WŁADZA SĄDOWNICZA

1. WŁADZA SĄDOWNICZA

2. WŁADZA SĄDOWNICZA opiera swoje funkcjonowanie na działaniu niezawisłych i niezależnych SĄDÓW mających monopol na rozstrzyganie konfliktów prawnych Ale SĄDY nie mogą dokonywać zmian w wydanych aktach prawnych, na podstawie których orzekają a pozostałe władze mogą wywierać pośredni bądź bezpośredni wpływ na nominacjesędziowskie i finansowaniedziałalności sądów w praktyce ZNACZENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ JEST na ogół MNIEJSZE niż dwu pozostałych

3. PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIÓW I NIEZALEŻNOŚĆ SĄDÓW • zagwarantowanie całkowitej niezależności w orzekaniu • brak jakichkolwiek nacisków ze strony innych władz • niezależność od opinii publicznej podstawą orzekania KONSTYTUCJA i USTAWY

4. GWARANCJE NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ oddzielenie organów władzy sądowniczej od innych organów władzy niemożność ingerowania w orzecznictwo zasada INCOMPATIBILITAS nieusuwalność sędziów IMMUNITET sędziowski brak odpowiedzialności za orzecznictwo niezależność materialna GWARANCJE PROCESOWE

5. PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ DWU- LUB TRZYINSTANCYJNOŚĆ postępowania NADZÓR SĄDU NAJWYŻSZEGO UDZIAŁ OBYWATELI w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości a) SĘDZIOWIE PRZYSIĘGLI b) ŁAWNICY ZASADA POWSZECHNOŚCI DOSTĘPU DO SĄDU ZAKAZ PROCESÓW INKWIZYCYJNYCH

6. STRUKTURA SĄDOWNICTWA SĄD NAJWYŻSZY TRYBUNAŁY SĄDY ADMINISTRACYJNE • Trybunał Konstytucyjny • Naczelny Sąd Administracyjny • Trybunał Stanu • wojewódzkie SA SĄDY POWSZECHNE SĄDY WOJSKOWE • rejonowe • garnizonowe • okręgowe • okręgów wojskowych • apelacyjne

7. SĄDY POWSZECHNE DOMNIEMANIE KOMPETENCJI ZRÓŻNICOWANA STRUKTURA SĘDZIOWIE POWOŁYWANI POPRZEZ WYBÓR LUB MIANOWANIE WYMOGI stawiane przed kandydatami na sędziów: • ukończenie studiów prawniczych • praktyka w zawodzie • zdanie egzaminu państwowego lub przejście postępowanie kwalifikacyjnego • cenzus wiekowy SĄDY ADMINISTRACYJNE sprawują kontrolę nad legalnością decyzji wydawanych przez administrację

8. SĄDY KONSTYTUCYJNE sprawują kontrolę nad zgodnością aktów prawnych z aktem uznawanym za nadrzędne źródło prawa (konstytucją) model ZDENTRALIZOWANY I KONKRETNY (model amerykański) model SCENTRALIZOWANY I ABSTRAKCYJNY (model austriacki) • kompetencje do kontroli konstytucyjności ma tylko jeden,specjalnie do tego powołany sąd • kontrola konstytucyjności przez wszystkie sądy • norma pomijana tylko w danej, konkretnej sprawie • usunięcie normy z systemu prawnego (ex nunc, ex tunc lub pro futuro) • z inicjatywy jednej ze stron • inicjatywa zewnętrzna

9. SĘDZIOWIE sądów konstytucyjnych są powoływani przez: • PARLAMENT • GŁOWĘ PAŃSTWA • PARLAMENT I GŁOWĘ PAŃSTWA • Przez organy wszystkich trzech władz na ogół na jedną kadencję, która trwa od 6 do 12 lat (w PL - 9); skład częstokroć jest odnawiany rotacyjnie albo poszczególnych sędziów powołuje się indywidualnie SĄDY WOJSKOWE istnieją tylko w niektórych krajach (nie jest to praktyka powszechna ) sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych

10. Do kompetencji władzy sądowniczej należy w szczególności: • orzekanie o odpowiedzialności osób sprawujących funkcje publiczne SĄD KONSTYTUCYJNY SĄD POWSZECHNY SĄDY SZCZEGÓLNE (np. Trybunał Stanu) • kontrola procesu wyborczego rozstrzygnięcie wyników wyborów kontrola przebiegu kampanii wyborczej możliwość podważenia decyzji o odmowie rejestracji • kontrola działalności partii politycznych • ochrona wolności obywatelskich

11. RELACJE POMIĘDZY WŁADZĄ WYKONAWCZĄ, USTAWODAWCZĄ I SĄDOWNICZĄ 1. Model oparty na analizie podażowo-popytowej Koszt ustawy S1 WPROWADZENIE PODZIAŁU WŁADZ S E1 E D Liczba wydawanych ustaw D – skłonność do płacenia lobbystom za promowanie danej ustawy S – możliwośćwpłynięcia przez lobbystów nawprowadzanie w życie określonych aktów prawnych

12. RELACJE POMIĘDZY WŁADZĄ WYKONAWCZĄ, USTAWODAWCZĄ I SĄDOWNICZĄ 2. Model przetargowy A priori zakłada się wprowadzenie zasady podziału władz, a legislatywa i egzekutywa mają udział w ostatecznym wprowadzeniu aktu prawnego E0 Emax L0 Lmax poziom wydatków związanych z danym aktem prawnym 0 zbiór DYSKUSYJNY zbiór PRZETARGOWY

13. 2. Model przetargowy – c.d. UWZGLĘDNIENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ A S Emax E0 L0 Lmax poziom wydatków związanych z danym aktem prawnym 0 A – ustawa w kształcie uzgodnionym przez legislatywę i egzekutywę S – ustawa preferowana przez władzę sądowniczą Jeśli S mieści się w ZBIORZE PRZETARGOWYM, wówczas przedstawiciele legislatywy i egzekutywy nie zareagują na działania władzy sądowniczej zmianą ustawy.

14. SYSTEM PRAWNY systemy oparte na PRAWIE ZWYCZAJOWYM (common law) systemy oparte na PRAWIE STANOWIONYM (systemy kontynentalne) sędziowie tworzą prawo sędziowie nie tworzą prawa istotną rolę odgrywają precedensy, w oparciu o które tworzone są normy generalne precedensy nie są wiążące sąd może odstąpić od uwzględnienia precedensów, ale jedynie, gdy wykaże znaczące różnice pomiędzy nimi a rozpatrywaną sprawą odstąpienie od precedensów nie rodzi skutków prawnych

15. HIERARCHIA AKTÓW PRAWNYCH KONSTYTUCJA lub AKTY O RANDZE KONSTYTUCYJNEJ ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY USTAWY ROZPORZĄDZENIA AKTY RZĄDOWE PRAWO MIEJSCOWE

16. KONSTYTUCJA AKT PRAWNYCH O NAJWYŻSZEJ MOCY PRAWNEJ w państwie, w którym określone są zasady organizacji państwa, jego cele i zadania, podmioty władzy i sposoby jej sprawowania, podstawowe prawa i wolności obywatelskie jednostek oraz zasady zmiany zawartych w niej norm PISANE (formalne) PEŁNE KONSTYTUCJE NIEPISANE (nieformalne) NIEPEŁNE (małe)

17. METODY WPROWADZANIA KONSTYTUCJI • przez monarchę • (KONSTYTUCJA OKTROJOWANA) • przez naród • (REFERENDUM KONSTYTUCYJNE) • przez KONSTYTUANTĘ • przez PARLAMENT + rozwiązania pośrednie

18. NOWELIZOWANIE KONSTYTUCJI • POPRAWKI do konstytucji nowelizacje są dodawane do tekstu konstytucji bez modyfikowania jej pierwotnej treści • ZMIANY TEKSTU konstytucji nowelizacja wiąże się z każdorazową zmianą treści konstytucji (wykreślenie nieaktualnych przepisów) NOWELIZACJE mogą być dokonywane przez: • PARLAMENT • NARÓD (referendum) • w państwach autorytarnych - ORGAN WŁADZY WYKONAWCZEJ

19. EKONOMIA KONSYTUCYJNA James BUCHANAN (ur. 1919) NAGRODA NOBLA 1986 r. EKONOMIA KONSTYTUCYJNA próba wyjaśnienia właściwości działania alternatywnych zestawów zasad prawno-instytucjonalno-konstytucyjnych, które określają ramy, w jakich dokonują się wybory podmiotów ekonomicznych i politycznych. KONSTYTUCJA każdy zestaw zasad ograniczających aktywność jednostek w dążeniu do osiągania własnych celów

20. EKONOMIA KONSYTUCYJNA Przedmiot badań: konstytucje oparte na wzajemnych UMOWACH, a w szczególności z jednej strony ograniczenia nakładane na przedstawicieli władzy państwowej, a z drugiej ograniczenia nakładane przez władzę na obywateli W jaki sposób różne zestawy przyjmowanych w poszczególnych społeczeństwach zasad konstytucyjnych wpływają na poziom dobrobytu? POTWIERDZENIE WNIOSKU EKONOMISTÓW KLASYCZNYCH KLUCZOWE JEST WPROWADZENIE I PRZESTRZEGANIE ZASAD WOLNOŚCI GOSPODARCZEJ

21. II poł. XX wieku w krajach Zachodnich próba przebudowania gospodarki wedle nowych zasad opartych na koncepcjach J. M. Keynesa: INTERWENCJONIZM jako środek pozwalający (1) uchronić kapitalizm przed upadkiem (2) i dający szansę na budowę „PAŃSTWA DOBROBYTU” BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE „OD KOŁYSKI AŻ PO GRÓB” WZROST ROLI PAŃSTWA W GOSPODARCE obok podstawowego, RYNKOWEGO mechanizmu alokacji zasobów coraz większego znaczenia zaczęło nabierać rozdzielanie ich na podstawie DECYZJI POLITYCZNYCH