به نام خدا

1. به نام خدا توسعه انساني و شاخص های آن سخنران: محمد حسن فطرس دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تفرش- 16آذر 1391

2. توسعه انساني و شاخص های آن • انسان عاملی اساسی در رشد و توسعه اقتصادی است. • از توجه آدام اسميت به نيروي كار و نقش آن در رشد ثروت کشورها در قرن هیجدهم گرفته تا تاكيد آمارتیا سن بر قابلیت و استحقاق همگي بر اين موضوع دلالت دارند. • بسیاری از صاحب نظران علوم انسانی به این جمعبندی رسیدهاند که انسان نقطه آغازین، محور و گرانیگاه رشد و توسعه است.

3. توسعه انساني و شاخص های آن • اقتصاددانان دربررسی مسائل کشورهاي در حال توسعه، رشد رشد تولید ناخالص داخلی سرانه را به عنوان بهترین شاخص رشد و توسعه اقتصادي کشورها به کار می برده اند. • ولی تجربه کشورها نشان داد که گر چه رشد اقتصادي شرط لازم براي بهبود زندگی افراد جامعه است ولی شرط کافی نیست.

4. توسعه انساني و شاخص های آن • به سه دلیل درآمد سرانه بالاتر ممکن است لزوماً به معناي درآمد بالاتر براي همه یا اکثر خانوارها نباشد: • الف) ممکن است منافع حاصل از رشد اقتصادي و درآمد سرانه بالاتر صرف بهبود رفاه شهروندان نشود. • ب) دولت ها ممکن است با سرکوب میل به مصرف ، منابع را صرف سرمایه گذاري هاي آینده کنند. در این صورت نسل حال از سطح رفاه پایین تري برخوردار خواهد شد.

5. توسعه انساني و شاخص های آن • پ) حتی اگر میانگین درآمد و مصرف جامعه افزایش یابد با توجه به وجود شکاف درآمدي، بسیار محتمل است که کسانی که وضع رفاهی بهتري دارند بخش اعظم منافع حاصل از رشد را به خود اختصاص دهند و سهم گروه هاي فقیر بسیار کمتر از سایر گروه ها افزایش یابد.

6. توسعه انساني و شاخص های آن • مفهوم توسعه انساني به شکلی عملیاتی نخستین بار توسط آمارتيا سن و محبوب­الحق مطرح شد. • هدف از نیل به توسعه انسانی ايجاد محيطي توانمندساز براي مردم در جهت برخورداری از زندگي طولاني تر، سالم تر و خلاق تر است. • توسعه انساني دو وجه دارد: يكی ايجاد قابليت هاي انساني، مانند بهبود در سلامت، دانش و مهارت است. • ديگری، استفاده افراد از قابليت هاي كسب شده براي ايجاد فرصت هاست، مانند فعال بودن در عرصه سياسي، اجتماعي و فرهنگي است. • قابليت­هاي انساني نقش مهمي در خروج از ركود و رفتن به سمت رشد اقتصادي ايفا مي كنند.

7. توسعه انساني و شاخص های آن • نظريه هاي نوين رشد برآنند كه رشد و توسعه اقتصادي نمي توانند بدون توسعه منابع انساني به مسيری مطلوب برسند. • آموزش و پرورش، افزايش مهارت و قابليت ها از الزامات توسعه اقتصادي يك كشور است. • بهبود در سطوح توسعه انساني باعث بالا بردن عملكرد رشد اقتصادي مي شود

8. توسعه انساني و شاخص های آن • مطالعات نشان مي دهند كه تغذيه و سلامت- به عنوان عوامل توسعه انساني- روي سطح درآمد و نرخ رشد تاثير قابل توجهي داشته اند. • رشد اقتصادي، بدون بهبود در توسعه انساني استمرار نمي يابد. • توسعه انساني، پيش نياز رشد پايدار بلندمدت است. • هر كشور براي حركت در مسير رشد اقتصادي به يك آستانه توسعه انساني نياز دارد.

9. توسعه انساني و شاخص های آن • برنامه توسعه ملل متحد در سال 1990 نخستین گزارش توسعه انسانی را که در بردارنده شاخصی جدید و ترکیبی- به نام شاخص توسعه انسانی بود را منتشر کرد. • منطق این شاخص ساده است: • توسعه ملی نمی باید- آنگونه که از قدیم مرسوم بود- تنها با درآمد ملی اندازه گیری شود بلکه لازم است همچنین با امید به زندگی و سواد جمعیت نیز سنجیده شود.

10. توسعه انساني و شاخص های آن • ش.ت.ا. همانگونه که نویسندگان گزارش اذعان دارند دارای کاستی هایی است؛ ازجمله اتکا به میانگین های ملی که تورش های توزیعی را پنهان می کنند و نیز “نبود معیاری کمی برای آزادی انسانی”. • با این همه، این جمله آغازین گزارش که“ مردم ثروت واقعی یک کشورند” تز محوری گزارش را به وضوح و با ایجاز بیان می کند.

11. توسعه انساني و شاخص های آن • چرا باید سنجه جدیدی جایگزین ت.ن.د. شود؟ • محدودیت ت.ن.د. برای سنجش عملکرد اقتصادی و پیشرفت اجتماعی موضوع بحث های پردامنه ای در دهه های پیشین بوده است. رفاه، مفهومی چندبعدی است که تولید بازاری و ت.ن.د. به تنهایی نمی توانند آن را سنجش و اندازه گیری کنند.

12. توسعه انساني و شاخص های آن • چرا باید سنجه جدیدی جایگزین ت.ن.د. شود؟ • نیاز برای تدقیق داده ها و تدوین سنجه هایی برای تکمیل ت.ن.د. محور طرح ها و اقدام های بین المللی متعددی بوده است. اجلاس معروف به کمیسیون استیگلیتز- سن- فیتوسی برای رفاه دستکم هشت بعد را بازشناخت: • (1) استانداردهای زندگی مادی (شامل درآمد، مصرف و ثروت)؛ • (2) سلامت؛

13. توسعه انساني و شاخص های آن • (3) تحصیل؛ • (4) فعالیت های فردی؛ • (5) رای سیاسی و حاکمیت؛ • (6) پیوندها و ارتباط های اجتماعی؛ • (7) پایداری محیط زیست؛ • (8) امنیت اقتصادی و فیزیکی.

14. توسعه انساني و شاخص های آن • موارد مذکور سازگار با مفهوم توسعه انسانی هستند. در واقع، توسعه انسانی بر فرصت ها و آزادی های مردم برای انتخاب زندگی هایی که ارزشمند تلقی می کنند متمرکز است.

15. توسعه انساني و شاخص های آن • در حالی که سیاست های رشد- محور می توانند ثروت کل یک کشور را افزایش دهند اما تبدیل آن ها به “کارکردها و آزادی ها” خودکار نیست. • نابرابری توزیع درآمد و ثروت، بیکاری و پراکندگی و اختلاف در دسترسی به کالاها و خدمات عمومی مانند بهداشت و آموزش از جنبه های مهم ارزیابی رفاه و بهزیستی هستند.

16. توسعه انساني و شاخص های آن • HDI چیست؟ • HDI چارچوبی مرجع برای سنجش توسعه اقتصادی و اجتماعی است. • معیاری خلاصه شده برای پایش پیشرفت درازمدت سطح متوسط توسعه انسانی در سه بعد زیر است: • الف) زندگی طولانی همراه با سلامت، • ب) دسترسی به دانش، و • پ) دسترسي به منابع براي زندگي در شرايط (استاندارد) شایسته و آبرومندانه.

17. توسعه انساني و شاخص های آن • از برجستگي هاي اين گزارش، تأکيد آن بر اين سه بعد به عنوان ستون هاي اساسي و ضروري توسعة انساني است. اين نگاه جديد، HDI را به عنوان مقياسي براي توسعه انساني در هر سه بعد می داند: • سطح سواد بزرگسالان مؤلفه بعد دانش، اميد به زندگي در زمان تولد مؤلفه زندگي سالم و GDPنيز مقياس و استاندارد زندگي معرفي شده است.

18. توسعه انساني و شاخص های آن • HDIدر سال 1990 میلادی برای نخستین بار برای کشور های جهان منتشر شد. تدوین کنندگان این شاخص بر این نکته تاکید می کنند که معیار غایی ارزیابی توسعه یک کشور مردم و قابلیت های مردم آن کشوراست و نه رشد اقتصادی آن.

19. توسعه انساني و شاخص های آن • ش.ت.الف شاخصی است که میزان توانمندی یک کشور، منطقه یا ناحیه را اندازه گیری می کند و نشان می دهد که اگر مردم سه گزینه ی اساسی امید به زندگی در بدو تولد، آموزش و تحصیل مناسب، درآمد ناخالص ملی لازم و شایسته را در اختیار داشته باشند، خواهند توانست سایر فرصت ها را نیز به دست آورند.

20. توسعه انساني و شاخص های آن • سطح سواد بزرگسالان مؤلفه بعد دانش، • اميد به زندگي در زمان تولد مؤلفه زندگي سالم و • GDP نيز مقياس و استاندارد زندگي معرفي می شوند. هدف شاخص توسعه انساني، اندازه گيري قدرت مردم در دستیابی به نوع زندگي اي است که براي آن ارزش قائلند.

21. توسعه انساني و شاخص های آن • در گزارش سال 2010 این سازمان، متغیر نرخ باسوادی بزرگسالان و GDP، به ترتیب جای خود را به امید به تحصیل و شاخص GNI دادند. • اما امید به زندگی با اندکی تغییر مشابه قبل محاسبه می شود.

22. توسعه انساني و شاخص های آن • UNDP تا سال 2008، کشورها را به سه دسته کشورهای با توسعه انسانی بالا، کشورهای با توسعه انسانی متوسط و کشورهای با توسعه انسانی پایین تقسیم بندی می کرد. اما در سال 2009 تصمیم گرفت که کشورها را به چهار دسته کشورهای با توسعه انسانی خیلی بالا، توسعه انسانی بالا، توسعه انسانی متوسط و توسعه انسانی پایین تقسیم بندی کند.

23. توسعه انساني و شاخص های آن • براساس رده بندی سال2011، کشورهای که ش.ت.الف. آنها بالاتر از 0/793 است به کشورهایی با توسعه­ی بسیار بالا نامیده می شوند. 47 کشور در این دسته قرار گرفته اند. • به کشورهایی که ش.ت.الف. آنها بین 0/698 تا 0/793، کشورهای با توسعه انسانی بالا هستند. کشورهای از رتبه 48 تا 94 -از جمله ایران- در این گروه قرار گرفته اند. • کشورهای با ش.ت.الف. آنها بین 0/698 تا 0/522باشد، کشورهای با توسعه انسانی متوسط هستند. کشورها از رتبه 95 تا 141 در این رده قرار گرفتند.

24. توسعه انساني و شاخص های آن • به کشورهایی که ش.ت.الف. آنها کمتر از 0/522 باشد کشورهای با توسعه انسانی پایین گفته می شود. کشورها از رتبه 128 تا 169 ، در این رده قرار دارند. • بنابراین هرچه شاخص توسعه انسانی یک کشور به یک نزدیک تر باشد به عنوان کشوری توسعه یافته تر شناخته می شود.

25. توسعه انساني و شاخص های آن • جایگاه ایران در شاخص توسعه انسانی سال 2011 • در گزارش توسعه انسانی سال 2011 سازمان ملل، ایران با ش.ت.الف. برابر با 0/707 درمیان 187 کشور مورد مطالعه، رتبه 88 را به خود اختصاص داده است و در ردیف کشورهای با توسعه انسانی بالا قرار گرفته است. از این روی، در مقایسه با سال 2010 که رتبه 70 را کسب کرده بود، 18 رتبه تنزل داشته است.

26. توسعه انساني و شاخص های آن • در این سال نروژ با مقدار 0/943 رتبه نخست، استرالیا با 0/929 در رتبه دوم و هلند با 0/910 در رده سوم قرار دارند. کشور بروندی با 0/316، رتبه 185، نیجر با 0/295، رتبه 186 و کشور کنگو با مقدار 0/285 رتبه 187 را به خود اختصاص داده اند. • در دو جداول زیر جایگاه ایران در هر کدام از مولفه ها به طور جداگانه برای سال های 2011 و 2010 آورده شده است.

27. مأخذ : UNDP,2011و محاسبات تحقیق توسعه انساني و شاخص های آن • جایگاه ایران در شاخص توسعه انسانی در سال 2011

28. جایگاه ایران در شاخص توسعه انسانی در سال 2010

29. توسعه انساني و شاخص های آن • ایران در گزارش سال 2011 با 18 پله تنزل نسبت به گزارش سال 2010 به رتبه 88 تنزل یافته است. هم اکنون با شاخص 0/707 در میان کشورهای با توسعه بالا قرار دارد. همان گونه که جداول هم نشان می دهند ش.ت.الف. ایران نسبت به سال 2010 افزایش یافته است، اما رتبه آن با کاهش مواجه بوده است. حرکت کشور ایران در مسیر توسعه انسانی، در مقایسه با سایر کشورها، بطئی و کند بوده است و کشورهای دیگر توانسته اند در این مسیر از ایران پیشی گیرند. • ُ

30. توسعه انساني و شاخص های آن • ایران با شاخص امید به زندگی 73 سال، 2/3 سال بالاتر از میانگین جهانی 69/8 سال قرار داشته است. در شاخص درآمد ناخالص ملی سرانه نیز کشور ایران با 10164 دلار از میانگین جهانی که 10082 دلار، بالاتر است. در شاخص امید به تحصیل، میانگین جهانی 11/3سال می باشد که کشور ایران با 12/7سال در این شاخص هم از میانگین جهانی بیشتر است.

31. توسعه انساني و شاخص های آن • در شاخص امید به زندگی ایران با 73 سال، در جایگاه 94 جهان قرار دارد. • امید به زندگی ایران در سال 2010 برابر با 71/9سال بود که در سال 2011 1/1 سال به آن افزوده شده است. پس، ایران در این شاخص با پیشرفت روبرو بوده است.

32. توسعه انساني و شاخص های آن • در شاخص میانگین سال های تحصیلی در بزرگسالان (افراد 25 ساله و مسن تر)، نروژ با 12/6سال مقام اول را در اختیار دارد. ایران با 7/3سال در رتبه­ی 111 جهان قرار گرفته است و تنها 0/1 سال نسبت به سال 2010 پیشرفت داشته است.

33. توسعه انساني و شاخص های آن • در شاخص امید به تحصیل، کشور استرالیا با 18 سال در رده نخست جهان ایستاده است. این شاخص برای ایران 12/7سال است که باعث شده ایران در این شاخص، جایگاهی بهتر از رتبه 90 جهانی نداشته باشد. • کشور ایران در این شاخص با پسرفت مواجه شده است، چرا که میزان این شاخص در سال 2010 برابر با 14 سال بوده است.

34. توسعه انساني و شاخص های آن • در شاخص درآمد ناخالص ملی سرانه، کشور قطر با سرانه 107721 دلار ، رتبه اول را به خود اختصاص داده است. ایران در این شاخص با سرانه ی 10164 دلار، رتبه 76 را دارا می باشد. در میان شاخص های مختلف این بهترین رتبه ایران بوده است که بخش اعظم آن مربوط به درآمدهای ناشی از صادرات نفت است. در این شاخص ایران با پسرفت مواجه شده است که می توان مهترین دلیل آن را تحریم های بین المللی علیه جمهوری اسلامی ایران دانست.

35. توسعه انساني و شاخص های آن • نتیجه گیری • ش.ت.الف شاخصی است که میزان توانمندی یک کشور، منطقه یا ناحیه را اندازه گیری می کند. اگر مردم سه گزینه ی اساسی امید به زندگی در بدو تولد، آموزش و تحصیل مناسب، درآمد ناخالص ملی لازم و شایسته را در اختیار داشته باشند، خواهند توانست سایر فرصت ها را نیز به دست آورند.

36. توسعه انساني و شاخص های آن • از حوصله و توجه شما سپاسگزارم

37. Links for additional information • For more information on human development and its measures see the following links: http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2011http://hdr.undp.org/en/statistics/indices/ http://hdr.undp.org/en/mediacentre/ فطرس، 1390، اطلاعات سیاسی اقتصادی فطرس، 1391، پژوهش های رشد و توسعه اقتصادی. شماره 7 .

38. Foreword • Contribution to Beyond Gross Domestic Product (GDP) • Name of the indicator/method: The Human Development Index (HDI) • Summary prepared by Amie Gaye: UNDP Human Development Report Office • Date: August, 2011

39. Foreword • In 1990 UNDP published its first Human Development Report, with its newly devised Human Development Index.Thepremise of the HDI, considered radical at the time,waselegantly simple: national development should be measured not simply by national income, as had long been the practice, but also by life expectancy and literacy.

40. The new HDI had its shortcomings, as the Report’s authors forthrightly acknowledged, including a reliance on national averages, which concealed skewed distribution, and the absence of “a quantitative measure of human freedom.” Yet it successfully advanced the Report’s central thesis, stated succinctly in its first sentence: “People are the real wealth of a nation.”

41. Why an alternative measure to Gross Domestic Product (GDP) • The limitation of GDP as a measure of a country’s economic performance and social progress has been a subject of considerable debate over the past two decades. Well-being is a multidimensional concept which cannot be measured by market production or GDP alone.

42. The need to improve data and indicators to complement GDP is the focus of a number of international initiatives. The Stiglitz-Sen-Fitoussi Commission1 identifies at least eight dimensions of well-being—material living standards (income, consumption and wealth),

43. health, education, personal activities, political voice and governance, social connections and relationships, environment (sustainability) and security (economic and physical). This is consistent with the concept of human development, which focuses on opportunities and freedoms people have to choose the lives they value.

44. While growth oriented policies may increase a nation’s total wealth, the translation into ‘functionings and freedoms’ is not automatic. Inequalities in the distribution of income and wealth, unemployment, and disparities in access to public goods and services such as health and education; are all important aspects of well-being assessment.

45. What is the Human Development Index (HDI)? The HDI serves as a frame of reference for both social and economic development. It is a summary measure for monitoring long-term progress in a country’s average level of human development in three basic dimensions: a long and healthy life, access to knowledge and a decent standard of living.

46. The HDI was introduced in 1990 to emphasize that people and their capabilities should be the ultimate criteria for assessing the development of a country, not just economic growth.

47. Indicators measuring dimensions and the methodology • The 2010 Human Development Report (HDR) introduced some changes to the indicators measuring the knowledge and decent standard of living dimensions, as well is the method for calculating the HDI. This is in response to some of the criticisms leveled against the index and also to take advantage of improvement in data availability.

48. Prior to 2010, the “knowledge” component of the HDI was measured by adult literacy rate and combined school enrolment ratios for primary, secondary and tertiary levels of education; the decent standard of living component by GDP per capita adjusted for purchasing-power parity (PPP US$) and long and healthy life by life expectancy at birth.

49. In 2010, indicators measuring knowledge were replaced with expected years of schooling for schooling age children and mean years of schooling for adults aged 25 and older. The decent standard of living component changed from GDP per capita (PPP US$) to Gross National Income (GNI) per capita, adjusted for PPP while the indicator measuring long and healthy life remains the same.

50. The indicators were changed for several reasons. For example, adult literacy used in the old HDI (which is simply a binary variable – literate or illiterate, with no gradations) is not a sufficient measure of knowledge achieved by the adult population while gross enrollment ratios do not give indication of school attendance.