TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ

1. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ DOÇ. DR. MUSTAFA KİBAROĞLUBİLKENT ÜNİVERSİTESİULUSLARARASI İLİŞKİLER BÖLÜMÜ 30 OCAK 2007 KARA KUVVETLERİ KOMUTANLIĞI ANKARA

2. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ KONULAR A. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE AVRUPA İLE İLİŞKİLER B. SOĞUK SAVAŞ SONRASI DÖNEMDE İLİŞKİLER C. YAKIN DÖNEMDE VE GÜNÜMÜZDE GELİŞMELER Ç. GELECEĞE YÖNELİK ÖNGÖRÜLER D. ÖNERİLER Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

3. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ A. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE AVRUPA İLE İLİŞKİLER A1.1960’lar ve ilişkilerin gelişmesi A2.1970’ler ve ilişkilerde yavaşlama/duraksama A3.1980’ler ve ilişkilerde inişli çıkışlı dönem Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

4. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ A1. 1960’lar ve ilişkilerin gelişmesi i... Soğuk Savaşın tüm hızıyla sürmesi ve Küba Krizi’nin etkileri ii.. Sovyetleri “çevreleme” politikası ve Türkiye’nin konumu iii. Türkiye’nin NATO içindeki konumunun pekiştirilmesi gereği iv. ABD’nin Batı Avrupa üzerinde tayin edeci etkisinin olması v.. Yunanistan’ın 1961’de AET ile Ortaklık Anlaşması imzalaması vi. Türkiye’nin de 1963’te AET ile Ortaklık Anlaşması imzalaması Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

5. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ A2. 1970’ler ve ilişkilerde yavaşlama/duraksama i... Doğu ve Batı blokları arasında “yumuşama” süreci ii.. Batı Avrupa’nın ABD’ye olan ihtiyacının daha az hissedilmesi iii. Batı Avrupa’nın ekonomik ve siyasi entegrasyona yönelmesi iv. Türkiye’de 12 Mart Muhtırası ve siyasi dağınıklık yaşanması v. Katma Protokol’ün 1973’te yürürlüğe girmesi vi. 1974 yılında Kıbrıs Barış Harekatı’nın yapılması vii. 1974 OPEC krizi ve Türkiye’de ekonomik zorluklar yaşanması viii. “Onlar Ortak biz Pazar” görüşü ve ilişkilerin dondurulması Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

6. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ A3. 1980’ler ve ilişkilerde inişli çıkışlı dönem i... Türkiye’de 12 Eylül 1980 darbesi ve Batı ile ilişkilerin gerilmesi ii.. Yunanistan’ın 1981’de Avrupa Topluluğu’na tam üye olması iii. Avrupa’da demokrasi ve insan hakları konularının öne çıkması iv. 1986 yılında Avrupa Tek Senedi’nin kabul edilmesi v.. Topluğun güneye genişlemesi ve siyasi entegrasyona yönelmesi vi. Türkiye’de 1983 seçimleri ile hızla demokrasiye dönülmesi vii. Türkiye’nin 1987 yılında Topluluğa “tam üyelik” başvurusu Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

7. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ B. SOĞUK SAVAŞ ERTESİ DÖNEMDE İLİŞKİLER B1.Doğu Bloku’nun AB açısından önemi ve önceliği B2.Siyasi ve ekonomik kriterlerin şart koşulması B3.AB’nin “genişleme” ve “derinleşme” süreci Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

8. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ B1. Doğu Bloku’nun AB açısından önemi ve önceliği i... 1989 yılında “Berlin Duvarı”nın yıkılması ii.. 1990 yılında Doğu ve Batı Almanya’nın birleşmesi iii. Avrupa’nın Rusya ile arasında güvenli bölge oluşturması iv. Ortak kültüre ait Avrupa milletlerinin entegrasyonu isteği v.. Avrupa entegrasyonunun “genişlemesi” ve “derinleşmesi” isteği vi.. ABD’nin NATO’yu doğuya doğru genişletme projesi vii. ABD’nin Avrupa üzerinde tayin edeci etkisinin zayıflaması Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

9. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ B2. Siyasi ve ekonomik kriterlerin şart koşulması i... 1992 Maastricht Antlaşması ile Avrupa Birliği’nin Kurulması ii.. Haziran 1993 Kopenhag Zirvesi ve “Kopenhag Kriterleri” iii. Aralık 1995 Madrid Zirvesi Kararları iv. Aralık 1997 Lüksemburg Zirvesi Sonuçları v.. Aralık 1999 Helsinki Zirvesi Kararları Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

10. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ B2.i. Maastricht Antlaşması (1992) Maastricht Anlaşması’nın imzalanmasıyla Topluluk yapısının bir ileri adımı olarak Avrupa Birliği (AB) kuruldu. Bu adımla birlikte “topluluk sistemi” daha geniş bir çerçevede yürütülmeye başlandı; bundan böyle üye ülkelerin hükümetleri arasındaki yürütülen işbirliğinin, “Ortak Dış ve Güvenlik Politikası” ile “Adalet ve İçişleri” konularını da içine alması öngörülüyordu. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

11. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ B2.ii. Kopenhag Kriterleri (1993) “Üyelik, aday ülkenin demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan hakları ile azınlıkların korunmasını ve saygı görmesini teminat altına alan kurumların istikrara kavuşturulmuş olmasını, işleyen bir piyasa ekonomisinin mevcudiyetini, AB içindeki rekabet ve piyasa güçleriyle başetme kapasitesini gerektirmektedir. Üyelik, adayın –siyasi, ekonomik ve parasal birliğe katılım da dahil olmak üzere- üyeliğin getirdiği yükümlülükleri üstlenebileceğini varsayar.” Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

12. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ B2.iii. Madrid Zirvesi Kararları (1995) “Üyelik, aday ülkenin AB’yle bütünleşmesi için idari yapılarında uyum yoluyla gerekli koşulların gerçekleştirilmesini de zorunlu kılmaktadır. AB müktesebatının ulusal mevzuata uyarlanması önemli olmakla birlikte, esas itibarıyla bu mevzuatın uygun idari ve yasal yapılar kanalıyla etkin bir şekilde uygulanması önem taşımaktadır. Bu husus, AB üyeliğinin gerektirdiği karşılıklı güvenin bir ön koşuludur.” Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

13. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ B2.iv. Lüksemburg Zirvesi Sonuçları (1997) “AB’nin genişlemesinin bir ön şartı olarak, kurumların işleyişi, Amsterdam Antlaşmasının kurumsal hükümleri doğrultusunda güçlendirilmeli ve geliştirilmelidir.” Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

14. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ B2.v. Helsinki Zirvesi Kararları (1999) para. 4. “Aday devletler, AB’nin Antlaşmalarda ifade edilen değerlerini ve amaçlarını paylaşmalıdırlar. Bu bakımdan AB Konseyi, anlaşmazlıkların BM Şartı’na uygun olarak barışçı yoldan çözümlenmesi ilkesini vurgular ve aday devletleri süregiden sınır anlaşmazlıklarını ve ilgili diğer meseleleri çözmek için her türlü gayreti göstermeye davet eder. Bunda başarılı olunmadığı takdirde, anlaşmazlığı makul bir süre içinde Uluslararası Adalet Divanı’na götürmelidir. AB Konseyi, süregiden anlaşmazlıklarla ilgili durumu, özellikle üyelik sürecindeki yansımalarıyla ilgili olarak en geç 2004 yılı sonuna kadar Uluslararası Adalet Divanı yoluyla çözüme bağlamalarını teşvik amacıyla gözden geçirecektir.” Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

15. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ B2.v. Helsinki Zirvesi Kararları (1999) para. 9. b. “Avrupa Birliği Konseyi, siyasi bir çözümün Kıbrıs’ın Avrupa Birliği’ne katılımını kolaylaştıracağının altını çizer. Üyelik müzakerelerinin tamamlanmasına kadar kapsamlı bir çözüme ulaşılamamış olursa, Konsey’in üyelik konusundaki kararı, yukarıdaki husus bir ön şart olmaksızın verilecektir. Bu konuda Konsey, ilgili tüm faktörleri dikkate alır.” Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

16. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ B2.v. Helsinki Zirvesi Kararları (1999) para. 12. “Avrupa Birliği Konseyi, Komisyon’un İlerleme Raporu’nda işaret edildiği üzere, Türkiye’de son zamanlarda yaşanan olumlu gelişmeleri ve ayrıca Türkiye’nin Kopenhag kriterlerine uyum yönündeki reformlarını sürdürme niyetini memnuniyetle karşılar. Türkiye, diğer aday devletlere uygulananlarla aynı kriterler temelinde Birliğe katılmaya yönelmiş bir aday devlettir. ... Müktesebatın benimsenmesi için bir Ulusal Program’la birlikte, siyasi ve ekonomik kriterler ve bir üye devletin yükümlülükleri ışığında üyelik hazırlıklarının yoğunlaşması gereken öncelikleri içeren bir Katılım Ortaklığı, önceki Konsey sonuçları temelinde oluşturulacaktır.” Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

17. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ B3. AB’nin “genişleme” ve “derinleşme” süreci i... 2001 Nice Anlaşması ve 10 yeni üye katılımına karar verilmesi ii.. 2003 “Avrupa’nın Geleceği Kurultayı” ve Avrupa Anayasası iii. 1 Mayıs 2004’te 10 yeni üyenin AB’ye katılımı iv. 29 Ekim 2004 Roma’da Avrupa Anayasası’nın imzalanması v.. 2004 Türkiye ile görüşmelere başlanması kararı alınması vi. 1 Ocak 2007’de Romanya ve Bulgaristan’ın AB’ye katılması Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

18. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ C. YAKIN DÖNEMDE VE GÜNÜMÜZDE GELİŞMELER C1.Katılım Ortaklığı Belgesi & Ulusal Program C2.Müzakere Çerçeve Belgesi & Genel İlkeler C3.Müzakerelerin dondurulması Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

19. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ C1.Katılım Ortaklığı Belgesi & Ulusal Program Katılım Ortaklığı, AB tarafından tüm aday ülkeler için ve her ülkenin hükümetiyle istişare halinde hazırlanan, üyeliğe hazırlık için yerine getirilecek temel nitelikli kısa ve orta vadeli öncelikleri ortaya koyan bir metindir. AB Konseyi, 4 Aralık 2000 tarihinde AB Komisyonu tarafından hazırlanan “Türkiye İçin Katılım Ortaklığı 2000” başlıklı belgeye ilişkin siyasi mutabakatını bildirmiştir. Katılım Ortaklığı belgesi, 8 Mart 2001 tarihli AB Çevre Bakanları Konseyi’nde nitelikli oy çoğunluğuyla onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

20. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ C1.Katılım Ortaklığı Belgesi & Ulusal Program Katılım Ortaklığı belgesi Mayıs 2003 ve Kasım 2005 tarihlerinde gözden geçirilmiş ve geliştirilmiş haliyle AB Konseyi tarafından kabul edilmiştir. Katılım Ortaklığı’nın uygulanması, Ortaklık Anlaşmasıyla oluşturulmuş mekanizmalar çerçevesinde AB Komisyonu’nun İlerleme Raporları vasıtasıyla incelenmektedir. Katılım Ortaklığı belgesinde yer alan kısa (1-2 yıl) ve orta (3-4 yıl) vadeli önceliklerin hayata geçirilmesi konusundaki program ve takvimi içeren “Avrupa Birliği Müktesebatı’nın Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı” 57. Hükümet tarafından onaylanarak 24 Mart 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

21. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ C1.Katılım Ortaklığı Belgesi & Ulusal Program Kısa vadeli öncelikler başlığı altında ... sivil-asker ilişkileri ... yargı sistemi ... yolsuzlukla mücadele ... azınlık hakları ... dini özgürlükler ... kadın hakları ... işkence ve kötü muamele ile mücadele ... doğu ve güneydoğuda durum gibi konular yer almaktadır. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

22. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ C1.Katılım Ortaklığı Belgesi & Ulusal Program Orta vadeli öncelikler başlığı altında ... özelleştirme programının uygulanması ... tarım sektörü reformunun tamamlanması ... sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilir olması ... genel eğitim ve sağlık düzeyinin arttırılması ... fikri mülkiyet kanunu ... mali hizmetler ... kamu ihaleleri ... gıda güvenliği gibi konular yer almaktadır. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

23. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ C1.Müzakere Çerçeve Belgesi & Genel İlkeler Genişleme Stratejisi belgesi ve 2004 yılı İlerleme Raporu sonuçlarına dayanarak Komisyon’un önerileri de dikkate alınarak Aralık 2004 zirvesinde AB Konseyi tarafından Türkiye ile müzakerelerin başlatılması kararı alınmıştır. 3 Ekim 2005 tarihinde Türkiye ile katılım müzakerelerinin açılması onaylanmış ve “Türkiye’nin bütün diğer AB üyesi ülkelerle aynı kriterlere tabi tutulacağı” İngiltere Başbakanı Tony Blair tarafından vurgulanmıştır. Müzakere Çerçeve Belgesi, “Müzakereleri Düzenleyen Genel İlkeler”, “Müzakerelerin Esası”, ve “Müzakere Prosedürleri” hakkında bölümlerden oluşmaktadır. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

24. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ C2.Müzakere Çerçeve Belgesi & Genel İlkeler i...Müzakereler Türkiye’nin kendi performansına göre işleyecek ve hızı Türkiye’nin üyelik gereklerini yerine getirmesinde kaydettiği ilerlemeye bağlı olacaktır. ii..Müzakerelerin ortak hedefi katılımdır. Müzakerelerin doğası gereği sonuçları önceden garanti edilemeyen açık uçlu bir süreçtir. Birliğin Türkiye’yi hazmetme kapasitesi de dahil olmak üzere tüm Kopenhag Kriterleri bütünüyle göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye’nin üyeliğin tüm gereklerini tam olarak üstlenecek durumda olmaması halinde, Türkiye’nin Avrupa yapılarına mümkün olan en kuvvetli bağlarla bağlanması sağlanmalıdır. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

25. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ C2.Müzakere Çerçeve Belgesi & Genel İlkeler iii.Türkiye’de Birliğin temelini oluşturan özgürlük, demokrasi, insan haklarına saygı, temel hak ve özgürlükler ve hukukun üstünlüğü ilkelerinin ciddi ve sürekli ihlal edilmesi halinde Komisyon kendi girişimi ya da üye ülkelerin üçte birinin talebiyle müzakerelerin askıya alınmasını tavsiye edecek ve müzakerelerin yeniden başlayabilmesi için gerekli koşulları önerecektir. iv.Müzakerelerin ilerlemesini, ekonomik ve sosyal yakınsama çerçevesi ve Türkiye’nin üyeliğe hazırlanma konusunda kaydettiği aşama yönlendirecektir. Bu ilerleme başta “Kopenhag Kriterlerini tümüyle yerine getirmesi” koşuluna bağlı olarak ölçülecektir. Bununla birlikte diğer koşulları da yerine getirmesi gerekir: Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

26. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ C2.Müzakere Çerçeve Belgesi & Genel İlkeler v...Türkiye’nin iyi komşuluk ilişkilerine yönelik açık taahhüdü ve herhangi bir sınır anlaşmazlığını, Uluslararası Adalet Divanı’na götürmek de dahil olmak üzere, Birleşmiş Milletler Şartı ile uyumlu bir şekilde çözmek konusunda gayret göstermesi ... Kıbrıs dahil tüm AB üye ülkeleri ile Türkiye arasındaki ikili ilişkilerin normalleşmesi konusunda ilerleme kaydedilmesi vi..Başta AB-Türkiye gümrük birliğine ilişkin olanlar olmak üzere, Türkiye’nin Ortaklık Anlaşması ve Katma Protokol’ü tüm yeni AB üyesi ülkeleri kapsayacak şekilde genişleten Ek Protokol kapsamındaki yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ve düzenli olarak gözden geçirilen Katılım Ortaklığı’nın uygulanması Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

27. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ C2.Müzakere Çerçeve Belgesi & Genel İlkeler vii. Katılıma kadar geçecek sürede, Türkiye’den aşamalı olarak üçüncü ülkelere yönelik politikalarını ve uluslararası organizasyonlar içindeki tutumunu (tüm AB üyesi devletlerin bu organizasyonlara ve düzenlemelere üyeliğiyle ilgili olanlar da dahil) Birlik ve üye devletler tarafından benimsenen politikalar ve pozisyonlarla uyumlu hale getirmesi talep edilecektir. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

28. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ C3.Müzakerelerin Dondurulması AB Komisyonu Kasım 2006’da bazı fasıllarda Türkiye ile müzakerelerin açılmaması tavsiyesinde bulundu ve AB Konseyi Aralık 2006 zirvesinde bu yönde karar aldı: ... Malların serbest dolaşım (1) ... Yerleşim hakkı ve hizmet sunma serbestisi (3) ... Mali hizmetler (9) ... Tarım ve kırsal kalkınma (11) ... Balıkçılık (13) ... Ulaştırma politikası (14) ... Gümrük birliği (29) ... Dış ilişkiler (30) Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

29. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ Ç. GELECEĞE YÖNELİK ÖNGÖRÜLER ...GKRY’ne deniz ve hava limanlarının açılmaması katılım müzakerelerinin Konsey tarafından dondurulması sonucunu getirmiştir. ... Ek Protokol’ün GKRY’ni de kapsayacak şekilde genişletilmesi talebi Müzakere Çerçeve belgesinde “Genel İlkeler” altında sürecin hangi şartlara bağlı devam edeceğini belirleyen hususlardan sadece bir tanesidir. ... GKRY’yi, Kıbrıs Adası’nın tümünü temsil eder şekilde tanımak anlamına da gelebilecek limanların açılması sorunu bir şekilde aşılsa dahi, yukarıda değinilen “Genel İlkeler”den herhangi birinde de benzer bir tıkanıklık yaşanması muktedirdir. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

30. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ Ç. GELECEĞE YÖNELİK ÖNGÖRÜLER ...Örneğin, benzer sıkıntılar ve müzakere sürecinin dondurulması hatta askıya alınması “Genel İlkeler” içinde sözü edilen “... demokrasi, insan haklarına saygı, temel hak ve özgürlükler ve hukukun üstünlüğü ilkelerinin ciddi ve sürekli ihlal edilmesi ...” durumu gibi sübjektif hatta kasıtlı değerlendirmeye açık konularda da yaşanabilir. ... Benzer durum, gerekli şartlar oluşmadan ve ilgili ülkelerle en azından anlaşmazlık konularının neler olduğu hakkında ortak bir yargıya varılmadan “... herhangi bir sınır anlaşmazlığını, Uluslararası Adalet Divanı’na götürmek ...” konusunda da yaşanabilir. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

31. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ Ç. GELECEĞE YÖNELİK ÖNGÖRÜLER ... Aynı şekilde, Türkiye’den “... aşamalı olarak üçüncü ülkelere yönelik politikalarını ve uluslararası organizasyonlar içindeki tutumunu Birlik ve üye devletler tarafından benimsenen politikalar ve pozisyonlarla uyumlu hale getirmesi talep edilmesi ...” ve bu durumun AB’ye henüz tam üye olmamış bir Türkiye’nin ulusal çıkarları ile uyumlu olmaması durumunda da müzakerelerin dondurulması ya da askıya alınması sorunu yaşanabilir. ... Bu sorunlar aşılsa ve müzakereler teknik olarak “başarıyla” tamamlansa bile Türkiye’nin Birliğe katılımını bazı ülkelerde yapılacak referandumlar ve Birliğin “hazmetme kapasitesi” belirleyecektir. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

32. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ Ç. GELECEĞE YÖNELİK ÖNGÖRÜLER ... Avrupa Birliği oluşturulması fikri, esas itibarıyla aynı kıta üzerinde yüzlerce yıl birbirleriyle din, mezhep ve etnik farklılıklara ve çıkar çatışmalarına dayalı olarak yaşanan savaşların yıkımını bir daha yaşamamak için geliştirilen bir “barış projesi”dir ... Birliğin oluşturulmasında ekonomik faktörler cezbedici ve kolaylaştırıcı rol oynamışsa da, Birliğin gelişiminin bütün safhalarında esas belirleyici unsur siyasi kararlar olmuştur. ... Türkiye’nin ekonomik ve siyasi kriterlere uyum sağlaması konusunda sergilenen hassasiyet, eski Doğu Bloğu ülkelerinin Birliğe katılımında gösterilmemiştir. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

33. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ Ç. GELECEĞE YÖNELİK ÖNGÖRÜLER ... Gerek ekonomik, gerek siyasi konularda halen Türkiye’nin çok gerisinde olan ve göstermelik bazı düzenlemelerle kriterlere uyum gösterir bir görüntü veren eski Doğu Bloğu ülkelerine Birliğe katılacakları kesin tarihler verilmiş, yasal düzenlemelerin uygulamaya geçirilmesi konusunda ısrarcı olunmamış, uygulamadaki eksikliklerin Birliğe dahil olduktan sonra içeride tamamlanabileceği yönünde bir tutum takınılmıştır. ... Türkiye söz konusu olduğunda ise, müzakerelerin başlatılması için dahi Anayasal ve yasal düzenlemeler yeterli görülmeyip, uygulamanın da kısa sürede ortaya konulması gerektiği belirtilmiştir. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

34. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ Ç. GELECEĞE YÖNELİK ÖNGÖRÜLER ... Türkiye ile müzakere sürecinin “ucu açık olduğu” her fırsatta resmen belirtilmiş ve sürecin “tam üyelik ile sonuçlanmayabileceği” vurgulanmıştır. ... Avrupa Birliği’nin önümüzdeki on yıllarda nasıl bir şekil alacağı Birliğe üye ülkeler tarafından yoğun bir şekilde tartışılmaktadır. “Avrupa Birleşik Devletleri” mi yoksa “Federal Avrupa Birliği” mi, veya başka bir siyasi yapı mı olacağı bugünden tam olarak bilinememektedir. ... Birliğin nasıl bir şekil alacağını belirleyebilecek gelişmelerden bir tanesi Avrupa Anayasası’nın (Konvansiyon) son şeklini alması ve Avrupa halkları tarafından onaylanması süreci olacaktır. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

35. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ Ç. GELECEĞE YÖNELİK ÖNGÖRÜLER ... Kağıt üzerinde önümüzdeki birkaç yıla yayılmış bu sürecin tahmin edilenden çok daha uzun bir döneme yayılması muktedirdir. ... Bu konuda ortaya net bir görüntü çıkmadan, din ve kültür bakımından farklı bir kategoride görülen Türkiye’nin Birliğe dahil edilmesi yönündeki adımların mümkün olan en yavaş tempoda atılması AB’nin çıkarları doğrultusunda olarak değerlendirilmektedir. ... Türkiye gibi, gerek nüfus yapısı, gerek toplumsal özellikleri, jeopolitik ve jeostratejik konumu sebebiyle dışlanması ciddi sorunlar yaratabilecek bir ülkeye karşı kontrollü bir mesafeli yaklaşım politikası sergilenmektedir. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

36. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ D. ÖNERİLER ... Türkiye’de AB’ye tam üyelikle sonuçlanabilecek süreç hakkında toplumun geniş kesimleri gerekli ve yeterli bilgiye ve bilince sahip değildir. Bu konuda parti politikalarından etkilenmeyecek şekilde devletin ilgili kurumları, üniversiteler, STK’lar ve basın halkımıza doğru ve yeterli bilgi ve yorumları ulaştırmalıdır. ... Müzakerelerin dondurulmuş olmasının yarattığı ortamdan istifade ederek, Türkiye’nin geleceğini çok yönlü bir şekilde derinden ve ciddi boyutlarda etkileyebilecek olan müzakere çerçevesinin ve AB’ye katılma stratejisinin partiler ve kurumlar üstü bir yaklaşımla yoğun bir şekilde toplum önünde tartışılmasında büyük yarar vardır. Bu konuda henüz geç kalınmamıştır. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

37. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ D. ÖNERİLER ... Türkiye’nin toplumsal özellikleri, ekonomik kaynakları, jeopolitik ve jeostratejik konumu, dış politika alanındaki zorlukları ve beklentileri çok yönlü bir şekilde dikkate alınarak, bilimsel yönteme dayalı çalışmalarla, gelecek on yıllarda nasıl bir uluslararası konjonktürde bulunacağı sağlıklı bir şekilde öngörülmeye çalışılmalıdır. ... Müzakere sürecinde toplumsal yapıya, yasal ve anayasal konulara ilişkin AB’nin beklentilerine uyulması sonucu Türk halkının daha demokratik bir ortamda yaşamasının sağlanması bir kazanç olarak değerlendirilebilir. Zaman içinde bu konularda sıkıntı yaşanması durumunda “egemen” bir devlet olarak Türkiye Cumhuriyeti devleti her zaman gerekli düzeltmeleri ve düzenlemeleri yapabilir. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

38. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ D. ÖNERİLER ... Ancak, müzakere sürecinde dış politika ve ulusal çıkarlar alanında atılacak adımların zaman içinde zararlı sonuçlar yaratması durumunda gerekli düzenlemeleri yapmak ya da süreci geri çevirmek mümkün olmayabilir ya da çok sakıncalar yaratabilir. ... Bu sebeple, özellikle dış politika konularını kapsayan alanlarda tam üye olmadan bağlayıcı ya da geri dönülmesi zor olan adımların atılmasından kesin surette kaçınılmalıdır. Türkiye yükümlülüklerini yerine getirse dahi müzakere sürecinin “ucu açık” olduğu ve “tam üyelikle sonuçlanamayabileceği” unutulmamalıdır. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

39. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ D. ÖNERİLER ... GKRY ile limanlar sorunu aşılmadığı sürece sekiz fasılda müzakerelerin dondurulmuş olması, diğer fasıllarda ise sonuçlansa bile müzakerelerin kapatılmayacak olması, 2007 yılının bir çok ülkede (Türkiye dahil) seçimler yılı olması ve konunun siyasi istismara açık olması sebebiyle her iki tarafta da hükümetlerin işine gelir bir görüntü vermektedir. Bunun ulusal bir konu olduğu unutulmamalıdır. ... AB’nin 1990’lı ve 2000’li yıllarda bünyesine kattığı yeni ülkelere karşı sergilediği yaklaşımı samimi ve kararlı bir şekilde Türkiye’ye karşı da sergilediği takdirde, Türkiye’nin onurlu bir şekilde AB’ye katılımı “çağdaşlaşma” projesi ile uyumlu olabilir. Aksi takdirde müzakere süreci ülkemizin ve milletimizin çıkarına sonuçlar vermeyebilir. Doç. Dr. Mustafa Kibaroğlu Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü

40. TÜRKİYE’NİN AB MÜZAKERELERİ SÜRECİNİN İNCELENMESİ DOÇ. DR. MUSTAFA KİBAROĞLUBİLKENT ÜNİVERSİTESİULUSLARARASI İLİŞKİLER BÖLÜMÜ 30 OCAK 2007 KARA KUVVETLERİ KOMUTANLIĞI ANKARA