقول اول، مثل درك همه ماهيات كه از آنها به مقولات ارسطي ياد مي‏شود را درك كند. عقل مي‏تواند معقول ثاني منطقي و علوم، يعني همه مفاهيم منطق مثل جزء، كل ، جنس، نوع و … را درك كند. عقل مي‏تواند معقول ثاني فلسفي، يعني مفاهيم فلسفي، نظير علت، معلول و … را درك كند. ( شهيد مطهري، شرح مبسوط منظومه، ج 1 ، ص 340-400، مقولات ثانيه 1و2و3.)

35. كارآمدي‏هاي عقل در علوم اسلامي • كلام اسلامي اساسي اثبات وحي، امامت، ولايت، توحيد،عدل خرد ناب و عقل است. ( شهيد مطهري، آشنائي با علوم اسلامي، كلام اسلامي)

36. كارآمدي‏هاي عقل در علوم اسلامي • علم اصول فقه • قاعده : كلما حكم به العقل حكم به الشرع و كلما به الشرع حكم به العقل. • قاعده : الممنوع عقلاً كالممنوع شرعاً. • در تعارض اخبار با عقل سليم، عقل مقدم است. • درك قواعد روش استنباط با عقل است.

37. كارآمدي‏هاي عقل در علوم اسلامي • علم فقه و حقوق اسلامي • روش قياس (تمثيل منع شده است) احكام امضايي تابع عرفيات جوامع است. • در احكام توقيفي درك مناطات و فلسفه احكام ، بدليل عدم كار آمدي عقل ممنوع شده است. • استدلال فقهي بر اساس مشكل منطقي و عقلاني صورت مي‏گيرد. • درك مقتضيات زمان و مكان با خرد و عقل بشري است. • تشخيص و تعريف موضوعات با عرف عقلاست. • تشخيص و انطباق مفهوم بر موضوع باعقل و عرف عقلاست. • منبع احكام حكومتي عقل و بر اساس مصالح و مفاسد اجتماعي است. • كشف احكام مصاديق جديد كار عقل است. • ارائه نحوه اجراي وحي كار عقل است. • ارائه تشكيلات اجرائي ولي كار عقل است. • درك نظامات و استخراج آنها از وحي كار عقل بشري است. • روش تحقيق در فقه كار عقل و تجربه بشري است.

38. كارآمدي‏هاي عقل در علوم اسلامي • تفسيرقرآن • عقل مدرك ظواهر است. • عقل حلال تعارض ظاهري آيات است. • عقل ابزار تحليل تفاسير فلسفي است. • تعريف مفاهيم قرآن از عرف عقلاً‌ گرفته مي‏شود. • انطباق مفهوم با مصادق كار عقل است. • عقل مبين فسلفه برخي از احكام است. • عقل مدرك مناطات بسياري از احكام است. • حل تعارض آيات با اخبار بر اساس آيات با عقل است.

39. ضرورت وحي و انبياء 1 • استدلال فطرت • استدلال هدايت • استدلال ميل به جاودانگي • استدلال هدايت عامه • استدلال حكمت • محدوديت عقل • عمل صالح

40. ضرورت وحي و انبياء 2 • استدلال لطف • استدلال ابن سينا • حيات طيبه اخروي • استدلال قانون كامل • استدلال لزوم الگوي كامل • استدلال علم غيب

41. 1- محدوديت عقل 1) انسان عقل دارد. 2) عقل انسان محدود است. 3) عقل محدود نياز به منبع كمكي دارد. 4) منبع كمكي وحي است. --------------------- انسان نياز به وحي دارد. ( استدلال شهيد مطهري در كتاب وحي و نبوت)

42. 2- استدلال هدايت 1) از ويژگي‏ خداوند «هادي بودن» است. 2) لازمه هادي بودن،هدايت انسان است. 3) هدايت انسان نياز به امرو ناهي دارد. 4) آمران و ناهيان اصلي انبياء هستند. --------------- لازم است خداوند انبياء را بفرستند. ( برگرفته از روايت امام صادق(ع) )

43. 3- استدلال ميل به جاودانگي 1) انسان علاقه دارد جاودانه بماند. 2) علاقه انسان به جاودانگي را انسان نمي‏داند، چگونه بايد تحقق ببخشد. 3) وحي راه جاودانه شدن را به انسان مي‏آموزد . ---------------- انسان براي جاودانگي نياز به وحي دارد. (نظريه ارسطو)

44. 4- استدلال هدايت عامه 1) همه موجودات هدايت مي‏شوند. 2) انسان بعنوان يك موجود نياز به هدايت بيروني دارد. 3) هدايت بروني انسان وحي نام دارد. ---------------  انسان نياز به وحي دارد.( استدلال فلسفي)

45. 5- استدلال حكمت 1) خدا انسان را خلق كرده است. 2) خدا كار لغو و بيهوده نمي‏كند. 3) انسان منهاي وحي و انبياء لغو و بيهوده است. --------------- . خدا براي انسان وحي و انبياء مي‏فرستد. ( استدلال فلسفي)

46. 6- استدلال فطرت 1) انسان فطرت دارد . 2) فطرت بايد تربيت شود. 3) تربيت بايد صحيح باشد. 4) تربيت صحيح نياز به وحي دارد . ------------------- انسان نياز به وحي دارد. ( مفاد روايت امام علي (ع))

47. 7- استدلال عمل صالح 1) انسان بايد به سعادت برسد. 2) سعادت نياز به عمل دارد. 3) عمل بايد صالح باشد. 4) عملي صالح است كه بر اساس وحي و تبليغات انبياء باشد. ---------------------------- . انسان نياز به وحي دارد. ( استدلال كلامي)

48. 8- استدلال لطف 1) وجود وحي لطف است. 2) لطف بر خدا لازم است. --------------------------- .  خداوند بايد وحي را بفرستند. ( استدلال كلامي)

49. 9- استدلال ابن سينا 1) خدا به انسان چشم و گوش داده است. 2) نياز انسان به هدايت وحي بيش از چشم و گوش است. 3)خدايي كه نيازهاي ضروري را داده است بايد به طريق اولي نيازهاي ضروري‏تر را بدهد. ----------------------  خدا بايد وحي را بدهد.

50. 10- حيات طيبه اخروي 1) انسان بايد به حيات طيبه اخروي برسد. 2) رسيدن به حيات طيبه اخروي بدون جهت دهي وحي امكان ندارد. 3) انسان نمي‏تواند آخرت را بشناسد بدون وحي 4) وحي آخرت را مي‏شناسد. ------------  انسان نياز به وحي دارد. ( علامه طباطبائي و فيض كاشاني و مارسل و نسم كين)