Αφηγηματολογία ( Narratologie / narratology )

1. Αφηγηματολογία (Narratologie/narratology) Αφηγηματολογία είναι η θεωρία που εξετάζει τη φύση, τη μορφή και τη λειτουργία μιας αφήγησης και προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε τρεις ερωτήσεις: • Ποιος αφηγείται; • Τι αφηγείται; • Πώς αφηγείται; Αφηγηματικές τεχνικές: Ο αφηγητής, το είδος της αφήγησης (οι αφηγηματικοί τρόποι), η οπτική γωνία, η εστίαση, ο χρόνος και ο ρυθμός της αφήγησης κ.ά.

2. Ο τύπος του αφηγητή • Ο αφηγητής  είναι ένα φανταστικό πρόσωπο που επινοεί ο συγγραφέας για να αφηγηθεί μια ιστορία και δεν ταυτίζεται μαζί του. Με βάση τη συμμετοχή του στην ιστορία ονομάζεται: • Ομοδιηγητικός: Συμμετέχει στην ιστορία την οποία αφηγείται είτε ως πρωταγωνιστής (αυτοδιηγητικός αφηγητής) είτε ως παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας. • Ετεροδιηγητικός: Δεν έχει καμιά συμμετοχή στην ιστορία που αφηγείται.

3. Εστίαση [Ποιος βλέπει] • Μηδενική Ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από ό,τι τα πρόσωπα, είναι έξω από τη δράση (παντογνώστης) Αφηγητής > Πρόσωπα • Εσωτερική Ο αφηγητής ξέρει όσα και τα πρόσωπα Αφηγητής = Πρόσωπα •Εξωτερική  Ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα Αφηγητής < Πρόσωπα

4. Ο παντογνώστης αφηγητής • Είναι ο αφηγητής που γνωρίζει τα πάντα, εποπτεύει τα πάντα, αλλά δεν μετέχει στη δράση, δεν είναι δηλαδή ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας. Στον παντογνώστη αφηγητή αντιστοιχεί η αφήγηση χωρίς εστίαση (μηδενική), δεδομένου ότι αυτός δεν παρακολουθεί την αφήγηση από μια οπτική γωνία, αλλά είναι πανταχού παρών σαν ένας μικρός θεός.

5. Είδη αφηγητών με βάση το αφηγηματικό επίπεδο • Εξωδιηγητικός: αφηγείται την κύρια ιστορία είτε συμμετέχοντας είτε όχι. • Ενδοδιηγητικός: βρίσκεται μέσα στην ιστορία και αφηγείται μια δεύτερη ιστορία. • Μεταδιηγητικός: βρίσκεται μέσα στη δευτερεύουσα ιστορία (στη μετα-αφήγηση) και αφηγείται μιαάλλη ιστορία.

6. Τι αφηγείται ο αφηγητής • Ιστορία ή μύθος είναι η υπόθεση του λογοτεχνικού έργου • Αφήγηση είναι ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται τα γεγονότα. • Μορφή είναι τα «υλικά» με τα οποία έχει κατασκευαστεί η • Δομή είναι η αρχιτεκτονική σύνθεση του κειμένου • Πλοκή είναι η εξέλιξη της δράσης και η κλιμάκωση των γεγονότων, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο προωθείται ο μύθος.

7. Αφηγηματικός χρόνος • Ο χρόνος της ιστορίας (ιστορικός/ πραγματικός) Ο χρόνος της αφήγησης / αφηγημένος • Αναχρονίες: • Αναδρομικές αφηγήσεις / αναδρομές ή αναλήψεις και • Πρόδρομες αφηγήσεις ή προλήψεις. • Ρυθμός αφήγησης: επιτάχυνση, η παράλειψη, η περίληψη, η έλλειψη ή το αφηγηματικό κενό, επιβράδυνση.

8. Πώς αφηγείται; Για να απαντήσουμε στην ερώτηση αναζητούμε τους αφηγηματικούς τρόπους, που είναι οι εξής: • Αφήγηση • Διάλογος • Περιγραφή • Σχόλια • Ελεύθερος πλάγιος λόγος • Εσωτερικός μονόλογος

9. Βασικές αφηγηματικές τεχνικές στα κείμενα της Λογοτεχνίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ΄: • Γ. Βιζυηνού, Το αμάρτημα της μητρός μου • Αλ. Παπαδιαμάντη, Όνειρο στο κύμα

10. Γ. Βιζυηνού, Το αμάρτημα της μητρός μου- Η ιδιοτυπία της αφήγησης Σύμφωνα με την κλασική αφηγηματική πλοκή, ο μύθος ακολουθεί τρία στάδια: • τη δέση • την κορύφωση • τη λύση Στο συγκεκριμένο διήγημα δεν έχουμε μονοκεντρισμό της πλοκής, αλλά έκταση της αφήγησης σε περισσότερα του ενός επεισόδια. Με την επιλογή της τεχνικής της απόκρυψης, η δέση-κορύφωση-λύση συμπυκνώνονται στην εξομολόγηση της μάνας.

11. Η αφηγηματική προοπτική Στο «Αμάρτημα της μητρός μου» η δομή είναι κυκλική, όπως και σε όλα τα διηγήματα του Βιζυηνού: αναπτύσσεται γύρω από ένα αίνιγμα που προτείνεται στον τίτλο και το οποίο λύνεται στο τέλος (π.χ. Ποίος ήτο ο φονεύς του αδελφού μου) κρατώντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο μέχρι τέλους.

12. Η ιδιοτυπία της πλοκής Συγκεκριμένα, η πλοκή του διηγήματος συνδυάζει τη μυστηριακή ατμόσφαιρα και τις μεταβλητές οπτικές γωνίες (του παιδιού-αφηγητή, του ενήλικου-αφηγητή και της μάνας) και θεμελιώνεται σε αντιθετικά μοτίβα: • της πλάνης και αυταπάτης • της διπλής αλήθειας • της διπλής πραγματικότητας • της αμφισημίας και της σχετικότητας

13. Η ιδιότυπη εστίαση Σ’ αυτή την ιδιόρρυθμη πλοκή η εστίαση είναι αναγκαστικά εσωτερική. Η αφήγηση δίνεται από την οπτική γωνία ενός παιδιού που σταδιακά μεταβάλλεται (μεταβλητή εστίαση). Κάποιες στιγμές όμως ο αφηγητής-παιδί φαίνεται να γνωρίζει τα συναισθήματα και τα κίνητρα των υπολοίπων προσώπων. Κι ενώ η εσωτερική εστίαση επιβάλλει περιορισμένη γνώση, σε σχέση με το λαογραφικό υλικό ο αφηγητής έχει στάση παντογνώστη, αφού επεμβαίνει για να επεξηγήσει και να σχολιάσει έθιμα και λαϊκές δοξασίες δηλώνοντας ότι γνωρίζει περισσότερα από κάθε άλλο αφηγηματικό πρόσωπο. Η εσωτερική οπτική γωνία του αφηγητή διευρύνεται επίσης με την αναφορά σε εξωτερικά συμβάντα στα οποία ο αφηγητής δεν είχε προσωπική συμμετοχή, είχαν όμως άμεση σχέση με αυτόν.

14. Οι συμβολισμοί:το σχοινί, οι αμφισημίες, οι ομωνυμίες, το περιτειχισμένο κτήμα κτλ. Το βουκολικό και το ερωτικό στοιχείο, όπως φαίνεται ιδιαίτερα στον ανέφικτο έρωτα του ήρωα και στην περιγραφή του φυσικού στοιχείου. Αλέξ. Παπαδιαμάντη, Όνειρο στο κύμα Κύρια γνωρίσματα του διηγήματος Η αντινομίαφύσης και πολιτισμού.Η φύση εκπροσωπεί τον αναλφαβητισμό και την ευτυχία, ενώ ο πολιτισμός τα γράμματα, την ανελευθερία και τη δυστυχία. Οι τεχνικές της αφήγησης:η ποιητική αφήγηση, η περιγραφική δεξιοτεχνία και το χιούμορ. Το θρησκευτικό και το κοινωνικό πλαίσιο: τα διακείμενα από χωρία της Αγίας Γραφήςκαι η σκιαγράφηση των κοινωνικώνανισοτήτων της εποχής.

15. Θεματικάμοτίβα στο Όνειρο στο κύμα • Το πάθος για τον ανεκπλήρωτο έρωτα και η νοσταλγία για τη χαμένη αθωότητα • Η αντινομία φύσης – πολιτισμού • Η έκπτωση από τον Παράδεισο • Η υπερβατική θεώρηση του κόσμου • Ο έρωτας και ο θάνατος

16. Δομικά μοτίβαστο Όνειρο στο κύμα • Η ειρωνεία • Το χιούμορ και η διακωμώδηση των ηθών • Οι στατικές περιγραφές • Οι προσημάνσεις και η προοικονομία • Η κινηματογραφική αφήγηση • Η δραματική περιπέτεια και πλοκή • Η συμμετοχή του φυσικού κι εξωλογικού στοιχείου στον ανθρώπινο πόνο • Το ερωτικό στοιχείο

18. Δ. Σολωμός, Ο Κρητικός Σημαντικά στοιχεία: Ο χρόνος και ο χώρος της ποιητικής αφήγησης Το θέμα της αποσπασματικότητας Οι ερμηνείες Τα μοτίβα (θεματικά και δομικά) Η γλώσσα και το ύφος (οι επιδράσεις) Τα κυριότερα γνωρίσματα

19. ηρωική:όπως φαίνεται στους αγώνες του ήρωα εναντίον των Τούρκων, πριν από τον εκπατρισμό του. • φυσική: παρουσιάζεται η προσπάθεια ενός ναυαγού να σώσει τον εαυτό του και την αγαπημένη του από τη τρικυμισμένη θάλασσα. • ηθική: όπως φαίνεται στην αντίσταση του ήρωα στα εμπόδια που συναντά και στη μεταστροφή του ψυχισμού του στο αφηγηματικό παρόν • μεταφυσική: όπως φαίνεται στην αντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης. Οι δοκιμασίες

20. Τα μοτίβα • Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής, τα θεματικά (έρωτας, θάνατος, φύση, πίστη, αγωνιστικότητα, ελευθερία κ.ά.), καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη, ο μαγευτικός ήχος, η Έσχατη Κρίση, το μοτίβο των τριών κ.ά.)

21. Ο χρόνος της ποιητικής αφήγησης του Κρητικού Τα γεγονότα κατανέμονται σε τέσσερις ομόκεντρους κύκλους («εποχές»): • Τα ευθύγραμμα επεισόδια (το ναυάγιο, η νηνεμία, η Φεγγαροντυμένη, ο ήχος και ο θάνατος της κόρης) • Τα περιφερειακά γεγονότα (οι παιδικές μνήμες, ο πόλεμος και ο εκπατρισμός) • Το ρημαγμένο παρόν του Κρητικού, δηλαδή η στιγμή κατά την οποία αναλαμβάνει να αφηγηθεί το τραγικό του ναυάγιο μετά το ναυάγιο και το θάνατο της αγαπημένης του. • Ο μεταφυσικός χρόνος της Έσχατης Κρίσης

22. Σχηματική παράσταση των χρονικών επιπέδων

23. Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος • Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή, δημοτική ποίηση, Όμηρος, Κρητική Λογοτεχνία, ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη, Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ.). • Η χρήση του μοτίβου των τριών. • Η συχνή χρήση της επίκλησης. • Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το μεταφυσικό, του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό • Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

24. ΕΠΙΛΟΓΗ ΔΙΑΦΑΝΕΙΩΝ Ενημερωτικές συναντήσεις Σχολικών Συμβούλων - Φιλολόγων ΛυκείωνΑνατ. Αττικής Σεπτέμβριος- Οκτώβριος 2007 Αγάθη Γεωργιάδου Σχολική Σύμβουλος