Ochtendprogramma

1. Ochtendprogramma 9:30 Opening door Marcel van Raaij, directeur Milieu RIVM Hoe geven we met elkaar vorm aan de vernieuwingen in de Emissieregistratie 9:45 Nieuw in de Emissieregistratie, Wim van der Maas RIVM De laatste trends in emissie en onderzoek, internationale ontwikkelingen 10:15 Programmatische aanpak stikstof, Mark Wilmot EZ AERIUS rekent uw vergunning door: past deze in de ontwikkelruimte? 10:45 koffiepauze 11:15 Black Carbon, Antoon Visschedijk TNO PM10, PM2,5 en nu BC in de Emissieregistratie? 11:45 Introductie Omgevingswet, Petra Loef RIVM Eenvoudiger en efficiënter 12:15 Greendeal CO2 emissiefactoren, Ingrid Aaldijk Milieu Centraal Well towheel, tank towheel? Emissiesymposium Lucht 16 juni 2014

2. Middagprogramma Graaf van Leicester Auditorium 13:30 – 14:30 Satellietmetingen van emissies, Bas Mijling, KNMI 14:45 – 15:45 Onzekerheden in onze emissiecijfers, Rianne Dröge, TNO Anne van Oostenrijk zaal 13:30 – 14:30 uur en 14:45 – 15:45 uur www.emissieregistratie.nl Wat kun ermee en wat kan er beter, Wim van der Maas, RIVM Graaf Willem IV zaal (Boerderij, onderste verdieping) 13:30 – 14:30 uur en 14:45 – 15:45 uur Regionale gegevens, wat zegt Emissieregistratie over uw gebied? Romualdte Molder, RIVM Graaf Jan van Nassau zaal (Boerderij, bovenste verdieping) 13:30 – 14:30 uur en 14:45 – 15:45 uur Het elektronisch Milieujaarverslag, de volgende stap, Hellen van Eijsden, Fugro-Ecoplan Emissiesymposium Lucht 16 juni 2014

3. Samen vernieuwen • De Emissieregistratie verandert continue • Onderzoekt bronnen die het meest bijdragen aan de onzekerheid • Afgelopen vrijdag op www.emissieregistratie.nl de nieuwste cijfers gepubliceerd • Nieuwestoffen (Black Carbon) • Onzekerhedencommuniceren: waar is mijnontwikkelruimtegebleven? • Nu kansen om slimmer te combineren • De PAS en het AERIUS systeembij RIVM • De Omgevingswet • Kunnensatellietenhelpenbij de validatie? De burger met een Smartphone? • Hoe het voor u, de bedrijven en bevoegde gezagen, eenvoudiger te maken • Het eMJV wordt elk jaar gebruikersvriendelijker en u waardeert dat • Combineert zoveel mogelijk bevragingen, recent ook CBS-enquêtes • In dialoog met de stakeholders • Green Deal CO2emissiefactoren Wim van der Maas 16 juni 2014

4. Betrokken organisaties Directie Klimaat, Lucht en GeluidMinisterie van Infrastructuur en Milieu Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu Ministerie van Economische Zaken Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport RWS-Waterdienst Rijkswaterstaat Leefomgeving: - Materialen, Mobiliteit en Klimaat - Kenniscentrum InfoMil Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Ministerie van Economische Zaken, Wim van der Maas 16 juni 2014

5. Even voorstellen

6. Nieuw in de Emissieregistratie Hoe werkt de Emissieregistratie? Trends per stof Mee en tegenvallers Methodewijzigingen Toekomstige wijzigingen Overige vernieuwingen Nieuwe guidance over 2013 Herzien Gotenburg protocol Clean Air Policy Package 2020 Climateand Energy Package Wim van der Maas

7. Diffuse bronnen Berekende emissies per bedrijfstak (SBI) eMJV / IPPC-inrichtingen Hoe emissies berekenen? Emissies van 2600 bedrijfsvestigingen 650 emissieoorzaken met nationale emissies en activiteitsniveau’s Verdeeld in 55 ‘werkvelden’ (voor onder de emissiedeskundigen 5 Taakgroepen • Energiesector, industrie en afvalverwerking • Landbouw • Verkeer • Water • Consumenten Wim van der Maas 16 juni 2014

8. Waarvoor Emissiesymposium 16 juni 2014

9. Informatiesystemen lucht RIVM Ingave emissies doorbedrijven en validatie door (lokale) overheden in het Milieujaarverslag Verkeersbeleid, (MIRT) projecten maatregelen en beleid (lokale) overheden • Milieujaarverslag: OPS-model Model- ijking

10. Nieuw in de Emissieregistratie Hoe werkt de Emissieregistratie? Trends per stof Mee en tegenvallers Methodewijzigingen Toekomstige wijzigingen Overige vernieuwingen Nieuwe guidance over 2013 Herzien Gotenburg protocol Clean Air Policy Package 2020 Climateand Energy Package Wim van der Maas

11. CO2 • Variaties sinds 1990: • Koude en warme winters • Import/export elektriciteit • Stijging elektriciteitsverbruik • Stijging mobiliteit • aandeel CO2 in BKG steeg naar 85 % (was 73%) • Nieuwe ontwikkelingen: • Afname wegtransport, elektriciteitsproductie en het energieverbruik in de petrochemische industrie • Zachte winter • Huidig onderzoek: • Aanpassingen aan nieuwe guidelines • Uitbreiding emissiemodel mobile werktuigen en tweewielers • CO2 van carbonaten in kleibijsteenbakkermeenemen (0,7 Mton) Wim van der Maas 16 juni 2014

12. Methaan • Daling sinds 1990 • 48% gedaald • Vooral stortplaatsen, CH4 afvang • Minder organischafvalgestort • Landbouw constant • DalingOlie- en gaswinning door minder ‘venting’ • Nieuweontwikkelingen • Gasslip door toename WKK • Nu constant • Huidig onderzoek • Aanpassingen aan nieuwe guidelines Wim van der Maas 16 juni 2014

13. Lachgas • Daling sinds 1990: • 55% reductie bereikt • Vooral door maat-regelen in de chemische industrie • 2008 grote daling door salperterzuurproductie (Chemelot en Yara) • Nieuwe ontwikkelingen: • Caprolactam in 2011 lichte stijging na meetcampagne (Chemelot) • Huidig onderzoek: • Aanpassingen aan nieuwe guidelines • Hoofdbron nu landbouw Wim van der Maas 16 juni 2014

14. Zwaveldioxide • Daling door • rookgasreiniging E-industrie • Zwavelarme brandstoffen in industrie en verkeer • Overgang van stookolienaaraardgasbijraffinaderijen • Ruimonder het NEC-plafond • Zeescheepvaartbelangrijk Wim van der Maas 16 juni 2014

15. Stikstofoxiden als NO2 • Daling sinds 1990: • Euro normenverkeer • Maatregelenindustrie low Nox, SCR • Nieuwe ontwikkelingen: • Herberekening: jaarlijksnieuweemissiefactorenverkeer • NOxuitgewassen • Uit WKK hogereemissiefactoren • Huidig onderzoek: • NOxuit WKK: inzettingspercentage SCR • Vanaf 2015 nieuwelagere norm Wim van der Maas 16 juni 2014

16. Fijn stof PM10 • Daling door • Euro normen verkeer (roet filters) • Maatregelenindustrie, veeldoekfilters • Op- en overslag • Nieuwe inzichten • Jaarlijkseactualisatieemissiefactorenverkeer • Hogere beladingsgraad vrachtwagens  +5% PM10 uit vrachtwagen • Brommer en motorfietsen rijden meer kilometers • Huidig onderzoek • eMJV: TSP/PM10/PM2,5 • Dit jaar Black Carbon • Slijtage-emissiesverkeer en houtstooknemen in belang toe • Discussie ‘condensables’ teltbijemissiesmee of later atmosferischechemie?) Wim van der Maas 16 juni 2014

17. Ammoniak • Daling sinds 1990 door • Onderwerken mest • Eiwit armer diervoeder • Afname aantal dieren • Emissiearme stallen • Nieuwe inzichten • Gaswassers niet altijd gebruikt (60% t/m 2009) • Dierenwelzijn (ruimere stallen) • Jaarproductie mest in hetzelfde jaar geplaatst • Huidig onderzoek • Emissiefactoren stallen • Toename rundvee begint • Ammoniak uit zee • Ammoniak uit gewas-afrijping en gewasresten • Mestverwerkingstechnieken (vergisting, co- vergisting, drogen, etc.) Wim van der Maas 16 juni 2014

18. Nieuw in de Emissieregistratie Hoe werkt de Emissieregistratie? Trends per stof Mee en tegenvallers Methodewijzigingen Toekomstige wijzigingen Overige vernieuwingen Nieuwe guidance over 2013 Herzien Gotenburg protocol Clean Air Policy Package 2020 Climateand Energy Package Wim van der Maas

19. Nieuwe guidebooks Internationaalvastgestelderichtlijnenvoor het berekenen van emissies Ditjaar van kracht (over de 1990-2013 cijfers) • Zowel voor de nieuwe budgetperiode Kyoto broeikasgassen • Als voor de grootschalige luchtverontreiniging (CLRTAP / NEC emissieplafonds) • Nieuwe bronnen • Actualisering van de emissie-factoren en methodieken • Betereafstemmingtussen de indelingenvoor Kyoto/NEC • Nieuwe GWP-waardenvooro.a. Methaan en Lachgas Wim van der Maas 16 juni 2014

20. Gotenburg protocol herzien • Geen plafonds meer voor de stoffen, maar reductiepercentages • Nieuwe basisjaar 2005; de reducties moeten zijn gehaald in 2020 e.v. • Behalve de huidige stoffen (SOx, NOx, NH3, NMVOC, PM10) • toegevoegd PM2.5 • en Black Carbon (rapportage is vrijwillig / aanbevolen) • Adjustment procedure toegevoegd, voor nieuwe inzichten • De nieuwe rapportageverplichtingen gaan in per 1 feb 2015 • Ruimtelijke detaillering naar 0,1 * 0,1 graad (7*12 km2) Wim van der Maas 16 juni 2014

21. Clean Air Policy Package Nog in onderhandeling - voorstel December 2013 • Herziening NEC-D • Voorstel voor Richtlijn Middelgrote Stookinstallaties (1-50 MWth) • Ratificatie van het herziene Gotenburg Protocol • NEC-D: emissieplafonds voor 2020/2030, nog te onderhandelen. • Plafond voor 2020 = Gotenburg • Plafond voor 2030 gaat verder en zal ook CH4omvatten • Middelgrotestookinstallaties • Monitoring 20-50 MWthjaarlijks • Monitoring 1-20MWth elke 3 jaar • Implementatie van bestaande regelgeving, • zoals Euro VI, mobiele werktuigen, RIE (Richtlijn Industriële Emissies), • Update BREF's, nieuwe ecodesign voor houtkachels Wim van der Maas 16 juni 2014

22. 2020 Climateand Energy Package (20-20-20) In 2020 een reductie van 20% broeikasgas emissies; 20% meer energie efficiency en 20% duurzaam opgewekte energie EU Effort SharingDecision (niet ETS-deel). • een reductie van 10% bkg emissies in 2020 tov 2005 voor de niet-ETS sectoren. • 10% is een EU gemiddelde: voor Nederland een reductie van 16% in 2020 t.o.v. 2005. • De nationale emissiereducties dienen gehaald te worden via een vastgesteld pad • Dit zal jaarlijks worden gereviewd onder de EU Monitoring MechanismRegulation (MMR). • Het gaat om dezelfde gassen als onder het Kyoto Protocol. • Luchtvaart en internationale zeescheepvaart blijven buiten beschouwing. • Er geldt ook een verplichting om de (t-1) emissies te gaan rapporteren, nl uiterlijk op 31 juli in het jaar t over (t-1). Wim van der Maas 16 juni 2014