Kadın tanrı ışığıdır sevgili değil; kadın yaratıcıdır…. Mevlana

1. YAŞAM KALİTESİ AÇISINDAN KADININ EKONOMİK VE TOPLUMSAL KONUMUYrd. Doç. Dr. CANAN ERKAND.E.Ü. Hukuk FakültesiEkonomi Ana Bilim Dalı Başkanı

2. Kadın tanrı ışığıdır sevgili değil; kadın yaratıcıdır…. Mevlana

3. BM Kalkınma Programının en son “İnsani Gelişme Raporu (Human Development Report) 2006” raporuna göre gelişmişlik açısından ilk sırada Norveç, en son Nijer olmak üzere 177 ülke yer almaktadır.

4. İNSANİ GELİŞMİŞLİK ENDEKSİNDE KULLANILAN DEĞİŞKENLER • Doğumda ortalama yaşam beklentisi • Yetişkinler okuma-yazma oranı (15 ve üstü yaş) • İlk, orta ve liselerde ortak okullaşma oranı, • Kişi başı gayrisafı yurtiçi hasıla (satın alma gücü paritesine göre-PPP) • Eğitim indeksi

5. SIRALAMA 3 ANA GRUBA AYRILMIŞTIR Yüksek insani gelişmişlik düzeyi gösteren ülkeler; ilk 63 ülke Orta insani gelişmişlik düzeyi gösteren ülkeler; 63. sıradan 146. sıraya kadar olan Düşük insani gelişmişlik değerine sahip ülkeler; 146’dan 177’ye kadar olanlar

7. YÜKSEK İNSANİ GELİŞMİŞLİK GÖSTEREN ÜLKELER • Yunanistan 24. sırada • Polonya 37. sırada • Uruguay 43. sırada • Bulgaristan 54. sırada • Romanya 60. sırada • Malezya 61. sırada • Mauritus 63. sırada

8. ORTA GELİŞMİŞLİK GÖSTEREN ÜLKELER • Libya 64. sırada • Suudi Arabistan 76. sırada • Çin 81. sırada • Ürdün 86. sırada • Tunus 87. sırada

9. TÜRKİYE BU SIRALAMADA, ORTA DERECEDE İNSANİ GELİŞMİŞLİK DEĞERİNE SAHİP OLAN ÜLKELERİN DE ORTALARINDA 92. SIRADA YER ALMAKTADIR.

10. BM’İN GELİŞTİRDİĞİ CİNSİYETE İLİŞKİN ENDEKSLER BM Kalkınma Programı (UNDP), Ülkeler Genelinde Cinsler arası Eşitsizliğin Boyutlarını Belirleme Amacıyla, Her Yıl 2 Ayrı İndeks Yayınlamaktadır: 1. KADININ TOPLUMSAL KONUMU CİNSİYETE GÖRE İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ (GENDER RELATED DEVELOPMENT INDEX-GDI) 2. KADININ EKONOMİK VE SİYASAL YAŞAMA KATILIMI CİNSiYETLERİN TOPLUMSAL GÜÇLÜLÜK ÖLÇÜTÜ (GENDER EMPOWERMENT MEASURE-GEM)

11. Söz konusu endekslerin en yüksek değeri “1” kabul edilmektedir. • Eşitsizliğin az olduğu ülkeler indeks değeri ortalama 0,9’a uzanırken; • Eşitsizliğin fazla olduğu ülkeler indeks değeri “0”a yaklaşmaktadır. • Örneğin; Norveç’te 0,9 iken; Nijer’de 0,2

12. CİNSİYETE GÖRE İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ(GENDER RELATED DEVELOPMENT INDEX-GDI) 1. Uzun ve sağlıklı bir yaşamın ölçüsü • Ortalama Yaşam Beklentisi 2. Eğitim ve bilginin ölçüsü; • Kadın ve erkek okuma-yazma oranı ve • Kadın ve erkekokullaşmaoranı 3. Refahın ölçüsü • ortalama gelir düzeyi(Satın alma paritesine(PPP) göre, GSYİH • Kazanılan gelir içinde Kadın ve Erkeğin % Payı

14. Ortalama yaşam beklentisi Türkiye (Kadın 71.3, erkek 66.6) Norveç (Kadın 82, erkek 77.1) • Okuma yazma oranı Türkiye’de kadın, 15 yaş üstü % 79.6, 15-24 yaş %93.3 (bu değerler erkeklere göre %84 ve %95 oranlarına karşılık geliyor) • Okullaşma oranı Türkiye (kadın %63, erkek %75) Norveç (kadın %105, erkek % 96) • Ortalama gelir düzeyi Türkiye (kadın 4bin Dolar, erkek 11. 400 Dolar) Norveç (kadın 33 bin Dolar, erkek 44 bin Dolar)

16. CİNSİYETLERİN TOPLUMSAL GÜÇLÜLÜK ÖLÇÜTÜ(Gender Empowerment Measure-GEM) 1.Siyasal Katılım(Parlamentodaki Kadın Milletvekili Sayısı) 2. Yönetici Pozisyonunda Olan Kadın Yüzdesi 3.Mesleki ve Teknik İşgücü İçerisinde Kadın İşgücünün Oranı 4.Toplam Kazanılmış Gelir İçerisinde Erkeğin Kazancına Oranla Kadına Düşen Pay

18. CİNSİYETLERİN KATILIM İNDEKSİ (GEM)

19. Türkiye’de • İnsani gelişmişlik sıralamasında 0.757 indeks değeriyle 92. sıradayken • Cinsiyetlere göre gelişmişlik sıralamasında 0.745 indeks değeriyle 71. sırada yer almaktadır. • Cinsiyetlerin toplumsal güçlülük ölçütüne göre 0.289 indeks değeriyle 72. sırada yer almaktadır. (Türkiye’nin insani gelişmişlikteki düşük değeri benzer ülkelere göre yaşam süresi, okur yazar oranı ve okullaşma oranlarının düşüklüğünden kaynaklanmaktadır)

21. POLİTİK YAŞAMA KATILIM

22. Guinea-Bissau’da seçme ve seçilme hakkı 1977’de gerçekleşmiştir. Ancak bugün hükümette kadın bakanların oranı 1990’da %20 ve 2006’da %14’tür. TÜRKİYE’DE İSE BU ORAN %4.4’tür.

23. KADININ YAŞAM KALİTESİNİN ARTTIRILMASI AÇISINDAN ÖNCELİKLİ SORUN ALANLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ • Geleneksel düşünce yapısı ve eğitim • Sağlık • Çalışma yaşamı ve sosyal güvenlik • Şiddet • Siyasal katılım

24. SORUNLAR Aile ve okulda geçmişi ve geleneği tekrar eden eğitim sistemi ve kültür yaşamının, yanlış cinsiyet rol modellerini geleceğe taşıması Kız çocukları ve kadınlara aile ve sosyal yaşamda özgür bir birey değil, “gelin, ana, evinin kadını” değer yüklenmesi Özgürlük ve özgüven eksikliği ÇÖZÜMLER Gelenekçi yapının kırılarak eşitlikçi bakış açısını destekleyici küresel düşücenin yerleştirilmesi Kız çocukları bağımsız bireyler olmaları için özendirilmelidir. Aileden başlayarak eşitlikçi bir zihniyet dönüşümünün gerçekleştirilmelidir. Geleneksel düşünce yapısı ve eğitim

25. Cinsiyete dayalı işbölümü sonucu çocuk, yaşlı bakımı, ev işlerinde kadının birincil sorumlu sayılması Geleneğin erkeği üstün sayması nedeniyle kadının kamusal alana çıkamaması ve kazancının ek gelir kabul edilmesi Yasalardaki eşitliğe yönelik hükümlerin gereği gibi uygulanmaması Cinsiyete dayalı iş bölümü anlayışının terkedilmesi sağlanmalıdır Kadının kamusal alana çıkabilmesi için geleneksel kalıplar yeniden gözden geçirilmelidir Anayasa’daki kadın erkek eşitliğine ilişkin madde yaşama geçirilmelidir.

26. Ekonomik olanaksızlıklar öne sürülerek kız çocuk yerine erkek çocuğun okula gitmesi tercih edilmektedir Kız çocuklarının insiyatif kullanma ve liderlik konularında yetiştirilmemesi, girişimciliğe özendirilip desteklenmemesi Ders kitaplarında cinsiyet ayrımını vurgulayan söylemin benimsenmesi Okullarda verilen eğitimin toplumsal cinsiyet eşitliği bakış açısıyla yeniden düzenlenmes Kreşlerde kız ve erkek çocuklarına farklı oyuncaklar verilmeli Bilgi toplumunun gereği yaşam boyu eğitim gerçekleştirilmeli Kız çocukları sadece sosyal alanlara yönelik bölümlere değil teknik alanlara yönelik bölümlere de yönlendirilmeli

27. ATASÖZLERİ VE DEYİMLERDE KADININ OLUMSUZLANMASI

28. Bazı atasözleri ve deyimlerde kadın olumlanmıştır. Ancak genellikle bunlar onun uslu olmasına, ya da anlığına yöneliktir: • Ana hakkı ödenmez • Ana yiğidin kalkanıdır • Ananın bastığı kuzu incinmez • Ana gibi yar, Bağdat gibi diyar olmaz kadını güçlü gösteren bir iki atasözü de mevcuttur: • Kadın erkeğin eşi, evin güneşidir • Erkek aslan dişisinden kuvvet alır

29. Çoğu atasözünde kadın olumsuzlanır • İtte vefa olur, avratta vefa olmaz • Kadın şerri şeytan şerrine eşittir • Kadın kısmının saçı uzun olur aklı kısa • Karının bir aklı, erkeğin dokuz aklı vardır • Er kocarsa koç olur, karı kocarsa hiç olur • Kadının yüzünün karası, erkeğin elinin kınası • Kadının sırtından sopayı karnından sıpayı eksik etmeyeceksin

30. Kadın kaşık düşmanıdır • Evi ev eden kadındır • Kadın erkeğini vezir de eder rezil de • Avrat üç türlüdür: Birisi er avradı, birisi ev avradı, birisi de zallanzort • Bazı avrat var, arpa unundan aş eder; bazı avrat var, gan gurudan; bazı avrat var çul çürüden

31. ATASÖZLERİYLE DİĞER TOPLUMLARIN KADINA BAKIŞI İtalyan Atasözleri: Kadınlar, eşekler ve fındıklar için insafsız bir el gerek Alman Atasözleri: Kadınların şekli melek, kalbi yılan, Kafası eşek gibidir Rus Atasözleri: Köpek kadından iyidir, hiç değilse efendisine havlamaz Kadını ruhun gibi sev, kürk palton gibi sopala Japon Atasözleri: Evliliğinin iyi yürümesini istiyorsan evlendiğin gece karını döv

32. KADININ İŞGÜCÜNE KATILAMAMA NEDENLERİ Yasalardaki eşitlikçi hükümlere rağmen kadın işgücüne yeterli oranda ulaşamamaktadır. Bunun nedenleri ise: • Geleneksel ön yargılar (ataerkil zihniyet) • Eğitim düzeyinin düşüklüğü (eğitim sistemi) • Yeni istihdam alanlarının açılamaması (ekonomik ve yapısal sorunlar) vb.

33. Kadının işgücüne katılımının ikincil görülmesi • Kadının çalışmasının erkeğin iznine tabi olması (yasada kaldırılmış olmasına rağmen) • İstihdam edilebilirliği sağlayacak eğitim, bilgi ve beceriden yoksun olması.

34. SORUNLAR Eğitim ve kariyer seçenekleri konusunda aile ve öğrencilerin yeterli bilgiye sahip olmaması Birçok kadının sağlık, sosyal hizmetler, eğitim, temizlik, tekstil, perakende sektörlerinde istihdamı Erkekle eşit iş yapsa dahi eşit ücret alamaması ÇÖZÜMLER Bilgilendirici rehberlik kurumu güçlendirilmeli Farklı işler görmesini ve karar vermesini sağlayıcı iş yeri gereçleri, teşvik ve destek programları oluşturulmalı Kadınların az olduğu yerlerde erkek, erkeklerin az olduğu yerlerde kadınların çalışması teşvik edilmeli Dönüşüm işbirliği ile işyerindeki kadın-erkek dengesi sağlanmalı(SSK, özel sektör, medya ile dönüşüm projeleri gerçekleştirilmeli) İŞ PİYASASINDA GELENEKSEL TOPLUMSAL CİNSİYET ROL MODELİNE KARŞI MÜCADELE

35. SORUNLAR Kadınların çoğu tarım işçisi ve ücretsiz aile işsidir; kayıt dışı olması nedeniyle gelir ve sosyal güvenceden yoksundur. Kayıt dışılığın nedeni ise yüksek vergi oranları, sigorta primleri ve mali af yasalarıdır. 2002 yılı öncesi mal ortaklığı rejiminin olmaması ve boşanma halinde kadının yoksullaşması ÇÖZÜMLER Ev kadınlarının sosyal güvenceye kavuşmasını sağlayacak yasal düzenlemenin yapılması 4722 Nolu Yasa’nın mal rejimlerine yönelik 10. maddesinin 2002’den önce evlenenleri de kapsayacak şekilde genişletilmesi Sendikalar çalışan kadının yasal hakları konusunda danışmanlık vermelidirler Çalışma Yaşamı ve Sosyal Güvenlik

37. Türkiye’de çalışan kadının çalışan erkeğe oranı %36 Kadın Erkek • Tarım %56 %24 • Sanayi %16 %28 • Hizmetler %29 %48

38. Kadının ekonomik faaliyetlere katılımı • Türkiye %27.8 • Norveç %63.1 • İzlanda %71 ev işlerine katılım KadınErkek Türkiye %67 %33 Norveç %43 %57

39. Sağlık programlarında kadın boyutu ihmal edilmektedir. Hamilelik sonucu anne ve bebek ölümleri hala fazladır Aile planlanması yeterli ölçüde yapılamamaktadır Kadın biyolojisinden kaynaklı sorunlar konusunda bilinçsizdir Cinsellik eğitimi okullarda gereği gibi verilememektedir Çalışan kadın iş yerinde sağlık riskiyle karşıkarşıyadır Sağlık sorunlarıyla ilgili bilinçlendirme kampanyaları yapılmalıdır Aile planlanması eğitimleri verilmelidir Üreme sağlığı ve kadının ergenlik dönemi değişimleriyle ilgili farkındalık yaratılmalıdır İşyeri hekim ve hemşirelerinin eğitimleri sürekli güncellenmelidir Kadın ve sağlık sorunu

40. SORUNLAR Geleneksel rol modellerinin geleceğe taşınması Şiddet kültürünün oluşması Cinsiyet rol modellerinin itirazsız kabul görmesine neden olmak Popüler kültürün oluşturduğu değerlere yönelik programlar yapmak ve bunun yaşamın her alanını etkilemesi ÇÖZÜMLER Cinsiyet ayrımcılığına karşı mücadelede işlevsel hale getirilmeli Sağlıklı çözüm yolları öneren programlar geliştirilmeli Cinsiyet ayrımcılığına karşı duyarsız yayın politikaları olan kanallara finansal ve sosyal yaptırımlar uygulanmalı MEDYADA CİNSİYET AYRIMCILIĞINA KARŞI MÜCADELE

41. SORUNLAR Yayın programlarını etik değerlerden çok piyasa değerlerinin belirlemesi Cinsiyet düşmanlığı konusunda farkındalık yaratan programların ailelerin birlikte izlediği saatlerde yayınlanması Çocuk programlarında ve reklam kuşaklarında cinsiyet ayrımı yapılması ÇÖZÜMLER Özdenetim birimleri kurarak etik değerler yerleştirilmelidir. Özdenetimin işlemediği durumlarda devreye girerek yasama ve yürütme organları işletilmelidir. Kadının toplumsal dönüşümünü sağlayan bilgilendirici programların izlenebilirliği yüksek zamanlarda gösterilmesi MEDYADA CİNSİYET AYRIMCILIĞINA KARŞI MÜCADELE

42. SORUNLAR Kadına yönelik karşı şiddet, başka toplumlarda da yaygın bir olgudur. Kadının bedeninin, toplumsal denetim odağı olması, namus ve töre cinayetleri, tecavüzler, üreme haklarına müdahale, örtünmeye zorlanarak tecrit edilmesi, ev içi şiddetin yaygınlığı 4320 Sayılı Ailelerin Şiddete Karşı Korunması Yasası ve yeni düzenlemelerin toplum ve güvenlik güçleri tarafından tanınmaması ÇÖZÜMLER Cinsiyet eşitliği bilinci yerleştirilmelidir. kamu görevlilerinin kadına yardımcı olmaları sağlanmalıdır. Şiddet sadece fiziksel algılanmamalı, ekonomik ve psikolojik boyutlarıyla da ele alınmalıdır. Kadının rehabilitasyonunu sağlayan yasal ve kurumsal altyapı oluşturulmalıdır. ulusal ve uluslararası düzeyde kadın bedeni üzerinde odaklanan bireysel ve toplumsal çatışmalar,hesaplaşmalar ve baskılar en ağır şekilde cezalandırılmalıdır. Kadına karşı şiddet

43. SORUNLAR Kadının siyasette eşit temsilini sağlayacak; Aile parti desteğinin olmaması Politik yaşamın erkek niteliği Ataerkil zihniyetin ve kültürel geleneklerin hakimiyeti Finansal destek yokluğu ÇÖZÜMLER Siyasi liderlerin bilinçlendirilmesi Kadınların siyasal katılımlarının finanse edilmesi Pozitif ayrımcılık uygulamalarının yaşama geçirilmesi Genel ve yerel seçimlerde en az 1/3’lük kota uygulanması Kadının siyasete eşit katılımı

44. SORUNLAR Seçim sisteminin niteliği Siyasal partilerin toplumsal cinsiyet eşitliğine gerekli önemi vermemesi Cinsiyet eşitliği hükümlerini yaşama geçirecek siyasi irade eksikliği ÇÖZÜMLER Kamu ve özel sektör kuruluşlarında 1/3 lük kota uygulanması Listelerin fermuar sistemine göre hazırlanması Seçim sisteminde yapılacak düzenlemeler BM Kadınların Siyasal Haklarına İlişkin Sözleşme’nin yaşama geçirilmesi Kadının siyasete eşit katılımı

45. RAKAMLARLA KADINLAR Yoksulluk Yoksulluk toplumsal cinsiyet adaletsizliğiyle doğrudan bağlantılı ve dünyadaki yoksulların yaklaşık %70'i kadın! • 2005 yılı rakamlarına göre dünya nüfusunun beşte biri, yani 1,5 milyar insanın yoksulluk sınırında olduğu belirtiliyor, bu rakamın yüzde 70’ini ise kadınlar oluşturuyor.

46. sağlık • Afrikadaki bir kadının, gebelik komplikasyonları nedeniyle ölme riski, batı avrupadaki bir kadına göre 180 kez daha fazla. • ABD'de 20 yaş altındaki AIDS hastalarının %90'ı kadınlar. • 700 milyon kadın yeterli su ve yemeğe sahip değil, ·

47. eğitim • Özellikle kırsal bölgelerdeki kadınlar, dünyanın okur-yazar olmayan yetişkin nüfusunun üçte ikisini oluşturuyor. • 85 milyon kız çocuğunun eğitim olanağı yok, · •  Dünya genelinde okuma yazma bilmeyen yetişkinlerin yüzde 67’si kadın

48. çalışma • Küresel üretimin yüzde 66’sı kadınlar tarafından gerçekleştiriliyor. Bu üretimden kadınlara düşen pay ise sadece yüzde 10. • Uluslararası Af Örgütü’nün 2004’te hazırladığı rapora göre kadınlar erkeklere göre yüzde 20-yüzde 50 daha az maaş alıyor. • Gelişmekte olan ülkelerde – 140 milyonu erkek, 110 milyonu kız olmak üzere – 250 milyon çocuk işçi vardır.

49. çalışma • Dünyadaki işlerin yüzde 60’ını yapan kadınlar, toplam gelirin yüzde 10’una; dünya üzerindeki mal varlığının ise yüzde 1’ine sahipler • Avrupalı kadınlar kendi cinsiyetlerine özgü olarak tanımlanan iş alanlarında yoğunlaşıyor. Bazı ülkelerde yarı süreli işlerde çalışan kadın oranları erkeklere göre çok yüksek. • Şirketlerde yönetici düzeyde yalnızca 32, yönetim kurullarında yüzde 10 ve en üst düzeyde ('CEO') yüzde 3 oranlarında kadın var. • Akademik dünya ve Ar-Ge alanında doktoralı kadın sayısı yüzde 43, fakat profesör kadın oranı yüzde 15.

50. siyaset • Birçok gelişmiş ülkede, parlamentolardaki kadın vekil oranı %15.6 • 1900’de bir çok ülkede evrensel seçme seçilme hakkı yoktu. Bugün neredeyse tüm ülkelerde var. • Kadınlar dünyada parlamentolarda takriben %14 oranında temsil edilmektedirler.