1. fyrilestur Hvat er politikkur?

1. 1. fyrilesturHvat er politikkur? Rúni Rasmussen Fróðskaparsetur Føroya

2. Fyrilesturin inniheldur: • Allýsingum av politikki • Tilgongdir og rák innan stjórnmálafrøði • Hugtøk, myndil (modell) og ástøði (teori) • Gransking og spurningar innan stjórnmálafrøðiliga greining Fróðskaparsetur Føroya

3. Allýsing hjá Andrew Heywood: “Politics, in its broadest sense, is the activity through which people make, preserve and amend the general rules under which they live” Lyklaorð: ósemja (stríð) og samstarv. Nakrar allýsingar av politikki: “The science and art of government; the science dealing with the form, organisation and administration of a state or a part of one, and with the regulation of its relations with other state.” (Shorter Oxford English Dictionary) Fróðskaparsetur Føroya

4. “The authorative allocation of values.” (David Easton) “Politikkur ásetir og býtir virði, soleiðis at henda ásetan og hetta býtið verða galdandi í einum samfelagi.” (úr bókini Stjórnmálafrøði hjá Zakariasi Wang) Fróðskaparsetur Føroya

5. Politikkur sum stjórnarkynstur “Politics is not a science...but an art” (Bismarck) Politikkur hevur sín uppruna í orðinum polis, sum merkir býarstatur. Politikkur er tað, sum viðvíkur polis. Niccolo Machiavelli (1469-1527) og Prinsurin frá 1531 Fróðskaparsetur Føroya

6. Aristoteles (384-322 f.Kr.) Nøkur týðandi hugtøk: myndugleiki, polis, polity, governance, vald, anti-politikkur. Fróðskaparsetur Føroya

7. Politikkur sum almenn viðurskifti (public affairs): Býti millum tað almenna og tað privata økið. Aristoteles í Politikkur: “man is by nature a political animal.” Borgarasamfelag (civil society): tað, sum er óheft av statinum (t.d. áhugafelagsskapir). Fróðskaparsetur Føroya

8. Politikkur sum neyðsemja og semja: Politikkur snýr seg um at loysa ósemjur við neyðsemjum, seming og orðaskifti. Aristoteles metti at politeia var tað besta stjórnarslagið (ein blandingsstýrisskipan) Bernard Crick vísir á hesa allýsing í bókini In Defence of Politics: Fróðskaparsetur Føroya

9. “Politics is the activity by which differing interests within a given unit of rule are conciliated by giving them a share in power in proportion to their importance to the the welfare and the survival of the whole community.” Semja (consensus) snýr seg um breiða undirtøku fyri eini skipan ella skipan. T.d. kann sigast, at í Norðanlondum er semja um vælferðarstatin Fróðskaparsetur Føroya

10. Politikkur sum vald: Henda allýsing er tann breiðasta og mest víðgongda. Politikkur er vald, t.e. førleikin til at náa ynskt úrslit uttan mun til miðil. “Politics can therefore be seen as a struggle over scarce resources, and power can be seen as the means through which this struggle is conducted.” (Heywood) Fróðskaparsetur Føroya

11. Í Kommunistiska manifestinum sigur Karl Marx, at politisk vald er tað samskipaða valdið hjá einum klassa til at kúga ein annan klassa. Marxistar meta, at “klassapolitikkur” fer at enda við einum klassaleysum kommunistiskum samfelagi. Sløg av valdi: vald at taka avgerðir, vald at seta dagsskánna og tilvitsstýrandi vald. Fróðskaparsetur Føroya

12. At granska politikk Tilgongdir innan stjórnmálafrøðiliga greining Upprunaliga endamálið við politiskari kanning var at avdúka meginreglur, sum samfelagið skuldi vera grundað á. Platon er gott dømi. Seinni gjørdisi endamálið at menna politikk til eina vísindagrein. Fróðskaparsetur Føroya

13. Tann heimspekiliga traditiónin Politisk heimspeki Normativir spurningar Tað góða samfalegið Kann ikki vera objektivt Fróðskaparsetur Føroya

14. Tann empiriska traditiónin: Royndir hjá Aristoteles at bólka stjórnarskipanir. Hugsan Machaivellis um statskynstur. Montesquieus ástøði um stjórn og lóg. Henda tilgongdin er deskriptiv. Empiricisma byggir á ta fatan, at royndir er tann einasta keldan til kunnskap. Fróðskaparsetur Føroya

15. Tann vísindaliga traditiónin: Karl Marx royndi at viðgera politikk á ein vísindaligan hátt. Hann hevði eina materialistiska søgufatan. Í 1870unum vóru skeið í politikki boðin út á lærdum háskúlum í Oxford, París og Columbia Behaviouralisma: ástøði skulu grundast á eyðleiðingar, sum útvega kvantitativ data at granska í. Fróðskaparsetur Føroya

16. Nýggj rák: Í teirri vísindaligu traditiónina bleiv normativ politisk hugsan vrakað. Hetta elvdi til nýtt rák. John Rawls og Robert Nozick vóru dømi um mótrák. Rational choice theory (prisoners´dilemma) New institutionalism Kritisk ástøði Diskursástøði Fróðskaparsetur Føroya

17. Hugtøk, myndil (modell) og ástøði: Hugtøk eru neyðug fyri at kunna samskifta, argumentera, greina og gera niðurstøðu. Sambært Andrew Heywood kann ein myndil allýsast á henda hátt: “A theoretical representation of empirical data that aims to advance understanding by highlighting significant relationships and interaction.” Dømi: útboð og eftirspurnarkurvar. Fróðskaparsetur Føroya

18. Ástøði: forkláring av fyribrigdum. Støði av konseptuellari greining (sí s. 21 hjá Heywood) Fróðskaparsetur Føroya

19. Dømi um granskingarevni og spurningar innan stjórnmálafrøði Hvør er uppskriftin til eina støðuga stjórnarskipan? Hvørjir fyrimunir og vansar eru við ávikavist tingræðisskipan og forsetaskipan? Hvønn týdning hevur politisk mentan fyri fólkaræði? Er samband ímilllum fólkaræði og eina kapitalistiska skipan? Hvussu raka raðfestingar hjá statinum samfelagið? Fróðskaparsetur Føroya

20. Bólking (klassifikatión) av stýrisskipanum. Veljaraatferð. Hugtakið vald. Politikkur og áhugabólkar Stjórnarskipanir Valdsbýti Fróðskaparsetur Føroya

21. Fróðskaparsetur Føroya