Powstanie Chmielnickiego

1. Powstanie Chmielnickiego 1648 - 1655

2. hetman kozacki Bohdan Zenobiusz Chmielnicki • Ur. 27 grudnia 1595 najprawdopodobniej w Czehryniu koło Kijowa, zm. 6 sierpnia 1658 w Czehryniu, pochowany w Subotowie) – hetman zaporoski, przywódca powstania kozackiego przeciwko Rzeczypospolitej w latach 1648 - 1654 bohater narodowy Ukrainy.

3. hetman kozackiBohdan Zenobiusz Chmielnicki cd. • Jako syn Michała, podstarościnego Czehrynia, przeżył swą młodość w dostatku wszelkiego rodzaju. Odznaczał się herbem Abdank, lecz kwestia jego szlachectwa była dyskusyjna, bowiem jego dziad był banitą pozbawionym szlachectwa. Cała jego rodzina była prawosławna.

4. Wojewoda ruskiJeremi „Jarema” Wiśniowiecki • Ur. 17 sierpnia 1612r. zm. 20 sierpnia 1651r. Książe na Wiśniowcu, Łubniach i Chorolu; wojewoda ruski od 1646r. starosta przemyski, przysnyski, nowotarski, hadziacki, kaniowski. Ojciec króla polskiego Michała Korybuta Wiśniowieckiego, syn Michała Wiśniowieckiego, starosty owuckiego i córki hospodara mołdawskiego Jeremiasza – Rainy Mohylanki. Na początku wyznawca prawosławia, przeszedł na katolicyzm i był jego gorliwym wyznawcą.

5. Tuhaj - Bej • Data jego urodzenia jest nieznana, lecz wiadomo, że zmarł w czerwcu 1651r. 30 stycznia 1644 wziął udział przegranej dla Tatarów bitwie po Ochmatowem, gdzie w starciu z wojskami koronnymi stracił ok. 4 tysiący ludzi. W 1648 wziął udział w powstaniu Chmielnickiego po stronie powstańców, prowadząc armię ocenianą na od 6 do 20 tysięcy żołnierzy. • Według Pamiętnika Mikołaja Jemiołowskiego (żołnierza lekkiej chorągwi, ziemianina województwa bełskiego), który obejmował dzieje Polski od roku 1648 do 1679, Tuhaj-bej padł w potyczce pod Zamościem. Jednak badacze podają, że tatarski wódz zginął pod Beresteczkiem

6. Polityka Ukrainy • Powstanie Chmielnickiego nie było jedynym powstaniem kozackim w dawnej Rzeczypospolitej. Poprzedzały je liczne wystąpienia m.in. Kosińskiego, Nalewajki, czy Pawluka. Po stłumieniu (1638) tego ostatniego sejm przyjął, z inicjatywy zwycięskiego hetmana Stanisława Koniecpolskiego konstytucję Ordynacja wojska zaporoskiego rejestrowego w służbie Rzeczypospolitej będącego. Miała ona charakter represyjny, stanowiła, iż: Wszelkie tedy ich (tzn. Kozaków) dawne prawa starszeństwa, prerogatywy, dochody i inne godności przez wierne posługi ich przodków nabyte, a teraz przez tę rebelię stracone, na wieczne czasy im odejmujemy, chcąc mieć tych, których los wojny pozostawił wśród żywych, za w chłopy obrócone pospólstwo. Ponadto postanowiono odbudować twierdzę Kudak na Dnieprze, która miała powstrzymać podobne rebelie w przyszłości. Działania te w oczywisty sposób jeszcze bardziej pogłębiły wzajemną nienawiść i chęć odwetu.

7. Przegląd sił walczących tuż przed powstaniem - Polacy • Potocki 1.część – zaciężne oddziały kwarciane ok. 4000 w tym kilka regimentów weteranów niemieckich wojny trzydziestoletniej 2.część – milicja magnatów kresowych 3.część – Kozacy rejestrowi ŁĄCZNIE: 12 – 15 tys. żołnieży • Wiśniowiecki na Zadnieprzu – 4000 żołnierzy

8. Przegląd sił walczących tuż przed powstaniem - Kozacy • Chmielnicki – 4 tys. - 6 tys. pieszych kozaków walczących zza tabunów • Tuhaj Bej – 6 tys. znakomitej lekkiej jazdy tatarskiej • Ewentualne chańskie posiłki – 20 tys. w przeciągu nie mniej niż miesiąca • ŁĄCZNIE: 10-12 tys. + posiłki chańskie

9. Przewagi • Polacy mieli o wiele lepiej wyszkolone i opancerzone jednostki (+) • Kozakom bardzo sprzyjała pogoda, bowiem czoło armii polskiej stanowiła ciężka jazda pancerna, która podczas wiosennych roztopów w 1649r. ugrzęzywała. (+) • Kozacy mieli jednego z najlepszych hetmanów w historii. (+) • Polskiej armii przewodniczył hetman Mikołaj Potocki – człek zarozumiały, mający przesadne mniemanie o swoich zdolnościach i lekceważący wroga, a przy tym nałogowy alkoholik. (-)

10. Królowie polscy tego okresu:

11. Władysław IV Waza • Pierwszym królem, który panował podczas buntu największego hetmana kozackiego po Sahajdacznym był Władysław IV Waza (1632 – 1648). Był on synem Zygmunta III Wazy i Anny Habsburżanki. Zmarł on w odstępie około pół roku po rozpoczęciu powstania, aczkolwiek przedsięwziął wielkie przygotowania do walki, z czego korzystali jego następcy, nie tylko w walce przeciw kozakom, lecz także razem z Ukraińczykami, np. przeciw Szwedom.

12. Jan II Kazimierz Waza • Po drugim już z kolei królu z dynastii szwedzkiej szlachta elektowała Jana Kazimierza Wazę, który był trzecim i ostatnim władcą z dynastii Wazów w Rzeczypospolitej. Był on synem Zygmunta III Wazy i Konstancji Habsburżanki, jego drugiej żony. Był także przyrodnim bratem swojego poprzednika – Władysława Wazy. Według Sienkiewicza on właśnie dał posiłki dla broniącego się Zbaraża, który był punktem zwrotnym całej wojny domowej.

13. Główne Bitwy:

14. Bitwa pod Żółtymi Wodami: najważniejsze zagadnienia • Stoczona 29 kwietnia do 16 maja 1648 • Polska strona: Mikołaj Potocki (wysłał swojego syna – Stefana oraz Stefana Czarnieckiego) • Ukraińska Strona: het. Chmielnicki i Chanat Krymski

15. Bitwa pod Żółtymi Wodami: siły • Polska: 3 000 i trochę artylerii (1 500 piechurów okazało się być zdrajcami) • Kozacy: 8 000 – Kozacy Chmielnickiego 15 000 – Tatarzy stosukowo sporo armat zdrajcy polscy (Kozacy rejestrowi, których wysłał Potocki)

16. Przegląd bitwy

17. Bitwa pod Żółtymi Wodami: wynik • Bitwa ta zakończyła się bezdyskusyjnym zwycięstwem Kozaków, lecz wojska koronne zadały dotkliwe straty: zginęło ok. 1 500 Kozaków i ok. 500 Tatarów. • Zakończyła się ona traktatem, który pozwalał na wycofanie się Polaków za cenę pozostawionych armat, które to znowu nie miały wpaść w ręce Tatarów. Kozacy złamali umowę i cały tabór uchodźców został rozgromiony. Z 600 wycofanych Polaków zostało ok. 100. Zarówno Potocki, jak i Czarniecki dostali się do niewoli.

18. Bitwa pod Korsuniem: najważniejsze zagadnienia • Stoczona 26 maja 1648r. • Polska strona: het. wlk. kor. Mikołaj Potocki i het. polny Marcin Kalinowski • Kozacka strona: het. koz. Bohdan Zanobiusz Chmielnicki, Tuhaj – Bej i płk. kozacki Maksym Krzywonos

19. Bitwa pod Korsuniem: siły • Polska: ok. 6 000 • Wojska sprzymierzone: ok. 18 000 • Warowny obóz polski pod Korsuniem zaatakowanym przez Kozaków.

20. Przegląd bitwy

21. Bitwa pod Korsuniem: wynik • Bezdyskusyjne zwycięstwo Kozaków. • Straty Potockiego: 5 000 zabitych i pojmanych • Straty Chmielnickiego: nieznane • Do niewoli dostali się wszyscy niezabici oficerowie prócz płk. Koryckiego, który zbiegł wraz z pozostałym tysiącem lekkiej jazdy.

22. Bitwa pod Korsuniem: zasadzka Maksyma Krzywonosa • W nocy z 25 na 26 maja silny oddział kozacki pod dowództwem Maksyma Krzywonosa przygotował zasadzkę w wąwozie, przez który biegła droga odwrotu oddziałów polskich. W wykopane głębokie rowy wpadły polskie działa i wozy taborowe, a na złamanych tą sytuacją żołnierzy natarli z boków, ukryci do tej pory, Kozacy.

23. Maksym Krzywonos • Pułkownik kozacki, jeden z głównych przywódców powstania Chmielnickiego. Pochodzenie nieznane, według jednej wersji pochodził z Mohylewa lub Ostroga, według innej - ówczesnego niemieckiego źródła - był Szkotem (przydomek miałby wówczas być dosłownym tłumaczeniem szkockiego nazwiska Cameron). • Brał udział m.in. w bitwach pod Korsuniem, Konstantynowem i Piławcami. Zdobył m.in. Bar, Krzemieniec i Połonne. Brał udział w oblężeniu Lwowa w 1648 roku, gdzie zdobył Wysoki Zamek. Walki o Lwów przypłacił życiem, zmarł w kilka dni po otrzymaniu rany postrzałowej.

24. Bitwa pod Piławcami:najważniejsze zagadnienia • Rozegrana na pograniczu Podola i Wołynia • Stoczona 23 do 25 września 1648 r. • Strona polska: Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski Mikołaj Ostroróg Aleksander Koniecpolski • Strona kozacka: Bohdan Chmielnicki Krym Gerej

25. Bitwa pod Piławcami: siły • Polska: ok. 30 000 • Sprzymierzeni (Kozacy Chmielnickiego i wojska tatarskie): ok. 25 000 • Piławce leżały na terytorium I Rzeczypospolitej

26. Przegląd bitwy ze strony polskiej

27. Przegląd bitwy ze strony ukraińskiej

28. Bitwa pod Piławcami: przedednie • Przybyło ok. 30 tys. wojsk zaciężnych i pocztów prywatnych. Wbrew opiniom m.in. H. Sienkiewicza nie było pod Piławcami pospolitego ruszenia. Przemieszane ze sobą wojska prywatne i chorągwie koronne, przerażona i czekająca tylko na sygnał do ucieczki szlachta, brak jednoosobowego dowództwa, oraz skłóceni dowódcy z góry przesądzały wynik bitwy.

29. Bitwa pod Piławcami: wynik • Polacy: straty głównie moralne, ponieważ przy pierwszym (planowanym) uderzeniu szlachta się rozpierzchła, wojsko koronne i reszta uciekała w popłochu. Husaria raz ruszyła, po czym zaraz zawróciła i także uciekła. • Kozacy: kilku lub kilkunastu zabitych przy pierwszym uderzenie i przy szarży husarii.

30. Po tym zwycięstwie Kozacy poczuli się niezwyciężeni i przypuszczali coraz śmielsze szturmy i ataki. Od obrabowywania małych farm po atak na kupców i transporty państwowe. Pewnego pięknego dla Polaków dnia Chmielnicki posunął się za daleko…

31. Oblężenie Zbaraża: najważniejsze informacje • Zbaraż był siedzibą Wiśniowieckich • Dowódcą obrony był „okrutny” książe Jeremi Wiśniowiecki • Oblężenie trwało od 10 lipca do 20 sierpnia 1649r. • Zakończyło się porozumieniem • Król przyszedł z odsieczą

32. Oblężenie Zbaraża: siły • Polska: potężne mury i okopy 15 000 piechoty 2 000 husarii artyleria zamkowa ~ 100 • Sprzymierzeni: 200 000 Kozaków 100 000 Tatarów ok. 2 000 armat

33. Zamek zbaraski

34. Oblężenie Zbaraża: przebieg cz. 1 • W garnizonie byli wcześniej wspomniani hetmani, m. in. Mikołaj Ostroróg czy Aleksander Konicpolski oraz np. Michał Sobieski • Chmielnicki chciał marszem zdobyć zamek, czyli przechodzić przez kolejne warstwy ochrony i zdobyć zamek, niszcząc mury dzięki swej artylerii. Gdy przy tym poważnym błędzie stracił łącznie ok. 6 000 żołnierzy, zrozumiał, iż łatwe zwycięstwa się skończyły.

35. Oblężenie Zbaraża: przebieg cz.2 • 17 lipca dotarł do Jana Kazimierza poseł – towarzysz husarii Mikołaj Skrzetuski. Król nie oczekując na zebranie szlachty na pospolite ruszenie ruszył ze swoim 25-cio tys. wojskiem z Lublina. Pospolite ruszenie zebrało się w połowie 1500 r., bo kanclerz wielki koronny, Jerzy Ossoliński, za późno rozesłał vici.

36. Oblężenie Zbaraża: przebieg cz.3 • Gdy król dotarł pod Zbaraż, sprzymierzeni zostawili do utrzymania oblężenia tylko 40 tys. żołnierzy, a resztą otoczyli armię królewską. Król, zgodnie z planem, rozpoczął negocjacje. Zakończyło się niekorzystnym dla Rzeczypospolitej traktatem zborowskim. Król nie mógł negocjować z Chmielnickim, ponieważ wcześniej ogłosił go zdrajcą i wyznaczył nagrodę za jego głowę. Za olbrzymim haraczem chan zgodził się negocjować.

37. Warunki ugody zborowskiej: • Bohdan Chmielnicki pozostał Hetmanem Wojsk Zaporoskich • Zwiększono rejestr Kozaków z 6 do 40 tys. • Na Ukrainie pozostały pod kontrolą Kozaków 3 województwa: Kijowskie, Bracławskie, Czernihowskie. Wszelkie urzędy na tych terenach otrzymywać miała szlachta prawosławna. Wojskom koronnym, Żydom i jezuitom wstęp na ten obszar był zabroniony. • Członkiem senatu Rzeczypospolitej miał zostać metropolita kijowski (podczas sejmu jesiennego biskupi katoliccy nie wpuścili do senatu metropolity kijowskiego Sylwestra Kossowa) • Z chanem zawarto przymierze zaczepno-odporne, obiecano spłacić zaległe upominki i co roku nie zwlekać z ich płaceniem. • Rzeczpospolita odstąpiła chanowi prawo do wypasu trzód w Dzikich Polach nad Dnieprem, Dniestrem i Bohem. • Powracający na Krym Tatarzy otrzymali prawo do brania napotkanej ludności w jasyr.

38. Islam III Girej • Islam III Girej (III İslâm Geray) (1604–1654) – chan krymski w latach 1644-1654, syn chana Selameta I Gireja. • W 1644 sułtan turecki Ibrahim Osmanli wyznaczył go chanem krymskim w miejsce jego młodszego brata Mehmeda IV. W 1648 zawiązał sojusz skierowany przeciwko Rzeczypospolitej z hetmanem kozackim Bohdanem Chmielnickim. Wojska tatarskie pod jego wodzą wspierały powstanie kozackie, biorąc udział w oblężeniu Zbaraża, bitwie pod Zborowem (1649), bitwie pod Beresteczkiem(1651). W 1654 po zawarciu kozacko-rosyjskiej ugody w Perejasławiu przeszedł na stronę Polski. Skrytobójczo zamordowany przez swoją ukraińską nałożnicę. • Islam III Girej został pochowany na Cmentarzu Chanów w Bakczysaraju. Jego grób nie zachował się.

39. Chmielnicki nie chciał ustąpić Polakom i nie mógł uwierzyć, że chan tatarski, z którym wcześniej tak się „bratał” tak mógł z nim postąpić. Było wiele różnych innych bitew, lecz naprawdę nieliczne zakończyły się zwycięstwami Kozaków. Większością dowodził już sam król. Później opuściło go szczęście.

40. Siły Chmielnickiego: podsumowanie • Przed powstaniem: 12 000 + 20 000 posiłków i maksymalnie 100 armat • Szczyt: 300 000 i 2 000 armat • U schyłku powstania: ok. 3 500 i parę jednostek artylerii • Po powstaniu: 40 000 Kozaków i 3 województwa

41. Siły polskie: podsumowanie • Przed powstaniem: ok. 20 000 na Ukrainie i ok. 500 armat • Szczyt: 100 000 szlachty z gwardiami przybocznymi (od 100 aż po parę tysięcy) + ok. 300 000 wojsk koronnych i 5 000 jednostek artylerii (wszystko w Warszawie) i ok. 50 000 na Ukrainie • U schyłku powstania: 25 000 szlachty z gwardiami przybocznymi i 100 000 wojsk koronnych w Warszawie oraz ok. 75 000 szlachty z gwardiami przybocznymi i 100 000 wojsk koronnych na Ukrainie. • Po powstaniu: Prawie cała wystawiona szlachta, ok. 175 000 wojsk koronnych

42. 1648 – bitwa pod Żółtymi Wodami 1648 – bitwa pod Korsuniem 1648 – bitwa pod Konstantynowem 1648 – bitwa pod Piławcami 1648 – bitwa pod Pohostem 1649 – bitwa pod Murażnowicami 1649 – bitwa pod Zahalem 1649 – bitwa pod Łojowem 1649 – obrona Zbaraża 1649 – bitwa pod Zborowem 1651 – bitwa pod Krasnem 1651 – bitwa pod Kopyczyńcami 1651 – bitwa pod Beresteczkiem 1651 – bitwa pod Łojowem 1651 – bitwa pod Białą Cerkwią 1652 – bitwa pod Batohem 1652 - oblężenie Kamieńca Podolskiego 1653 - bitwa o Monasterzyska 1653 - oblężenie Suczawy 1653 - bitwa pod Żwańcem 1654 – ugoda w Perejasławiu 1655 - bitwa pod Jezierną Chronologiczna lista bitew:

43. Herb Kozaków podczas powstania:

44. Herb I Rzeczypospolitej

45. Herb Tatarów:

46. Wykonane przez: Aleksander Mierzejewskihttp://historia-home.jimdo.com