IMF, AGÜ’LER ve İSTİKRAR POLİTİKALARI

1. IMF, AGÜ’LER ve İSTİKRAR POLİTİKALARI Uluslararası Para Sistemi Uluslararası ekonomik ve mali düzenin başarılı bir şekilde işleyebilmesi için gerekli olan tekerlek (A. Smith’in deyimiyle) Sistem neleri kapsar; Ülkelerin uyguladıkları döviz kuru sistemleri, uluslar arası anlaşmalarda uygulanan kurallar, öngörülen mekanizmalar ve oluşturulan uluslar arası mali kuruluşlar gibi Sistemin aşamaları ; 1870-1930 ; Altın Para Çağı 1930-1944 , Buhran Dönemi 1944-1973 ; Bretton-Woods Sistemi 1973- …… ; Karma Uygulamalar Prof. Dr. Metin BERBER

2. IMF, AGÜ’LER ve İSTİKRAR POLİTİKALARI 1870-1930 ; Altın Para Çağı 1870-1914 – kesintisiz uygulama (19. yyıl sorunsuz altın çağı uygulaması), merkez ingiltere Değişim oranı, ulusal paraların ihtiva ettiği altın miktarıyla belirlenir, 1914 de geçici olarak vazgeçildi, savaş sonrası dönüşler başladı1919 ABD, 1925 İng., 1928 te tamamı Eski pariteler üzerinden dönüş yapıldı ancak ülkelerin güçleri değişti, liberal uygulamalar 1929 tan sonra yerini müdahaleci uygulamalara bıraktı. Prof. Dr. Metin BERBER

3. IMF, AGÜ’LER ve İSTİKRAR POLİTİKALARI 1930-1944 ; Buhran Dönemi 1929- ABD’den Avrupa’ya yayılan Durgunluk 1930 ABD’nin Smooth-Hawley tarife kanununu çıkartarak gümrükleri %50 oranında artırmasıTepki ; Altın standardından ayrılma ve dış alımları kısıtlama “Komşuyu zarara sokma politikası uygulaması” na geçişMali Krizin Başlangıcı ; 1931 Credit-Anstalts adlı Viyana ticari bankasının iflası ve alacaklıların saldırması Altın Paritesinden Ayrılmalar; İng. 1931, ABD; 1933Bilateral anlaşmalar döneminin başlaması Yeni Para sahalarının ortaya çıkması ;Sterlin sahası , Altın sahası, Kambiyo kontrolü uygulaması ABD; 1 ons altın= 35$ paritesi (1 ons = 31 gr)Aralık 1971 e kadar devam…. Prof. Dr. Metin BERBER

4. Keynes planı • Otomatik kredi mekanizması • açık veren ülke kadar fazla veren ülkeye de sorumluluk • Kliring Birliği’nin kurulması(merkez bankalarının merkez bankası) ve bancor adı verilen bir rezerv çıkartabilecek • White Planı • - Ayarlanabilir sabit kur sistemine geçiş • Sorumluluk sadece açık veren ülkeye yüklenecek • Yıkılan ekonomiler için farklı bir kuruluş (dünya bankası) oluşturma IMF’nin Kuruluşu Bretton-Woods (New Hampshire) 27 Aralık 1945’te kurulmuş, 1 Mart 1947’de finansal işlemlerine başlamıştır. 45 ülke katılmış, 29’u sözleşmeyi imzalamıştır. Türkiye ilk 45 arasında yoktur, 1947 yılında üye olmuştur. ABD + İngiltere Uzlaşması ABD White Planı Keynes Planı İngiltere White Planı kabul edilmiştir. Prof. Dr. Metin BERBER

5. 1944-1973 ; Bretton Woods Sistemi IMF’ye üye ülkelerin paraları dolar cinsinden tanımlanmış, Dolar ise altına bağlanmıştır. 1 Ons = 35 $ kabulü benimsenmiş….. Sistemin İşleyişinde Dönem Ayırımları Dolar Kıtlığı Dönemi (1944- 1950) Dolarlar ABD’ye akıyor. Neden?Savaş sonarsı yıkılan ekonomilerin onarımı için altın rezervleri ABD’ye Marshall Yardımları ülkelere Aşırı Dolar Bolluğu Dönemi (1950-1958)1950’de ABD Ödemeler Bilançosu ilk kez açık veriyor. Sistemin yıkılmasının ilk adımı..1958 de dolar bolluğunda zirveye varış..Aşırı değerlenmiş dolar üzerinde devalüasyon baskısı ; fakat sistem gereği doların üstlendiği rol nedeniyle yapılamıyor…Diğer ülkelerde altına aşırı ilgi ; savaşta azalan altın rezervlerini tamamlama isteği Prof. Dr. Metin BERBER

6. 1944-1973 ; Bretton Woods Sistemi Buhran Dönemi 18 Kasım 1967 ; Sterlinin devalüe edilmesi 1968 yılında 1 ons altının değeri 35 doların üzerine çıkmış ve sisteme üye ülkelerin tamamı olumsuz etkilenmiş de devalüasyonlar kaçınılmaz hale gelmiştir. Doların Devalüasyonu Dönemi 1971 ; Doların altına bağlanan konvertibilitesi kaldırılmış ve %7.9 devalüe edilmiştir. ; %11 oranında devalüasyon.. Sabit döviz kuru uygulamasının sonu, Bretton-woods sisteminin yıkılışı ; Değişken Döviz Kuru Uygulamasına geçiş.. Prof. Dr. Metin BERBER

7. IMF’nin AMAÇLARI Genel Amaçlar Parasal sorunlar konusunda işbirliği yapmak, aracılık etmek Uluslar arası ticaretin dengeli büyümesi ve yaygınlaşması Esas Amaçlar Kambiyo istikrarının sağlanması amacıyla üye ülkeler arasında rekabetçi kambiyo uygulamalarını önlemek Dünya ticaretinin büyümesini engelleyen kambiyo kısıtlamalarını ortadan kaldıracak şekilde çok uluslu ödemeler sisteminin kurulmasına yardımcı olmak Ödemeler dengesindeki geçici bozulmaları önlemek amacıyla üye ülkelere fon kaynaklarını kullanma imkanı vermek Üye ülkelerin uluslar arası ödemelerinde meydana gelebilecek dengesizliklerin derecesini azaltmak Prof. Dr. Metin BERBER

8. IMF’nin GENİŞLEYEN BUGÜNKÜ GÖREVLERİ Ekonomik istikrarsızlık içinde olan ülkelere dış ödeme açıkları için kısa vadeli kredi sağlamak, Uluslararası mali sisteme zarar vermesini önlemek üzere üye ülkelerin kur politikalarını gözetlemek ve denetlemek, Mali kriz içine giren ve dolayısıyla ulusal parası yoğun spekülasyona uğrayan ülkelere krizin atlatılması için mali kaynak sağlamak, Üye ülkelerin uluslararası ticari bankalara veya resmi kuruluşlara olan ve ödenmeyen borçlarının ortaya çıkması durumunda, sorunun çözümü için aracılık yapmak, yeni ödeme planları ve borç erteleme anlaşmaları hazırlamak, Dünya Bankası ile işbirliği içerisinde üye ülkelerdeki makro ekonomik ve yapısal uyum politikalarına finansal destek sağlamak, Üye ülkelerin dış ticaret ve kambiyo rejimlerinin liberasyonunu özendirici çalışmalarda bulunmak, bu konularda üyelere teknik yardım ve eğitim hizmetleri sunmak. Prof. Dr. Metin BERBER

9. IMF’nin MALİ KAYNAKLARI Kotalar ; Yeni katılan üyenin ödemiş olduğu aidatlara kota denir. Fon’un yönetimine katılma yapılacak mali işlemler, sahip olunan kotanın büyüklüğüyle orantılıdır. Kotalar şu yönleriyle önem taşır; Kota, üye ülkenin oy gücünün belirleyicisidir. IMF’den yararlanılabilecek mali imkanların büyüklüğünün belirleyicisidir. Üye ülkelere tahsis edilecek SDR’nin (özel çekme hakkı) belirleyicisidir. Kotaların büyüklüğü 5 yılda bir ülkenin ihtiyacına göre yeniden ayarlanır. Prof. Dr. Metin BERBER

10. IMF’nin MALİ KAYNAKLARI Borçlanma ; Normal kaynakların üye ülkelerin ihtiyaçlarına yetmemesi durumunda başvurulan geçici ancak önemli bir kaynaktır. Buradaki borçlanmanın, üye ülkelerin İMF’den değil, IMF’in üyelerine kaynak sağlamak amacıyla kendisinin borçlanmasıdır. IMF’in Borçlanmasını Zorunlu Kılan Bazı Sebepler; Fon’un kaynakları üye ülkelerin taleplerini karşılamaya yetmediğinden, Kotalar sürekli olarak ayarlamaya tabi tutulup artırıldığından, Kota ödemelerinin bir bölümü ulusal paralarla yapıldığından, konvertible olmayan paraların likidite artışına katkısı olmadığından, Büyük kotalı ülkelerin kaynak talep etmesi durumunda düşük kotalı ülkelere kaynak kalmadığından Prof. Dr. Metin BERBER

11. IMF KAYNAKLARININ KULLANIM MEKANİZMASI Ülke Niyet Mektubu Üye ülke tarafından hazırlanıp IME’e sunulan, dış ödemeler dengesini sağlamaya yönelik bir istikrar programıdır. Niyet mektubunda izlenmesi taahhüt edilen politikalar incelenir, kabul edilirse…. IMF Anlaşmanın yapılması diğer uluslar arası kuruluşlar ve bankalar için YEŞİL IŞIK niteliği taşır. Stand-By Anlaşması Prof. Dr. Metin BERBER

12. IMF’nin ÜYE ÜLKELERE SAĞLADIĞI MALİ İMKANLAR Normal İmkanlar; • Kredi Dilimleri • Uzatılmış Fon Kolaylığı • Genişletilmiş Kullanım Politikası Özel İmkanlar; • Telafi Edici ve Olağanüstü Finansman Kolaylığı • Tampon Stok Finansman Kolaylığı AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERE SUNULAN İMKANLAR • Yapısal Uyum Kolaylığı • Güçlendirilmiş Yapısal Uyum Kolaylığı Prof. Dr. Metin BERBER

13. Normal İmkanlar Kredi Dilimleri Anlaşmaları; Üye ülkelerin kotaları doğrultusunda sınırlı olarak kullandıkları kaynaklardır. Bunlara Normal Çekme Hakları adı verilir. Kredi hakları 4 tranşa ayrılmıştır. Her tranş üye ülke kotasının %25’ine eşittir. Kotanın ilk %25’lik bölümüne Rezerv Dilimi denir. Dilimlerin kullanılması için Stand-by anlaşmasının yapılması gerekir. İlk dilimden sonraki kullanımlarda şartlar gittikçe ağırlaşır. Ülkeler 1-2 yıllık süreleri kapsayan para,maliye,kambiyo gibi makro alanda sıkı istikrar politikaları hazırlayıp uygulamayı kabul ederler. Bu tür borçlanmaların geri ödeme süresi 3-5 yıl arasında değişir. Prof. Dr. Metin BERBER

14. Uzatılmış Fon Kolaylığı 1974 yılında oluşturulmuştur. Büyüme hızı düşük, ödemeler bilançosu açık veren, üretim düzeyi yetersiz ve yapısal sorunları olan ülkelere yöneliktir. Orta vadeli programları finanse etmeyi amaçlar. Geri ödeme süreleri 4-10 yıl arasında değişir. Genişletilmiş Kullanım Politikası Fon’un büyük desteğinin gerektiği programlara kaynak sağlamaya yöneliktir. Bu kaynağı kullanan ülkelerin büyük dış ödeme güçlükleri içinde bulunması ve ödemeye yönelik çaresizlik içinde olması gerekir. Geri ödemeler 3,5 yıl geri ödemesiz, 6’şar aylık dilimler halinde 7 yıldır. Prof. Dr. Metin BERBER

15. Özel İmkanlar • Telafi Edici ve Olağanüstü Finansman Kolaylığı; • Telafi Edici Kısım; ihraç gelirleri ve hizmet kazançlarında düşme olan ve aşırı tahıl ithal etme durumunda olan ülkelere uygulanır. • İki şart söz konusudur; • Ödemeler bilançosu problemi kısa süreli olmalı • Olumsuz gelişmeler ülke denetimi dışındaki faktörlerden kaynaklanmalı • Olağanüstü Kısım; • Fon’la anlaşıp program uygulama süreci içinde bulunan ülkelerin, beklenmedik dış şokların ortaya çıkması durumunda, bunlardan etkilenmemesi için devreye sokulan kaynakladır. • Olası dış şoklar; ihracat fiyatlarındaki beklenmedik düşüşler, ithal fiyatlarındaki artışlar, faiz oranlarındaki dalgalanmalar • Tampon Stok Finansman Kolaylığı; • Hammadde fiyatlarındaki artışın etkilerini bertaraf etmeye yöneliktir. • Üye ülke kotasının %35’ine kadar kullanım söz konusudur. • 1983’ten buyana işletilmemiştir. Prof. Dr. Metin BERBER

16. AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERE SUNULAN İMKANLAR Yapısal Uyum Kolaylığı ; Mart 1986’da oluşturulmuştur. Amacı; Dünya Bankası ile birlikte, en düşük gelirli az gelişmiş ülkelere ödemeler bilançosu problemlerini gidermek üzere düşük faizli kredi vermektir. Bu fondan yararlanmak isteyen ülke, orta vadeli yapısal uyum programını IMF’e sunar ve stand-by benzeri, “yapısal uyum kolaylığı düzenlemesi” adı verilen anlaşma çerçevesinde geri ödeme süresi 5,5-10 yıl olan kredi kullanır. Güçlendirilmiş Yapısal Uyum Kolaylığı ;1998’de oluşturulmuştur. Sadece nn düşük gelirli 19 ülkeye uygulanır. Üye ülkeler kotalarının %190’ı kadar kredi kullanabilirler. Geçici İmkanlar ;Özel şartların ortaya çıkması durumunda uygulanır. Petrol kolaylığı, körfez krizi, sistem değişimi kolaylığı, acil yardımlar bu kapsamda mütalaa edilebilir. Prof. Dr. Metin BERBER

17. İSTİKRAR POLİTİKALARI İktisadi Ekoller Bazında Değerlendirmeler; Klasik ekol ; istikrar politikalarına önem vermez. Üçret ve fiyat esnekliklerinden dolayı tam istihdam sağlanır. Para politikaları bu fonksiyonu sağlar. Maliye politikalarına kaynakları kamu kesimine aktardığından dolayı karşı çıkılmıştır. Keynezyen Ekol ; İstikrarsızlık durumunda kamunun daraltıcı yada genişletici para ve maliye politikalarıyla müdahalesi önerilir. Monetarist Ekol ; İstikrarsızlığın giderilmesinde özellikle para politikası uygulamalarına öncelik verilmelidir. Arz Yanlı Ekol ; Uzun dönemli istikrarın sağlanması için arz yanlı politikalara önem verilmelidir. Prof. Dr. Metin BERBER

18. ORTODOKS İSTİKRAR POLİTİKALARI • Neo-klasik ve parasal görüşlerin sentezi niteliğindedir. • Nominal para arzı ve kredi kontrolü araçlarını kullanmak suretiyle toplam talebi azaltmayı hedefler. • Büyüme hızını düşer ve GGMH azalır. • Amaç enflasyonu düşürmek ve dış ödemeler bilançosunu dengelemektir. • İhracatı artırmak için kaynaklar bu kesime yönlendirilir. • Ücretler üzerine baskı uygulanır. • Gelir dağılımının bozulmasına göz yumulur. • Bir alanı düzeltme adına uygulanacak politikalar başka alanlar üzerinde olumsuz etki yapabilir. Prof. Dr. Metin BERBER

19. ORTODOKS İSTİKRAR POLİTİKALARI Ortodoks istikrar içinde yer alan 4 politika IMF programı uygulayan ülkelere standart şekilde sunulur; 1- Enflasyonun artış hızının düşürülmesi için para arzının artış hızı yavaşlatılmalı, Merkez Bankası’nın hükümete ve kamu kurumlarına açtığı krediler kısıtlanmalıdır. Diğer bir deyişle SIKI PARA POLİTİKASI uygulanmalıdır. 2- Ödemeler dengesi açığının kapatılması için DEVALÜASYON yapılmalıdır. 3- Dış ticaret, sermaye hareketleri ve iç fiyatlar üzerindeki kısıtlamalar kaldırılmak suretiyle EKONOMİKSERBESTLEŞMEye gidilmelidir. 4- Kamu kesimi açıkları ve borç stokunun azaltılması için, kamu harcamaları azaltılırken gelirler artırılmalı ve faiz dışı fazla verdirilmelidir. Yani daraltıcı maliye politikası uygulanmalıdır. Prof. Dr. Metin BERBER

20. HETEREDOKS İSTİKRAR POLİTİKALARI • Geleneksel istikrar politikalarının yanında farklı önlemler de içeren önlemler paketidir. • Farklı önlem olarak sunulan uygulamalar gelirler politikası olarak adlandırılır. • Gelirler politikası ; • Fiyat ve ücretlerin dondurulması • Sabit döviz kuru uygulaması • Mali disiplin ve parasal reform uygulamalarının bütünüdür. • 1985’ten sonra Arjantin, Brezilya, Meksika, İsrail gibi ülkelerde uygulanmıştır. • Bir defalık uygulanma şansı vardır. Başarısızlık durumunda …. Prof. Dr. Metin BERBER

21. FİYAT VE ÜCRETLERİN DONDURULMASI Fiyat ve ücretlerin dondurulması, kısa dönemde enflasyon beklentilerini kırması sonucunda fiyat-ücret spiralini durdururken istikrar programının kamuoyu üzerindeki inandırıcılığını da artırmaktadır. Enflasyonun gelirler politikası aracılığı ile durdurulması nispeten daha kolaydır. Fakat enflasyonu düşük seviyelerde tutmak için mali desteğe ihtiyaç vardır. Fiyatların dondurulması ekonomide kıtlık ve karaborsa gibi maliyetlere yol açabilecektir. Fiyat kontrollerinin diğer bir maliyeti de, orta ve uzun vadede nispi fiyatların bozulmasına yol açmasıdır. Prof. Dr. Metin BERBER

22. SABİT DÖVİZ KURU Heterodoks istikrar programlarında, fiyatların ve ücretlerin dondurulduğu programın başlangıç aşamasında döviz kuru sabit tutulmaya çalışılır. Bunun amacı, döviz kurunun değer kaybı beklentisini kırmak ve dolayısıyla enflasyonu kontrol altına almaktır. Döviz kuru hangi düzeyde sabitleştirilecektir? BÜTÇE DİSİPLİNİ VE PARASAL REFORM Maliye politikasının destekleyicisidir. Vergi gelirlerinin reel olarak artması önemlidir. Ancak az gelişmiş ülkelerde devletin artan kamu harcamalarının azaltılması sıkıntılıdır. Parasal Reform ; programın inandırıcılığının sağlanması için yeni bir para biriminin oluşturulması, Merkez Bankasının bağımsız hale getirilmesi.. Bütçenin finansmanı amacıyla para basıldığına son verildiğinin ilan edilmesi… Prof. Dr. Metin BERBER

23. IMF YÖNLENDİRMELİ İSTİKRAR POLİTİKALARI • 1970’li yılların ortalarından beri IMF ekonomik istikrarsızlık içindeki gelişmekte olan ülkeler genel olarak şu önerilerde bulunmaktadır: • Yurt içi fiyat ayarlamaları ve iç talebin kısılması • Döviz kuru düzenlemeleri (devalüasyon yönünde) • Ekonominin dışa açılması, uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi • Yasal kurumsal serbestleşme • Özelleştirmeye hız verilmesi ve kamu harcamalarının azaltılması • Vergi sisteminin basitleştirilmesi • Fiziki sermayeye yatırım yapılması, altyapıya yatırım yapılması • Para ve kredi sınırlamaları • Kısa ve orta dönemli dış borçların ödenmesi Prof. Dr. Metin BERBER

24. UYGULAMAYA KONULAN İSTİKRAR PROGRAMLARI • Talep Yönlü Politikalar; • Makro özellikler taşır. • Yurtiçi talebin ve tüketimin kısılması amacına yöneliktir. • Kamu gelirlerinin artırılması giderlerinin ise azaltılması esastır. • Kamu gelirleri dolaylı vergilere dayandırılmıştır. • Arz Yönlü Politikalar; • Mikro özellikler taşır. • Reel mal ve hizmet arzının artması amacına yöneliktir. • Üretim faktörlerinin veriminin artırılmasını esas alır. Prof. Dr. Metin BERBER