570 likes | 742 Views
ÑAU BUÏNG CAÁP. MUÏC TIEÂU. 1. Hieåu ñöôïc cô cheá beänh sinh cuûa côn ñau buïng caáp (ÑBC) 2. Trình baøy caùch khaùm laâm saøng côn ÑBC 3.Trình baøy caùc XN CLS cuûa HC ÑBC 4. Neâu ñöôïc nguyeân nhaân thöôøng gaëp cuûa ÑBC do beänh lyù trong oå buïng. ÑAU BUÏNG CAÁP. ÑAÏI CÖÔNG
E N D
MUÏC TIEÂU 1. Hieåu ñöôïc cô cheá beänh sinh cuûa côn ñau buïng caáp (ÑBC) 2. Trình baøy caùch khaùm laâm saøng côn ÑBC 3.Trình baøy caùc XN CLS cuûa HC ÑBC 4. Neâu ñöôïc nguyeân nhaân thöôøng gaëp cuûa ÑBC do beänh lyù trong oå buïng
ÑAU BUÏNG CAÁP • ÑAÏI CÖÔNG • GIAÛI PHAÃU SINH LYÙ ÑAU BUÏNG • CÔ CHEÁ CÔN ÑAU BUÏNG • KHAÙM LAÂM SAØNG • XEÙT NGHIEÄM • NGUYEÂN NHAÂN • KEÁT LUAÄN
I.ÑAÏI CÖÔNG • Ñau buïng caáp (ÑBC) laø TC haøng ñaàu trong ña soá tröôøng hoïp caáp cöùu veà tieâu hoaù • Laø TC chuû quan, phuï thuoäc caûm giaùc BN • Caàn chaån ñoaùn vaø ñieàu trò nhanh vì tæ leä beänh hoài phuïc gia taêng theo vieäc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò sôùm • Khoâng phaûi taát caû ÑBC ñeàu laø caáp cöùu ngoaïi khoa • Muïc tieâu : caàn xaùc ñònh xem BN coù caàn can thieäp ngoaïi khoa caáp hay khoâng
I.ÑAÏI CÖÔNG • Ñau : söï taùc ñoäng qua laïi giöõa yeáu toá sinh lyù beänh vaø yeáu toá taâm lyù xaõ hoäi yeáu toá sinh lyù beänh: xaùc ñònh ñau yeáu toá taâm lyù xaõ hoäi thay ñoåi caûm giaùc ñau, goàm: nhaân caùch, chuûng toäc, vaên hoùa, hoaøn caûnh Ñau: caûm giaùc raát phöùc taïp , bieåu hieän khaùc nhau ôû nhöõng ngöôøi khaùc nhau
II.GIAÛI PHAÃU SINH LYÙ ÑAU BUÏNG • Thuï theå TK caûm giaùc cuûa caùc cô quan trong oå buïng ñöôïc ñònh vò -ôû nieâm maïc vaø lôùp cô cuûa taïng roãng -ôû lôùp thanh maïc nhö phuùc maïc -ôû maïc treo Chöùc naêng cuûa thuï theå TK naøy: -nhaän ñöôïc kích thích ñau -ñieàu hoaø tieát dòch -ñieàu hoaø nhu ñoäng -ñieàu hoaø löu löôïng maùu Qua caùc cung phaûn xaï thaàn kinh trung öông vaø taïi choã
II.GIAÛI PHAÃU SINH LYÙ ÑAU BUÏNG • Thuï theå TK veà caûm giaùc ñau ôû ñaàu ngoaïi bieân cuûa 2 loaïi daây TK höôùng taâm: - sôïi A- coù bao myelin : + phaân boá chuû yeáu ôû da, cô + daãn truyeàn nhöõng caûm giaùc ñau khu truù roõ, ñau ñoät ngoät vaø ñau buoát - sôïi C khoâng coù bao myelin : +phaân boá ôû cô, maøng xöông, maïc treo, phuùc maïc, taïng + daãn truyeàn caûm giaùc ñau khu truù khoâng roõ, ñau mô hoà, ñau caûm giaùc boûng raùt, coù kieåu khôûi phaùt taêng daàn vaø thôøi gian ñau keùo daøi hôn
Ñöôøng phaân boå thaàn kinh caûm giaùc taïng HEÄ THOÁNG TK TÖÏ ÑOÄNG Sôïi giao caûm ( maøu ñoû) Sôïi phoù giao caûm ( maøu xanh ) Ôû buïng sôïi phoù giao caûm cuûa TK pheá vò vaø chaäu sôïi giao caûm ñoaïn ngöïc
II.GIAÛI PHAÃU SINH LYÙ ÑAU BUÏNG • Caùc kích thích gaây ñau Thuï theå veà ñau cuûa taïng trong oå buïng ñaùp öùng vôùi caùc kích thích ñau veà cô hoïc Thuï theå veà caêng tröôùng taïng naèm ôû caùc lôùp cô cuûa taïng roãng, giöõa lôùp cô nieâm vaø lôùp döôùi nieâm maïc, ôû thanh maïc cuûa taïng ñaëc, ôû maïc treo ( ñaëc bieät laø caïnh caùc maïch maùu lôùn) Caùc kích thích : caêng tröôùng nhanh cuûa taïng roãng (taéc ruoät ), co thaét cô quaù maïnh ( côn ñau quaën maät, côn ñau quaën thaän), daõn ñoät ngoät bao cuûa taïng ñaëc ( gan öù huyeát), xoaén maïc treo, keùo daõn maïc treo hay maïch maùu maïc treo ( u sau phuùc maïc, u tuïy)
II.GIAÛI PHAÃU SINH LYÙ ÑAU BUÏNG • Caùckíchthíchgaâyñau Thuïtheåveàñaucuûataïngtrongoåbuïngñaùpöùngvôùicaùckíchthíchñauveàhoùahoïc Thuïtheånhaäncaûmñauveàhoaùhoïccoùôûnieâmmaïcvaødöôùinieâmmaïccuûataïngroãng, ñöôïchoïathoùatröïctieápbôûichaátñöôïcphoùngthíchrañeåñaùpöùngvôùitoånthöôngtaïichoãveàcôhoïc, vieâm, thieáumaùumoâvaøhoaïitöû, toånthöônggaâyñau do nhieät, tiaxaï Caùcchaáthoaùhoïcnaøylaø : ion H + , K + , histamine, serotonin, bradykininvaøcaùc amine vaänmaïchkhaùc, prostaglandins, leuko-triens Tíchtuïnhöõngchaátnaøylaømthayñoåimoâitröôøngcuûamoâbòtoånthöônggiaûmngöôõngñau cöôøngñoäñautaêngvôùi 1 kíchthíchñaõcho
III.CÔ CHEÁ CÔN ÑAU BUÏNG 1. Côn ñau taïng ( visceral pain ) Cô cheá: kích thích thuï caûm ñau ôû taïng • Do taêng tröông löïc cô trôn baát thöôøng do taêng co thaét hay do caêng giaõn taïng roãng • Do taêng aùp suaát noäi bao taïng ñaëc • Do taïo vaø tích luõy nhöõng chaát trong phaûn öùng vieâm vaø hoaïi töû • Do cheøn eùp maïch maùu khi taïng bò co thaét hoaëc bò ñeø eùp
III.CÔ CHEÁ CÔN ÑAU BUÏNG 1. Côn ñau taïng ( visceral pain ) Ñaëc ñieåm laâm saøng • Ñau mô hoà, khoâng khu truù • Thöôøng caûm giaùc ñau ôû ñöôøng giöõa (thöôïng vò, quanh roán, haï vò ) • Moâ taû ñau nhö bò caén, quaën thaét, noùng raùt • Caùc aûnh höôûng thöù phaùt veà TK töï ñoäng: vaõ moà hoâi, boàn choàn lo laéng, buoàn noân, noân, da taùi • BN xoay trôû ñeå tìm tö theá giaûm ñau
Khu truù cuûa ñau taïng ñau xuaát phaùt töø caùc cô quan trong buïng ñöôïc caûm nhaän vôùi caùc vò trí töông öùng treân caùc vuøng cuûa buïng
III.CÔ CHEÁ CÔN ÑAU BUÏNG 2. Côn ñau laù thaønh ( somatoparietal pain) Xung ñoäng ñau phaùt xuaát töø thuï caûm ñau naèm treân laù thaønh phuùc maïc Ñaëc ñieåm: Caáp tính hôn, cöôøng ñoä ñau maïnh hôn Khu truù roõ raøng hôn Côn ñau keùo daøi Taêng khi BN cöû ñoäng hoaëc khi ho, neân BN thöôøng naèm yeân
III.CÔ CHEÁ CÔN ÑAU BUÏNG 3. Côn ñau di chuyeån ( referred pain ) Kích thích ñau phaùt xuaát töø 1 taïng nhöng BN caûm giaùc ñau ôû 1nôi khaùc xa vò trí toån thöông Caûm giaùc ñau thöôøng noâng treân da hoaëc ñau cô Do nhöõng vuøng naøy coù chung 1 ñoaïn phaân boå thaàn kinh vôùi cô quan bò toån thöông
TIEÁP CAÄN BN COÙ ÑAU BUÏNG CAÁP • Beänh söû kyõ vaø khaùm LS ñaày ñuû laø yeáu toá quan troïng nhaát ñeå coù chaån ñoaùn sôùm vaø chính xaùc
IV. KHAÙM LAÂM SAØNGHoûi beänh 7 tính chaát cuûa ñau buïng caáp 1.Caùch khôûi phaùt ñau 2.Vò trí côn ñau vaø höôùng lan 3.Cöôøng ñoä ñau 4. Ñaëc tính côn ñau 5. Thôøi gian ñau 6.Yeáu toá laøm taêng hay giaûm ñau 7. TC ñi keøm, TC toaøn thaân
Caùc kieåu thay ñoåi theo thôøi gian cuûa côn ñau buïng caáp
So saùnh nhöõng nguyeân nhaân thöôøng gaëp cuûa ñau buïng caáp
IV. KHAÙM LAÂM SAØNGVò trí ñau gôïi yù chaån ñoaùn 1.Thöïc quaûn -thöôøng ñau sau xöông öùc -coù khi ôû vuøng coå, muõi öùc -ñau coù theå lan caùnh tay 2. Daï daøy -ñau thöôïng vò, coù theå leäch traùi neáu BC lôùn daï daøy toån thöông -coù theå ñau sau löng khi coù toån thöông maët sau daï daøy
IV. KHAÙM LAÂM SAØNGVò trí ñau gôïi yù chaån ñoaùn 3. Haønh taù traøng -ñau thöôïng vò leäch phaûi -ñau löng : tổn thöông maët sau HTT 4. Gan vaø tuùi maät -ñau haï söôøn phaûi, tam giaùc Chauffard , lan vai phaûi 5. Laùch : -ñau haï söôøn traùi 6. Tuïy: -ñau thöôïng vò lan sau löng
IV. KHAÙM LAÂM SAØNGVò trí ñau gôïi yù chaån ñoaùn 7. Ruoät non : -ñau quanh roán , ñöôøng giöõa 8.Ñaïi traøng: -ñau beân phaûi hay traùi tuyø vò trí toån thöông -ñau hoá chaäu traùi : tröïc traøng -ñau haï vò : ñaïi traøng sigma 9.Cô quan vuøng chaäu: -buoàng tröùng khoâng coù voû bao ít nhaïy vôùi kích thích ñau: khoâng coù TC ñeán khi coù BC xoaén hay vôõ
IV. KHAÙM LAÂM SAØNGHoûi beänh Möùc ñoä ñau : Coù theå tyû leä vôùi ñoä naëng cuûa thöông toån: Ñau do thuûng taïng roãng, nhoài maùu maïc treo Côn ñau vöøa/ nheï khoâng phaûi luùc naøo cuõng töông öùng vôùi thöông toån nheï
IV. KHAÙM LAÂM SAØNGHoûi beänh Ñaëc tính côn ñau: • Giuùp xaùc ñònh baûn chaát hay ñoä naëng cuûa beänh • Moâ taû : ñau nhö dao ñaâm, nhö xeù, neùn eùp,..
IV. KHAÙM LAÂM SAØNGHoûi beänh Yeáu toá laøm taêng hay giaûm ñau: • Giuùp chaån ñoaùn nguyeân nhaân • Ví duï : ñau taêng khi hít thôû, ñau giaûm sau khi noân, sau ñi tieâu ñau giaûm sau duøng thuoác
IV. KHAÙM LAÂM SAØNGHoûi beänh Trieäu chöùng lieân quan: noân oùi xaûy ra tröôùc hay sau ñau buïng bí trung ñaïi tieän, tieâu chaûy vaøng da tieåu maùu soát choaùng
IV. KHAÙM LAÂM SAØNGHoûi beänh • Tieànsöûnoäikhoa : cônñaugioángtrongquaùkhöù, taùiphaùtnhieàulaàn ? • Tieànsöûngoaïikhoa : coùñöôïcmoåôûvungbuïng ? • Tieàncaênduøngthuoác: corticoides, aspirin, UCMD,… • Phuïnöõ : CKKN, tieàncaênthaingheùn
IV. KHAÙM LAÂM SAØNG 2. Khaùm thöïc theå • Toång traïng BN, löu yù daáu hieäu sau: - Maïch nhanh khoâng lyù do vaø keùo daøi • Nhòp thôû nhanh • Soát thöôøng gaëp trong hoäi chöùng ñau buïng ngoaïi khoa • Ñoät ngoät soát cao 39-40 ñoä • Tìm daáu hieäu truïy tim maïch Daáu hieäu nhieãm truøng nhieãm ñoäc ??
IV. KHAÙM LAÂM SAØNG Khaùm buïng : NHÌN • Tö theá naèm cuûa BN • Buïng tröôùng do baùng buïng hay taéc ruoät • Ñaùnh giaù cöû ñoäng thaønh buïng theo nhòp thôû • Coù theå thaáy nhu ñoäng ruoät BN gaày, buïng loõm • Daáu XH döôùi da vuøng buïng, hoâng • Chuù yù caùc veát moå cuõ taéc ruoät ?
IV. KHAÙM LAÂM SAØNG Khaùmbuïng :NGHE Nhuñoängruoättaêngvaøcoùaâmsaéccaotrongtaécruoäthoaøntoaøn hay moätphaàn Nhuñoängruoätgiaûm hay maáttronglieätruoät: VPM, lieätruoät, RLñieängiaûi,vieâmnaëng (vieâmtuïy ), taécruoätkeùodaøi AÂmthoåitöømaïchmaùu Tieángcoï
IV. KHAÙM LAÂM SAØNG Khaùm buïng :GOÕ • Goõ vang : taéc ruoät, ñaïi traøng nhieãm ñoäc • Giuùp xaùc ñònh ranh giôùi cuûa taïng to • Goõ ñuïc vuøng thaáp : coù dòch trong oå buïng
IV. KHAÙM LAÂM SAØNG Khaùmbuïng : SÔØ • Ñieåmñau : choãñaunhaát Phaûnöùngthaønhbuïng, co cöùngthaønhbuïng • TC VPM khoângroõôûngöôøigiaø, ngöôøibòbeänhnaëngcaànchuùyùñeåkhoângboûsoùt • Taïng to, khoái u THAÊM TRÖÏC TRAØNG, AÂM ÑAÏO Cho thoâng tin veàcaùccôquantrongkhungchaäu, moâquanhtröïctraøng
IV. KHAÙM LAÂM SAØNG • Caùc yeáu toá coù theå lieân quan buïng ngoaïi khoa: Ñau < 48 giôø ñaàu Ñau keøm noân oùi Coù truïy maïch Buïng ñeà khaùng
V. XEÙT NGHIEÄM Xeùtnghieämlaøcaànthieát Khoângthaytheáñöôïcphaànhoûibeänhvaøkhaùm LS 1. Coângthöùcmaùu, chuùyùbaïchcaàu, Hct 2. Amylase maùu, nöôùctieåu 3. Ion ñoàmaùu, ure, creatinine, ñöôønghuyeát 4. Khímaùuñoängmaïch 5. Men gan, Bilirubin, Phosphatasekieàm 6. Toångphaântíchnöôùctieåu 7. Chaånñoaùnhìnhaûnh Chuïp X quangbuïngñöùngkhoângsöûasoaïn Sieâuaâmbuïng CT scan XQ phoåi 8. ECG 9. Choïcdoømaøngbuïng
GIAÙ TRÒ CHAÅN ÑOAÙN HÌNH AÛNH CUÛA BEÄNH LYÙ OÅ BUÏNG ChaånñoaùnnghingôøXQSieâuaâmCT Vieâmruoätthöøa + ++ +++ Thuûngtaïngroãng +++ ++ Vieâmtuïycaáp + ++ +++ Vieâmtuùimaät + +++ ++ Abces + ++ +++ Beänhruoät +++ + ++ Taécruoät +++ + ++ Vieâm + ++ Nhoàimaùuruoät + ++ Phìnhñoängmaïchchuû + +++ +++ Vôõphìnhñoängmaïchchuû + ++ +++ Cônñauquaënthaän ++ ++ ++ Beänhphuïkhoa + +++ ++ Vôõ u nang +++ + Thai ngoaøitöûcung +++ + Aces buoàngtröùng+ +++ ++
VI.NGUYEÂN NHAÂN ÑAU BUÏNG CAÁP • Nguyeân nhaân thöôøng gaëp cuûa ÑBC coù nguoàn goác beänh lyù trong oå buïng • Nguyeân nhaân khaùc coù nguoàn goác beänh lyù trong oå buïng • Nguyeân nhaân ngoøai oå buïng • Nguyeân nhaân cuûa ñau buïng maïn tính ñöôïc bieåu hieän baèng nhöõng ñôït ñau buïng caáp • Ñau buïng maïn tính keùo daøi
VI.NGUYEÂN NHAÂN ÑAU BUÏNG CAÁPNguyeân nhaân thöôøng gaëp do beänh lyù trong oå buïng • Vieâm ruoät thöøa • Vieâm tuùi maät caáp • Vieâm tuïy caáp • Vieâm tuùi thöøa • Thuûng oå loeùt daï daøy – taù traøng • Taéc ruoät • Thieáu maùu maïc treo caáp • Tuùi phình ñoäng maïch chuû buïng
VI.NGUYEÂN NHAÂN ÑAU BUÏNG CAÁPNguyeân nhaân khaùc do beänh lyù trong oå buïng • Vieâm phuùc maïc töï phaùt do vi truøng • Vieâm gan vaø suy gan • Vieâm ñaøi beå thaän, vieâm baøng quang • Vieâm haïch maïc treo • Vieâm ruoät • Vieâm noäi maïc töû cung • Vieâm voøi tröùng caáp • U nang buoàng tröùng xoaén / khoâng xoaén • Thai ngoaøi töû cung • 10. Roái loaïn chöùc naêng : HC ruoät kích thích, • HC giaû taéc ruoät
VI.NGUYEÂN NHAÂN ÑAU BUÏNG CAÁP Nguyeân nhaân ngoaøi oå buïng Chuyeån hoaù: -Taêng ureâ huyeát -ÑTÑ -Suy thöôïng thaän caáp Thaàn kinh : -Ñau reã daây TK tuûy- (Zona) -U coät soáng Tim: Thieáu maùu, NMCT Vieâm cô tim Vieâm noäi taâm maïc Suy tim sung huyeát • Độc tố: • Phản ứng tăng mẫn cảm • Côn trùng cắn • Ngộ độc chì • Linh tinh: • -Say nắng • Rôi loạn tâm thần • Dập cơ • HC ngưng thuốc gây nghiện Loàng ngöïc: -Vieâm phoåi - Ñau do maøng phoåi -Traøn muû MP -Thuyeân taéc phoåi
VI.NGUYEÂN NHAÂN ÑAU BUÏNG CAÁPNguyeân nhaân cuûa ñau buïng maïn ñöôïc bieåu hieän baèng ñôït ÑBC Đau bụng mạn từng đợt - Cơ học: tắc ruột từng đợt -Viêm : viêm ruột, viêm nội mạc tử cung -Thần kinh và chuyển hóa -Linh tinh Đau bụng mạn tính kéo dài -Bệnh lý ác tính -Áp-xe -Viêm tụy mạn -Bệnh tâm thần -Không giải thích được
VI.NGUYEÂN NHAÂN ÑAU BUÏNG CAÁPNhöõng chaån ñoaùn coù theå xaûy ra 1.Vôõ hay thuûng taïng Traøn khí maøng phoåi Vôõ thöïc quaûn Vôõ daï daøy ( thöôøng do chaán thöông ) Thuûng oå loeùt daï daøy Vôõ tuùi thöøa( Meckel, ñaïi traøng) Vôõ laùch Vôõ thai ngoaøi töû cung Vôõ u nang hay böôùu
VI.NGUYEÂN NHAÂN ÑAU BUÏNG CAÁPNhöõng chaån ñoaùn coù theå xaûy ra 2.Ngheõn taéctaïngroãng -Taécoángtieâuhoaù ( heïpmoânvò, u,soûimaät,…) -Dínhtaïngtrongoåbuïng ( taécruoät do dính ) -Loàngruoät -Xoaénruoät -Taécoángtuùimaät hay oángmaätchuû do soûi -Soûinieäuquaûn
VI.NGUYEÂN NHAÂN ÑAU BUÏNG CAÁPNhöõng chaån ñoaùn coù theå xaûy ra 3. Thieáumaùu -Nhoàimaùumaïctreo -Thuyeântaécphoåi -Nhoàimaùucôtim
VI.NGUYEÂN NHAÂN ÑAU BUÏNG CAÁPNhöõng chaån ñoaùn coù theå xaûy ra 4.Vieâm • Vieâm ruoät thöøa • Vieâm tuùi maät • Vieâm tuïy • Thuûng daï daøy vaøo tuïy ( thuûng bít ) • Vieâm tuùi thöøa • Vieâm haïch maïc treo • Abces trong oå buïng • Vieâm baøng quang, vieâm ñaøi beå thaän • Beänh lyù vieâm vuøng chaäu • Ñaïi traøng nhieãm ñoäc ( thöôøng do vieâm loeùt ñaïi traøng )
VI.NGUYEÂN NHAÂN ÑAU BUÏNG CAÁPNhöõng chaån ñoaùn coù theå xaûy ra 5. Vieâm phuùc maïc: • -Vieâm phuùc maïc tự phaùt ( khi coù baùng buïng) • -Vieâm phuùc maïc thöù phaùt do thuûng taïng • -VPM thöù phaùt sau tình traïng vieâm (vd vieâm tuùi maät, vieâm tuïy, beänh lyù vieâm vuøng chaäu, vieâm loeùt ñaïi traøng )
VI.NGUYEÂN NHAÂN ÑAU BUÏNG CAÁPNhöõng chaån ñoaùn coù theå xaûy ra 6. Beänh lyù toaøn thaân: • Ngoä ñoäc kim loaïi naëng • Ngöng thuoác an thaàn , thuoác meâ • Beänh lyù maïch maùu
HÌNH THAÙI LS VAØ NGUYEÂN NHAÂN CUÛA HC ÑAU BUÏNG CAÁP BEÄNH NHAÂN vaø TIEÀN SÖÛ ÑAU vaø ÑAËC TÍNH XNCLS -CTM -Caáy maùu, nöôùc tieåu -Nhoùm maùu -Amylase maùu, NT -XQ buïng, sieâu aâm bụng Khaùm LS: Sinh hieäu Trướng buïng Khoái trong buïng Phaûn öùng TB, Co cöùng TB Thaêm HM,TT ÑAU Ñau rieâng leû -Ñau maät -Ñau thaän -Loeùt DD-tt -Vieâm tuïy maïn -Ñai traøng co thaét Coù soát -Ruoät thöøa -Tuùi maät -Thaän-beå thaän -Abces gan Co cöùng: -Vieâm phuùc maïc Buïng tröôùng, Möïc nöôùc hôi: -Taéc ruoät Coù soác Maát nöôùc ngoaïi baøo XH noäi Vieâm tuïy caáp Taéc ruoät tieán trieån Vieâm PM tieán trieån Vôõ TNTC Vôõ laùch