Rozwój płodu

1. Rozwój płodu Jacek Rudnicki

2. W jajowodzie dochodzi do zapłodnienia, czyli połączenia komórki jajowej z plemnikiem • Powstała zygota wędruje wzdłuż jajowodu do macicy, dzieląc się na coraz więcej komórek • Trzeciego dnia jest ich dziewięć, czwartego – 16, a siódmego – ok. 100. Między czwartym a siódmym dniem to skupisko komórek (blastocysta) zagnieżdża się w błonie śluzowej ściany macicy 1. tydzień ciąży

3. Zygota

5. Zarodek składa się już z kilkuset komórek. Układają się one w trzy tzw. listki zarodkowe, z których powstaną różne narządy dziecka • Z jednego listka rozwinie się układ nerwowy z mózgiem oraz skóra i włosy, z drugiego – układ pokarmowy, wątroba, trzustka, tarczyca; z trzeciego – szkielet, tkanka łączna, układ krwionośny, moczowo-płciowy i mięśnie • Wnętrze blastocysty wypełnia się płynem owodniowym, tworzy się łożysko. Zarodek ma 0,5–1 mm, jest szarawy i półprzezroczysty 2. tydzień ciąży

7. 17. lub 18. dnia po zapłodnieniu krążek komórek, którym był dotąd zarodek, zwija się, przybierając podłużny kształt przyszłego dziecka • Zamyka się cewa nerwowa, łącząca mózg z rdzeniem kręgowym. Długość zarodka wynosi ok. 1,2 mm. 3. tydzień ciąży

8. Zaczyna formować się serce – najpierw jest tylko pojedynczą małą rurką, zgiętą w kształcie litery S, ale w 22. dniu zaznaczają się w nim komory, które zaczynają się kurczyć • Mózg dzieli się na przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie. Po obu stronach głowy powstają zalążki oczu i uszu. Embrion przypomina kijankę – ma zwinięty tułów i ogonek. Jego długość to 3–4 mm 4. tydzień ciąży

9. Płód bardzo szybko rośnie – na początku tego tygodnia ma 4–5 mm, a pod koniec 11–14 mm (od czubka głowy do pupy, czyli bez nóg – tak liczy się długość płodu do końca ciąży) • Pojawiają się zawiązki kończyn (najpierw ramion, a później nóg), które wyglądają jak króciutkie płetwy • Dziecko ma już własny krwiobieg, w którym zaczyna krążyć krew. 5. tydzień ciąży

10. W obrębie zawiązków kończyn pojawiają się płytki dłoniowe, z których rozwiną się palce rąk i stóp • Serce zaczyna dzielić się na lewą i prawą komorę • Pojawiają się oskrzela – pierwotne drogi oddechowe • Powstają jelita, zaczyna działać trzustka • Na twarzy pojawiają się zaczątki nosa, oczu i ust 6. tydzień ciąży

11. Wyraźnie wydłużył się tułów i kończyny. Dłonie i stopy mają już palce (na razie połączone błoną) • Głowa staje się bardziej wyprostowana, zaczyna być widoczna szyja • Funkcjonują nerki, wątroba, układ pokarmowy i krwionośny • Całkowicie ukształtowany jest kościec, zbudowany początkowo z chrząstki • Różnicują się narządy rozrodcze – u chłopca pojawiają się zawiązki członka i jąder, a u dziewczynki – jajniki, ale nie można tego jeszcze zobaczyć podczas standardowego badania USG 8. tydzień ciąży7. tydzień ciąży

12. Gdy od zapłodnienia mija osiem tygodni, rozwinięta jest już większość układów i narządów • Embrion zaczyna przypominać człowieka – od tego momentu nazywamy go płodem • Mniejsze jest odtąd ryzyko wad wrodzonych, bo większość z nich powstaje do końca 8. tygodnia życia płodowego. Płód liczy już 3–4 cm (plus nóżki) i waży 5 g • Niektórzy badacze zanotowali w tym okresie pierwsze nieskoordynowane ruchy kończyn! Embrion staje się płodem

13. Na palcach dłoni zaczęły pojawiać się zawiązki paznokci, a pod zrośniętymi powiekami – tęczówki • Serce jest już w pełni ukształtowane. Powstały wszystkie narządy wewnętrzne, odtąd będą tylko rosnąć i dojrzewać • Oczy, które początkowo były po obu stronach głowy, przesuwają się do przodu. Są już powieki, ale pozostaną zamknięte aż do 25. tygodnia życia płodowego 9. tydzień ciąży

14. Dziecko ma 5–6 cm długości i waży 8–10 g • Jego skóra zaróżowiła się, choć nadal jest tak cienka, że prześwitują przez nią naczynia krwionośne • Pojawiły się w niej zawiązki cebulek włosowych. Szkielet chrzęstny zaczyna być zastępowany kostnym • Przysadka mózgowa wytwarza hormony. Dziecko spontanicznie porusza kończynami (mama tego jeszcze nie czuje), umie otwierać i zamykać usta, uśmiechać się, marszczyć czoło i ssać kciuk 10. tydzień ciąży

15. Płód bardzo szybko rośnie – ma ok. 10 cm wzrostu i waży ok. 50 g • Od tej pory przyrost dotyczyć będzie głównie tułowia, a nie głowy, dzięki czemu zmniejszają się dysproporcje między wymiarami głowy a resztą ciała • Całe jego ciało zaczyna pokrywać się mięciutkim meszkiem (lanugo), który pełni funkcję regulatora temperatury • Zaczyna pracować układ nerwowy. Ruchy stają się bardziej płynne, szyja podtrzymuje główkę, którą dziecko może obracać w górę i w dół (ale nie na boki) • W uchu środkowym rozwija się aparat słuchowy. 12. tydzień ciąży

16. Dziecko ma całkowicie ukształtowane ręce i nóżki – kości, mięśnie i sprawne stawy • Porusza rękami i nogami, zgina dłonie w nadgarstkach, ręce w łokciach i ramionach, a nogi w kolanach. Może wyciągać nogi, kopać nimi, obracać się z boku na bok, a nawet robić salta • Ruchy zaczyna odczuwać mama lub zacznie je odczuwać wkrótce 15. tydzień ciąży

17. Dziecko zaczyna słyszeć – lubi dźwięki spokojne i łagodne, na głośne hałasy może zaś reagować lękiem • Ma na palcach własne i niepowtarzalne linie papilarne • Czasami miewa też czkawkę – ćwiczy w ten sposób przeponę i przygotowuje mięśnie do oddychania • Jego skórę pokrywa maź płodowa • W okolicach górnej wargi i brwi zaczynają wyrastać pierwsze stałe włosy • Zwinięty w kłębek mierzy 12–14 cm, a wyprostowany (z nóżkami) – 25 cm. Waży 150 g 17. tydzień ciąży

18. Minął półmetek ciąży – wzrost • Dziecko zaczęło regulować sobie rytm dnia • Między komórkami nerwowymi w jego mózgu tworzą się skomplikowane połączenia, niezbędne do zapamiętywania i myślenia, rozwijają się też komórki nerwowe odpowiadające za pracę poszczególnych zmysłów • Na języku tworzą się kubki smakowe • U chłopca jądra zaczynają schodzić z miednicy do moszny, produkują już prymitywne plemniki • Z wyglądu dziecko coraz bardziej przypomina noworodka. Zwinięte w kłębek mierzy 18–20 cm, a po wyprostowaniu nóżek – 30 cm. Waży 300 g. 20. tydzień ciąży

19. Organizm dziecka zaczyna produkować białe krwinki, zwalczające infekcje • Zaczynają dojrzewać płuca – ich komórki wytwarzają surfaktant, czyli substancję, która chroni przed zlepianiem się pęcherzyków płucnych • Dziecko ćwiczy oddychanie, wciągając do płuc płyn owodniowy • Gdyby z jakichś powodów urodził się już teraz, miałby 20 proc. szans na przeżycie 22. tydzień ciąży

20. Dziecko płodowe W brzuchu jest płodem, jeżeli się urodzi jest dzieckiem

22. Dziecko wypełnia całą jamę macicy, a jego twarz i ciało wyglądają prawie jak u noworodka. Na twarzy wyraźnie widać w pełni rozwinięte rzęsy i brwi, włosy są coraz dłuższe • Na języku i w ustach są już całkowicie ukształtowane kubki smakowe • Zrośnięte dotąd powieki zaczynają się otwierać, formuje się także siatkówka – dzięki temu dziecko będzie mogło widzieć • Badania aktywności mózgowej dowodzą, że w tym okresie malec odbiera już bodźce dotykowe • Mierzy 23 cm (plus nóżki), waży ok. 900 g. 25. tydzień ciąży

23. Orientacja przestrzenna To umiejętność potrzebna do siedzenia, chodzenia oraz podziwiania rzeźb Degasa

25. Dziecku w macicy robi się ciasno • Przyjmuje pozycję embrionalną, a czasami ustawia się już głową w dół • Mózg rozwija się tak szybko, że kości czaszki są wypychane ku przodowi. Powierzchnia mózgu dotąd była płaska – od tego tygodnia zaczynają się na niej formować charakterystyczne fałdy i bruzdy 26. tydzień ciąży

26. Oczy poruszają się w oczodołach, stają się wrażliwe na światło – przy jego dużej dawce dziecko może zobaczyć jaśniejsze plamy i smugi • Potrafi nawet zauważyć różnicę między światłem słonecznym a sztucznym oświetleniem! • Wskutek wypełniania się tkanki podskórnej tłuszczem ciało dziecka nabiera krągłości. Waży ono ok. 1250 gramów, a całe ciało ma długość 37 cm 27. tydzień ciąży

27. Dziecko ćwiczy otwieranie i zamykanie oczu – często są one otwarte w dzień i zamknięte w porze snu • Pojawiają się tęczówki, ale nie mają one jeszcze ostatecznej barwy – ustali się ona dopiero 6–9 miesięcy po urodzeniu • W szybkim tempie nadal rozwija się mózg 29. tydzień ciąży

28. Funkcjonują już wszystkie zmysły dziecka • Opanowuje ono także nową umiejętność – obracania główką na boki. Kontynuowane przez malca „ćwiczenia oddechowe” (czyli oddychanie bez powietrza, którego miejsce w płucach zajmuje na razie płyn owodniowy) stale wzmacniają płuca • Dziecko mierzy ok. 30 cm (plus nóżki) i waży 1800 g. 30. tydzień ciąży

29. Integracja sensoryczna Od tego momentu w rozwoju dziecka ma sens dosłowny

30. Pod skórą nadal gromadzi się tłuszcz, powodując zmianę jej zabarwienia z czerwonej na różową • Dziecku jest ciasno, więc jego ruchy są znacznie powolniejsze – malec bardziej przetacza się na boki niż kopie pod żebra • Rozwija własny układ immunologiczny, który pomaga w zwalczeniu lżejszych infekcji 32. tydzień ciąży

31. Centralny układ nerwowy jest już dojrzały, prawie w pełni rozwinięte są też płuca i układ trawienny • Macica krępuje swobodne ruchy dziecka, któremu jest już bardzo ciasno. Meszek, który pokrywał jego ciało, zanika. Malec połyka go wraz z wodami płodowymi – to z tego meszku i z połykanego złuszczonego naskórka powstaje smółka, czyli pierwsza kupka dziecka po narodzinach 34. tydzień ciąży

32. Ciąża jest już oficjalnie donoszona – dziecko dojrzało do porodu, który może nastąpić w każdej chwili • Łożysko pracuje coraz mniej sprawnie, tworzą się w nim skrzepy i bryłki wapnia 36. tydzień ciąży

33. Późny wcześniak Nie jest jeszcze całkowicie dojrzały i możliwych jest wiele powikłań po porodzie jak TTHN

34. Dziecko, w pełni ukształtowane i uzbrojone w ponad 70 reakcji odruchowych, jest gotowe do wyjścia na świat • Średnio noworodek ma około 50 cm wzrostu i waży blisko 3,5 kg 38. tydzień ciąży

35. >42 tygodnia ciąży Ciąża przenoszona powinna być zakończona. Nic już nie można uzyskać a wszystko stracić jak w przypadku odklejenia łożyska skutkującego encefalopatią niedotlenieniowo niedokrwienną

36. HIE hypoxicishemicencephalopathy Konsekwencje HIE dla rozwoju narządów zmysłów mogą być krańcowo złe, aż do całkowitego uszkodzenia

37. Rozwój narządów zmysłów

38. Jako pierwszy rozwija się zmysł dotyku: już w 8. tygodniu od poczęcia, kiedy coraz lepiej zaczyna dojrzewać układ nerwowy • Początkowo wrażliwe na dotyk są tylko usta, potem policzki i czoło • Wraz z rozwojem układu nerwowego i pojawianiem się coraz większej liczby receptorów czuciowych na doznania dotykowe reagują coraz większe partie ciała, a w 14. tygodniu wrażliwe jest całe ciało dziecka oprócz pleców i czubka głowy. Rozwój płodu: dotyk

39. Gdy płód ma 19 tygodni, stopień rozwoju mózgu i włókien nerwowych umożliwia naukę przez dotyk – malec zaczyna poznawać swoją twarz, dotykając ją dłońmi • Ważnymi organami, dzięki którym przewodzone są bodźce dotyku, są usta i język, wyposażone w setki wrażliwych receptorów • Skłonność do poznawania świata ustami pozostanie dziecku na dłużej: półroczny malec, wkładając do buzi nieznane przedmioty, nie bada – jak mogłoby się nam wydawać – ich smaku, ale kształt, wielkość, konsystencję. I w ten sposób wyobraża sobie, jak one wyglądają. Ssanie to doskonały sposób na poznawanie obiektów. Nie ma ich wiele – w brzuchu ssie głównie własny kciuk, poznając jego kształt i czując dotyk swojej skóry. Dotyk

40. W 10. tygodniu ciąży zaczynają się tworzyć usta i nozdrza dziecka, a już 2 tygodnie później potrafi ono połykać. A co połyka? Oczywiście płyn owodniowy. Połykanie płynu to przede wszystkim trening dla układu pokarmowego i wydalniczego, ale nie tylko • Według badaczy jest to również sposób na poznawanie przez dziecko smaków i zapachów, bo płyn owodniowy ma smak i zapach zjadanych przez matkę pokarmów • Kubki smakowe na języku tworzą się w 21. tygodniu ciąży – odtąd dziecko wyraźnie rozróżnia smaki i wyraźnie preferuje to, co słodkie. Zauważono bowiem, że gdy do płynu owodniowego wprowadzi się gorzką ciecz, malec połyka go znacznie rzadziej (a nawet podobno się krzywi!), a gdy doda się ciecz słodką, to częstość połykania się zwiększa – dziecko pije więcej płynu, bo słodki mu bardziej smakuje Rozwój płodu: smak

41. W tym samym czasie gdy powstają kubki smakowe, otwierają się też zrośnięte dotąd nozdrza i zaczynają działać receptory węchu. Kiedy więc jesz potrawę o bardzo wyrazistym smaku, np. z czosnkiem, twoje dziecko odczuwa jej smak i zapach kilkoma drogami • Po pierwsze, czosnek dociera do dziecka za pośrednictwem twojej krwi – pobudzone zostają wtedy receptory węchu w nosie malca. Po drugie, ostry smak i zapach przedostaje się bezpośrednio do płynu owodniowego, a dziecko poznaje je, wdychając i połykając płyn. I wreszcie, kiedy wydali go wraz z oddaniem moczu, płyn owodniowy znów będzie miał specyficzny smak i ponownie zostanie połknięty, „przypominając się” dziecku jeszcze raz, uczy się i zapamiętujr • A zatem warto wiedzieć, że ostry, silny smak i zapach potrawy tobie towarzyszą najwyżej przez kilka godzin, a twoje dziecko może je odczuwać nawet przez 24 godziny i dłużej! Ale te ćwiczenia z powonienia nie idą na marne – węch to obok słuchu najlepiej rozwinięty zmysł u noworodka: to właśnie głównie po zapachu bardzo szybko zaczyna on rozpoznawać swoją mamę Węch

42. W tym tygodniu licząc od zapłodnienia powstaje narząd Cortiego czyli właściwy narząd słuchu i dziecko może już usłyszeć to, co dzieje się w otoczeniu mamy • Nie lubi ostrych dźwięków, krzyków i nerwowego głosy. Reaguje na nie nagłym ruchem całego ciała i przyspieszonym biciem serca. Uspokaja się przy łagodnej muzyce • Kojąco wpływa na niego także spokojny głos mamy • Kiedy malec się urodzi będzie go dobrze pamiętał. Podobnie jak bicie maminego serca. Słuch w15 tygodniu

43. To najlepiej zbadany przez naukowców zmysł nienarodzonego dziecka. Jeszcze w latach 80. podręczniki pediatrii podawały, że płód i noworodek nie słyszą. Tymczasem dziś badacze uważają, że dziecko może odbierać bodźce dźwiękowe już w 16., a nawet w 14. tygodniu ciąży • Jest to o tyle zdumiewające, że aparat słuchowy i ośrodek słuchu w mózgu wykształcają się w pełni dopiero w 24. tygodniu. Jednak naukowcy twierdzą, że na początku malec odbiera dźwięki przez skórę – płyn owodniowy przewodzi fale dźwiękowe, które są odbierane przez odpowiednie receptory na skórze. Rozwój płodu: słuch

44. Przede wszystkim to, co jest najbliżej – bicie twojego serca, przepływ krwi w naczyniach krwionośnych, odgłosy dobiegające z jelit i żołądka. Słyszy też dźwięki spoza twojego ciała – głosy, muzykę, hałas – ale gorzej, bo wytwarzane przez nie fale dźwiękowe są odbijane lub wytłumiane przez twoją skórę i ubranie • Ulubionym zaś dźwiękiem jest twój głos, który słyszy on na dwa sposoby – fale dźwiękowe z twoich ust docierają do niego przez powietrze, a poza tym drgania przechodzące przez twoje ciało, gdy mówisz, skutecznie przenoszą twój głos do uszu dziecka • Płód reaguje na dźwięki zmianą aktywności ruchowej i czynności serca. Gdy słyszy dźwięki głośne i gwałtowne, częstość skurczów serca zwiększa się, a gdy łagodne – maleje • Badacze wyciągają stąd wniosek, że hałaśliwe odgłosy wywołują u płodu stres i reakcję obronną – przyspieszone bicie serca oznacza lęk i chęć ucieczki Co dziecko słyszy?

45. Kangurowanie Jest jednym ze sposobów stymulacji sensorów

46. Masaż Schantali Jest jednym ze sposobów stymulowania sensorów

47. Muzykoterapia Wokalizacja matki karmiącej dziecko ma istotne znaczenie dla jego rozwoju (E.Górna)

48. Wady płodu

49. Badanie USG genetyczne jest wykonywane pomiędzy 11 a 21 tygodniem ciąży jako badanie w kierunku zespołu Downa, innych aberracji chromosomowych oraz wielu chorób uwarunkowanych genetycznie i wad rozwojowych płodu • Składa się z oceny wielu ultrasonograficznych parametrów płodu. Jest ono odpowiednie dla pacjentek w każdym wieku • Z pomocą badania USG genetycznego można wykryć ok. 80% przypadków zespołu Downa u płodu, ponad 90% przypadków zespołu Edwardsa i zesp. Patau oraz wiele innych zespołów genetycznych oraz wad wrodzonych Badanie USG genetyczne

50. Dokonuje oceny ryzyka choroby płodu na podstawie oceny kilkudziesięciu parametrów. (Np. grubość fałdu potylicznego, długość kości ramiennej, wymiar przednio-tylny miedniczki nerkowej, kształt i długość kości nosowej, małżowiny usznej, szerokość nosa, echogenność jelita, wsierdzia i nici ścięgnistych i wiele innych) • Jeżeli ryzyko choroby płodu obliczone w oparciu o te parametry jest podwyższone, kobiecie ciężarnej proponuje się dodatkowe badania, np. amniopunkcję, która w 100% wyklucza, lub potwierdza aberrację chromosomową płodu • Istnieje oprogramowanie komputerowe wspomagające interpretację wyniku badania USG genetycznego, co ma zwłaszcza znaczenie w wypadku wcześniejszego nieprawidłowego wyniku testu potrójnego/PAPP-A Lekarz wykonujący badanie USG genetyczne