Ürün ve Süreç Tasarımı

1. Ürün ve Süreç Tasarımı Ürün tasarımı, ürünün kullanış ile ilgili özelliklerini belirlemek ve bu özellikleri gösteren ilk örneğini (prototipini) oluşturmak üzere yapılan çalışmaları belirtir.

2. Süreç tasarımı ise ürün veya ürünü oluşturan parçaların hangi tür üretim süreci içinde, hangi donanım araçlarından geçerek, nasıl üretileceğini ortaya çıkaran çalışmaları kapsar. Ürün tasarımında “ne üretilecek?” sorusuna yanıt verirken, süreç tasarımı “nasıl üretilecek?” sorusunu yanıtlayan ve tesis tasarımı açısından büyük önem taşıyan öncül çalışmalardır.

3. Ürün Tasarım Nedenleri • Yeni bir ürünle yeni bir tesis veya işletme kurma durumu • Eski ürünün yaşam seyri içinde ekonomik yıpranması sonucu satış gelirlerinde görülen gerilemenin karşılanması gereği • Riskin çeşitli ürünlere dağıtılması isteği • Çeşitlendirme gereksinimi • Ürün hattının –bu hattı oluşturan ürünlerin genellikle doyum ve düşüş dönemlerinde bulunmaları durumunda- gençleştirilmesi gereği

5. Sunuş Dönemi: Bu dönem doğuş ve giriş alt dönemlerinden oluşur. Ürünün fikir olarak çıkış ve tasarımlanmasından, deneme ve ilk üretimlerinin yapılmasına kadar geçen hazırlık süresi doğuş, ürünün pazara ilk çıkışından satışların hızla arttığı noktaya kadar geçen süreç de giriş dönemidir. Sunuş döneminde işletmenin amacı pazarda yeni ürün için giderek artan bir istem yaratmaktır.

6. Gelişme Dönemi: Gelişme dönemi satışların hızla arttığı, bir yandan eski tüketicilerin ürünü yeniden satın alırken ilk kez deneyen tüketicilerin de giderek arttığı bir dönemdir. • Olgunluk Dönemi: Bu dönemin ilk başlarında satışlar büyümeyi sürdürür; ancak tüketicilerin yorulması nedeniyle satış hacminde bir düzlüğe ulaşılır. Bu sırada çok sayıda rakip de piyasaya girmiş, yarışma başlamış ve karlar da düşmüştür.

7. Düşüş Dönemi: Ürünün bu son yaşam döneminde yenilikler, tüketicinin değişen tercihleri, benzer ürünlerin pazarı doldurması gibi nedenlerle ürün çekiciliğini yitirir; satışlar düşmeye başlar.

9. Ürün yaşam seyrini bilmenin önemini üç noktada özetlemek olanaklıdır: • Kuruluş aşamasında ürün, süreç ve yerleşim düzeni tasarımlarıyla ilgili alınacak kararlarda ve yapılacak seçimlerde göz önünde bulundurulur. • Yaşam akışına göre yeni ürünlerin tasarlanarak geliştirilmesi ve bunların pazara sürülerek satış gelirlerindeki dalgalanmaların önlenmesi olanağına kavuşulur. • İşletmenin içinde bulunduğu döneme göre işletme politikalarını ve önlemlerini uygulamasına olanak verir.

10. Ürün ömrünü uzatmak için bazı stratejiler şunlardır: • Tüketicilerin ürünü daha çok kullanmalarını özendirmek için değişik beğenilere yanıt veren ürün türlerini üretmek. • Ürüne çeşitli işlevler ekleyerek ürünün kullanım alanlarını genişletmek. • Pazarda genişleyerek yeni tüketiciler yaratmak. Bu strateji özellikle dışsatımcı işletmeler için önemlidir. Çünkü ürünün içinde bulunduğu aşama pazardan pazara değişebilir. • Ürünün ana hammaddesi için yeni kullanım yeri bulmak.

11. Ürün Tasarımı • Ürün tasarımı (mamul dizaynı), ürünün kullanış ile ilgili özelliklerini belirlemek ve bu özellikleri gösteren ilk örneğini (prototipini) oluşturmak üzere yapılan çalışmaları belirtir. Ürün tasarımı iki ana tasarım çalışmasıyla gerçekleşir: işlevsel ve üretim tasarımı. • İşlevsel tasarım, tüketici ya da kullanıcının istek ve gereksinimlerini göz önünde bulundurarak ürünün kullanım açısından göstereceği yararlı özellikleri belirlemek üzere yapılan çalışmalardır.

12. Üretim tasarımı, kullanış özelliklerini en ekonomik biçimde yerine getirecek teknik gereklilikleri belirleyerek ürünün ilk örneğini oluşturmak üzere yapılan çalışmalardır. • Üretim tasarımı çalışmalarının çıktısını oluşturan teknik belirlemeler aşağıdakileri içerir: • Malzeme listesi ve malzeme özellikleri • Parça listesi • Parçalara ilişkin çizimler ve toleranslar • Ürünün ilk örneği

14. Ürün Tasarım Süreci • Ürün tasarım süreci şu 7 aşamadan oluşur: • Yeni ürün seçeneklerinin geliştirilmesi • Ürün değerlendirilmesi ve seçimi • Ön tasarım yapılması • Ayrıntılı tasarımın yapılması (işlevsel, biçim ve üretim tasarımları) • İlk örneğin yapımı • Testlerin yapılması • Tasarımın kesinleştirilerek deneme üretimi

15. Yeni Ürün Seçeneklerinin Geliştirilmesi • Ürün tasarımının bu ilk aşaması Pazar açısından çekici olabilecek ilginç ürün fikirlerinin ortaya koyulduğu aşamadır. Geleneksel anlamdaki pazara hiç sunulmamış ürün anlamı artık terk edilmiştir.Yeni ürün fikir ve seçenekleri başlıca şu yaklaşımlardan birinin denenmesi yoluyla oluşturulabilir:

16. İşletme için yeni olan, ancak satışa sunulan pazarda bilinen bir ürün üretme • Var olan bir ürünü değişik büyüklük ve boyutlarda pazara sunma • Ürünün fiziksel görünümünü değiştirme • Var olan ürünün işlevlerini genişletme, daraltma veya değiştirme • Ürün için yeni paketleme ve ambalaj biçimi kullanma • Tümüyle yepyeni bir ürün ortaya çıkarma

17. Ürün Değerlendirmesi ve Seçimi • Ortaya çıkan yeni ürün düşüncesinin Pazar potansiyeli, ekonomik, finansal, hukuki ve teknik etkenlere göre olabilirliğinin değerlendirildiği ve uygun olan ürünün seçildiği aşamadır. İlk olarak “çift ağırlıklandırma” yöntemiyle karşılaştırılarak zayıf ürün seçeneklerinin elenmesi yoluna gidilir.

18. Yeni ürün seçeneklerinin değerlendirilmesinde kullanılabilecek ölçütlerden başlıca şu şekilde sıralanabilir: • Yeni ürünün pazarının büyüklüğü • Rakiplerin durumu ve pazar payları • Dağıtım kanallarının durumu • Pazarlama ve reklam giderleri de içinde yeni ürün geliştirme toplam maliyeti • Gereken sermaye ve sermayenin karşılanış biçimi • Gereken teknoloji durumu • Malzeme kaynaklarının fiyat ve bolluk yönünden durumu

19. Yeni ürün seçeneklerinin pazardaki başarı şansını etkileyen beş etkenin de yeni ürün geliştirilmesi zamanlamasında ve ürün ürün seçeneklerinin değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gerekir: • Ekonomik değişiklik (uzun sürede daha çok kişi araba sahibi olabilir, ancak kısa sürede benzin fiyatındaki artış otomobil satışlarını olumsuz etkileyebilir) • Toplumsal ve demografik değişiklik (aile büyüklüğünün küçülmesi, ev ve araba büyüklük tercihlerine yansıyabilir) • Teknolojik değişiklik • Politik değişiklik • Pazar uygulamaları, pazarlama karışımı ve dağıtım kanallarında olası değişiklikler

20. Ön Tasarımın Yapılması • Bu aşama, seçilen ürünün işlevsel ve yapısal özelliklerinin belirlendiği aşamadır. • Ayrıntılı Tasarımın Yapılması • İşlevsel Tasarım: Tüketiciler tarafından aranan yararlılıkları, işlevsel özellikleri ve kalite düzeyini karşılayan bir ürün yaratmaya yönelik ayrıntılı tasarım etkinliğidir. İşlevsel tasarımda güvenilirlik etmeni üzerinde de durulmalıdır. Güvenilirlik, belirli koşullar altında ve belirli bir zaman dilimi boyunca ürün veya hizmetin amaçlanan işlevini sürdürme olasılığı olarak tanımlanabilir ve 0 ile 1 arasında değişen bir değerdir.

21. Biçim Tasarımı: Biçim tasarımı ürünün estetik ve görünümünün, biçimsel özelliklerinin belirlenmesiyle ilgili ayrıntılı tasarım çalışmasıdır. • Üretim tasarımı: İşlevsel ve biçimsel özelliklerin (tasarımların) üretilebilir bir ürüne dönüştürülmesiyle ilgili ayrıntılı tasarım çalışmalarıdır.

22. İlk Örneğin Yapımı • Testlerin Yapılması • Tasarımın Kesinleştirilerek Deneme Üretimi Yapılması

23. Ürün Tasarım Sürecinin Başarısı ve Çıktıları • Bir ürün tasarım sürecinin başarısı şu ölçütlerin değerlendirilmesiyle ölçülebilir: • Ürün başarımı (performans): Ürünün tüketici gereksinimlerini ne ölçüde karşıladığını ölçer. • Tasarım hızı: Ürünü pazara sürmek için gerekli süreyle ölçülür. • Ürün maliyeti • Tasarım projesine ilişkin giderler

24. Ürün tasarımının çıktıları: Ürün tasarımı süreci sonunda ürünü ayrıntılı bir biçimde gösteren mühendislik çizimleri ve çizimlerde görülmeyen yazılı belirlemeler son biçimini alır.

25. Ürün tasarımı İlkeleri • Tüketici gereksinimlerine uygunluk ilkesi • Üretime uygunluk ilkesi • Malzeme ve parçaların uygunluğu İlkesi • Yalınlaştırma/basitleştirme ilkesi • Eldeki olanaklardan yararlanma ilkesi • Standartlaştırma ilkesi • Uygun kalite ilkesi • Kullanımda kolaylık ilkesi • Gereksiz işlevlerden kaçınma ilkesi • Çevrecilik ilkesi

26. Ürün tasarımını Etkileyen Etmenler • İşletme politikaları • Pazarlama Olanakları • Ürün özellikleri • Ekonomik etmenler • Üretim olanakları

27. İşletme Politikaları • Aynı ürünleri rakiplerden daha ucuza satma • Rakiplerden daha kaliteli mal üretme • Fiyata bakmaksızın ürünü istenilen zaman ve nicelikte tüketiciye sunma • Diğer ürünleri pahalı satabilmek için bazı prestij ürünlerde maliyetinin çok altında satış fiyatı uygulama • Duyarlı ve güvenilir ürün üretme • Enflasyonist ortamda ürün fiyatını genel fiyat artışının altında tutma

28. Pazarlama Olanakları • Üretilmesi düşünülen ürüne olacak istem • Rakiplerin yerleşmiş bulunduğu pazarda firmanın alabileceği pay • İstemin gelecek yıllardaki durumu • Yeni bir ürüne istem yaratabilme durumu • Tüketicinin, pazarda olan ürünlerde arayıp da bulamadığı özellikler • Biçim, kalite ve çeşit bakımından istenenler

29. Ürün Özellikleri • İşlevsel Özellikler: • Ürünün amacı • Ürünün göreceği ana işlevler • Ürünün göreceği yardımcı işlevler • Kullanış Özellikleri: • Ürünün ilk kurulma kolaylığı • Ürünün çalıştırılma kolaylığı • Ürünün ayarlanma ve işlevler arasında geçiş kolaylığı • Ürünün yanlış çalışmaları önleme kolaylığı • Ürünün bakım kolaylığı

30. Dayanıklılık ve Güvenilirlik Özellikleri: • Ürünün çalıştırılma ömrü • Ürünün raf ömrü • Ürünün hiç bozulmadan çalıştırılabileceği süre • Ürünün bakım ve onarım döngüsü uzunluğu • Ürünün her istenildiğinde ya da komutta çalışabilirliği • Ürünün yanlış çalıştırma ve komutlara karşı güvenliği

31. Estetik Özellikler: • Ürünün boyutları ve hacmi • Ürünün ağırlığı • Ürünün rengi • Ürünün biçimsel görünümü ve işlevlere uyumluluğu • Ürünün komuta düğme ve mekanizmalarının görünümü ve ürüne uyumu

32. Ekonomik Etmenler: • Ürünün üretimi için gerekli yatırım tutarı • Birim maliyet ne olacağı ya da olması gerektiği • Uygun görülen ya da beklenen kazanç (kar) oranı • Yatırımın kendisini karşılama süresi • Beklenen satış fiyatının pazardaki yarışma karşısındaki durumu • Ürünün beklenen satış niceliği

33. Malzeme Özellikleri: • Malzemenin maliyeti • Malzemenin dayanıklılığı • Malzemenin kolay işlenebilirliği • Malzemenin ürün işlevlerine uygunluğu • Malzemenin standartlara uygunluğu • Malzemenin fire ve ıskarta oranının düşüklüğü • Malzemenin onarılabilirliği

34. Süreç ve Makine Özellikleri: • Makinelerin istenilen işlemleri yapabilirliği • Makinelerin işlemleri yapma duyarlılığı (toleransı) • Makinelerin işlemleri yapma hızı (kapasitesi) • Makinelerin işlemleri yapma maliyeti • Makinelerin gerektirdiği işgücü niteliği

35. İşçilik Özellikleri: • Gereken işgücü niteliği • Gereken işgücü deneyimi • Gereken işgücü niceliği • İşgücünün bulunabilirliği • İşgücünün eğitilebilirliği • İşgücünün ek çalışmaya ve vardiyalara uzunluğu

36. Müşteriye Yönelik Tasarım • Müşterinin harcanabilir gelir düzeyinin ve kalite bilincinin yükselmesi, rakip ürünlerin çoğalması müşterileri seçici kılmış; bu da işletmeleri, müşterinin gereksinim ve beklentileri doğrultusunda tasarım ve üretime zorlamıştır. • Süreç Tasarımı • Bir işyeri/fabrika tasarımında, ürün tasarımı çalışmaları sırasında ürün tasarımı sonuçları somutlaşmaya başladıktan sonra bir yandan da bu çalışmalara koşut olarak süreç tasarımı çalışmalarının da başlatılması gerekir.

37. Süreç tasarımı 4 aşamalı bir çalışmayı gerektirir: • Süreç seçimi • Ürün çözümlemeleri • Donanım araçlarının seçimi • İş (mikro) süreç tasarımı

38. Süreç Türleri • Dönüşüm süreçleri: Genelde hammaddeleri seri ve sürekli işlemlerden geçirerek ilk maddeye dönüştüren ve değiştiren süreçlerdir. • Biçim verme (fabrikasyon) süreçleri: Hammaddenin biçimini değiştiren işlemlerden oluşan süreçlerdir. • Kurgu (montaj) süreçleri: Parça ya da malzemelerin bir araya getirilmesi amacını taşıyan kaynak, lehiim, perçin, vida sıkma yapıştrıma gibi birleştirici işlelerden oluşan süreçlerdir. • Bitirme süreçleri: Boyama, cilalama, kaplama, galvanizleme gibi ürünü çevre koşullarına karşı korumayı amaçlayan işlemler ve ambalajlama bu gruba girmekte olup finishing işlemleri diye bilinmektedir.

39. Ulaşım ve taşıma süreçleri: İnsan, malzeme ve ürünlerde yer değişikliği yoluyla hizmet üreten süreçlerdir. • Depolama süreçleri: Malzeme ve ürünleri depolayarak zaman değişikliği yoluyla hizmet üreten süreçlerdir. • El(mülkiyet) değiştirme süreçleri: Para, ürün ve malzemelerin mülkiyet değiştirmesi yoluyla hizmet üreten süreçlerdir. • Durum değiştirme süreçleri: İnsan, hayvan ve bitkilerde durum değişikliği yoluyla hizmet üreten süreçlerdir • Büro süreçleri: Bilgi dönüştürme yoluyla hizmet üreten süreçlerdir.

40. Süreç Seçimi • Yukarda açıklanan süreç türleri ürünün doğası gereği seçim işlemi gerekmeden, ürüne bağlı olarak uygulanan üretim süreçleridir. Bunlar sürekli süreç, kesikli süreç ve proje türü süreçtir. • Sürekli süreç, girdilerin kesintisiz olarak bir dizi işlemden geçerek çıktılara dönüştüğü tesis ve olanakların sürekli olarak bir ürün ya da ürün kümesine ayrımlandığı süreç türüdür.

41. Önceki tasarım aşamalarından gelen bilgilere göre; • Ürün çeşidi azsa ya da benzer iş akımına sahip birkaç ürün üretilecekse • Ürüne olan istem ve dolayısıyla üretim niceliği başka ürünlerin üretimini gerektirmeyecek kadar çok ve sürekliyse • Yüksek “sermaye/işgücü” oranı görülür. • Özel amaçlı donatım araçları kullanılır. • Donatım araçlarının başka işler için esnekliği azdır. • Yarı nitelikli işgücü çalıştırılır. • İş akımı seri olup, ileteç, boru oluk gibi değişmez yollu devinim araçları kullanılır.

42. Kesikli süreç, bir ürünün özel bir siparişi veya sürekli bir istemi karşılamak üzere belirli niceliklerdeki partiler halinde üretildiği süreç türüdür. • Üretilecek ürün çeşidi çoksa, ürünlere olan istemler az, dönemlik ya da kısa süreliyse kesikli süreç türünün seçilmesi uygun olur. • Kesikli süreç endüstrilerinde; • Çeşitli ürün,parça ve işlerin yapımı gerektiğinden genel amaçlı makineler kullanılır. • Sürekli sürece göre daha düşük “sermaye/işgücü” oranı görülür. • Donatım araçlarının başka işler için esnekliği yüksektir. • Nitelikli işgücü çalıştırılır.

43. Ürün Çözümlemeleri • Ürün çözümlemeleri/analizleri, ürünü oluşturan parçaların hangi sırayla birleştirileceğini, her parçanın hangi işlem ve eylemlerden geçeceğini belirlemek üzere yapılan çalışmalardır. • Süreç çözümlemelerini yapabilmek için “kurgu çiziti (montaj şeması)”, “işlem süreç çiziti (operation process chart)”, “iş akımı çiziti (flow process chart)” kullanılr.

44. Kurgu Çiziti • Kurgu çiziti (montaj şeması), ürün çok sayıda parçadan oluşan karmaşık bir yapı gösteriyorsa parçaların kurgu (montaj) sürecine akışlarını hangi parçaların altkurgu oluşturduğunu, kurguya giren hangi parçaların satın alındığını göstermek bakımından yardımcı bir araç olarak kullanılır.

45. İşlem Süreç Çiziti • Parçaların hangi işlemlerden geçerek üretileceğini belirlemek için kullanılır. İşlem süreç çiziti; • Her parça üzerinde yapılması gereken işlemleri • İşlemlerin sırasını • Kurgu ve parça üretim sırasını • Satın alınan ve üretilen parçalar arasındaki ilişkiyi • Karmaşık ve özen gerektiren parçaları • Her parçanın üretimi için gereken alan gereksinmelerini

46. İş Akımı Çiziti • Parçaların, işlemlere ek olarak kontrol, taşıma (ulaşım) depolama ve gecikme gibi hangi eylemlerden geçerek üretim sürecini tamamlayacağını gösteren bir çizittir. • Donanım Araçlarının Seçimi • Donanım araçlarının seçimi süreç tasarımının 3. aşaması olup ürün çözümlemeleri sırasında saptanan işlem ve taşımaların hangi tür donanım araçlarıyla gerçekleştirileceğine karar verilmesi aşamasıdır. • İş akımı çizgisindeki her işlem ve taşıma için gerekli donanım araçları ayrı ayrı belirlenir. Bu belirlemede başabaş analizinden yararlanılır.

48. İş Tasarımı • İş (mikro süreç) tasarımı, bir iş durağında (istasyonunda) gerçekleştirilecek işlemin adımlarına ayrılarak bu adımların uygun biçimde sıralanması ve standart zamanlarının saptanması aşamasıdır. • Mikro süreç tasarımı, “iş tasarımı” ya da “iş durağı tasarımı” adlarıyla da belirtilir. İş durakları arasında zaman dengeleme (üretim zinciri dengelemesi=bant dengeleme) sorunlarının çözümü, iş tasarımı sırasında olur.

50. Süreç Tasarımının Çıktıları • Süreç tasarımı sırasında elde edilen bilgiler rota çizelgelerinde özetlenir. “İşlemler Çizelgesi” ve “süreç çizelgesi” adlarıyla da belirtilen “rota çizelgesi”, işlemleri ve işlemlerin yapılması gereken sırayı, kullanılması gereken donatım araçlarını, parça başına makine hazırlama ve işlemleme zamanlarını gösteren bir çizelgedir.