WYKLUCZENIE SPOŁECZNE

2. WYKLUCZENIE SPOŁECZNE Kampania społeczna „Warto być za!” Profile Sp. z o.o. Wrzesień 2007

3. Informacje o badaniu • Realizacja badania: 6-17 września 2007 • Technika: wywiady bezpośrednie (CAPI) • Próba: N = 1008 (Omnibus*), ogólnopolska, reprezentatywna. • Cele badania: • znajomość i rozumienie pojęcia „Wykluczenie społeczne” • określenie najważniejszych powodów wykluczenia społecznego w Polsce • preferencje ludności w zakresie wspomagania przez kampanie społeczne różnych grup społecznych zagrożonych wykluczeniem społecznym z powodu ubóstwa • poznanie obaw społeczeństwa związanych z zagrożeniem ubóstwem • określenie skali pomocy społeczeństwa osobom ubogim • identyfikacja sposobów i poziomu aktywności charytatywnej ludności • ocena firm wspierających kampanie społeczne w Polsce * patrz: aneks – Omnibus

4. Wykluczenie społeczne - wnioski • Wykluczenie społeczne, podobnie jak przed rokiem, najczęściej kojarzy się ludziom z wygnaniem, wyłączeniem ze społeczeństwa, odizolowaniem, brakiem akceptacji w środowisku. • W opinii respondentów głównymi przyczynami wykluczenia społecznego są uzależnienia oraz choroby psychiczne. Bezrobocie, które jeszcze w zeszłym roku wskazywane było najczęściej, obecnie zajmuje czwarte miejsce. • Bezrobocie pozostało natomiast tym czynnikiem, który najczęściej występuje w otoczeniu respondentów. Jednak zarówno z bezrobociem, jak i związanym z nim ubóstwem, spotka się w swoim otoczeniu mniej osób niż przed rokiem. • Na ustalenia te można spojrzeć przez pryzmat aktualnej sytuacji społeczno – gospodarczej. Otwarcie zachodnich rynków pracy w połączeniu z koniunkturą gospodarczą przynoszą efekt w postaci ograniczenia bezrobocia (patrz wykres). Może to tłumaczyć wyraźnie mniejszy niż przed rokiem odsetek wskazań na bezrobocie, jako główny powód wykluczenia społecznego oraz zjawisko najpowszechniej występujące w otoczeniu respondentów. • Przytoczone fakty tłumaczyć mogą też zaobserwowany w badaniu spadek liczby osób obawiających się wykluczenia lub znajdujących się już w tej sytuacji. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych oraz stopa bezrobocia rejestrowanego (od 2003 r.)

5. Wykluczenie społeczne - wnioski • Beneficjentami akcji społecznych, zdaniem respondentów, powinny być w pierwszej kolejności dzieci wychowujące się poza rodziną. Wzrost preferencji wobec tej grupy o 14 punktów proc. można tłumaczyć między innymi kampaniami zachęcającymi do przekazania 1% podatku na rzecz organizacji pomagającej właśnie tej grupie. Można założyć, że dzięki bazowaniu na emocjach kampanie te zdołały dotrzeć do świadomości wielu osób. • W porównaniu z ubiegłym rokiem zwiększyła się liczba osób deklarujących, że nie znają osobiście ludzi biednych. • Wiąże się to z nieznacznym wzrostem odsetka osób deklarujących, że w ubiegłym roku, w żaden sposób nie wsparli ubogich. • Nie uległy natomiast zmianie preferencje wobec form wspierania osób potrzebujących. Najwięcej osób (70%) deklaruje datki na WOŚP. • W porównaniu z poprzednim rokiem wzrósł odsetek osób pozytywnie oceniających firmy, które wspierają kampanie społeczne. • Respondenci wybierając instytucje, które ich zdaniem powinny zajmować się pomocą ubogim, spontanicznie na pierwszym miejscu wymieniali najczęściej organy centralnej administracji rządowej. • Respondenci bardziej preferują takie formy pomocy ubogim, które pozwalają na usamodzielnienie się podopiecznych i zapewniają im stabilne źródło dochodu na przyszłość.

6. Znajomość i rozumienie pojęcia „Wykluczenie społeczne" Jedna czwarta ankietowanych deklaruje znajomość pojęcia „wykluczenia społeczne”. Odsetek ten jest mniejszy niż przed rokiem o 8 punktów procentowych. W grupie tej jest więcej osób w średnim wieku, lepiej wykształconych i sytuowanych. „Wykluczenie społeczne” najczęściej kojarzy się ludziom z wyłączeniem ze społeczeństwa, brakiem akceptacji w środowisku. Rozumienie pojęcia* Znajomość pojęcia 10. Czy znane jest Panu(i) pojęcie „wykluczenie społeczne”? (N=1008) 11. Proszę powiedzieć, co rozumie Pan(i) przez pojęcie „wykluczenie społeczne”? (N=254) * ) przedstawiono 15 najczęstszych skojarzeń.

7. Powody wykluczenia społecznego W porównaniu z poprzednim rokiem, najczęściej wskazywane powody wykluczenia społecznego pozostały niezmienione. Zmianie uległy natomiast częstości wskazań poszczególnych powodów. Bezrobocie – jeszcze rok temu oceniane, jako główny czynnik powodujący wykluczenie społeczne, obecnie znajduje się na czwartym miejscu. Główne powody wykluczenia społecznego to obecnie, zdaniem respondentów, uzależnienia i choroby psychiczne. 12. Wykluczenie społeczne to brak lub ograniczenie możliwości uczestnictwa w ważnych aspektach życia społecznego - gospodarczych, politycznych czy kulturowych. Są różne powody wykluczenia społecznego. Spośród powodów pokazanych na ekranie proszę wskazać maksymalnie trzy, które Pana(i) zdaniem w największym stopniu wpływają na wykluczenie społeczne w Polsce. (N=1038) Różnice istotne statystycznie

8. Powody wykluczenia społecznego Bezrobocie pozostało tym czynnikiem powodującym wykluczenie społeczne, z którym respondenci stykają się najczęściej. Warto zauważyć, że odsetek wskazań dla najważniejszych czynników był nieco niższy niż przed rokiem. Jednocześnie wzrosła liczba osób, które z żadnym z wymienionych czynników się nie stykają. 13. Proszę z tych powodów wybrać maksymalnie trzy, z którymi najczęściej styka się Pan(i) w swoim otoczeniu. (N=1008) Różnice istotne statystycznie

9. Powody wykluczenia społecznego Podobnie jak przed rokiem zidentyfikować można grupę czynników, które respondenci uważają za najsilniej wpływające na pojawienie się wykluczenia społecznego, ale jednocześnie są to czynniki rzadko występujące w otoczeniu respondentów. Do czynników tych należą: narkomania, choroby psychiczne oraz odmienne orientacje seksualne. 12. Wykluczenie społeczne to brak lub ograniczenie możliwości uczestnictwa w ważnych aspektach życia społecznego - gospodarczych, politycznych czy kulturowych. Są różne powody wykluczenia społecznego. Spośród powodów pokazanych na ekranie proszę wskazać maksymalnie trzy, które Pana(i) zdaniem w największym stopniu wpływają na wykluczenie społeczne w Polsce. (N=1008) 13. A teraz proszę z tych powodów wybrać maksymalnie trzy, z którymi najczęściej styka się Pan(i) w swoim otoczeniu. (N=1008)

10. Grupy zagrożone wykluczeniem społecznym z powodu ubóstwa W celu określenia preferencji respondentów względem pomocy różnym grupom społecznym zagrożonym ubóstwem wykorzystano jedną z form techniki Conjoint: metodę Maximum Difference Scalling. W ramach tej metody, odmiennie niż w tradycyjnym podejściu, poszczególne grupy nie są oceniane na skali. Badani dokonywali wyboru w ramach 12 zestawów, z których każdy składał się z czterech grup - respondent za każdym razem wskazywał tę grupę z zestawu, której akcje społeczne powinny pomagać w pierwszej kolejności, jak i tę, której powinny pomagać w ostatniej kolejności. Dzięki tej metodzie określono preferencje respondentów, czyli otrzymano hierarchę badanych grup społecznych ze względu na to, komu ich zdaniem w największym stopniu potrzebna jest pomoc akcji społecznych. Kolejny slajd prezentuje dwie miary preferencji: - „Najważniejsza grupa”, czyli odsetek respondentów, którzy uznali, że tej grupie akcje społeczne powinny pomagać w pierwszej kolejności; - „Średnia preferencji”, czyli znormalizowane średnie preferencje wobec poszczególnych grup społecznych (wartość powyżej 0 – preferencje ponadprzeciętne, wartość poniżej zera – preferencje mniejsze niż przeciętne). Na przykład, w 2006 r. dwie grupy („ofiary patologii życia rodzinnego” i „dzieci i młodzież z trudnych środowisk”) miały takie same średnie preferencje (0,8), jednak inny odsetek respondentów preferował je na pierwszym miejscu (odpowiednio 15% i 7%). Znaczy to, że grupa „ofiary patologii życia rodzinnego” była bardziej kontrowersyjna, czyli z jednej strony częściej wybierana na 1. miejscu, lecz z drugiej strony gorzej oceniana przez pozostałych respondentów. Uzyskane dane wykorzystano również w procesie segmentacji społeczeństwa. W wyniku przeprowadzonych analiz nie wyodrębniono jednak segmentów, co świadczy o tym, że preferencje ludności są w miarę jednolite – wszyscy respondenci są zdania, że takim grupom jak „kobiety samotnie wychowujące dzieci”, „dzieci wychowujące się poza rodziną - z domów dziecka”, „ofiary patologii życia rodzinnego” czy „dzieci i młodzież z trudnych środowisk” należy pomagać w pierwszej kolejności, a odnotowane różnice dotyczą mniej preferowanych grup i nie są podstawą do stworzenia segmentów, które mogłyby charakteryzować się specyficznym stosunkiem do któregoś z problemów społecznych. 14. Porozmawiajmy teraz o różnych grupach społecznych zagrożonych wykluczeniem społecznym z powodu ubóstwa. Oto pierwszy zestaw czterech grup społecznych. Proszę wskazać tę grupę, której akcje społeczne powinny pomagać w pierwszej kolejności. A teraz proszę wskazać z tego zestawu tę grupę, której akcje społeczne powinny pomagać w ostatniej kolejności.(…) (N=1008)

11. Grupy zagrożone wykluczeniem społecznym z powodu ubóstwa Preferencje respondentów wobec grup, którym akcje społeczne powinny pomagać w pierwszej kolejności Średnia = 0,0 odsetek respondentów preferujących daną grupę na 1. miejscu znormalizowane średnie preferencje wobec poszczególnych grup +14 -6 -2 +1 -1 +2 -5 -4 -2 -1 +1 +1 +1 14. Porozmawiajmy teraz o różnych grupach społecznych zagrożonych wykluczeniem społecznym z powodu ubóstwa. Oto pierwszy zestaw czterech grup społecznych. Proszę wskazać tę grupę, której akcje społeczne powinny pomagać w pierwszej kolejności. A teraz proszę wskazać z tego zestawu tę grupę, której akcje społeczne powinny pomagać w ostatniej kolejności.(…) (N=1008) +14 Zmiana względem poprzedniego pomiaru

12. Ubóstwo W porównaniu z wynikami z 2006 r. liczba osób obawiających się wykluczenia społecznego lub znajdujących się już w tej sytuacji, spadła o 8 punktów procentowych (różnica istotna statystycznie). Wzrosła natomiast liczba osób w ogóle nie obawiających się zaistnienia takiej sytuacji. Wzrosła też liczba osób deklarujących, że nie znają osobiście ludzi biednych. Wzrost o 9 punktów procentowych jest również istotny statystycznie. Znajomość ludzi ubogich Zagrożenie ubóstwem 2007 r. 2007 r. 2006 r. 2006 r. 15. Czy obawia się Pan(i), że w niedalekiej przyszłości może grozić Panu(i) ubóstwo? (N=1008) 16. Czy zna Pan(i) osobiście ludzi biednych? (N=1008)

13. Formy pomocy stosowane przez ludzi Co trzeci ankietowany zaprzecza, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy w jakikolwiek sposób wspomógł osoby ubogie. W porównaniu z rokiem poprzednich odsetek takich osób wzrósł o dwa punkty procentowe. Działalność charytatywną częściej deklarują osoby zamożne, lepiej wykształcone, mieszkańcy miast. Najpopularniejszą formą pomocą są datki na WOŚP, wręczanie jałmużny ubogim na ulicy oraz przekazywanie ubrań za pośrednictwem PCK. Stosowane formy pomocy Pomoc osobom ubogim 17. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zdarzyło się Panu(i) w jakiś sposób wspomóc osoby ubogie? (N=1008) 18. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy ... (FORMY POMOCY)? (N=1008)

14. Ocena firm wspierających kampanie społeczne Obecnie ponad połowa (55%) respondentów pozytywnie ocenia firmy, które wspierają kampanie społeczne. Odsetek ten jest większy niż przed rokiem o 6 punktów procentowych. Jednocześnie spadło o 4 punkty procentowe odsetek osób negatywnie oceniających takie firmy. • Grupy lepiej oceniające firmy angażujące się w kampanie społeczne: • najzamożniejsi - o dochodach rodziny powyżej 2 tys. zł (60%; 3,8); • osoby z wyższym wykształceniem (50%; 3,7); • zdobywcy* (63%; 3,8); Średnia ocen 3,7 2006 r. * patrz: aneks – psychografia Pentora 9. Proszę pomyśleć teraz o kampaniach i akcjach społecznych, czyli działaniach różnych firm lub organizacji mających na celu zwrócenie uwagi na ważny problem społeczny. Proszę powiedzieć, jak ocenia Pan(i) firmy, które wspierają kampanie społeczne w Polsce? (N=1008)

15. Instytucje powołane do pomocy ubogim Respondenci wybierając instytucje, które ich zdaniem powinny zajmować się pomocą ubogim, spontanicznie na pierwszym miejscu wymieniali najczęściej organy centralnej administracji rządowej (radę ministrów, ministerstwa). Kolejne miejsca zajmowały instytucje administracji samorządowej, w tym przede wszystkim OPS. Wśród instytucji spoza kręgu administracji państwowej na pierwszym miejscu wskazano Kościół, a na drugim organizacje pozarządowe 19. Proszę wskazać z tej listy 3 instytucje, które Pana(i) zdaniem powinny zajmować się pomocą osobom ubogim. Proszę zwrócić uwagę na kolejność - którą z tych instytucji umieścił(a)by Pan(i) na pierwszym miejscu, którą na drugim i trzecim? (N=1008) [pytanie nie było zadawane w 2006 r.]

16. Preferowane sposoby niesienia pomocy ubogim Prezentowany rozkład odpowiedzi wskazuje, że respondenci bardziej preferują takie formy pomocy, które pozwalają na usamodzielnienie się podopiecznych i zapewniają im stabilne źródło dochodu na przyszłość. Tylko 18% respondentów w pierwszej odpowiedzi wolało zamiast przysłowiowej „wędki” obdarzyć potrzebujących pomocy datkami finansowymi bądź to wypłacanymi regularnie, bądź jednorazowo. Metody te były bardzie preferowane szczególnie przez osoby bezrobotne (31%), a także mieszkańców wsi (23%) oraz osoby najmniej zarabiające (o dochodach do 1250 zł) (23%). 20. A które z poniższych sposobów pomocy osobom ubogim są Pana(i) zdaniem najlepsze, najskuteczniejsze? Ponownie proszę wskazać trzy z nich, zwracając uwagę na kolejność. N=1008) [pytanie nie było zadawane w 2006 r.]

17. METODOLOGIA

18. Metodologia Omnibus Wywiady realizowane są na reprezentatywnej próbie mieszkańców Polski w wieku powyżej 15 lat w domach / mieszkaniach respondentów techniką bezpośredniego wywiadu (face-to-face) w technice CAPI. Do badania losowane są rejony badawcze/ punkty startowe z operatu "Pesel" - dysponującego bazą adresową wszystkich mieszkańców kraju. Do każdego pomiaru omnibusowego losowanych jest niezależnie 200 punktów startowych. Próba pobierana jest warstwowo. Algorytm losowania adresów-punktów startowych uwzględnia podział administracyjny i urbanizacyjny kraju na regiony, województwa oraz typy miejscowości (wieś, miasta do 20 tys., 20-200 tys. i ponad 200 tys. mieszkańców). Zastosowany algorytm bazuje na specjalnie przygotowanych danych wyjściowych ze Spisu ludności i mieszkań (GUS 2002), które są także wykorzystywane w procedurze ważenia wyników badania.

19. Metodologia Struktura próby

20. Północny9% Północno-wschodni7% Środkowo-zachodni14% Stołeczny14% Środkowy7% Południowo- zachodni11% Środkowo- wschodni6% Południowy15% Południowo-wschodni18% Metodologia Miejsce zamieszkania - Region Psychografia* * więcej szczegółów: patrz kolejny slajd

21. Metodologia Psychografia Więcej niż tylko demografia Celem PSYCHOGRAFII jest wzbogacenie charakterystyki konsumenta opartej o swoistą konfigurację cech związanych ze stylem życia, orientacją na pewne systemy wartości czy pewne cechy osobowości. Poprzez pryzmat typologii konsumentów można lepiej uchwycić motywacje badanych, genezę ich opinii, wyjaśniać preferencje wobec określonych marek, i chyba co najważniejsze komercyjnie, określić podatność na specyficzne strategie marketingowe. „Psychograficzne portrety konsumentów” bazują na bogatym dorobku Pentora w zakresie badań empirycznych rozmaitych postaw konsumentów i obywateli. Poprzez odpowiedni dobór wskaźników typologia ta nie replikuje informacji zawartych w cechach demograficznych. Szczególną zaletą segmentacji „Psychograficzne portrety konsumentów” jest to, że nie jest ona wielkim studium psycho-społeczno-rynkowym publikowanym raz na dwa lata, ale dzięki starannej i selektywnej kompresji wskaźników można ją stosować w każdym badaniu. Zawsze doskonale sprawdza się jako uzupełnienie wyjaśniania poprzez cechy demograficzne, a czasami je przewyższa, ukazując większe zróżnicowania postaw i zachowań poszczególnych typów niż jakakolwiek cecha demograficzna. Jak powstawały „Psychograficzne portrety konsumentów”? Psychografia powstawała w oparciu o paroletnie badania funkcjonowania różnych skal, kilka badań "pilotażowych" (czterokrotnie na 1000 osobowych próbach badano użyteczność ponad 200 wskaźników) wyselekcjonowano kilkadziesiąt stwierdzeń tworzących kilkanaście skal. Na ich podstawie wyodrębnione zostało sześć typów o szczególnej konfiguracji postaw wobec siebie i innych, świata społecznego i rynku.

22. Metodologia Psychografia DOJRZALI Chętni kontaktom towarzyskim, dynamiczni, z pewną dozą konformizmu. Zdecydowane odrzucają populizm. Wyraźnie nie imponuje im konsumpcja na pokaz. Spójnie godzą mieszczańską solidność z pewną dozą tolerancji obyczajowej. Wykazują najsilniejsze zamiłowania estetyczne. Cechuje ich też pewna, acz nie histeryczna dbałość o to, by być modnym. W zachowaniach na rynku zdecydowanie odrzucają etnocentryzm, natomiast dość cenią jakość i zaufane firmy. Kupują to co chcą, z rozwagą i nie zapożyczają się. Spokojni, pewni siebie, troszczący się o rodzinę. W sumie spełnieni, ale nie spoczywający na laurach. DEMOGRAFIA: raczej lepiej wykształceni, najzamożniejsi, miasta średnie i duże ZDOBYWCY in spe Opowiadają się zdecydowanie za nowym (rynkowym) ładem. To ludzie, którzy prą do przodu niezależnie, jaki już status osiągnęli. Najczęściej jednak są u progu kariery. Nastawieni na kontakt z innymi, zważający na ich opinię o sobie. Nade wszystko cenią sobie emocje, ryzyko, walkę - ale w ramach reguł obecnego ładu, a zatem zdecydowanie odrzucający egalitaryzm i ksenofobię. Cechuje ich największa tolerancja obyczajowa i antyklerykalizm, pewna doza zainteresowań kulturalnych, estetycznych. Najbardziej dynamiczny, otwarty, ale jednocześnie najbardziej konsumpcyjnie nastawiony typ. Najsilniej ze wszystkich sterowani są przez trendy mody, cenią sobie markowe produkty wysokiej jakości, niekoniecznie polskie. Prowadzi to do najsilniejszych występujących w takim natężeniu tylko w tej grupie neurotycznych stanów, zapożyczają się by coś kupić, a potem bywają ze swej niezbyt rozważnej decyzji niezadowoleni. DEMOGRAFIA: głównie młodzi, wykwalifikowani

23. Metodologia Psychografia SFRUSTROWANI Wyznawcy konsumpcyjnego stylu życia, którego jednak - na skalę, jaką się im marzy - nie są w stanie prowadzić, z braku odpowiednich środków materialnych. W skrajnym rozziewie między bardzo rozbudzonymi aspiracjami konsumpcyjnymi a bardzo ograniczonymi możliwościami ich zaspokojenia. Stąd rebelianckie postawy, deklarują nonkonformizm, odrzucają mieszczańskie wartości, kontestują ład, w którym zajmują nie najwyższe pozycje. Swą skromną pozycję chcieliby rekompensować ostentacyjną konsumpcją. Skłonni się zapożyczać dla posiadania przedmiotów, które w ich mniemaniu są symbolami statusu. W tej histerii popełniają błędy, ciągle są niezadowoleni ze swych wyborów. W produkcie liczy się dla nich efekt, siła wrażenia, nie zaś kraj pochodzenia, faktyczna jakość, oryginalna marka. Podatni na reklamy, zważający na trendy mody. DEMOGRAFIA: 20-30-latkowie, dochody niższe, wykształcenie zasadnicze i średnie, rolnicy, pracownicy umysłowi niższego szczebla SCEPTYCY Dystans nie oznacza frustracji - ci ludzie dzięki wykształceniu lub/ i wrodzonej inteligencji jakoś sobie radzą, na pewno jednak nie są beneficjentami III Rzeczpospolitej. Nie są więc oni entuzjastami, ale też nie są kontestatorami współczesnej rzeczywistości. W warstwie psychologicznej cechuje ich niechęć do kontaktu z wieloma ludźmi, zdecydowany nonkonformizm, poszukiwanie spokoju. W stosunku do otaczającego świata przejawiają niezależność, indywidualizm, z pewną dozą abnegacji i nonszalancji. Obce im są wszelkie ideologiczne skrajności, zdecydowane odrzucają "nowoczesny" konsumeryzm, jak również zdecydowanie odrzucają "tradycyjne" postawy rewindykacyjnego populizmu, religijnego rygoryzmu czy solidnych mieszczańskich wartości. Wykazują zdecydowany brak zainteresowania modą, pracami praktycznymi w domu. Na rynku kupują rozważnie i to, co rzeczywiście chcieli, ale bez przyjemności. Nie mają poczucia obowiązku kupowania tylko polskich towarów. W tle ich postawy tkwią nie nachalnie deklarowane wartości jak tolerancja i wyrozumiałość, jakość - jako opozycja tandety, i piękno jako wartość estetyczna. DEMOGRAFIA: wiek średni i starsi, raczej wykształceni, dochód średni

24. Metodologia Psychografia SWOJACY Swojski pragmatyk przywiślański. Nie opanowani żadną ideą przewodnią, ale zorientowani na konkretne codzienne cele. Jeżeli wyrażają jakieś ogólniejsze poglądy, to cechuje ich rozdarcie między populistycznymi resentymentami a mieszczańską stabilizacją. Pełni rezerwy wobec urynkowionego świata, ale również niechętni ingerencji kościoła w życie publiczne. Lubią samemu coś zrobić, aby było zgodne z ich gustem, ale na pewno nie musi to być modne. W zachowaniach rynkowych są roztropni, pewni siebie, nie kupują na pokaz – przekonani, że przy zakupach nie popełniają błędów, wybierają polskie. Argumentem dla nich może być solidne, zdrowe, praktyczne, polskie, za rozsądną cenę, nigdy zaś modne, ekstrawaganckie, zagraniczne. DEMOGRAFIA: wiek przynajmniej 30, zwłaszcza 40+, dochody raczej średnie TRADYCJONALIŚCI Wyróżnia ich bardzo tradycjonalistyczny światopogląd. Ich system wartości oparty jest o skrajny rygoryzm moralny powiązany z przekonaniem o niedostatecznej roli kościoła w Polsce. Mają pewną skłonność do populizmu (tu: egalitaryzm + ksenofobia). Nie są to jednak wyłącznie słuchacze Radia Maryja - surowi w osądach starzy ludzie, ale również i młodsi chroniący swą bezradność wobec świata zewnętrznego za pogardą surowej oceny „współczesnej zgnilizny”, czyli upadku wartości narodowych, religijnych, chłopskich, socjalistycznych itp. Najsilniej ze wszystkich unikają emocji, niechętni kontaktom towarzyskim. Zdecydowane odrzucają konsumpcję na pokaz, aktualną modę, nie wykazują zainteresowań kulturalnych. Jeżeli chodzi o zachowania na rynku, to cechuje ich silny etnocentryzm konsumencki, brak zainteresowania produktami markowymi, ale też dzięki niewielkiemu zaangażowaniu w rynek konsumencki nie doświadczają żadnych stanów neurotycznych z tym związanych. Dodatkowym przejawem ich alienacji rynkowej jest skłonność do samowystarczalności - wolą raczej samemu coś zrobić niż kupić. DEMOGRAFIA: raczej starsi, mniej wykształceni, niskie dochody