نشانگرهاي سلامت ( Indicators of health )

2. نشانگرهايسلامت (Indicators of health) جامعه ما تا چه اندازه سالم است؟ موارد كاربرد نشانگر: • اندازه گيري سطح سلامتي جامعه • مقايسه سطح سلامتي يك جامعه در مقاطع زماني متوالي • مقايسه سطح سلامتي جوامع مختلف با هم در يك مقطع زماني • تعيين نيازهاي سلامت يك جامعه • نحوه تخصيص منابع (كه معمولاً محدودند!) • نظارت و ارزشيابي خدمات و برنامه هاي بهداشتي و میزان دستیابی به اهداف

3. ویژگیهای نشانگر • Valid(معتبر): دقیقاً همان چیزی را اندازه بگیرد که باید اندازه گرفته شود. • Reliable(قابل اعتماد): اگرچند نفر در نقاط مختلف یک اندازه گیری انجام دهند، نتایج یکسان باشد. • Sensitive(حساس): نسبت به تغییرات وضعیت مورد بررسی، حساس باشد. • Specific(ویژه): فقط منعکس کننده تغییرات وضعیت مورد بررسی باشد. • Feasible(امکان پذیر): جمع آوری داده های مورد نیاز برای محاسبه نشانگر، امکان پذیر باشد. • Relevant(مربوط): در فهم وضعیت مورد بررسی کمک کند.

4. نکات مهم در مورد نشانگر در سلامت • اندازه‌گیری سطح سلامتی یک جامعه مشکل است و لذا یک نشانگر خاص را نمی‌توان برای این منظور در نظر گرفت. • همانطور که سلامت شامل ابعاد گوناگون است، نشانگرهای گوناگونی نیز برای اندازه‌گیری سطح سلامت لازم است. • تعداد اندکی از نشانگرها واجد تمام ویژگیهای لازم برای یک نشانگر هستند. • لذا برای بررسی سطح سلامت یک جامعه باید چندین نشانگر را در نظر گرفت و در مجموع تصمیم‌گیری نمود. • انواع نشانگر سلامت: • نشانگرهای مرگ و میر (mortality) • نشانگرهای ابتلا (morbidity) • نشانگرهای ناتوانی (disability) • نشانگرهای تغذیه (nutrition) • نشانگرهای کیفیت زندگی(quality of life)

5. نشانگرهای مرگ و میر(mortality) • نقطه شروع ارزیابی سطح سلامتی جوامع هستند. • به دلیل کنترل بیماریهای عفونی، میزانهای مرگ در اکثر کشورها کاهش یافته‌اند. • و لذا نشانگرهای مرگ و میر، حساسیت خود را برای نشان دادن سطح سلامتی جوامع از دست داده‌اند.

6. نشانگرهاي مرگ و مير(Mortality) • ميزان خام مرگ و مير(CDR يا ‍Crude Death Rate) • تعداد مرگ در يك سال به ازاء هزار نفر جمعيت • ساده‌ترین وسیله اندازه‌گیری میرایی است • براي ارزيابي فعاليتهاي بهداشتي يك جامعه در طول زمانهاي متوالي مناسب است • محدودیت: • عدم امکان مقایسه در يك مقطع زماني در بین جوامع مختلف از نظر ترکیب سنی، جنسی، نژادی • بالا یا پایین بودن آن در يك مقطع زماني نشانه وضعیت بهداشتی جامعه نیست • در ایران: 6/5

7. نشانگرهاي مرگ و مير(Mortality) • ميزانهاي اختصاصي سنی مرگ ومير (ASDR=Age Specific Death Rate) سودمند برای بررسی مشکلات بهداشتی و اولویت‌بندی در برنامه‌ریزیهای بهداشتی

11. نشانگرهاي مرگ و مير(Mortality) • ميزان مرگ نوزادان (NMR يا Neonate Mortality Rate) • تعداد مرگ نوزادان زير يك ماهه (یا 28 روز) به ازاي هر هزار تولد زنده در يك دوره زماني خاص ( معمولاً يكسال)

12. Dr Seyyed Alireza Moravveji - MD MPH Community Medicine Specialist

13. Dr Seyyed Alireza Moravveji - MD MPH Community Medicine Specialist

14. Dr Seyyed Alireza Moravveji - MD MPH Community Medicine Specialist

15. نشانگرهاي مرگ و مير(Mortality) • ميزان مرگ شيرخواران (كودكان زير يك سال) (IMR يا InfantMortalityRate) • تعداد مرگ شيرخواران زير يك سال به ازاي هر هزار تولد زنده در سال • از هزار تا تولد، چند تا به يك سالگي نمي‌رسند؟ • از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است • نشانگر سطح سلامتي نه تنها شيرخواران، بلكه كل جامعه است. • مناسب‌ترين نشانگر شرايط اقتصادي اجتماعي جامعه است • نشانگري حساس براي دسترسی، کاربرد و موثر بودن مراقبتهای بهداشتی خصوصاً مراقبتهاي قبل از تولد هم هست. • بالا بودن این میزان نشاندهنده موارد ذیل است: • نیازهای برآورد نشده بهداشتی • عوامل نامساعد محیطی • شرایط نامناسب اقتصادی، تغذیه، آموزش، بهداشت محیط و مراقبتهای پزشکی

17. Dr Seyyed Alireza Moravveji - MD MPH Community Medicine Specialist

18. Dr Seyyed Alireza Moravveji - MD MPH Community Medicine Specialist

19. نشانگرهاي مرگ و مير(Mortality) • ميزان مرگ كودكان يك تا چهار ساله • تعداد مرگ در کودکان یک تا چهار ساله نسبت به هزار کودک در این سنین در یک سال • در محاسبه آن، تعداد مرگ شیرخواران حذف می‌شود • نشاندهنده وضعیت خدمات بهداشت مادر و كودك، تغذيه مناسب، پوشش ايمن‌سازي و عوامل محيط زیست و سایر عوامل خارجی

20. نشانگرهاي مرگ و مير(Mortality) • ميزان مرگ كودكان زير 5 سال (U5 Mortality Rate) • محاسبه به دو طریق: • مخرج کسر، موالید زنده یک سال باشد • مخرج کسر، کودکان زیر 5 سال باشد • بالا بودن آن نشانه موارد ذیل است: • میزان بالای تولد • میزان بالای مرگ کودکان • کم بودن امید به زندگی

21. با توجه به نمودار ميزان مرگ كودكان زير پنج سال در فاصله سال هاي ١٣٨٦- ١٣٧٢ كاهش چشم گيري داشته است، به طوري كه از ( ٣/ ٤٦ ) در سال ١٣٧٢ به( ٥ / ٢٢ ) در هزار تولد زنده در سال ١٣٨٦ رسيده است. اين ميزان از سال ١٣٧٢ تا ١٣٧٨ روند نزولي منظمي نداشته و پس از هر شيب نزولي، سال بعد آن يك افزايش (شيب صعودي) دارد ، ولي از سال ١٣٧٨ به بعد روند نمودار نزولي است.كاهش ميزان مرگ كودكان زير پنج سال نسبت به مرگ نوزادان از روند بهتري برخوردار بوده و از ٥٠ درصد هم بيشتر كاهش داشته است. اين كاهش چشمگير احتمالاً مي تواند دليلي بر موثر بودن برنامه هاي كشوري سلامت كودكان شامل ايمن سازي، تغذيه با شير مادر وسايربرنامه ها كه هدف آنها پيشگيري از مرگ كودكان در سال هاي اوليه است، باشد. Dr Seyyed Alireza Moravveji - MD MPH Community Medicine Specialist

22. Dr Seyyed Alireza Moravveji - MD MPH Community Medicine Specialist

24. Dr Seyyed Alireza Moravveji - MD MPH Community Medicine Specialist

27. نشانگرهاي مرگ و مير(Mortality) • ميزان مرگ مادران به علل ناشی از بارداری (MMR يا Maternal Mortality Rate) تعداد مرگ دوران بارداريبه ازاي هر 100000 تولد زنده در طي يک دوره مشخص

28. تعريف WHO از مرگ مادري مرگ يک زن در طول دوران بارداري تا 42 روز پس از زايمان، به هر علتي کهبه بارداري مرتبط باشد و يا در اثر بارداري و تغييراتمربوط به آن تسريع شده باشد • پس: تصادف، سقوط، سوختگي و ... مرگ مادري نيست

29. میزان مرگ مادران گویای موارد زیر است: • درجه کفایت مراقبتهای دوره بارداری • بازتابی از اوضاع اقتصادی و اجتماعی • چگونگی مراقبتهای پزشکی در قبل و هنگام زایمان • استفاده موثر یا ناموثر از وسایل تنظیم خانواده • نشانگری حساس برای عدالت و برابری در سلامت است • مرگ در ابتدا و انتهای سنین باروری بیشتر است. • چون ثبت موالید به صورت کاملتر و جامعتری در مقایسه با ثبت موارد مرگ جنین انجام می‌گیرد این میزان تنها بر اساس تعداد موالید زنده (مخرج کسر) صورت می‌گیرد.

32. نشانگرهاي مرگ و مير(Mortality) • اميد به زندگي (Life Expectancy) در بدو تولد: متوسط تعداد سالهايي است كه در صورت ادامه ميزانهاي مرگ اختصاصي سني فعلي (روند فعلی مرگ ومیر جامعه)، كودكان به دنيا آمده عمر خواهند كرد به شدت تحت تأثیر IMR است. محاسبه جداگانه براي هر دو جنس بهترين نشانگر رشد اقتصادي اجتماعي است

35. میزان اختصاصی-علتی مرگ (Cause Specific Death Rate) • تعداد مرگ ناشی از یک علت خاص طی یک سال در یک ناحیه جغرافیایی خاص در 1000 نفر • گویای خطرمرگ از شرایط خاص می‌باشد. • کمک به بیان فرضیه‌هایی در زمینه علل بیماری می‌کند.

36. ميزان مرگ نسبي (Proportional Mortality Rate) -یا نسبت میرایی: تعداد مرگهایی که به علت یک بیماری خاص رخ داده‌اند -اهمیت نسبی یک علت اختصاصی مرگ را در رابطه با کل مرگها در جامعه بیان می‌کند. -نسبتی از زندگیها را که می توان به وسیله ریشه کنی یک علت اختصاصی مرگ نجات داد برآورد می‌کند. -آسان‌ترين راه براي برآورد بار يك بيماري در جامعه -(مثلاً ميزان مرگ نسبتي بيماريهاي واگير: مفيد براي تعيين وسعت مرگهاي قابل پيشگيري با واكسن)

40. ميزان كشندگي (Case Fatality Rate) تعداد افراد تلف شده، در بين تمامي افراد مبتلا به آن بيماري در يك مدت مشخص مي‌باشد در بيشتر موارد براي همه‌‌گيريهاي خاص بيماريهاي حادي كه تمام بيماران در دوره زماني مشخصي تحت نظر قرار مي‌گيرند به كار مي‌رودتا بتوان مرگهاي ناشي از آن بيماري را محاسبه كرد. ميزان كشندگي را نبايد با ميزان مرگ نسبی اشتباه كرد

41. نشانگرهاي ابتلا (Morbidity) • توصیف سلامتی فقط در قالب نشانگرهای مرگ ومیر گمراه کننده خواهد بود. • چراکه بار سنگین برخی بیماریها که مرگ زیادی نمی دهند (روانی-مزمن و ...) مشخص نخواهد شد. • لذا نشانگرهای ابتلا به عنوان مکمل نشانگرهای مرگ برای تعیین وضعیت سلامت یک جامعه به کار می روند. • انواع : • ميزان بروز (Incidence Rate) • شيوع (Prevalence) • میزان غیبت از کار یا مدرسه به خاطر بیماری • مدت بستری در بیمارستان

42. نشانگرهای ناتواني (Disability) • شاخص سولیوان (Sullivan): • امید به زندگی بدون ناتوانی • با کم کردن زمانهای ناتوانی و بستری و عدم امکان فعالیتهای مهم برای فرد از امید به زندگی به دست می آید. • امید به زندگی تطبیق داده شده با سلامت: (HALEياHealth- Adjusted Life Expectancy) امید به زندگی همراه با سلامتی را می سنجد تعداد سالهایی که امید می رود هر نوزاد تا پایان عمر بر اساس میزانهای جاری سلامت و بیماری و مرگ و میر، در سلامت کامل به سر برد.

43. نشانگرهای ناتواني (Disability) • سالهاي زندگي تطبيق داده شده با ناتواني (DALYياDisability Adjusted Life Year) تعداد سالهای سپری شده با ناتوانی یا از دست رفته بر اثر مرگ زودرس را نشان می دهد. يك DALY برابر با يك سال از دست رفته از زندگي سالم است بهترین نشانگر براي تعيين بار بيماري (Burden of Disease) به حساب می آید. بار بیماری= فاصله بین وضعیت سلامت جامعه و وضعیت سلامت مرجع تأثیر مداخلات سلامتی در یک منطقه را نشان می دهد.

45. What are DALYs? • DALYs = Disability Adjusted Life Years • A common measurement unit for morbidity and mortality • Facilitates comparisons of all types of health outcomes

46. بار بیماری: • مجموع عمر از دست رفته در نتیجه مرگ زودرس: YLL • زمان سپری شده توام با ناتوانی و معلولیت در اثر بیماری: YLD • DALY= YLL+YLD

47. مفهومDALYs DALYs = YLL + YLD Disability Years of Year Adjusted Life Lived Life Lost Disability Years Mortality Morbidity

48. A normal life No disability 82,5 years

49. DALYs due to living with disability(Red area measures DALYs. Red + white is a “normal” life) NO DISABILITY 82,5 YEARS

50. DALYs due to early death(Red area measures DALYs. Red + white is a standard life) NO DISABILITY 82,5 YEARS