به نام خدا

2. به نام خدا

3. سم‌شناسي و مانيتورينگ دارودرماني

4. آزمايش براي تشخيص وجود داروها درخون و ساير مايعات بدن تحولات وسيعي يافته است.

5. آزمايش براي وجود سوء استفاده‌هاي دارويي و يا سموم در بيماران چه درحالت اورژانسي و چه غربالگري اجباري شده است.

6. اكثر داروها توسط تكنيك‌هاي ايمونولوژيكي مشابهي آزمايش مي‌شوند.

7. گاز كروماتوگرافي، اسپكتروسكوپي جرمي (GC-MS) شامل جداسازي تركيبات در فاز گازي و تشخيص براساس نسبت جرم به بار و الگوهاي فراگمانتاسيون آنها مي‌باشد. بعنوان استاندارد طلايي در تشخيص و اندازه‌گيري داروها در مايعات بدن بكار مي‌رود.

9. TDM

10. پایش سطح درمانی دارو TDM پایش سطح درمانی دارو اندازه گیری پارامتری آزمایشگاهی است که تفسیر مناسب آن روش تجویز دارو را به طور مستقیم تحت تاثیر قرار می دهد.استفاده از TDM در سالهای اخیر افزایش یافته است زیرا بررسی اثرات درمانی داروها تنها با آزمایش های بالینی یا دیگر آزمایش های پاراکلینیکی امکان پذیر نیست در مورد بسیاری از داروها غلظت سرمی بهتر از دوزاژ مصرف شده با اثرات دارو رابطه دارد.

11. در بدن بر سر دارو چه می آید؟ • مرحله ورود شامل جذب و توزیع است. مرحله حذف شامل متابولیسم و دفع ماده است هر کدام از این مراحل غلظت سرمی دارو را تحت تاثیر قرار می دهند • دارو از طریق: • تزریق وریدی • خوراکی • اسپری • تزریق عضلانی • رکتال • وارد بدن می شود.

12. دارو باید از خلال پوست یا غشاء مخاطی روده عبور کند تا به جریان خون برسد داروهایی که وریدی مصرف نشوند کاملا وارد جریان خون نمی شوند داروها قبل از رسیدن به محل اثر خود درکبد متابولیزه میشوند و مقداری توسط کبد برداشته می شود. داروها به طور یکنواخت در بدن توزیع نمی شوند • حلالیت در آب یا چربی • شدت خون رسانی اندامها و بافتها • نفوذپذیری غشأها • اتصال به پروتئین • تمایل به برخی ساختمانهای فیزیولوژیک

13. چه اندامهایی در حذف دارو از بدندخالت دارند؟ اندامهایی که در خط اول قرار دارند عبارتند از کبد، کلیه ها، کیسه صفرا، روده ها، نقش دوم توسط ریه ها ، غدد بزاقی، پستانها، غدد اشکی و عرق ایفاء می شود. متابولیسم در کبد و به وسیله آنزیم ها صورت می گیرد. دفع واقعی دارو توسط کلیه ها صورت میگیرد و بعد از آن روده ها مهم هستند.

14. نیمه عمر حذف: مدت زمانی است که مقدار داروی حذف شده از بدن به 50% می رسد. غلظت حالت تعادل: میزان ثابتی از کارایی است که در اثر ایجاد تعادل بین داروی وارد شده با داروی دفع شده در یک فاصله زمانی خاص بوجود می آید. برای بیشتر داروها حالت تعادل بعد از تقریبا 5 نیمه عمر دفعی به دست می آید. متوسط غلظت در حال تعادل بستگی به دوزاژ دارو و نیمه عمر دفعی آن دارو دارد. مقادیر حالت تعادل نقش مهمی در زمان خونگیری ایفا میکند. بیمارانی که مصرف کننده طولانی مدت دارو هستند هنگام خونگیری باید در حالت تعادل باشند.

16. داروها در سرم به چه شکلی حضور دارند؟ داروها به صورت آزاد یا متصل به پروتئین های سرم یا بافتها یافت میشود.هر دارو درصد اتصال پروتئینی ویژه ای دارد و این درصد برای هر دارو خاص میباشد. جز آزاد دارو در تعادل با جز متصل آن است. آلبومین یکی از پروتئینهای سرم میباشد.اثر فارماکولوژیک دارو مربوط به جز آزاد آن میباشد. تغییر غلظت پروتئینها در دوران بارداری یا بیماری اثر شدیدی بر غلظت سرمی دارو دارد.

18. محدوده درمانی چیست؟ غلظتی از دارو در سرم است که در بیشتر افراد در آن محدوده اثرات درمانی ظاهر شده و خطر سمیّت دارو اندک است. پائین تر از این محدوده داروها بی اثر هستند بالاتر از محدوده عوارض سمّی داروها مشاهده می شود. در حقیقت غلظت هایی که محدوده درمانی نامیده می شوند بین « کمترین غلظت موثر» یا MEC و «کمترین غلظت توکسیک» یا MTCمتغییر هستند.

21. اصول بالینی

22. اصول بالینی: چه زمانی TDM انجام میشود: • عدم موفقیت درمانی • بهینه کردن درمان • ظن به دوز بیش از حد دارو • درمان چند دارویی • شرایط فیزیولوژیک (سن، جنس، بارداری، تغییرات وزن، عوامل نژادی) • شرایط ویژه پاتولوژیک (بیمارهای کبدی کلیوی گوارشی)

23. TDM برای چه داروهایی توصیه می‌شود؟ • محدوده درمانی باریکی دارند. • فقدان رابطه خطی بین منحنی دوز-اثر وجود دارد. • تعیین اثرات درمانی و سمی از نظر بالینی مشکل باشد. • سمیت فوق العاده داشته باشد. • کاربرد در درمان طولانی مدت با دارو • کاربرد در موارد خطر بروز بیماری های مهلک

24. داروهای کدام گروهای درمانی معمولا با استفاده ازTDM اندازه گیری می شوند؟

27. چه عواملی منجر به بروز غلظت های دور از انتظار دارو می شوند؟ • مصرف دارو به طریقی غیر از راه تجویز شده • تداخلات دارویی • دزاژ نامناسب • بیماری های جذب • خونگیری بی موقع • بیماریهای کلیه یا کبد • تب • تغییر خصوصیت اتصال پروتئینی دارو

29. تکنیک های آنالیتیک برای TDM

30. چه روش ها و تکنیک های تجزیه ای (آنالیتیک) برای TDM در آزمایش های تشخیص معمولی بکار می رود؟

34. High-Performance LiquidChromatography (HPLC) • کروماتوگرافی مایع عملکرد عالی: در کروماتوگرافی مایع، جداسازی بر اساس توزیع محلول بین ثابت(Constant Phase) و فاز متحرک(Liquid Phase) میباشد. وقتی که در کروماتوگرافی مایع از یک ستون موثر و کارآمد استفاده می باشد لذا این تکنیک به عنوان کروماتوگرافی مایع با فشار بالا نیز ناکیده میشود. در آزمایشگاه بالینی از کروماتوگرافی مایع برای اندازه گیری داروها، ویتامین ها، هرمون ها، داروهای ضد آریتمی، ضد صرع، ضد درد، ضد افسردگی، پپتیدها و ویتامین ها استفاده می گردد.

36. HPLC اجزاء دستگاه • مخرن حلالHPLC • پمپ یا پمپ ها • تزریق کننده Injector • آشکارسازDetector • بی گاز کننده Degasser • کامپیوتر

37. مخزنحلال مواد حلال که شامل همان فاز متحرک است در مخزن حلال نگهداری میشود ساده ترین شکل مخزن شامل بطری های شیشه ای یا Flask می باشد که توسط سیستم گازده(Degassing) مثل حرارت دادن ملایم و تخلیه سازی (Evacuation) یا ارتعاش اولتراسونیک(Ultrasonic vibration) فاز متحرک از گاز پاک میشود.

38. پمپ پمپ مورد استفاده در HPLC پمپ ویژه ای که قابلیت رسیدن به فشارهای خیلی بالا را به منظور پمپاژ کردن فاز متحرک به درون فاز ساکن(ستون) با یک سرعت جر یان مشخص (Flow Rate) را دارا می باشد. این جریان باید عاری از هرگونه نوسان باشد بطوریکه سرعت جریان کاملاً ثابت باقی بماند. پمپ در وضعیت Isocratic و Gradient طراحی شده است. در ایزوکراتیک تنها یک فاز مایع وجود دارد. اما در روش گرادینت ترکیب فاز متحرک به تدریج در چنین آزمایش عوض می شود.

39. تزریق کننده ( (Injector: میزان مشخصی از نمونه مثلاً 20 میکرولیتر از طریق انژکتور وارد سیستم کرد ماتوگرافیک می شود. آنچه معمولاً استفاده می شود Fixed-Loop است.

40. ستون Column ستون های آنالیتکال می توانند با مواد مختلفی پوشیده شوند بیشتر ستون ها از فلز ضد زنگ ساخته شده است. قطر داخلی یا ID آنهاmm 2-5 و طول آنها mm250-100 متغیر است. متوسط قطر ذرات پوشاننده 10-2 کیلومتر می باشد که ستون با کیفیت بالا ایجاد می کند. بیش ستون ها Pre column و ستون های محافظ Guard Column برای افزایش طول عمر ستومهای آنالیتکال بکار می رود.

41. انتخاب ستون: • اجزاء نمونه باید میل ترکیبی بالایی با فاز ثابت نسبت به فاز متحرک داشته باشند به این معنی که زمان بازیابی در ستون بیشتر و بنابراین امکان تفکیک بهتر می باشد. • برای فراهم کردن جداسازی مناسب باید پارامترهای مختلف جداسازی مثل سرعت جریان فاز متحرک، اندازه ذرات فاز ساکن، شستشویی گرادینت و درجه حرارت ستون بدرستی تنظیم شود. بر اساس خواص فاز متحرک و فاز ساکن کروماتوگرافی به دو دسته تقسیم می شود:

42. کروماتوگرافی فازنرمال Normal Phase ch. که فاز متحرک محلول های غیر قطبی مانند تتراکلریدکربن، کلرومزم، بنزن و سیکلوهگزان می باشد. فاز ثابت دارای گروهای قطبی می باشد مانند سیانو((CN، گروه آمینی(NH2) یا گروه دیاول(CHOH-CH2OH) • کروماتوگرافی فاز معکوسReveres phase ch. فاز متحرک قطبی می باشد که شامل متانول، آب، استونیتریل، محلول های بافری و فاز ثابت غیر قطبی است که متدوالترین آن کربن 18((C18و کربن 8 (C8)

43. آشکارساز Detector دکتور HPLC برای شناسایی محلولی است که از ستون شده میشود. این قسمت سیگنال های الکترونیکی متناسب با غلظت اجزاء نمونه را صادر می کند که به صورت پیک قبت می شود. انواع دکتور: • دتکتور جذب UV • دتکتور Fluorescence • دتکتور Refractive Index • دتکتور هدایتی(Conductivity ) • دتکتور Diode Array

44. دتکتور جذب UV پر مصرفترین دتکتور اسپپتروفتومترهای UVآشکارساز مثل هر اسپکتروفتومتر معمولی دارای یک منبع نوری، انتخاب کننده طول موج(منوکروماتور) و یک فتو دیود می باشد. محفظه نمونه به یک فتوسل مجهز شده که محلول شسته شده ستون در آن جاری میشود و جذب به طور پیوسته اندازه گیری میشود.خروجی فتودیود به یک کامپیوتر، چاپگر یا انتگراتور میرسد.

45. تجهیزات و مواد لازم جهت اندازه گیری داروهای ضد صرع با HPLC • دتکتور UV • ستون C18 • فاز متحرک شامل آب مقطر دیونیزه متانول و استونیتریک • سرنگ همیلتون • کامپیوتر • کالیبراتور و سرم کنترلهای تجارتی • استاندارد داخلی • سرم بیمار

46. منحنی کالیبراسیون هر دارو در محور عمودی غلظت معین داروی مورد نظر و در محور افقی Ratio به دست آمده قید می شود و با استفاده از این منحنی غلظت سرمی داروی بیمار به دست می آید

47. مراحل کار با دستگاه HPLC پس از استخراج سرم و کالیبراتور و سرم کنترلها نمونه را به دستگاه تزریق کرده و بر اساس زمان بازیابی داروها از ستون خارج شده و پیک دارو توسط کامپیوتر ثبت میشود. زمان بازیابی(Retention time): زمان خارج شدن هر یک از داروها را از ستون می گویند. ترتیب جدا شدن داروها از ستون به صورت زیر میباشد:

48. :Primidone 56/1 دقیقه • :Phenobarbital 29/2 دقیقه • Butobarbital ( استاندارد داخلی): 54/2 دقیقه • Phenytoin : 52/3 دقیقه • Carbamazepie : بعد از دقیقه 4. • کل زمان بازیابی 5-4 ساعت می باشد.

50. نحوه محاسبه غلظت داروها با کمک نرم افزار دستگاه HPLC سطح زیر منحنی هر پیک دارو را محاسبه میکنیم و با استفاده از فرمول: سطح زیر منحنی دارو = فاکتور یا Ratio سطح زیر منحنی استاندارد داخلی