Kap. 4: LYS & SYN

1. Kap. 4:LYS & SYN

2. Mål 1.t: Eg kan forklare kva som meinast med refleksjon (s.116-119) Diskusjon: Går strålane frå eller mot augene? Lysfarten: 300 000 km/s (avheng av kor tjukk lufta er) REFLEKSJON: Når lys treff ein gjenstand og vert kasta tilbake, seier vi at lyset vert reflektert. Korleis virkar eit speil? Speil og refleksjon Når lys treff eit flatt speil vil innfalls- og refleksjonsvinklane være like store.

3. Mål 2.t: Eg veit kva som meninast med konveks og konkav (s.119-120) KONVEKSE SPEIL • Har form som utsida av ein ball. • Forminskar biletet  vert nytta i butikker og i vegkryss. KONKAVE SPEIL • Har form som innsida av ein ball. • Forstørrer bildetet  sminkespeil, forstørringsglas. • Parabolspeil: Når parallelle lysstråler kjem inn mot eit slikt speil vert desse reflektert inn mot eitt bestemt punkt (kan gjerast omvendt).

4. Mål 3.t: Eg kan forklare kva som meinast med lysbryting (s.120-122) • Lyset tek alltid den raskaste vegen. (T.d badevakt) • LYSBRYTING vil seie at lysstrålane endrar retning når dei går frå eit stoff til eit anna. • Brytningsvinkelen er mindre enn innfallsvinkelen frå luft til vatn, motsett frå vatn til luft (alltid størst over vatn). • Lysbryting på lokus123

5. Mål 4.t: Eg kan gjere forsøk som illustrerer lysbryting (s.140) Newtons teori om lysbryting Lysbryting i vatn Utstyr: Mynt Kopp Vatn Blyant Begerglas Sjå s. 140-141 for forklaring

6. Mål 5.t: Eg kan forklare totalrefleksjon og korleis dette vert utnytta (s.122-123) TOTALREFLEKSJON: Om innfallsvinkelen frå vatn til luft vert over 50º vil ikkje lysstrålen komme opp av vatnet – dette vert kalla totalrefleksjon. Totalrefleksjon • Vert utnytta i optiske fibre. Dette er tynne glasstråder der lysstråler vert sendt inn. Desse overfører data-, TV- og telefonsignal. Erstattar koparleidningar, treng adskilleg mindre forsterking, tek mykje mindre plass og har bedre kapasitet. Gastroskopi i hund

7. Mål 6.t: Eg kan fortelje om lysbryting i konvekse og konkave linser (s.123-125) Lysbryting på lokus123 Konvekse linser – ”samlelinse” Parallelle lysstråler samlast i eitt punkt – BRENNPUNKTET. Konkave linser – ”spreielinser” parallelle lysstrålar vert spreidd. Forstørringsglas Om noko er mindre enn ei brennvidde frå forstørringsglaset vert det danna eit virtuelt forstørra bilete. Lysbryting og brennpunkt på roteloftet

8. Mål 7.t: Eg kan fortelje om samanhengen mellom fargar og lys (s. 126-128) Fargeblanding Solspekteret Kvitt lys inneheldt alle fargar. Når slikt lys vert sendt inn i eit glassprisme får vi fram fargane i regnbogen. Regnbuen Kvitt lys vert brutt i vassdråpar, og vinkelen det vert brutt i avgjer kva fargar vi ser. Kvifor ser vi fargar? Lys som vert reflektert frå gjenstander avgjer kva fargar vi oppfattar at dei har. Dagslys gjer den ”riktige” fargen. (Eks. gult lys kan få en blå genser til å se svart ut)

9. Mål 8.t (del 1 om auget): Eg kan forklare funksjonen til pupillen, hornhinna og linsa, og kva lang- og nærsynt auge vil seie (s.128-130). AUGET • Pupillen – regulerer lysmengden ved å utvide/trekkje seg saman. • I hornhinna vert lyset brutt. • Linsa er konveks og fokuserer lysstrålane ved å endre form. "Triks" med auget Nærsynt Langsynt

10. Mål 9.t (del 2 om auget): Eg kan forklare korleis netthinna er bygd opp (s.131-132). NETTHINNA er bygd opp av tusenvis av sanseceller som fangar lysstrålene: • Stavar: oppfattar gråtonar, svart og kvitt. Fordelt rundt på netthinna. • Tappar: oppfattar fargar, tre typar – raudgul, grøn og blå. Konsentrert rundt eit bestemt punkt - den gule flekken. Den blinde flekken: Punktet der synsnerven går ut bak auget – ingen sanseceller. Kva er gale når nokon er fargeblind?