26 september 2013

1. Verduurzaming gemeentelijk scholen 's-HertogenboschLeo de Koster, afdeling Maatschappelijk Vastgoed 26 september 2013

2. ENERGIE- EN KLIMAATBELEID GEMEENTELIJK VASTGOED AANPAK, RESULTATEN EN ERVARINGEN SCHOLEN INHOUD s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

3. ENERGIE- EN KLIMAATPROGRAMMA 2008-2015 Doelstelling: • Stad klimaatneutraal in 2050 • Gemeentelijke organisatie in 2020 “voorbeeldfunctie” Klimaatneutraal: De hoeveelheid benodigde energie wordt lokaal met duurzame bronnen opgewekt. |26 september 2013 s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

4. 410 gebouwen 500.000 m2 BVO WOZ-waarde: € 300 miljoen Energieverbruik: 15.000.000 kWh elektra + 3.500.000 m3 gas GEMEENTELIJK VASTGOED s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

5. EERSTE RESULTATEN 12 scholen naar energielabel A en B én frisse school Label Label na maatregelen BS De Opstap F A BS De Opstap, Hengmeng (Aventurijn) F B OBS Gandalf G A OBS Merlijn D B De Rietlanden, J. Oliegslagerst G A De Rietlanden dependance E A CBS De Bron D A Nutsschool Madelief E B Nutsschool Aquamarijn E B BS De Borch D B OBS De Overlaet C B De Vlek E A s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

6. EERSTE RESULTATEN • De aanpak 12 scholen: • Screening energie/binnenklimaat: • 12 slechtste scholen: verbeterplan • Opdrachtgeverschap bepalen • Financiering: rijkssubsidie, bijdrage scholen en gemeente • Uitvoering maatregelen, pilot, kwaliteitscontrole • Oplevering, beproeving en nazorg • Belangrijk: in alle fasen de samenwerkingmet adviseurs, schoolbesturen en • schooldirecties! s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

7. WELKE SCHOLEN EN WAAROM • Hoe kon je meedoen: • Keuze gemaakt door gemeente welke scholen in aanmerking kwamen voor het binnenklimaat en energie maatregelen • Programma van eisen en technische omschrijving maatregelen per school • Financieel overzicht gemaakt en bijdrage van de school bepaald. • Voorgelegd aan de school • School bestuur keuze laten maken doen we mee of niet. • Wel mee doen dus aanvaarden financiële eigen inbreng door de school • Niet meedoen gaan we naar de buurman met hetzelfde voorstel. s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

8. WAAROM MEEDOEN • Waarom wilde de Bron meedoen; • Marco (directeur) vindt het een verbetering van de leer omstandigheden. • Energie kosten gaan omlaag. • Onderhoudskosten worden duurder • Marketing tool. • Leerlingen voelen zich prettiger in de school • Promotie filmpje • http://www.youtube.com/watch?v=hKFl2VOsejc s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

9. EERSTE RESULTATEN Resultaat 12 scholen: 6 scholen label A, 6 scholen label B, alle een frisse school • Totale kosten: € 2.400.000 • Maatregelen: • Isolatie daken • Isolatie glas • Energiezuinige CV-ketels • Energiezuinige verlichting • Ventilatiesysteem met WTW • Energiebesparing : • Electra 5% • Gas 30% s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal

10. CONCLUSIE • Complex proces: gewoon beginnen! • Aandachtspunten: • Eén centrale vastgoedafdeling • Duidelijke projectorganisatie met mandaat • Heldere communicatie • Ervaringen van pilots en best-practice voorbeelden delen • Reële kostenbegrotingen - regel financiering • Maatwerk per gebouw • Breng energieverbruiken in beeld • Voldoende capaciteit en expertise op gebied van duurzaamheid s-hertogenbosch.nl/klimaatneutraal