نقش صندوق های بازنشستگی در تامین مالی طرحهای سرمایه گذاری

2. نقش صندوق های بازنشستگی در تامین مالی طرحهای سرمایه گذاری • تهیه کننده فاطمه پاسبان

3. مقدمه و اهمیت موضوع • صندوقهای تأمین اجتماعی و بازنشستگی با دارا بودن منابع مالی فراوان و قابل توجه نقش بسیار مهم و تعیینکننده ای در اقتصاد ایفا مینمایند و از اصلیترین تأمین کنندگان مالی بازارهای مالی و سرمایه در همه کشورها هستند. • صنــدوق بازنشستگي نهــادي مالـــي است كه اقــدام به گردآوري، تجمــيع و سرمايه گذاري وجوه ناشي از پرداخت حق بيمه افراد به منظور فراهم نمودن زمينه پرداخت مستمري بازنشستگي به اعضا مي نمايد . بر اساس اصول اقتصادي صندوقهاي بازنشستگي كه به روش ذخيره سازي مازاد حق بيمه بازنشستگي فعاليت مي نمايند ، به دليل عدم تقارن ميان دريافتها و پرداختها ناگزير از بكارگيري اين ذخاير و منابع در امر سرمايه گذاري بوده تا با دريافت بازدهي مورد انتظار بتوانند تعهدات ، آتي خود را در قبال بازنشستگان و مستمري بگيران انجام دهند . • اعطاي مستمري و برخي تسهيلات به بيمه شده و بازماندگان او تا سالها ادامه مي يابد در نتيجه به طور معمول چندين برابر حق بيمه هاي دريافتي هزينه مستمري پرداخت مي شود . لذا صندوق بازنشستگي براي استمرار بقاي خود ناچار به سرمايه گذراي و بكارانداختن ذخاير خود در جهت كسب جمع آوري بالاترين بازدهي ممكن مي باشد . بديهي است غفلت در امر ضرورت سرمايه گذاري و يا اشتباه در انتخاب سرمايه گذاريها بقا و حيات اقتصادي اين صندوق را با خطري جدي مواجه مي سازد . به دلیل ماهیت وجودی صندوق های بازنشستگی ، یکی از منابع تامین مالی سرمایه گذاریها به شمار می روند.

4. گزينه هاي سرمايه گذاري صندوقهاي بازنشستگي در کشورهای مختلف متفاوت • اوراق قرضه • سپرده هاي بانكي • سهام • مستغلات • سرمايه گذاري در پروژه هاي توسعه اي • سرمايه گذاري خارجي • وام • بازدهي بالا • امنيت و اطمينان • نقد شوندگي سريع • تنوع در تركيب دارايي ها به منظور كاهش ريسك • حفظ و ارتقاي ارزش ذخاير در مقابله با تورم

5. بازار مالی و روشهای تامین مالی الف(بازارهاي اوليه و ثانويه : بازاراولیهبهبازاریاطلاقمیشودكهدرآناوراقبهادارجدید ، برایاولینبارازطرفیكسازمانمنتشرمیشود. انتشاراوراقبهاداردراینبازارغالباًباهدفتأمینمالیصورتمیگیرد. انتشاراوراقمشاركتتوسطشهرداریتهرانبرایتأمینمالیپروژههایشهری و انتشارسهامتوسطشركتهایسرمایهگذاریجهتتأمینسرمایه ، مثالهایبارزیازمعاملاتبازاراولیهمیباشد. بازارثانویهبهترتیباتیاطلاقمیشودكهازطریقآن ، خریداران و فروشندگانمیتوانندبهروشیمتعارف و بهقیمتهایقابلقبولبرایطرفین ، اوراقبهاداریكهدورهعرضهآندربازاراولیهبهاتمامرسیده ، رامعاملهكنند . ب( بازار پول و سرمايه: در بازار پول ابزارهاي پولي شامل اسناد خزانه ، پذيرش بانکي، اوراق تجاري وگواهي سپرده موجود است. ابزارهاي بازار سرمايه نيز شامل: سهام )عادي، ممتاز(، اوراق قرضه و اوراق مشارکت مي‌باشند. ج) بازار تامين اطمينان :این بازار به تقليل و توزيع مخاطرات دو بازار پول و سرمايه اختصاص دارد و نماد اصلى آن "شركت هاى بيمه بازرگانى"است.

6. تامین مالی کوتاه مدتبرای پشتیبانی سرمایه گذاری موقت در دارایی های جاری مورد استفاده قرار میگیردکه از جمله می تواناز وام /پیش فروش محصولات /اوراق قرضه کوتاه مدت و غیره نام برد. • تامین مالی میان مدت و بلند مدتدر عرصه مدیریت مالی اصطلاح تامین مالی بلند مدت به طور دقیق تعریف نشده وبرخی واحدهای اقتصادی دور ه میان مدت رابرای تاریخ های سر رسید بیش از یکسال و کمتر از 10سال به کار می برند. ولی به طور کلی وام های دارای سر رسید بیش از یک تا دو سال بلند مدت نامیده خواهد شد. از جمله می توان به وام های بلند مدت /سهام /اجاره به شرط تملیک /وام دولتی اشاره نمود. در این میان صندوق های بازنشستگی می توانند به صور مختلف مانند وام/سهام/اوراق قرضه /سپرده بانکی و غیره در تامین مالی کوتاه مدت ، میان مدت و بلندمدت مشارکت داشته باشند .

7. نقش و اهمیت صندوق‌های بازنشستگی نسبت به اندازه اقتصاد کشورهای OECD در سال 2009 :دارایی ها درصدی از GDP میانگین ساده 35.5 میانگین وزنی 67.1

8. نرخ رشد سالیانه اهمیت صندوق‌های بازنشستگی نسبت به اندازه اقتصاد کشورهای OECD طی سالهای 2001 تا 2009 ((دارایی درصدی از GDP(

9. نقش و اهمیت صندوق‌های بازنشستگی نسبت به اندازه اقتصاد کشورهای غیر عضو OECD در سال 2009 :دارایی ها درصدی از GDP

10. سهم دارایی های صندوق‌های بازنشستگی، تامین اجتماعی و شرکتهای بیمه

11. تخصیص دارایی های صندوق بازنشستگی • در سالهای اخیر حجم سرمایه‌گذاری صندوق‌های بازنشستگی در سهام شرکتها رو به افزایش بوده است. یکی از دلایل آن را می‌توان افزایش شمار صندوق هایی دانست که مقرری بازنشستگی را به صورت ثابت پرداخت نمی‌کنند. افزون بر این، فشار کارفرمایان بر صندوقها برای بازدهی بیشتر را می‌توان دلیل دیگری برای این امر دانست . ولی شاید مهمترین عامل ، تغییر دیدگاه مدیران سرمایه‌گذاری نسبت به فرصتهای سودآور همراه با مخاطره باشد، که در بازار سهام وجود دارد . • در برخی کشورها مانند کانادا ، فرانسه، فنلاند و ایرلند بیش از 50 درصد سرمایه گذاریهای صندوق های بازنشستگی مربوط به سهام می باشد که سهم بالایی را در گزینه های مختلف سرمایه گذاری صندوق ها به خود اختصاص داده اند و روند رو به رشدی طی سالهای 2001 تا 2006 ملاحظه می گردد. • از سوی دیگر آمار نشان می دهد که در سال 2009 تغییراتی در توزیع گزینه های سرمایه گذاری صندوق های بازنشستگی ایجاد شده به طوری که سهم صندوق­هاي بازنشستگي در استرالیا ، شیلی و آمريكا به ترتيب 4/54 ، 3/46 و 45/4درصد از ارزش روز سهام داخلي را در اختيار داشتند. این ارقام نشان از حضور پررنگ و قوی صندوق های بازنشستگی در بازار سهام به عنوان یکی از منابع تامین کننده مالی فعالیتهای مختلف اقتصادی است .

12. تخصیص دارایی های صندوق بازنشستگی بر حسب مهمترین گزینه های سرمایه گذاری در سال 2009 (درصدی از سرمایه گذاری کل)

13. در پايان سال 2009 ، توزیع گزینه های سرمایه گذاری صندوق های بازنشستگی به چه صورت بوده است . به طوری که بیشترین سهم وجوه نقد و سپرده با 38/6 درصد مربوط به لوکزامبورگ ،اسناد و اوراق قرضه منتشره توسط نهادهای دولتی و خصوصی با 80/5 درصد مربوط به چک ، وام با 29/5 درصد مربوط به فنلاند، سهام با 40/6مربوط به فنلاند ، زمین و ساختمان با9/5درصد مربوط به سوئیس، صندوق های مشترک با 92/1 درصد مربوط به اتریش و سرمایه گذاری خصوصی با 7/7 درصد مربوط به ایسلند می باشد . ملاحظه می گردد بر حسب نوع نظام بازنشستگی ، شرایط اقتصادی داخلی و خارجی و بر اساس اصول سرمایه گذاری صندوق های بازنشستگی سبد سرمایه گذاری کشورها با هم متفاوت بوده است اما در این میان دامنه تغییرات سهم اسناد و اوراق قرضه منتشره توسط نهادهای دولتی و خصوصی،سهام، وام، صندوق های مشترک و سرمایه گذاری خصوصی بین کشورهای مورد بررسی بین 41 تا 99 درصد سهم در نوسان بوده است که بیانگر حضور پررنگ صندوق های بازنشستگی در تامین مالی فعالیتهای اقتصادی به گونه های متفاوت بوده است . همانگونه که مشاهده می‌شود، صندوقهای بازنشستگی دارای ترکیبهای متفاوتی از دارایی هستند. ارقام بیانگر آن است که ترکیب سبد دارائیهای صندوق‌های بازنشستگی در کشورهای مختلف با توجه به عوامل اقتصادی و سیاسی از قبیل درجه توسعه یافتگی، باز بودن اقتصاد، ثبات اقتصادی، سیاسی و جریان ورودی و خروجی صندوقها، متفاوت می‌باشد.

14. نرخ بازده اسمی سرمایه گذاری خالص صندوق بازنشستگی بر حسب کشورهای OECD در سال 2009(درصد)

15. نرخ بازده اسمی سرمایه گذاری خالص صندوق بازنشستگی بر حسب کشورهای غیر عضو OECD در سال 2009(درصد)

16. سرمایه گذاری خارجی و سرمایه گذاری ارزی صندوق های بازنشستگی برخی کشورهای منتخب OECD سال 2008(درصدی از دارایی کل)

17. سهم مناطق از سرمایه گذاری صندوق های بازنشستگی مستقل کل جهان در سال 2006(درصد)

18. صندوق های بازنشستگی ایران • در ایران علاوه بر سازمان بازنشستگي كشوري و سازمان تأمين اجتماعي صندو قهاي بازنشستگي مستقل دستگاهها كه از این دوصندوق عمدة مجزا هستند عبارتند از : • صندوق بازنشستگي كاركنان بانك ها • صندوق تأمين معذوريت جهاد کشاورزی • صندوق بازنشستگي كاركنان صنعت نفت • صندوق بازنشستگي كاركنان صنعت فولاد • صندوق بازنشستگي كاركنان سازمان صدا و سيما • صندوق بازنشستگي كاركنان بانك مركزي • صندوق بازنشستگي كاركنان سازمان بنادر و كشتيراني • صندوق بازنشستگي كاركنان بيمه مركزي • صندوق بازنشستگي كاركنان بيمة ايران • صندوق بازنشستگي كاركنان شهرداري تهران • صندوق بازنشستگي شركت سهامي تلفن سابق • صندوق بازنشستگي كاركنان نيروي انتظامي • صندوق بازنشستگي سپاه • صندوق بازنشستگي سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران/ آينده ساز

19. وضعيت سرمايه شركت سرمايه گذاري صندوق هاي بازنشستگي از سال مالي 1376تا پايان سال مالي 1387

20. مقایسه ترکیب سرمایه گذاری ها در دو سال اخیر- میلیون ریال

21. مدیریت شرکت با مطالعه و در نظر گرفتن شرایط اقتصادی کشور سعی نموده که سرمایه گذاری ها را در صنایع مختلف بگونه ای تقسیم نماید که بالاترین بازدهی را کسب نماید و در این راستا بیش از 70% از سرمایه گذاری های انجام شده )به بهای تمام شده(در بخش صنایع شیمیایی )شامل شرکت های پتروشیمی و فرآورده ای نفتی(و صنایع فولاد )شامل فلزات اساسی و کانی های فلزی(متمرکز گشته که با توجه به داشتن مزیت های نسبی در این صنعت و وجود پتانسیل های نهفته در این شرکت ها، آینده درخشانی را می توان پیش بینی نمود.ملاحظه می گردد که تامین مالی بخشی از صنایع کشور از طریق نهاد مالی صندوق بازنشستگی است.

22. نتیجه گیری صندوق های بازنشستگي در راستاي كسب سود مناسب، حضور فعال در عرصه های اقتصادی داراي مزيت نسبي را در اولويت فعاليت هاي خود قرار داده اند. بر اين اساس و با توجه به توانمندیهای اقتصادی هر کشور بهبود تركيب سرمايه گذاري هاي گذشته، سرمايه گذاري در فعالیتهای داراي مزيت و بازدهي مناسب و استفاده از موقعيت هاي مناسب سرمايه گذاري در آينده مهم ترين مأموريت اين شركتها است. اگر چه قرار گرفتن در دوره هاي اقتصادي رونق و ركود در كوتاه مدت مي تواند حاشيه سود بسياري از فعاليت هاي اقتصادی را دچار تغيير كند اما اين امر براي فعالیتهای داراي مزيت نسبي همچنان به عنوان نقطه قوت تلقي خواهد گرديد، چرا كه اين فعالیتها با توجه به بهره مندي از مزيت هاي نسبي در قياس با فعالیتهای مشابه در كشورهاي مختلف قابليت انعطاف بيشتري را خواهند داشت. بر اين اساس سرمايه گذاراني كه در حوزه هاي مرتبط با اين منابع سرمايه گذاري نمايند مي توانند نسبت به رشد بلند مدت آن اطمينان حاصل كنند. آنچه ارقام و اعداد در جهان نشان می دهد حاکی از گسترده شدن نقش و سهم صندوق های بازنشستگی در تامین مالی فعالیتها و طرحهای گوناگون اقتصادی است. بررسی شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی کشوری به عنوان نماینده ای از بازار نیز گویای این واقعیت است که در ایران نیز علیرغم همه کاستی ها و نواقص و ضعف ساختار اقتصادی و نظام بازنشستگی کشور، هنوز به عنوان یک نهاد مهم تامین کننده مالی فعالیتهای اقتصادی به شمار می رود . از آنجایی که رشد و توسعه در همه ابعاد آن نیازمند منابع مالی است لازمست جهت دستیابی به شاخص های توسعه ای چشم انداز کشور به این نهاد مهم مالی توجه ویژه ای شده و با مطالعات عمیق و علمی ساختار مناسب حضور در عرصه فعالیتهای اقتصادی دارای مزیت و الزامات آن شناسایی و اجرایی گردد .