BİRLEŞİK İMALATTA MALİYETLEME

1. BİRLEŞİK İMALATTA MALİYETLEME Birleşik İmalat (Üretim) Birleşik Mamul (Ürün) Kavramı Esas Mamul - Yan Mamul Kavramı Birleşik Maliyet – Ek Maliyet Birleşik Maliyet Dağıtım Yöntemleri

2. Birleşik İmalat: (Genellikle bir veya çok az sayıda hammaddeden) Zorunlu olarak birden fazla mamulün birlikte elde edildiği üretim türüne Birleşik İmalat denir.

3. Formüllü ile Birleşik İmalatın Karşılaştırılması

4. Formüllü ile Birleşik İmalatın Karşılaştırılması FORMÜLLÜ İMALAT A Hammaddesi B Hammaddesi X Mamulü C Hammaddesi D Hammaddesi

5. Formüllü ile Birleşik İmalatın Karşılaştırılması FORMÜLLÜ İMALAT A Hammaddesi B Hammaddesi Formüllü Mamul X Mamulü C Hammaddesi D Hammaddesi BİRLEŞİK İMALAT X Mamulü Y Mamulü Birleşik Mamuller A Hammaddesi Z Mamulü T Mamulü

6. Birleşik imalata ve birleşik mamullere verilebilecek örneklerin başında şunlar gelir; • İnek’ten pirzola, bonfile, biftek, kıyma, ciğer, böbrek, bağırsak, deri, işkembe... • Süt’ten yağ, peynir, yoğurt... • Ham petrolden benzin, mazot, katran... • Pancar’dan şeker, yaprak, küspe...

7. Esas Mamul - Yan Mamul : Aynı imalatta kullanılan aynı hammaddenin aynı işlemlerden geçirilmesi sonucu birkaç farklı mamul kaçınılmaz olarak birlikte (aynı anda) ortaya çıktığından bunlara Birleşik Mamuller (Ortak Ürünler) denir. İşte bu birleşik mamullerden miktar ve/veya değeri göreli olarak yüksek olanlara esas (ana) mamul; miktar ve/veya değeri göreli olarak düşük olanlara yan (tali) mamul denir.

8. BİRLEŞİK MAMULLER ESAS MAMULLER YAN MAMULLER PANCAR ŞEKER KÜSPE SIĞIR ET DERİ ve SAKATAT

9. Birleşik Maliyet - Ek Maliyet : Birleşik imalatta birleşik mamullerin birbirinden ayrılabildiği noktaya Ayrılma Noktası denir. Maliyetlerin hesaplanması ve dağıtımı Ayrılma Noktası açısından önem arz eder. Birleşik imalatta ayrılma noktasına kadar katlanılan maliyetlere birleşik maliyet (ortak maliyet); ayrılma noktasından sonra katlanılan maliyetlere ise ek maliyet denir.

10. ÖRNEK: Et üreten bir işletmeyi ele alalım...

11. ÖRNEK: Et üreten bir işletmeyi ele alalım... İnek kesilince; Pirzola Bonfile Biftek Ciğer Böbrek İşkembe Bağırsak Deri Kemik

12. ÖRNEK: Et üreten bir işletmeyi ele alalım... İnek kesilince; Pirzola Bonfile ESAS MAMULLER Biftek Ciğer Böbrek İşkembe Bağırsak YAN MAMULLER AYRILMA NOKTASI Deri Kemik BİRLEŞİK MALİYETLER EK MALİYETLER

13. Birleşik maliyetleri birleşik mamullere nasıl dağıtacağız ? Söz konusu inek 700 YTL’ye satın alınmış ve nakliye için 50 YTL ödenmiştir... İnek 10 gün boyunca besiye çekilmiş (beslenmiş) ve sonra kesilmiştir... Ahır’daki (besleme, temizlik, muayene vb.) ve mezbaha’nedeki (kesme, yüzme, parçalama ve bölme vb.) toplam maliyetler 150 YTL olarak hesaplanmıştır.

14. ÖRNEK: Birleşik maliyetlerin dağıtımı ? Pirzola 100 YTL Bonfile 100 YTL Biftek 100 YTL Ciğer 100 YTL Böbrek 100 YTL İşkembe 100 YTL Bağırsak 100 YTL Deri Satınalma 700 YTL Nakliye 50 YTL Ahır/Mezbahane 150 YTL Birleşik Maliyet 900 YTL 100 YTL Kemik 100 YTL 900 YTL

15. Birleşik maliyetleri birleşik mamullere nasıl dağıtacağız ? Birleşik Maliyet Dağıtım Yöntemleri: • MİKTAR YÖNTEMİ: Fiziki miktarlara göre dağıtım • DEĞER YÖNTEMİ: Satış tutarlarına göre dağıtım • DİĞER YÖNTEMLER: EBS yöntemi, Net Satış...

16. MİKTAR YÖNTEMİ: • Bu yöntem mamullerin fiziki (ağırlıklarını) miktarlarını esas alır. • Birleşik maliyetler elde edilen birleşik mamullerin fiziki miktarlarına göre dağıtılır. Bunun için toplam birleşik maliyet, toplam birleşik mamul miktarına bölünerek elde edilen birim birleşik maliyet her bir mamul miktarı ile çarpılır.

17. 2. DEĞER YÖNTEMİ: Bu yöntem mamullerin maliyet taşıma kapasitesini esas alır. Birleşik maliyetler elde edilen birleşik mamullerin pazarda oluşan fiyatlarından hareketle hesaplanan satış tutarları içindeki oranlarına göre dağıtılır. Bunun için öncelikle birleşik mamullerin satış tutarları bulunur. Sonra bu tutarların toplam satış tutarı içindeki oranlarına göre birleşik maliyetler her bir mamule (taşıyabileceği kadar) yüklenmiş olur.

18. 3. EBS (Katsayı) YÖNTEMİ: Bu yöntem mamullerin eşdeğer birimlerini esas alır. Birleşik maliyetler, elde edilen birleşik mamullere hesaplanan eşdeğer birim maliyet temelinde yüklenir. Bunun için öncelikle birleşik mamullerin fiziki birimlerinin katsayılar yardımıyla eşdeğerleri cinsinden ifade edilmesi gerekir. Sonra birleşik maliyet eşdeğer birim sayısına bölünür ve bulunan eşdeğer birim maliyet eşdeğer birim sayıları ile çarpılarak dağıtılır.

19. Ayrılan mamullerin maliyeti: (1) BİRLEŞİK MALİYET PAYI + (2) EK MALİYET • Birinci Aşama : • Ayrılma noktasına kadar oluşan tüm birleşik maliyetler, birleşik mamullere “miktar”, “değer” veya diğer yöntemlerden birine göre dağıtılır. (2) İkinci Aşama : Ayrılma noktasından sonra (eğer ek işlem yapılıyorsa) ortaya çıkan ek maliyetler de ayrılan mamullere doğrudan yüklenir.

20. Yan mamuller ne olacak ? A. Yan Mamullere Birleşik Maliyetlerden Pay Verme B. Yan Mamullere Birleşik Maliyetlerden Pay Vermeme: • Yan Mamul Net Satış Değerinin Esas Mamul Üretim Maliyetinden İndirilmesi Yaklaşımı (157 - 151) • Yan Mamul Net Satış Tutarının Esas Mamul Satış Maliyetinden İndirilmesi Yaklaşımı (620) • Yan Mamullere Yalnızca Ek Maliyetlerinin Yüklenmesi (152) • Satış Değerini Esas Alan Diğer Yaklaşımlar (600 – 601 – 602 – 649 – 679)

21. YAN MAMUL NET SATIŞ DEĞERİNİN ESAS MAMUL ÜRETİM MALİYETİNDEN İNDİRİLMESİ YAKLAŞIMI Bir birleşik imalat sürecinde bir esas bir de yan mamul ortaya çıkmıştır. Esas mamul maliyeti 110 YTL; yan mamul net satış değeri 10 YTL’dir ve tamamı satılmıştır. Üretilen esas mamul maliyeti : 110 YTL Yan mamul net satış değeri : - 10 YTL Net ÜMM : 100 YTL

22. YAN MAMUL NET SATIŞ DEĞERİNİN ESAS MAMUL ÜRETİM MALİYETİNDEN İNDİRİLMESİ YAKLAŞIMI Bir birleşik imalat sürecinde bir esas bir de yan mamul ortaya çıkmıştır. Esas mamul maliyeti 110 YTL; yan mamul net satış değeri 10 YTL’dir ve tamamı satılmıştır. Üretilen esas mamul maliyeti : 110 YTL Yan mamul net satış değeri : - 10 YTL Net ÜMM : 100 YTL 152 MAMULLER (Esas Mamuller) 100 157 DİĞER STOKLAR (Yan Mamuller) 10 151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 110

23. YAN MAMUL NET SATIŞ DEĞERİNİN ESAS MAMUL ÜRETİM MALİYETİNDEN İNDİRİLMESİ YAKLAŞIMI Bir birleşik imalat sürecinde bir esas bir de yan mamul ortaya çıkmıştır. Esas mamul maliyeti 110 YTL; yan mamul net satış değeri 10 YTL’dir ve tamamı satılmıştır. Üretilen esas mamul maliyeti : 110 YTL Yan mamul net satış değeri : - 10 YTL Net ÜMM : 100 YTL 152 MAMULLER (Esas Mamuller) 100 157 DİĞER STOKLAR (Yan Mamuller) 10 151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 110 100 KASA 10 157 DİĞER STOKLAR (Yan Mamuller) 10

24. 2. YAN MAMUL NET SATIŞ TUTARININ ESAS MAMUL SATIŞ MALİYETİNDEN İNDİRİLMESİ YAKLAŞIMI Bir birleşik imalat sürecinde bir esas bir de yan mamul ortaya çıkmıştır. Satılan esas mamul maliyeti 110 YTL; yan mamul net satış değeri 10 YTL’dir ve tamamı satılmıştır. Satılan esas mamul maliyeti : 110 YTL Yan mamul net satış değeri : - 10 YTL Net SMM : 100 YTL

25. 2. YAN MAMUL NET SATIŞ TUTARININ ESAS MAMUL SATIŞ MALİYETİNDEN İNDİRİLMESİ YAKLAŞIMI Bir birleşik imalat sürecinde bir esas bir de yan mamul ortaya çıkmıştır. Satılan esas mamul maliyeti 110 YTL; yan mamul net satış değeri 10 YTL’dir ve tamamı satılmıştır. Satılan esas mamul maliyeti : 110 YTL Yan mamul net satış değeri : - 10 YTL Net SMM : 100 YTL 100 KASA 10 620 SMM (Yan Mamuller) 10

26. HAFTAYA... Konu: Maliyetlemede Yeni Yaklaşımlar Ödev: Araştırma ve Tartışma Ödevi Bu (yeni) yaklaşımlar nelerdir ? Bunlar ne zaman ortaya çıkmıştır ? Bunlar niçin ortaya çıkmıştır ? Bunlar ne gibi yenilikler getirmektedir ?