FOTOSENTEZ

1. FOTOSENTEZ ENERJİNİN BAĞLANMASI

2. FOTOSENTEZ Yeryüzündeki enerjilerin ilk kaynağı güneştir. Hiçbir canlı bu enerjiyi doğrudan kullanamaz ve depolayamaz. Enerjinin kullanılabilir hale gelmesi farklı bir enerji türüne dönüşmesi ile gerçekleşir. Fotosentez bu dönüşümü sağlayan bir olaydır. E.ÖNAL

3. FOTOSENTEZ Bitkilerin CO2 ve H2O gibi inorganik maddelerden güneş enerjisi ve klorofil yardımı ile organik besin üretmeleridir. Bu sırada atmosfere O2 verilir. Genel Denklemi: 6CO2 +12H2O C6H12O6+6 O2+6H2O Eşitlik sadece net su tüketimini gösterecek şekilde sadeleştirilirse: 6CO2+ 6H2O C6H12O6+6 O2 Eşitliği 6 ile sadeleştirelim: CO2+H2O (CH2O)n+O2 ışık enerjisi ışık enerjisi ışık enerjisi klorofil klorofil klorofil E.ÖNAL

4. FOTOSENTEZ Fotosentezde kullanılan ve oluşan maddelerdeki C, H ve O atomlarının dağılımı şöyledir:(Robert Hill tarafından gösterilmiştir) Tepkimeye girenler: 6CO212H2O Ürünler: C6H12O66H2O 6O2 E.ÖNAL

5. FOTOSENTEZ Güneş ışığı Bütün canlıların enerji kaynağı güneştir. Hücrelerimizin kullandığı enerjinin temeli, bitkiler aracılığı ile bize taşınan güneş enerjisidir. Dalgalar halinde yayılan ışığın oluşturduğu iki ardışık tepe noktası arasındaki mesafeye ışığın dalga boyu denir. Işığın dalga boyu nm (nanometre)’den küçük olabileceği gibi km’den büyük olabilir. Örneğin gama ve x-ışınlarının dalga boyu nm’den küçük radyo dalgalarınınki km’den büyüktür. Işığın dalga boylarına göre sıralanmasına elektromanyetikspektrum denir. Spektrumda yer alan yaklaşık 380 nm ile 750 nm arasındaki ışığın dalga boyları insan gözüyle görülebildiğinden görünür ışık olarak isimlendirilir. E.ÖNAL

6. FOTOSENTEZ Güneş ışığı Tüm renklerin karışımı olan beyaz ışık, prizmadan geçirildiğinde mor-mavi-yeşil-sarı-turuncu-kırmızı renkli ışık bantları oluşur. Dalga boyu en uzun olan kırmızı ışık, en kısa olan ise mor ışıktır. Enerji miktarı ile dalga boyu arasında ters orantı vardır. Bitkiler fotosentez yaparken spektrumdaki görünür ışığı kullanır. Görünmeyen ışık ise klorofil tarafından tutulamadığı için fotosentezde kullanılmaz. E.ÖNAL

7. FOTOSENTEZ KLOROFİL Çeşitli dalga boylarındaki ışınları emerek bitkide fotosentez olayının gerçekleşmesini sağlayan yeşil renkli bir pigmettir. Prokaryot hücrelerin hücre zar kıvrımlarında, ökaryot hücrelerin kloroplastın tilakoit denilen yapılarında bulunur. Klorofil C,H,O ve N atomlarından oluşur. Merkezinde ise Mg atomu bulunan halkasal bir bölüm ile C ve H atomlarından oluşmuş bir kuyruktan meydana gelir. Kuyruk kısmı tilakoit zara tutunmayı sağlar. Klorofil, yapı bakımından hayvanlardaki hemoglobine benzer. Hemoglobinden farklı olarak merkezde demir yerine magnezyum atomunun bulunmasıdır. Klorofil; Yapraklarda üretilir. Işığı emerek fotosentezi başlatır. Bitkiye yeşil rengi verir. Işıksız bir ortamda klorofil bozulur ve bitki beyaz (Albino) renk alır.  Fe klorofil sentezi için katalizör görevi görür. Mg klorofilin yeşil renkli olmasını sağlar. E.ÖNAL

8. FOTOSENTEZ KLOROFİL ÇEŞİTLERİ 20 çeşit olup Klorofil a, b, c, d ve e şeklinde adlandırılır. Bunlar içinde en yaygın olanı Klorofil a ve b dir. • Bazı bitkilerde karoten (turuncu), ksantofil (sarı), fikoeritrin=likopin (kırmızı), fikosiyanin (mavi) pigmentleri fotosentezde etkilidir. Bunlara karotenoitler denir. • Soğurdukları enerjiyi klorofile aktararak fotosentezde kullanılmasını sağlarlar. • Ayrıca klorofile zarar verecek aşırı ışığı da emerek yayarlar. • Bunlar çiçek ve meyveye renk verir. E.ÖNAL

9. FOTOSENTEZ Engelman Deneyi Amaç: Işığın dalga boyunun fotosentez hızına etkisini bulmak. Sonuç : Mor –mavi daha sonra da kırmızı ışıkta fotosentez en hızlıdır. Yeşil ışık yansıtıldığı için fotosentezde en az kullanılan ışıktır. E.ÖNAL

10. FOTOSENTEZ Klorofilin ışık tarafından etkinleştirilmesi Işığın emildiği ve kimyasal enerjiye dönüştürüldüğü birimlere fotosistemdenir. Tilakoit zarda bulunur. Her fotosistemdeanten kompleksi ve tepkime merkezi bulunur. Anten kompleksi, çok sayıda klorofil ve karotenit pigmentleri içerir. Bu kompleksteki pigmentler ışığı toplayıp tepkime merkezine iletir. Tekime merkezinde ise klorofil a ve elektron alıcı molekül vardır. Tilakoit zarda fotosentezin ışığa bağımlı tepkimelerinde iş gören iki tip fotosistem bulunur. Bunlar fotosistem I (FS I) ve fotosistem II (FS II) olarak isimlendirilir. Her ikisinde de klorofil a bulunur. Ancak klorofil a farklı proteinlerle birleştiği için ışık emme özelliklerinde farklılık vardır. FS I’in tepkime merkezindeki klorofil, P700 olarak isimlendirilir. Çünkü bu pigment 700 nm dalga boyundaki ışığı en iyi soğurur. FS II’nin tepkime merkezindeki klorofil ise 680 nm dalga boyundaki ışığı en iyi soğurduğu için P680 olarak isimlendirilir. E.ÖNAL

11. Şekil: Işığın bir fotosistem tarafından toplanması Tepkime merkezi Işığın yapısında yüksek hızla hareket eden ve enerji yüklü olan taneciklere foton denir. Bir foton (enerji yüklü tanecik) bir pigment molekülüne çarptığı zaman enerji tepkime merkezine ulaşıncaya kadar bir molekülden diğerine geçer. Tepkime merkezindeki klorofilden ayrılan uyarılmış bir elektron, özelleşmiş bir molekül tarafından yakalanır. Bu molekül ilk elektron alıcısı olarak adlandırılır. Elektron aktarımı enerji dönüşümlerinin başlangıcıdır. E.ÖNAL

12. FOTOSENTEZ Fotosentezde görev yapan ETS elemanları Kloroplastların granumları oluşturan tilakoit zarda klorofilden ayrılan elektronu tutan bir sistem vardır. Bu sisteme Elektron Taşıma Sistemi (ETS) denir. Bu ETS elemanları; ferrodoksin (fd), sitokrom b ve sitokromc’den oluşan sitokrom kompleksi (stk), plostokinon (pq), ve plastosiyanin (pc)’dir. Bu sistemde klorofilden ayrılan elektronlar, yükseltgenme-indirgenme kurallarına göre hareket ederek bir molekülden diğerine aktarılır. Bu sırada elektronların yüksek enerjisi ile ATP sentezlenir. Buna fotofosforilasyondenir. E.ÖNAL

13. FOTOSENTEZ Fotosentez İki ana basamakta gerçekleşir. Bunlar; -Işığa bağımlı tepkimeler -Işıktan bağımsız tepkimeler *Şimdi bu basamaklarda kullanılan ve oluşturulan maddeleri bir tabloda görelim: IŞIK 6CO2 18 ATP IŞIĞA BAĞIMLI TEPKİMELER BASAMAĞI (Tilakoit zarda) IŞIKTAN BAĞIMSIZ TEPKİMELER (Stromada) 12 NADPH 6 H2O 12 NADP FOTOSENTEZ TEPKİMELERİ 18 ADP 18 P i 6O2 C6H12O6 i E.ÖNAL

14. FOTOSENTEZ Fotosentezin ışığa bağımlı tepkimeleri: Genel özellikleri: 1. Kloroplastın granumların tilakoit zarında gerçekleşir. (Granumların lameller şeklinde olması fazla ışığın absorbe edilmesini sağlar.) 2. Reaksiyonların başlaması için ışık enerjisi ve klorofile ihtiyaç vardır. 3. Yapılan en önemli iş suyun parçalanmasıdır. 4. Amaç;karanlık devre için gerekli ATP ve NADPH2 üretmektir. 5. Enzimler görevli değildir. 6. Olay indirgenme ve yükseltgenme reaksiyonları şeklindedir. 7. ETS elemanları görev alır. 8. Sıcaklıktan çok ışık şiddeti önemlidir.(Kullanılan enzimler koenzim olduğu için ) Işıklı devre reaksiyonları devirli ve devirsiz fotofosforilasyon olmak üzere 2'ye ayrılır. Bunun temel sebebi klorofilden ayrılan elektronların akış yönüdür. E.ÖNAL

15. FOTOSENTEZ İlk alıcı İlk alıcı Devirsiz Fotofosforilasyon: H2Okullanılarak ATP ve NADPH üretilir. Atmosfere O2 verilir. Bu evrede suyun işlevi: Fotosistem II için elektron kaynağıdır. NADPHiçin H+ kaynağıdır. Atmosfer için O2 kaynağıdır. ETS Fd Pq + Elektron Taşıma Sistemi (ETS) - - NADP - - - - - Stk e e e e e e e Enzim NADPH Pc - e ışık ışık H+ H+ H+ P680 H+ H+ H+ H+ P700 H2O + H+ + O2 Fotosistem II H+ Fotosistem I ATP sentaz Atmosfere verilir. ADP+PATP i H+ E.ÖNAL

16. -FS I tepkime merkezinde klorofilin uyarılan elektronu ilk alıcı tarafından tutulur. -ETS’ye aktarılan elektronlar önce ferrodoksin, Sonra sitokrom, ondan da plastosiyanin üzerinden tekrar klorofile döner. Klorofil kaybettiği elektronu kazandığı için olaya devirli fotofosforilasyon denir. İlk alıcı - - - - - e e e e e FOTOSENTEZ Fd Stk ışık Pc b. Devirli fotofosforilasyon: Hiçbir madde harcanmadan fotofosforilasyon ile ATP sentezlenir. ETS P700 ATP sentaz FS I *Işığa bağımlı tepkimelerin genel sonucu : ADP+P ATP i Işıktan bağımsız tepkimelerinde 1 molekül CO2 ‘in kullanılması için ışığa bağımlı tepkimelerinde 3ATP ve 2NADPH üretilir. O2 ise yan ürün olarak açığa çıkar. Kimyasal denklemi: 2H2O + 3DP+3Pİ+NADP+ 2NADPH+3ATP+O2+2H+ E.ÖNAL

17. Etkinlik_Model oluşturma Amaç: Fotosentezin tepkimelerini karşılaştırma E.ÖNAL

18. FOTOSENTEZ Işıktan bağımsız tepkimeler: Genel özellikleri: 1.Kloroplastın stromasında gerçekleşir. 2.Reaksiyonun başlaması için CO2 'in ortamda yeterli miktarda bulunması gerekir. 3.Reaksiyonlar enzimatiktir.Yani sıcaklık değişimlerine karşı hassastır. 4.Yapılan en önemli iş CO2 'in yakalanmasıdır. 5. Gerekli enerji ışıklı devrenin ATP'sinden, gerekli H2'lerde ışıklı devrenin NADPH'sından sağlanır. 6.Amaç;organik besin üretmektir. 7. Bu devreye karbon devri yada kelvin çemberi de denir. E.ÖNAL

19. FOTOSENTEZ Işıktan bağımsız tepkimeler: - Ortamdan alınan CO2 ‘in enzimlerin yardımı ile 5C’lu ribulaz difosfat (RDP) tarafından tutulması ile başlar. -6C’lu iki fosfatlı kararsız bir bileşik oluşur. -Bu bileşik suyun tpkimeye girmesi ile parçalanarak 3C’lu ve bir fosfatlı iki molkül PGA (fosfogliserik asit) oluşur. (ilk kararlı bileşik) -PGA’lara ATP’den birer fosfat katılınca DPGA (difosfoglilesirik asit) oluşur. -DPGA’lara NADPH’lerden gelen hidrojenler aktarılınca PGAL (fosfogliseraldedhit)’ler oluşur. Bu sırada inorganik fosfat çıkışı olur. -Oluşan PGAL’lerin bir kısmı 5C’lu bir fosfatlı ribulaz mono fosfat (RMP) oluşumuna katılır. -RMP’ye ATP’den bir fosfot aktatılarak tekrar RDP oluşur. Ve devam eder. -Geriye kalan PGAL’lerden ise glikoz, amino asit, yağ asidi vitamin gibi organik besinler sentezlenir. - 1 molekül CO2 için 3ATP ve 2NADPH harcanır. Dolayısı ile 1 glikoz sentezi için 6CO2,12NADPH2 ve 18ATP harcanmış olur. E.ÖNAL

20. (Atmosferden) 6 CO2 6H2O FOTOSENTEZ 6C P P 5C P P 6(RDP) 6(6 C’lu kararsız arabileşik) 6 ADP 6 ATP 3C Fotosentezin ışıktan bağımsız tepkimeleri P Işıktan bağımsız olarak gerçekleşen tepkimeler 12 (PGA) 12 ATP 12 ADP 12 NADPH 12 NADP + + 5C P 6(RMP) p p 3C 12 (DPGA) 3C P 3C P 12P İ 12(PGAL) 10 PGAL 3C P 2 (PGAL) P İ 6C Glikoz diğer organik bileşiklerin sentezi E.ÖNAL

21. FOTOSENTEZ PGAL Yağ asidi Gliserol RMP Amino asit Vitamin Organik baz C C C Topraktan azotlu bileşikler PGAL’den organik moleküllerin sentez basamakları : GLİKOZ Selüloz Nişasta Disakkritler (Fruktoz, sükroz, maltoz) C C C C C C E.ÖNAL

22. FOTOSENTEZ Fotosentezi Etkileyen Etmenler: Klorofil taşıyan bir hücrenin birim zamanda kullandığı CO2veya ürettiği O2miktarı fotosentez hızını gösterir. Fotosentez hızına etki eden faktörlerden birin in eksik olması fotosentezin yavaşlamasına veya durmasına neden olurken normalin üzerinde olması ise fotosentez hızına etki etmez. Çünkü fotosentezin hızı, fotosenteze etki eden faktörlerden miktarı en düşük olana göre belirlenir. Buna ‘minimum yasası’ denir. Fotosentezi etkileyen etmenler çevreselve genetik(kalıtsal)faktörlerolmak üzere ikiye ayrılır. E.ÖNAL

23. FOTOSENTEZ . Fotosentezi etkileyen çevresel faktörler: Fotosentez hızı 1. CO2 miktarı: Fotosentezin ışıktan bağımsız tepkimelerinin başlaması için gereklidir. Arttığında fotosentez hızı belirli birseviyeye kadar artar. Sonra da sabit kalır. CO2 ve ışık şiddeti bir arada düşünülürse CO2 miktarı arttkça ışığın şiddetine bağlı olarak fotosentezin hızında değişiklikler gözlenir. Işık şiddeti arttıkça fotosentez hızı da artar. CO2 miktarı artsa bile fotosentezin hızını ışık şiddeti belirler. (Minimum yasası) Grafik: CO2 miktarının fotosentez hızına etkisi %0,34 CO2 miktarı (%) Fotosetez hızı Yüksek şiddette ışık Orta şiddette ışık Not:Ortama Kalsiyum Hidroksit (Ca(OH)2 ) veya Potasyum Hidroksit (KOH) gibiCO2 tutucular eklenirse ortamdaki CO2 miktarı azalır ve fotosentez hızı düşer. Düşük şiddette ışık CO2 miktarı 0 0,5 0,10 0,15 Grafik: CO2 miktarına bağlı olarak farklı ışık şiddetlerinde fotosentez hızının değişim grafiği E.ÖNAL

24. FOTOSENTEZ 2. Işık şiddeti : Bitkiler ışıksız ortamda yapamaz. Işık, fotosentezin ışığa bağımlı tepmelerinde ATP ve NADPH’nin sentezlenmesinde kullanılır. Işık şiddeti arttıkça fotosentez hızı artar. Ancak belirli bir sınırı geçtikten sonra sabit kalır, değişmez. Fotosentez hızı Işık şiddeti Grafik: Işık şiddetinin fotosentez hızına etkisi E.ÖNAL

25. FOTOSENTEZ Fotosentez hızı 3.Işığın dalga boyu: Bitkiler fotosentez yaparken elektro manyetik spektrumdaki görünür ışığı kullanır. Fotosentez mor, mavi, yeşil, sarı, turuncu ve kırmızı renklerdeki ışıkta gerçekleşir. Ancak fotosentez mor ve kırmızı ışıkta en yüksek iken yeşil ışıkta en düşüktür.(Engelman Deneyini hatırlayınız !) Fotosentezin gerçekleşebilmesi için ışığın klorofil pigmenti tarafından soğurulması gerekir. Klorofil pigmentinin mor ışığı diğer ışıklara daha fazla soğurması fotosentez hızını arttırır. Işığın dalga boyu (nm) 380 nm 750nm Grafik: Işığın dalga boyunun fotosentez hızına etkisi E.ÖNAL

26. FOTOSENTEZ Fotosentez hızı Yüksek ışık şiddeti 4. Sıcaklık: Fotosentezin en çok ışıktan bağımsız tepkimelerini etkiler. Çünkü ışıktan bağımsız tepkimelerde bir çok enzim görev yapmaktadır. Sıcaklık artışı tepkimelerin hızını arttırır: belirli bir noktadan sonra ise bu artış tepkimeleri durdurabilir. Fotosentezin ideal sıcaklık derecesi 25-35 C arasındadır. 35 C ‘un üstüne çıktığında genellikle enzim yapısı bozulacağından fotosentez hızı düşer ve durur. Düşük ışık şiddeti 0 Sıcaklık( C) 0 0 0 10 20 30 40 50 Grafik: Sıcaklığın fotosentez hızına etkisi E.ÖNAL

27. FOTOSENTEZ Fotosentez hızı + 5. Su: Fotosentezin gerçekleşebilmesi için su mutlaka gereklidir. Fotosentezin ışığa bağımlı tepkimelerinde su iyonlarına ayrılarak FS II için elektron, NADP için hidrojen ve atmosfefr için oksijen kaynağı olur. Ortamdaki suyun artışı fotosentez hızını arttırır. Fakat belli bir değerin üzerine çıkan su fotosentez hızını etkilemez. Bazı durumlarda (tohumda) su miktarı %15’in altına inerse enzimler inaktif olacağından fotosentez durur. Su miktarı (%) 0 10 20 30 Grafik: Sıyun fotosentez hızına etkisi E.ÖNAL

28. FOTOSENTEZ 6. Mineraller: Fe, Mg, Ca, K, N, S gibi mineraller fotosentezde etkilidir. Örneğin Fe, ferrodoksinin yapısına girer. P, ATP’nin ve nükleik asitlerin; N, aminoasitler, nükleik asitler ve vitamin gibi organik moleküllerin yapısına katılır. Mn, K, Ca gibi bazı mineraller de enzim yapısında kofaktör olarak bulunur. Bitkilerin fotosentez hızı dolayısı ile büyüme hızı, bitkinin bulunduğu topraktaki minerallerden miktarı en az olana (minimum yasası) göre belirlenir. Ca P K Mg Grafik: Topraktaki farklı minerallerin miktarının bitkilerin büyüme hızına etkisi E.ÖNAL

29. FOTOSENTEZ 7. Ortam pH‘si:Fotosentezdeki biyokimyasal tepkimelerin gerçekleşebilmesi için bitkinin pH‘sinin belirli bir düzeyde tutulması gerekir. Asitler ve bazlar arasındaki denge bitkinin büyümesi için oldukça önemlidir. Işıktan bağımsız tepkimelerde enzimler görev aldığından pH fotosentez hızını etkiler. E.ÖNAL

30. FOTOSENTEZ Fotosentezi etkileyen çevresel faktörler: 1. Kloroplast sayısı : Bitkide kloroplast sayısı az ise fotosentez yavaş, kloroplast sayısı fazla ise fotosentez hızlı gerçekleşir. Yapraktaki palizat parankimasının kloroplast sayısı sünger parankimasından fazla olduğu için palizat parankimasında fotosentez daha fazla oranda gerçekleşir. 2. Yaprak yapısı ve sayısı:Bitkilerde yaprak genişliği arttıkça yaprakta bulunan kloroplast sayısı arttığından fotosentez hızı da artar. Yaprak konumu da fotosentez hızını etkiler. Örneğin aynı bitkinin doğrudan ışık gören yaprakları ile alt kısımda ışığı tam olarak alamayan yaprakları aynı hızda fotosentez yapamaz. E.ÖNAL

31. FOTOSENTEZ 3. Stoma sayısı: Stomalar yapraktaki gaz alışverişini sağlayan yapılardır. Açılıp kapanabilirler. Bu nedenle yaprakta sayıları ne kadar fazla olursa bitkinin karbondioksitten yararlanma oranı o kadar artacağından stoma sayısı fotosentez hızını etkileyecektir. 4. Kutikula kalınlığı: Kutikula yaprak yüzeyinde bulunan koruyucu tabakadır. Bitkilerde su kaybı bu tabakanın kalınlığına bağlı olarak önlenir. Su bitkilerinde kutikula ince, kurak bölge bitkilerinde ise kalındır. Yapraktaki kutikula kalınlığının fazla olması su kaybını önleyen bir adaptasyondur. Bitkilerde kutikula kalınlaştıkça güneş ışığı bitki hücreleri tarafından yeterince kullanılamaz. Böylece fotosentez tepkimeleri yavaşlar. 5. Enzim miktarı: Fotosentez enzimleri ne kadar fazla ise fotosentez o kadar fazla olacaktır. E.ÖNAL

32. FOTOSENTEZ Işık enerjisi Fotosentez ve Solunum İlşkisi Kloroplasttaki fotosentez Mitokondrideki hücre solunumu CO2 + H2O Organik moleküller +O2 ATP Hücrede metabolik faaliyetlerde kullanılır. Isı enerjisi E.ÖNAL

33. FOTOSENTEZ Bitki ve Bakteriyel fotosentezin farklı ve benzer yönleri: Işık Klorofil Işık Klorofil Işık Klorofil Işık Klorofil E.ÖNAL

34. FOTOSENTEZ KONU SONU DEĞERLENDİRME n 2 A. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1. I.Selüloz II.Nişasta III. Disakkritler (Fruktoz, sükroz, maltoz) 2. I.Işık enerjisi II. Klorofil III. (CH O) IV. 2S 3. I. Organik moleküller +O2 II. CO2 + H2O 4. Azot (N) elementi sınırlandırır. Azot; aminoasitler, nükleik asitler ve vitamin gibi organik moleküllerin yapısına katılır. 5. 1 molekül glikoz için 18 ATP gerekirse, 5 molekül glikoz için; 5x18= 90 ATP gerekir. 1 molekül glikoz için 12 NADPH gerekirse, 5 molekül glikoz için 5X12= 60 NADPH gerekir. 6. Işığa bağımlı tepkimelerinde oluşanlar: ATP, NADPH, oksijen, Işıktan bağımsız tepkimelerinde oluşanlar: Organik maddeler E.ÖNAL

35. FOTOSENTEZ KONU SONU DEĞERLENDİRME 7. Üretilen organik maddelerde ve suda rastlanılır. 8. 1 glikoz için 18 ATP harcanırsa, 180/18= 10 glikoz için 180 ATP harcanır. 1 glikoz için 12 NADPH harcanırsa, 120/12=10 glikoz için 120 NADPH harcanır. 9. Fotosentez hızı düşer. Çünkü fotosentezi düzenleyen enzimlerin yapısı 35 C’den sonra bozulmaya başlar. 10. Yakaladıkları böcekleri salgıladıkları enzimlerle hücre dışında sindirerek yapılarındaki proteinlerden azot ihtiyaçlarını karşılarlar. 0 E.ÖNAL

36. FOTOSENTEZ HAZIRLAYAN Biyoloji öğretmeni: Ergün ÖNAL Kaynaklar: Biyoloji 10 (MEB) Biyoloji 12 (Zambak)