EĞİTİM ve ÖĞRETİMDE ETİK

1. EĞİTİM ve ÖĞRETİMDE ETİK HAZIRLAYAN: MEHMET AYDIN ARALIK-2014 2014

2. İŞLENECEK KONULAR • ETİĞİN TANIMI • MESLEK ETİĞİ • EĞİTİMDE ETİĞİN ÖNEMİ • ÖĞRETMANLİK MESLEK ETİĞİ • EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE ETİK 2014

3. ETİK NEDİR ? • Etik sözcüğü her geçen gün günlük hayatımızda daha fazla yer işgal etmektedir. • Etik,bir etkinlik alanı olarak felsefenin bir dalı , ahlak felsefesi alanı; ahlaki olanın özünü ve temellerini araştıran bir felsefe etkinliğidir. • Etik ; insanın kişisel ve toplumsal yaşamdaki ahlaki sorunlarını ele alıp inceler. 2014

4. Etik sözcüğü yunanca “karakter”,”adet”,”usul”,veya “gelenek” anlamına gelen “ETHOS” sözcüğünden türetilmiştir. Etik; insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları,kuralları, DOĞRU-YANLIŞ ya da İYİ-KÖTÜ gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir ( İnal,1996,43). 2014

5. BASİT BİR ANLATIMLA ETİK, DOĞRU VE YANLIŞ ÖLÇÜTLERİDİR. Aslında etik ve ahlak birbirinden farklı kavramlardır. Ancak pek çok bu kavramların aynı anlamda kullanıldığını görmekteyiz. Etik ve ahlakın özdeş olmamasının nedeni,etiğin ahlak felsefesi olması ,ahlakın ise etiğin araştırma konusu olmasındandır. Etik kuramlar,ahlakın özü,kökeni ve toplumsal yaşamdaki işlevinin yanı sıra ,insanların bir arada yaşayabilmelerinin gerekleri,toplumsal yaşamın normları ve değerleri kişilerle toplum arasındaki ilişkiler,bireysel yaşamın amacı ve anlamı üstüne görüşleri dile getirir. 2014

6. Ahlak geniş tabanlı ve nasıl davranılması gerektiğine ilişkin yazılı olmayan standartları belirler. Etik ise ;kuralların açık ve belirli alana ilişkin yazılı kuralları içermesi beklenir. ÖRNEK: Sanat etiği ,tıp etiği,çevre etiği,eğitim etiği…… 2014

7. Ahlakla etik arasında genişlik-darlık,kuram ve uygulama açılarından bir farklılık vardır.Ahlak bir disiplin olarak etiğin günlük yaşam pratiğine yansıyan kurallar demetidir. Ahlak günlük yaşam içinde bireylerin nasıl yaşamaları gerektiğini ince ayrıntılar içinde pratik açıdan düşünürken, Etik daha soyut (Elle tutulur) ve kuramsal bir bakış açısını gerektirir. Buradan hareketle etiğin genel bir tanımını yapacak olursak; 2014

8. TANIM: Etik; bütün etkinlik ve amaçların yerli yerine konulması;neyin yapılacağı ya da yapılmayacağının;neyin isteneceği neyin istenmeyeceğinin;neye sahip olunacağı ya da olunmayacağının bilinmesidir (Aydın,2003,18). “Ahlak duygumuz,ihtiraslarımızı kontrol eder.” Bernard SHAW 2014

9. MESLEK ETİĞİ • Günümüzde meslek etiğine olan ilginin giderek artmasının nedeni kimi mesleklerde karşılaşılan etik sorunlarını artması ya da artan sorunların farkına varılmasıdır (Tepe,2000,1). • Meslek Etiği: Meslek etiği ,özellikle doğrudan doğruya insanla ilgili mesleklerde uyulması gereken davranış kuralları olarak tanımlanabilir. 2014

10. Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri ,dünyanın neresinde olursan olsun,aynı meslekte çalışan bireylerin bu davranış kurallarına uygun davranmalarının gerekli olmasıdır (Kuçuradi,1988,21). Meslek etiğinin temelinde insanlarla ilişkiler yatar. Aynı meslekten bireylerin birbirleri ile ilişkilerinde belli davranış kalıplarına uymaları meslek etiğinin gereğidir( Aydın ,1993,71). 2014

11. Mesleki etik ,gurup onu koruduğu sürece yürürlükte kalabilen ve bireylere emrden,onları şu ya da bu şekilde davranmaya zorlayan ,kişisel eğilimlerine bir sınır çizen ve daha ileri gitmelerine engel olan kurallardan oluşmuştur (Durkheim,1949,13). Mesleki etiğin en aırdedici özelliği,mesleği yerine getirirken işlenen kusurların,meslek çevresi dışında çok fazla tepki görmemesi,kamu vicdanının bu tür kusurlara ilgisiz kalmasıdır. 2014

12. Kamu vicdanının bu kusurlara ilgisiz kalmasının nedeni ise bu ilkelerin toplumun bütün organları arasında ortak olmamasıdır. Etik ilkeler ,herkesin görmediği görevleri düzenler,onun için herkes bu görevlerin ne olduğunu,ne olması gerektiğini,bu görevleri yerine getiren bireylerin özel ilişkilerinin ne olması gerektiğini bilemez (Durkheim,1949,12). Toplum içinde mesleki etik ilkelerini oluşturacak ve bu ilkelerin yürütülmesini denetleyecek özel bazı guruplara gereksinim vardır. 2014

13. Mesleki guruplar ne kadar sağlam ve örgütlü olurlarsa,mesleki etik de o kadar gelişir ve saygınlık kazanır.Mesleki etik kuralları olarak belirlenen üyelerinin genel ve ortak olan davranış biçimlerini tanımlayan ilkelerin üç temel işlevi vardır. Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayırmak Meslek içi rekabeti düzenlemek Hizmet ideallerini korumak Bunun yanında mesleki etik ilkelerinin gurubun diğer üyeleri ve toplum ile ilişkilerini düzenleme işlevleri de vardır. 2014

14. EĞİTİMDE ETİĞİN ÖNEMİ • Eğitim insanı doğumdan ölüme etkileyen ve bir şekle sokmaya çalışan bir süreçtir.Etik ise insanın ne yapmalıyım?Nasıl yapmalıyım? Sorularına vermeye çalıştığı yanıttır.Eğitim ve etik arasında bu anlamda zorunlu bir ilişki vardır. • Buradan hareketle eğitim,yaşam boyunca süren ”etik bir kendini tanıma sürecidir”. 2014

15. Her tür eğitim etkinliğinde temel olarak dört boyut üzerinde durulması gerekmektedir.Bu boyutlar;”amaç”,”kapsam”,”yöntem” ve “değerlendirme “dir. Bu boyutlar aynı zamanda eğitim programlarının geliştirilmesinde sorulan dört sorunun da yanıtını oluşturmaktadır. Niçin? sorusunun yanıtını amaç boyutu oluşturmaktadır. Ne ? sorusunun yanıtını ise kapsam boyutunda verilir. 2014

16. Nasıl ? Sorusu yöntem boyutunda yanıtlanır. Ne oldu? Sorusu ise değerlendirme boyutunda elde edilen bilgilerle yanıtlanabilir. Etik çok önemli bir tartışma alanıdır.Bu nedenle aşağıda eğitim-öğretim alanında bazı tartışmalara yer verilmiştir. 2014

17. 1-Eğitimin niteliğinin ve yapısının insanlığın bu gününü ve geleceğini etkilemesi: Bu anlamda eğitim fırsat ve olanaklarının bireylere sunulma biçimi ya da eğitim haklarından yararlanabilmeleri konusunda gösterilen çabalar ya da ihmaller eğitim etiği açısından büyük önem taşımaktadır. 2014

18. 2-Eğitimin insan davranışını değiştirme amacı gütmesi • Eğitim en genel anlamda ,bireylere kendi yaşantıları yoluyla istendik davranışları kazandırma süreci olarak tanımlanmaktadır.Eğitimin tanımı ile birlikte etik tartışma ve sorgulamaların da başlaması kaçınılmazdır.Yukarıdaki tanımda bireylere istendik davranışların kazandırılmasından söz etmekteyiz.Ancak,bireylere kazandırılacak davranışların kime göre istendik olacağı,diğer bir deyişle hangi amaçlarla eğitim ve öğretim yapılacağı etik bir tartışmayı gerekli kılmaktadır. 2014

19. 3-Eğitim-öğretim sürecinde insan davranışını değiştirmek amacı ile çeşitli yöntemler kullanılması • Eğitimi sunan kişilerin eğitim yöntemlerine ilişkin bilgi ve yaklaşımları,öğrencilerin öğrenme yöntemlerini de belirtmektedir. • Okullar ,öğrencilerin mutlu,sağlıklı ve özgür biçimde yaşayarak kendilerini gerçekleştirdiği yerler olmalıdır.Ancak okullarımız çocukların azarlandığı ve notun tehdit unsuru olduğu yerler olmamalıdır. 2014

20. Bu durumda okullar;bireylere doğru davranışların kazandırıldığı gerçek öğrenme ve gelişme merkezleri olmalıdır. Okullar,demokrasi,insan hakları,özgürlük,sevgi,saygı ve hoşgörü gibi değerleri kazandıran ve kavramalara ilşkin tutumları pekiştiren kurumlar olması gerekmektedir.Ancak körü körüne itaat ve disiplinin olduğu kurumlar olmamalıdır. Bu anlamda eğitim sistemi ve okulların amaç,yapı ve işlevlerinin etik bağlamda ciddi tartışmalara konu olması gerekmektir. 2014

21. Eğitim programının içeriğine nasıl karar verildiği • Öğrencilere neyin ne kadar öğretileceği konusunda karar verilmesi ve bu kararların toplumun ve öğrencilerin yararlarına uygun olmasının sağlanması eğitimin kapsam boyutundaki etik tartışmalarının önemli bir noktasını oluşturmaktadır. • İşte bu noktada eğitim programının içeriği ve beklenen sonuçları eğitim etiği açısından çok önemlidir. 2014

22. Eğitim Öğretimin değerlendirme boyutu • Öğrencilerin değerlendirilmesi sürecinde yansız,doğru ölçme ve değerlendirme tekniklerinin kullanılması kadar,değerlendirme ve yönlendirme sürecinin etik değerlendirmeler ve yaklaşımları da içermesi gerekmektedir. • Okullardaki değerlendirme sürecinde öğrencilerin her türlü ayrımcılıktan uzak tutularak,yansız ve objektif biçimde değerlendirilmeleri üzerine önemle durulmalıdır. 2014

23. Eğitimcilerin etik tutumları • Bu konuya daha sonra ayrıntılı olarak değinilecektir. 2014

24. Öğretmenlik meslek etiği • Öğretmenlik ve etik birbirine çok yakın kavramlardır.Bunlar birbirinden ayrı düşünülemezler.İdeal bir öğretmen,yalnız kusursuz öğretme yetenekleri ile değil,aynı zamanda yaşama biçimi ile de örnek alınacak ahlaki bir modele dönüşür. • Yani bu anlamda öğretmen,öğrettiklerini örnek olarak yaşayan ideal biridir (Pieper,1999,118). 2014

25. Meslek etiği ilkelerinin evrensel değerler üzerine kurulu olduğu gerçeğinden hareket edildiğinde branşı ne olursa olsun,hangi düzeyde öğretim etkinliğinde bulunursa bulunsun,bir öğretmenin bazı etik ilkeler doğrultusunda davranmasını beklemek yanlış olmayacaktır. Öğretmenlik yalnızca birtakım bilgilerin aktarılmasını kapsayan bir meslek olmanın ötesinde ,genç nesillere değerler kazandırılması hedefini de içeren bir meslektir. 2014

26. Öğretmenlik meslek etiği ilkeleri 1. Profesyonellik ilkesi: Öğretmenlik meslek etiğinden bahsedebilmek için öncelikle ,öğretmenin işinde profesyonel olması gerekir.Öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği görevleri belirtilen standartlar içinde yapabilecek yeterlilikte olmayan bir öğretmenin meslek etiği ilkelerinden söz etmek imkansızdır. Bu nedenle öğretmenlik mesleğinin birinci etik ilkesi profesyonelliktir. 2014

27. Peki şimdi öğretmenin profesyonel davranışları nasıl olmalıdır. Örnek verelim; Görevle ilgili bilgi,beceri ve tutumları eksiksiz kazanmış olmak Hizmeti zamanında ve kusursuz sunmak Mesleği daha iyi yapabilmek için sürekli olarak özeleştiri ve değerlendirme yapmak Hizmette kaliteyi sağlamak Mesleğinin yöntem ve tekniklerini sürekli olarak geliştirmek…………………………..vb 2014

28. 2. Hizmette Sorumluluk:En genel anlamda sorumluluk,belirli bir görevin istenilen nitelik ve nicelikte yerine getirilmesidir.Bu anlamda öğretmen bir kamu hizmeti olarak eğitimde üzerine düşen büyük sorumluluğun bilinci içinde olmalıdır.Bunun da ötesinde öğretmenler davranışlarından ve bunların topluma maliyetinden kendileri ve toplum adına sorumluluk duymalıdır.Şu unutulmamalıdır ki öğretmenler kamu görevlileri olarak eylem ve kararlarının doğuracağı sonuçlar konusunda topluma hesap verebilmektedir. 2014

29. 3. Adalet: Öğretmen her türlü eyleminde adil olmak ve öğrenciler arasındaki ilişkilerde de adaleti sağlamak sorumluluğuna sahiptir.Öğrencilere söz hakkının adil olarak paylaştırılmasından başlayıp,sınıf içi ve dışı etkinliklere katılıma kadar uzayan her türlü etkinlikte adaletin sağlanması son derece önemlidir. Öğretmenin adaletine hangi noktalarda gereksinim vardır?İnceleyelim 2014

30. Öncelikle öğretmen sınıf içindeki öğrenme fırsat ve olanaklarından öğrencilere adil yararlanma hakkı tanımalıdır. Öğretmen değerlendiren ve öğrenci performansı hakkında yargılarda bulunan biri olarak, değerlendirmede adaleti sağlamalıdır. Öğrencilerin en çok adaletsizliğe uğrayabildikleri konulardan biri de öğretmenin ilgi ve desteğini kazanmak konusudur. Bazı öğrencilerle daha fazla ilgilenirken bazılarına daha aza zaman ve kaynak ayıran bir öğretmen ne derece adil davranmış olacaktır? 2014

31. 4- Eşitlik :eşitlik yararların, sıkıntıların, hizmetlerin dağıtılmasında sınırların belirlenmesini içerir Temel Bireysel Eşitlik: bir okula kaydolan bütün öğrenciler eşittir. Öğretmen sınıfındaki bütün öğrencilerine eşit davranmalıdır. Kısmi Eşitlik: Farklı guruplara eşitlik sağlanması için farklı davranılmasını içerir. Buna göre sınıftaki bütün öğrenciler eşittir ancak sınıfta bir engelli öğrenci varsa ona farklı davranılarak onu diğer öğrencilerle eşit hale getirebilirsiniz 2014

32. c) Blokların Eşitliği: Toplumda doğal olarak ortaya çıkmış bloklar vardır. Örneğin; Kadın-erkek, yaşlı-genç Günlük uygulamalara bakıldığında öğrencilerin pek çok eşitsizliğe maruz kaldığı görülebilir. Örnek: Bazı öğretmenlerin başarılı öğrencilerle daha çok ilgilenip, onlara daha çok zaman ayırdıkları, oysa başarısı düşük öğrencilerin bu durumda daha da başarısız oldukları bir gerçektir. 2014

33. Öğrencilerin velilerinin meslekleri de bir başka eşitsiz davranış nedenidir. Üst sosyo- ekonomik düzeyden ve öğretmenlere katkı sağlayacak (doktor, avukat, esnaf, politikacı) mesleklere sahip velilerin öğrencilerine, bazı öğretmenlerin daha yakın ve ilgili davranabildikleri görülmektedir (Aydın, 2003, 64). 2014

34. 5) Sağlıklı ve güvenli ortamın sağlanması: öğretmenlerin en temel etik sorumluluklarından biri de sınıf ortamında düzen ve disiplini sağlayarak, öğrenci sağlığını ve güvenliğini tehdit edecek her türlü unsurun ortadan kaldırılmasını sağlamaktır. 2014

35. 6) Yolsuzluk yapmamak: En genel anlamıyla yolsuzluk bir çıkar karşılığında kamu yetkilerinin yasa dışı kullanımı olarak tanımlanabilir. Burada sağlanması amaçlanan maddi kazançlar olabileceği gibi parasal olmayan özel amaçlar da olabilir. Öğretmenin mesleğini kullanarak kişisel çıkar sağlamasına örnekler verecek olursak; Kendi kitabını yada ders materyallerini üstü kapalı ve zorlamayla satması. Bunun yanında öğrenci velilerinden pahalı hediyeler kabul etmesi beklenebilir. 2014

36. 7) Dürüstlük, Doğruluk ve Güven: Etik davranış başkalarıyla ilişkilerde dürüst olmayı gerektirir. İçten ve dürüst davranmayan öğretmenler ilişkilerde kendi sonlarını hazırlarlar ve güven ortamı ortadan kalkar. Oysa güven ilişkilerin temel unsurudur. öğretmenlerin mesleki etkinlikleri yerine getirirken öncelikle kendilerine güvenmeleri gerekir. Bu özgüven onların toplumun güvenine ve saygısına layık olmalarını da sağlayacaktır. 2014

37. Öğretmenlerde bu güven ve saygıyı sürdürecek saygın davranışlar sergilemelidirler ve sözlerinde ve eylemlerinde güven kırıcı yaklaşımlardan kaçınmalıdırlar. Öğretmenlerin güvenirliliklerinde dış görünümleri de büyük önem taşımaktadır. 2014

38. 8) Tarafsızlık: Nesnel olabilmek kişinin duygularını değil, aklını kullanmasını gerektirir. Bireylerin nesnel olabilmeleri, karşılarındaki birey yada olaylar hakkında kendi ilgi, gereksinim ve korkularını işe karıştırmadan, bu görüntüleri çarpıtmadan aradaki farklılığın görülmesini gerektirir (Fromm, 1981, 113-114). Öğretmenin tarafsızlığı mesleki ve etik açısından son derece önemlidir. 2014

39. 9) Mesleki Bağımlılık ve Sürekli Gelişme: Öğretmenler bir lider olarak hem kendi mesleki bağlılık ve gelişmesin hem de öğrencilerin mesleki bağlılık ve gelişmesini sağlamaya çalışmalıdır. Mesleki bağlılığın bir gereği olarak sürekli gelişmeyi sağlamak için öğretmenlerin; Meslekleri ile ilgili yeniliklere açık olması, Mesleki performanslarını artırabilmek için kendilerine sağlanan eğitim olanaklarından en iyi şekilde yararlanması, 2014

40. Mesleki yayınları ve teknolojik gelişmeleri sürekli izlemesi, Yeni gelen meslektaşlarının işe ve çevreye uyumlarına yardımcı olması gerekir, 2014

41. 10) Saygı: insan her şeyden önce insan olduğu için değerlidir. İnsanın değeri ve onuru, insan ilişkilerinde köşe taşı niteliği taşır. İnsan canlı varlıklar içinde en gelişmiş olan, düşünen, akıl yürüten, iletişim kuran, gelecek için planlar yapan bir varlıktır ve bu yönleriyle saygıdeğerdir (Aydın, 1993, 73). bu açılardan değerlendirildiğinde öğretmenin her şeyden önce insanın değerine ve bütünlüğüne saygı göstermesi gerekir. Bu anlamda öncelikle öğrencinin varlığına ve bütünlüğüne saygı gösterilmesi gerkemektedir. 2014

42. Öğrencilerin dayak, şiddet, hakaret, isim takma, belli özelliklerinden dolayı aşağılanma gibi öğretmen davranışlarına maruz kalması etik açıdan son derece yanlıştır. Öğrenci saygı gösterilerek, saygı duymayı öğrenecektir ve bunu yapacak olan kişide öğretmendir. Öğretmenin kendisinin bu tür davranışları, öğrencinin varlığı ve bütünlüğünde giderilmesi olanaksız yaralar açmaktadır. 2014

43. Yine öğrencilere ait gizli ve mahrem bilgileri diğer öğrenciler yada öğretmenlerle paylaşmak, öğrencinin yada ailesinin özel yaşamına karşı saygı göstermemek de etik dışı bir davranış olarak değerlendirilmelidir. Öğretmenlik etiğinde bir başka unsurda velilere karşı gösterilmesi gereken saygıdır. Öğretmenlerin etik bir yükümlülük içinde saygı göstermeleri gereken bir diğer grupta meslektaşlarıdır. Öğretmenlerin birbirlerinin yeterlilik ve kişiliklerine saygı göstermeleri beklenmektedir. 2014

44. Bunun bir gereği olarak birbirleri hakkında sınıf içinde yada dışında, öğrenci yada velilerin yanında olumsuz yorumlar ve dedikodu yapmaktan kaçınmalıdırlar. Bu doğrultuda özetlenecek olursa öğretmenler: Herkesin değerine ve varlığına saygı göstermelidir Herkesin özel yaşamına saygı göstermelidir Herkesin özerkliğine ve kararlarına saygı göstermelidir İnsanlar arasındaki farklılıklara saygı göstermelidirler 2014

45. 11) Kaynakların Etkili Kullanımı: Kurumsal ve kamusal kaynakların etkili kullanımı öğretmenlerden beklenen bir başka önemli etik davranıştır. En kıt ve değerli kaynak zamandır. Bu açıdan öğretim ve eğitim zamanının etkili kullanımı öğrencilerin yararını en üst düzeye çıkaracaktır. 2014

46. EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE ETİK İNSANLAR HER ZAMAN,HER YERDE ACIKMIŞLARDIR;AMA HER ZAMAN HER YERDE ERDEMLİ OLAMAMIŞLARDIR. SOKRATES 2014

47. EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE ETİK • Eğitim yönetimi yönetim biliminin bir alt alanıdır.Eğitim yönetimi,toplumun eğitim gereksinimi karşılamak üzere kurulan eğitim örgütünü önceden belirlenen amaçlarını gerçekleştirmek için etkili işletmek,geliştirmek ve yenileştirmek sürecidir ( Başaran,1993,12). • Eğitim yönetimi ve bunun bir alt alanı olan okul yönetimi,devletin eğitim politikalarını ve yetkili organların bu politikalar doğrultusunda 2014

48. saptadığı genel ve özel eğitim amaçalarını gerçekleştirmekle yükümlüdür. ( Kaya,1993,43). Bu nedenle eğitim yöneticilerinin,görevlerini yerine getirirken,yasa ve politikalar kadar mesleki etik ilkelerine de uygun davranmaları gerekir. 2014

49. BİR MESLEK OLARAK EĞİTİM YÖNETİCİLİĞİ • Eğitim yöneticiliği,eğitim alanındaki öğretmenlik, psikolojik danışmanlık,deneticilik gibi meslek alanlarına benzer şekilde özel uzmanlık bilgi ve becerilerini gerektirmektedir. • Eğitim yöneticiliği kendi içinde de alt alanlara ayrılmaktadır.Bu alanların başında okul müdürlüğü,il veya ilçe milli eğitim müdürlükleri gelmektedir. 2014

50. Şunu burada sormak gerekir Okul Müdürlüğü bir meslek midir?.......................... Bazı görüşler okul yöneticiliğini bir meslek olarak kabul etmezler.Buna gerekçe olarak da okul müdürlerinin ücret ve çalışma koşullarını belirleme yetkilerinin olmamasını gösterirler.Bu tabiki geçerli bir görüş değildir. Okul müdürlüğü aşağıdaki gerekçeler nedeniyle bir meslek sayılmaktadır; 2014