اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ

1. اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ خداوند نور آسمانها و زمين است. سوره نور آیه نور 35

2. اتاق تعاون و اتحادیه شرکتهای تعاونی مسکن فرهنگیان استان آذربایجانشرقی ا ولین هما یش نقش آفر ینی تعا ونی ها ی مسکن د ر تولید ملی ، حمایت از کار و سرمایه ایرانی عنوان گردآورندگان علی رضازاده خلیل جهانگیری خرداد ماه 1391 نگاهی بر اهمیت بخش مسکن در اقتصاد ملی و نقش تعاونیهای مسکن در تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی

3. فهرست مطالب تحلیل جایگاه بخش مسکن ( ساختمان) در اقتصاد ملی تحلیل تعاملات بخش مسکن با سایر بخشهای اقتصاد بررسی جایگاه و عملکرد بخش تعاون بررسی جایگاه و عملکرد تعاونی های مسکن

4. تحلیل جایگاه بخش مسکن ( ساختمان) در اقتصاد ملی 1- تولید ملی بر اساس جدول زیر ارزش افزوده بخش ساختمان هم در کشور و هم در استان آذربایجان شرقی یک روند صعود ی را طی نموده است. متوسط رشد سالانه ارزش افزوده این بخش طی دوره 1379-1386 در کشور 4/3درصد و در استان 10/1درصد بوده است.

5. تحلیل جایگاه بخش مسکن ( ساختمان) در اقتصاد ملی سهم بخش ساختمان از ارزش افزوده کل کشور طی سالهای 1379-1386 حدود 0/08درصد رشد داشته و متوسط سهم آن طی دوره 5/45درصد کل ارزش افزوده بوده است. در استان آذربایجان شرقی سهم بخش ساختمان از ارزش افزوده کل استان روند کاملا صعودی داشته و سالانه 4/45درصد رشد نموده است. متوسط سهم این بخش از ارزش افزوده استان طی دوره مذکور 7/61درصد بوده است.

6. تحلیل جایگاه بخش مسکن ( ساختمان) در اقتصاد ملی • 2- اشتغال (کار) • بر اساس آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن و برآوردهای انجام یافته سهم بخش ساختمان از اشتغال کل کشور در سال 1379 برابر با 10/7 درصد بوده و در سال 1386 به 11/4 درصد افزایش یافته است. در استان آذربایجان شرقی نیز این رقم از 10/5 درصد به 11/7 درصد رسیده است. • سهم بخش مسکن از اشتغال کشور بعد از سال 1386 همواره بین 11 و 13 درصد بوده است. به طور مثال اشتغال بخش مسکن در سال 1388 حدود 2420000 نفر بوده و 13 درصد از اشتغال کل کشور را به خود اختصاص داده است. • محاسبه شاخص تغییرات ساختاری اشتغال در بخش ساختمان نشان می دهد که مقدار این شاخص برای دوره 79-86 هم در کشور و هم در استان حدود 102 بوده است. لذا بر اساس این شاخص نیز می­توان استدلال نمود وضعیت اشتغال در بخش مسکن طی دوره مورد بررسی بهبود یافته است.

7. تحلیل جایگاه بخش مسکن ( ساختمان) در اقتصاد ملی • 3- سرمایه گذاری (سرمایه) • براساس آمار بانك مركزي سهم بخش مسكن از كل سرمايه گذاري در برنامه سوم و سه ساله اول برنامه چهارم توسعه به طور متوسط به ترتيب برابر با 19 و 23 درصد بوده است. اين در شرايطي است كه بخش كشاورزي و صنعت و معدن طي اين برنامه ها به ترتيب 5 و 19 درصد از كل سرمايه گذاري را به خود اختصاص داده اند. • همچنين بايد توجه داشت كه نرخ رشد سرمايه گذاري در بخش مسكن در در برنامه سوم و چهارم توسعه به ترتيب 12 و 24 درصد بوده است، در صورتي كه نرخ رشد كل سرمايه گذاري در كشور در دوره ي مشابه به ترتيب 11 و 6 درصد، در بخش كشاورزي 10 و 3 درصد و در بخش صنعت و معدن18 و 2 درصد بوده است.

8. تحلیل تعاملات فعالیت ساختمانهای مسکونی با سایر بخشهای مختلف اقتصاد در سطح ملی و استانی • يكي از ابزارهاي مناسب جهت ارزيابي روابط بين بخشي و تعيين بخشهاي اولويت دار، فنون استفاده از جداول داده- ستانده ميباشد. • در مطالعه حاضر با استفاده از شاخصهای مختلف که از جداول داده – ستانده ملی و استانی در سال 1386 استخراج شده است به بررسی جایگاه فعالیت ساختمانهای مسکونی در تولید ملی و استانی پرداخته شده است.

9. شاخص پيوند پسين • اين شاخص ميزان وابستگي هر بخش را به بخشهاي ديگر نشان ميدهد و بيان ميدارد كه بخش مورد نظر براي هر واحد توليد چه مقدار از محصولات ساير بخشها را به عنوان نهادههاي واسطهاي مصرف ميكند. بنابراین هرچه ميزان توليد اين بخش در سطح منطقه افزايش يابد، انتظار مي‌رود كه باعث تحرك ساير بخش هاي اقتصادي آن منطقه شود. • مقدار این شاخص برای فعالیت ساختمانهای مسکونی در سطح ملی برابر با 0/53 و در استان آذربایجان شرقی برابر با 0/26است. به این معنی که از هر 100 ریال محصول نهایی تولید شده در این بخش به طور مستقیم 53 ریال سهم کالاهای واسطهای است که از تولید سایر بخش­ها در یافت شده است.

10. شاخص پيوند پیشين • برخلاف پيوندهاي پسين كه اساسا برمبناي ساختار نهاده‌هاي واسطه‌اي بخش ها قرار دارند, پيوندهاي پيشين برمبناي ساختار توليد منطقه و چگونگي توزيع توليد هر بخش به ساير بخش هاي اقتصادي محاسبه مي‌شوند. • اين شاخص نشان ميدهد كه چند درصد از محصولات بخش مورد نظر به عنوان كالاي واسطهاي مورد تقاضاي ساير بخش ها قرار ميگيرد. هر چه توليدات يك بخش در ساير بخشهاي اقتصاد به عنوان نهادههاي واسطهاي بيشتر مورد استفاده قرار گيرد، شاخص پيوند پيشين آن بخش نيز بيشتر خواهد بود و ميتوان گفت كه رشد بخش مورد نظر از رشد ساير بخشهاي اقتصادي بيشتر تأثير ميپذيرد. • مقدار این شاخص برای فعالیت ساختمانهای مسکونی در سطح ملی برابر با 0/15و در استان آذربایجان شرقی برابر با 0/16است. پایین بودن این شاخص ناشی از ماهیت تولیدات بخش ساختمان است به نحوی که عمده محصولات این بخش به عنوان کالای نهایی مورد مصرف قرار میگیرد.

11. شاخص قدرت انتشار • هر چه شاخص قدرت انتشار براي بخشي بيشتر باشد، آن بخش از طريق ايجاد تقاضا براي محصولات ساير بخشها، به عنوان كالاهاي واسطه براي توليد خود، اثر بيشتري بر رشد آنها خواهد داشت. از آنجا كه ميانگين اين ضريب براي تمام بخشهاي استان عدد يك مي باشد، هر چه شاخص بزرگتر از يك باشد، به اين مفهوم است كه تأثيرگذاري اين بخش بر ساير بخشها از ميانگين بخشهاي اقتصادي استان بيشتر، و پايينتر از يك بودن آن بيانگر كمتر بودن اثر بخش مزبور نسبت به ميانگين ساير بخشها ميباشد. • مقدار این شاخص برای فعالیت ساختمانهای مسکونی در سطح ملی برابر با 1/175و در استان آذربایجان شرقی برابر با 1/013 است. بنابراین این بخش در خلال تهیه نیازهای واسطه خود از سایر بخشها، میتواند بیش از میانگین، آنها را به تحرک وادارد.

12. شاخص حساسيت • شاخص حساسيت مكمل شاخص انتشار بوده و عملكرد متوسط هر بخش نسبت به عملكرد متوسط كل اقتصاد را نشان مي‌دهد. هر چه بخشي براي بخشهاي ديگر، داده بيشتري توليد كند شاخص حساسيت آن بيشتر ميشود. چنانچه شاخص حساسيت بخش، بالا باشد به اين معني است كه اين بخش تأثيرپذيري زيادي از رشد ساير بخشهاي اقتصادي دارد. يعني رشد ساير بخشها باعث رشد اين بخش ميشود، زيرا تقاضاي ساير بخشهاي اقتصاد براي دادههاي واسطهاي را تأمين مينمايد. • به عبارت ديگر در صورت عدم رشد اين بخش، نهادههاي واسطهاي مورد نياز ساير بخشها به ميزان لازم توليد و عرضه نميگردد و نتيجتاً ساير بخشها دچار تنگنا خواهند شد. • مقدار این شاخص برای فعالیت ساختمانهای مسکونی هم در سطح ملی و هم در استان آذربایجان شرقی کمتر از 1 میباشد. بنابراین تأثيرپذيري این بخش از رشد ساير بخشهاي اقتصادي کمتر بوده و یا به عبارت دیگر چنانچه تولید و تقاضای نهایی سایر بخشهای پایین دستی با رکود و کسادی مواجه شود، تولید بخش ساختمانهای مسکونی لزوماً دچار رکود نخواهد شد.

13. طبقهبندی بخشها بر اساس شاخص قدرت انتشار و شاخص حساسیت اگر بخشها را بر اساس شاخص قدرت انتشار و شاخص حساسيت آنها ردهبندي كنيم، چهار گروه از فعاليتهاي مختلف به شرح زير به دست ميآيند. که بخش ساختمانهای مسکونی در گروه دوم قرار میگیرد. • گروه دوم: • آن بخشهاي اقتصادي هستند كه افزايش تقاضاي نهايي براي توليدات آنها، بيشترين اثر را بر تقويت توليد ساير بخشهاي بالادستي آنها خواهد گذاشت، • اين بخشها به شدت مصرفكننده كالاهاي توليدي بخشهاي پسين به صورت واسطه بوده، درحالي كه عمده محصولات آنها به عنوان كالاي نهايي مورد مصرف بخشهاي پيشين قرار مي­گيرد.

14. بررسی جایگاه و عملکرد بخش تعاون • با توجه به اصول، موازین و مزایای نسبی تشکل‏های تعاونی در مقایسه با بخش‏های دولتی و خصوصی به نظر می‏رسد که بسط و گسترش مشارکتهای مردمی از طریق این تشکل‏ها در برنامه‏های توسعه، راهکار مناسبی است که ضمن‏ ارتقاء بهرهوری ملی، اهداف چشم­انداز همراه با تحقق عدالت اجتماعی را به نحو بهتری تأمین می‏نماید. • نگاهی به سیاستهای کلی برنامه پنجم توسعه نشان می­دهد که در بند 22 آن ارائه تسهیلات به این بخش توصیه شده است. همچنین در بند 35-8 تاکید شده است که تا پایان برنامه پنجم توسعه، سهم بخش تعاون به 25 درصد افزایش یابد. • به رغم افزايش قابل توجه مشوق‌هاي بخش تعاون در قالب سياست‌هاي كلي اصل 44 قانون اساسي به جز شوك موقتي كه در رشد بخش تعاون طي سال‌هاي 1385 و 1386 به دليل لحاظ كردن تعاوني‌هاي سهام عدالت در آمارهاي بخش تعاون اتفاق افتاد، تفاوت چنداني در توسعه بخش تعاون طي سال‌هاي پس از ابلاغ سياست‌هاي كلي اصل 44 با قبل از آن ديده نمي‌شود.

15. رشد ساليانه بخش تعاون طي سال‌هاي 81 تا 84 به لحاظ تعداد تشكل‌هاي تعاوني 9.7 درصد، به لحاظ تعداد اعضاء 2.3 درصد و به جهت اشتغالزايي 6.2 درصد است در حالي كه ميانگين رشد سالانه بخش تعاون طي سال‌هاي 85 تا 88 مطابق آمار اعلامي در بخش تعداد تعاوني‌ها 13.1 درصد، از نظر تعداد اعضاء 29.2 درصد و رشد ساليانه اشتغالزايي معادل 15.1 درصد بوده است. • اگر نسبت اشتغال بخش تعاوني به اشتغال كل كشور به عنوان شاخصي از نقش اين بخش در اقتصاد ملي در نظر گرفته شود، اين نسبت حكايت از نقش حدود 5.8 درصدي بخش تعاون در اقتصاد كشور دارد. • بر اساس آمار تعداد 160 هزار تعاونی مسکن در کشور وجود دارد که 70 هزار تعاونی به دلیل نداشتن زمین و اعتبارات بانکی غیرفعال هستند.

16. بخش تعاون در استان آذربایجان شرقی • بر اساس آمار اداره کل تعاون آذربایجان شرقی تا پایان سال 1388 بالغ بر پنج هزار واحد تعاونی و 30 اتحادیه در زمینههای مختلف تولیدی، خدماتی، آموزشی، تحقیقاتی، مصرف و مسکن و توسعه شهری و روستایی در این استان فعالیت داشتهاند که با مجموع سرمایه اسمی یک هزار و 118 میلیارد ریال 824 هزار و 297 نفر از جمعیت 5/3 میلیونی استان را تحت پوشش خود قرار دادهاند. • بر اساس آمار سامانه جامع آمارهای ثبتی وزارت تعاون در حال حاضر 1001 تعاونی و اتحادیه مسکن در استان فعال هستند که تعداد اعضای آنها 112812 نفر بوده و سرمابه آنها 300524237 هزار ریال می­باشد.

17. بر اساس اطلاعات به دست آمده از اداره کل تعاون استان، شاخصهای هدف کمی این دستگاه در سالهای برنامه پنجم به صورت زیر میباشد. • یکی از شاخصهای هدف کمی اداره کل تعاون استان در برنامه های توسعه، احداث واحدهای مسکونی است. • بر اساس آمار دریافت شده از اداره کل، در سال 1388حدود 11098 واحد مسکونی توسط بخش تعاون احداث شده و این میزان برای سال 1389 حدودا 13000 واحد برآورد شده است. در طول برنامه پنجم نیز احداث 109000 واحد مسکونی هدفگذاری شده که با 15000 واحد در سال اول برنامه شروع شده و در سال پایانی 30000 واحد خواهد بود.

18. اشتغال در بخش تعاونی استان در سالهای برنامه پنجم بر اساس اطلاعات دریافت شده از اداره کل تعاون استان بر اساس جدول فوق بخش تعاون استان ایجاد 33300 نفر اشتغال را در دوران برنامه پنجم توسعه هدف گذاری نموده است. روند ایجاد اشتغال در دوران برنامه پنجم توسعه صعودی بوده و از 5100 نفر در سال 1390 به 8900 نفر در سال 1394 افزایش می یابد.

19. بررسی جایگاه و عملکرد تعاونی های مسکن در این قسمت عملکرد بخش مسکن و تعاونی های مسکن طی برنامه های توسعه بررسی شده است. به دلیل عدم دسترسی به آمار و اطلاعات مناطق روستایی تنها حوزه شهری بررسی شده است. برنامه اول توسعه هدف برنامه: تولید 1582 هزار واحد مسکونی شهری با مساحت زیربنای 153 میلیون مترمربع سهم تعاونی های مسکن از مناطق شهری 16/31درصد یعنی 258 هزار واحد مسکونی و حدود 25 میلیون مترمربع زیربنا عملکرد برنامه: تولید 1173 هزار واحد مسکونی یعنی 74/1 درصد هدف مساحت زیربنای محقق شده 175 میلیون مترمربع یعنی 115 درصد ( دلیل: زیاد بودن متوسط زیربنای واحدهای جدیدالاحداث نسبت به هدف، 97 مترمربع هدف بود ولی در حدود 137 مترمربع محقق شد) عملکرد تعاونی های مسکن حدود نصف هدف تعیین شده سهم تعاونی ها در کل سرمایه گذاری مسکن 7/75 درصد

20. برنامه دوم هدف برنامه: تولید 1659 هزار واحد مسکونی شهری با مساحت زیربنای 5/169 میلیون مترمربع سهم تعاونی های مسکن: نامشخص عملکرد برنامه: تولید 1526 هزار واحد مسکونی شهری یعنی 91/9درصد هدف برنامه مساحت زیربنای محقق شده 188/2میلیون مترمربع یعنی 111 درصد هدف برنامه عملکرد تعاونیهای مسکن: تولید 137649 واحد مسکونی (8/3 درصد کل واحدهای پیش بینی شده) با مساحت زیربنای 30/7 میلیون مترمربع (18/1درصد کل مساحت زیربنای پیش بینی شده)- با سرمایه گذاری 4590 میلیارد ریال

21. برنامه سوم هدف برنامه: تولید 2160 هزار واحد مسکونی شهری با مساحت زیربنای 226 میلیون مترمربع سهم تعاونی­های مسکن 20/6درصد یعنی 445 هزار واحد مسکونی عملکرد برنامه: تولید 2240 هزار واحد مسکونی یعنی 104 درصد هدف برنامه مساحت زیربنای محقق شده 271 میلیون مترمربع یعنی 120 درصد هدف عملکرد تعاونی­های مسکن: 180 هزار واحد مسکونی یعنی 40/4درصد هدف مربوط به تعاونی­ها و 8/3 درصد کل واحدهای پیش بینی شده

22. برنامه چهارم در بحش مسکن برنامه چهارم، اهداف کمی به صورت مصوب تعریف نشده و صرفا به ماده 30 این قانون اکتفا شده است. در بخش تعاونی احداث 181584 واحد مسکونی هدفگذاری شده بود که عملکرد تعاونی ها تولید 86204 واحد مسکونی بوده است (درصد تحقق: 47/5درصد). برنامه پنجم هدف برنامه: تولید 4927 هزار واحد مسکونی شهری با مساحت زیربنای 1/526 میلیون مترمربع سهم تعاونی های مسکن: نامشخص

23. مسکن مهر برنامه مسكن مهر به عنوان مهمترين و محوری ترين برنامه بخش مسكن از سال 1386 طراحي و عملياتي شده است. فعاليت اساسي و عمده اين طرح از سال 1388 و به خصوص از نيمه اين سال شدت قابل ملاحظه اي يافت. هم اکنون در سطح استان اذربایجان شرقی تعداد 187 تعاونی مسکن مهر فعالیت دارند. عملکرد طرح مسکن مهر در قالب میزان تسهیلات پرداختی در استان آذربایجان شرقی به شرح زیر است: همچنین تا سال جاری تعداد 37750 واحد در شهرهای بالای 25 هزار نفر ساخت و ساز وجود داشته که سهم تعاونی های مسکن از این رقم 12100 واحد می باشد.

24. اهداف کمی بنیاد مسکن انقلاب استان در برنامه پنجم توسعه • بر اساس آمار بنیاد مسکن استان، حدود 541978 میلیون ریال طی برنامه چهارم توسعه در طرح مسکن مهر استان سرمایه گذاری شده است که متوسط سالانه دوره برنامه 18800 میلیون ریال بوده است. این رقم در سال 1389 حدود 2017530 میلیون ریال برآورد شده است. در طول دوره برنامه پنجم توسعه نیز سرمایه گذاری متوسط سالانه 1852000 میلیون ریال طی سالهای برنامه هدفگذاری شده است. • بر اساس گزارش این نهاد، سهم بخش تعاونی از طرح مسکن مهر در استان طی سال­های گذشته 43 درصد بوده و در برنامه پنجم نیز همین سهم هدف گذاری شده است. بنابراین انتظار می رود تعاونیهای مسکن مهر طی برنامه پنجم توسعه به طور متوسط سالانه 796360 میلیون ریال سرمایه گذاری کنند.

25. اشاره به برخی کاستیها و لزوم توجه جدی به بخش مسکن و نیاز به نقش آفرینی تعاونیهای مسکن با توجه به ساختار جمعیتی جوان کشور، میزان تولید واحد مسکونی طی سال های گذشته حتی در اوج ساخت و ساز، پاسخگوی میزان نیاز مسکن نبوده است.

26. شاخص متوسط سهم هزینه مسکن در سبد هزینه خانوار این شاخص جزء شاخص‌هایی است که ناظر به توانمندی خانوار در دستیابی به مسکن متناسب با نیاز است. طبق تعریف نسبت هزینه ماهیانه مسکن به درآمد ماهیانه خانوار به منزله شاخص «سهم هزینه مسکن در سبد هزینه خانوار» است. • سهم هزینه مسکن از کل هزینه خانوار در مناطق شهری در طول سالهای گذشته، افزایش یافته و از 31/5درصد در سال 1375 به 33/2درصد در سال 1388 رسیده است. • شدت افزایش این شاخص در مناطق روستایی بیشتر بوده و از 13/1درصد در سال 1375 به 16/6درصد در سال 1388 رسیده است. • لازم به ذکر است که در کلان‌شهرها در دهک‌های پایین درآمدی شاخص سهم هزینه مسکن در سبد هزینه خانوار به رقم بالای 70‌درصد نیز می‌رسد. • اما این در حالی است که در کشورهای موفق در حل معضل مسکن شاخص سهم هزینه مسکن در سبد هزینه خانوار به کمتر از 20‌درصد رسیده است. • ”موفقیت بخش مسکن در افق چشم‌انداز 20 ساله نیازمند کاهش این شاخص به زیر 20‌درصد است“

27. شاخص هزینه دسترسی به مسکن • شاخص هزینه دسترسی به مسکن برابر «نسبت میانگین قیمت مسکن متوسط در بازار آزاد به میانگین درآمد سالانه خانوار» است. شاخص هزینه دسترسی مسکن بیان‌گر میزان توانمندی خانوار در دسترسی به مسکن متناسب با نیاز است. • این شاخص به‌طور متوسط در منطقه آسیا معادل 8/4، در آفریقا 6/9 و در کشورهای صنعتی 4/3است. • در حالی‌که در شرایط استاندارد شاخص هزینه دسترسی به مسکن نباید از عدد 5 تجاوز کند، این شاخص در ایران از عدد 12 گذشته است. • ”موفقیت بخش مسکن در افق چشم‌انداز 20 ساله، نیازمند کاهش این شاخص به عدد 5 است“

28. سخن آخر • با توجه به مباحثی که در خصوص • لزوم ارتقاء سهم بخش تعاون در اقتصاد با توجه به سند چشم انداز و برنامه پنجم • اهمیت مسکن و نقش آن در اقتصاد ملی • وجود برخی نارسایی ها در بخش مسکن • مطرح شد. حمایت و تقویت بخش تعاون توانایی نقش آفرینی تعاونی های مسکن در تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی

29. تعاونی های مسکن بنا به دلائل زير مي‌توانند نقش بسزایی در اقتصاد ملی ایفا نمایند: • تقویت نقش تعاونیهای مسکن در بخش مسکن کشور می تواند منجر به کاهش و حتی حذف سفته بازی از بازار مسکن گردد. • مادامیکه تولید مسکن به سمت صنعتی سازی و شرکتی بودن حرکت نکند، علاوه بر اینکه شاهد افزایش قیمت تمام شده ساخت خواهیم بود، این بخش همواره در معرض نوسانات شدید قیمت و افت و خیز در تولید خواهد بود. بنابراین حمایت و تقویت تعاونی های مسکن می تواند گامی به سوی صنعتی شدن این بخش از اقتصاد کشور باشد. • وجود رابطه ساختاري بين مسئولین تعاونی و متقاضیان مسکن (زيرا متقاضیان مسکن بعنوان اعضاء تعاوني خود در ساخت آن مباشرت دارند.) • دارا بودن سرمايه اجتماعي و اعتماد مردم (اعم از عضو و غيرعضو) به رفتار خيرخواهانه و سلامت تعاونيها • وجود نظام نظارت (داخلي و بيروني) مؤثر بر فعاليت تعاونيها • سرمايه‌گذاري قابل توجه بعمل آمده در تعاونيهاي مسکن

30. ”به امید روزی که هر خانواده ایرانی در مسکنی که در خور شأن انسانی اوست زندگی نماید“ با سپاس از توجه شما