Krishak Jagat MP Epaper 13 June 2022

1. ∑ΧÁ· ◊¢òÊÊ‹ÿ, ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ¬È⁄US∑Χà ∑ΧÁ· ‚Ê#ÊÁ„U∑§ Registered Postal Regn. No.MP/Bhopal/143/2022-24 RNI No. 1832/57 «UÊ∑§ ¬˝·áÊ ∑§Ê ÁºŸ - ‚Ù◊flÊ⁄U, ◊¢ª‹flÊ⁄ ‚¢SÕÊÁ¬Ã v~y{ ÷٬ʋ,U ¬˝∑§Ê‡ÊŸ - ‚Ù◊flÊ⁄, vx ¡ÍŸ wÆww fl·¸-|{ •¢∑§- yv ◊ÍÀÿ-L§. vw/- ∑ȧ‹ ¬ÎcΔU-v{ www.krishakjagat.org ¬ÎcΔU- v fl·¸ wÆww-wx ∑§ Á‹∞ π⁄UË»§ »§‚‹Ù¥ ∑§Ê ãÿÍŸÃ◊ ‚◊Õ¸Ÿ ◊ÍÀÿ ÉÊÊÁ·Ã âôØæÕèÙ·¤æ yx®®, ŠææÙ ·¤æ w®y® L¤. ÂýçÌ ç?ߢ. °×°âÂè ÌØ ∞◊∞‚¬Ë ◊¥ ~w ‚ zwx L§. ¬˝Áà ÁÄfl¢. Ã∑§ ∑§Ë flÎÁh (Ÿß¸ ÁºÀ‹Ë ∑§Êÿʸ‹ÿ) Ÿß¸ ÁŒÑË– ∑§ãº˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿ π⁄UË»§ Áfl¬áÊŸ fl·¸ wÆww-wx ∑§ Á‹∞ »§‚‹Ù¥ ∑§Ê ãÿÍŸÃ◊ ‚◊Õ¸Ÿ ◊ÍÀÿ (∞◊∞‚¬Ë) ÉÊÙÁ·Ã ∑§⁄U ÁºÿÊ „ÒU– ß‚ fl·¸ ∞◊∞‚¬Ë ◊¥ ~w ‚ zwx L§¬ÿ ¬˝Áà ÁÄfl¢. Ã∑§ ∑§Ë flÎÁh ∑§Ë ªß¸ „ÒU– ∑§ãº˝Ëÿ ‚ÍøŸÊ ∞fl¢ ¬˝‚Ê⁄UáÊ ◊¢òÊË üÊË •ŸÈ⁄Uʪ ΔUÊ∑ȧ⁄U Ÿ ÿ„U ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ºË– ¥´ÎÚU Âçɸ° 5 ¬˝ÁÇÊÃ), ‚ÙÿÊ’ËŸ (zx ¬˝ÁÇÊÃ) •ı⁄U ◊Í¢ª»§‹Ë ¬⁄U (zv ¬˝ÁÇÊÃ) „ÙŸ ∑§Ë ‚¥÷ÊflŸÊ „Ò– π⁄UË»§ wÆww-wx ∑§ Á‹∞ ãÿÍŸÃ◊ ‚◊Õ¸Ÿ ◊ÍÀÿ (ß∑§Ê߸ — L§. ¬˝Áà ÁÄfl¢. ◊¥) »§‚‹ wÆv}-v~ wÆv~-wÆ œÊŸ, ‚Ê◊Êãÿ v|zÆ v}vz ª˝«U ∞ v||Æ v}xz íflÊ⁄U „UÊßÁ’˝«U wyxÆ wzzÆ ◊Ê‹º¢«UË wyzÆ wz|Æ ’Ê¡⁄UÊ v~zÆ wÆÆÆ ⁄UÊªË w}~| xvzÆ ◊Ä∑§Ê v|ÆÆ v|{Æ •⁄U„U⁄U z{|z z}ÆÆ ◊Í¢ª {~|z |ÆzÆ ©«∏Uº z{ÆÆ z|ÆÆ ◊Í¢ª»§‹Ë y}~Æ zÆ~Æ ‚Í⁄U¡◊ÈπË zx}} z{zÆ ‚ÙÿÊ’ËŸ xx~~ x|vÆ ÁË {wy~ {y}z ⁄UÊ◊ÁË z}|| z~yÆ ∑§¬Ê‚ ◊ËÁ«Uÿ◊ zvzÆ zwzz ‹Ê¢ª S≈U¬‹ zyzÆ zzzÆ Œ‡Ê ∑‘§ v{fl¥ ⁄UÊC˛¬Áà ∑§Ê øÈŸÊfl v} ¡È‹Ê߸ ∑§Ù wv ¡È‹Ê߸ ∑§Ù „ÙªË ◊êáÊŸÊ wÆwÆ-wv wÆwv-ww flÎÁh v}{} v~yÆ v}}} v~{Æ w{wÆ w|x} w{yÆ w|z} wvzÆ wwzÆ xw~z xx|| v}zÆ v}|Æ {ÆÆÆ {xÆÆ |v~{ |w|z {ÆÆÆ {xÆÆ zw|z zzzÆ z}}z {Ævz x}}Æ x~zÆ {}zz |xÆ| {{~z {~xÆ zzvz z|w{ z}wz {Æwz wÆww-wx wÆyÆ wÆ{Æ w~|Æ w~~Æ wxzÆ xz|} v~{w {{ÆÆ ||zz {{ÆÆ z}zÆ {yÆÆ yxÆÆ |}xÆ |w}| {Æ}Æ {x}Æ vÆÆ vÆÆ wxw wxw vÆÆ wÆv ~w xÆÆ y}Æ xÆÆ xÆÆ x}z xzÆ zwx xz| xzy xzz ÚUæ»è ·¤è ¹ðÌè ·ñ¤âð ·¤Ú´Uð 6 ©Uã„UÙ¥Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ œÊŸ ∑‘§ ‚◊Õ¸Ÿ ◊ÍÀÿ ◊¥ Á¬¿‹ ‚Ê‹ ∑‘§ M§. v~yÆ ¬˝Áà Á`§¥≈U‹ ◊¥ vÆÆ L§¬ÿ ’…∏Ê∑§⁄U fl·¸ wÆww-wx ∑‘§ Á‹∞ M§. wÆyÆ ∞fl¢ ‚ÙÿÊ’ËŸ ∑§ ªÃ fl·¸ ∑§ ◊ÍÀÿ x~zÆ ◊¥ xzÆ L§. ∑§Ë flÎÁh ∑§⁄U ß‚ fl·¸ ∑§ Á‹∞ yxÆÆ L§. ¬˝Áà ÁÄfl¢. ∞◊∞‚¬Ë Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– üÊË ΔUÊ∑ȧ⁄U Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ◊¥ •ÊÁÕ¸∑§ ◊Ê◊‹Ù¥ ∑§Ë ◊¥ÁòÊ◊¥«‹Ëÿ ‚Á◊Áà (‚Ë‚Ë߸∞) mÊ⁄UÊ ∞◊∞‚¬Ë ◊¥ flÎÁh ∑§Ù SflË∑§ÎÁà ÁºÿÊ ¡ÊŸÊ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ Á„à ◊¥ ©ΔÊÿÊ ªÿÊ ◊„Uàfl¬Íáʸ ∑§Œ◊ „ÒU ß‚‚ ŸÊ Á‚»§¸ ©Ÿ∑§Ë •Êÿ ◊¥ ’ÁÀ∑§ ¡ËflŸ SÃ⁄U ◊¥ ÷Ë ‚ÈœÊ⁄U „٪ʖ üÊË ΔUÊ∑ȧ⁄U Ÿ ∑§„Ê Á∑§ ß‚ fl·¸ ÁË ∑‘§ ÷Êfl ◊¥ ‚’‚ •Áœ∑§ zwx L§. ¬˝Áà Á`§¥≈U‹ ∑§Ë flÎÁh ∑§Ë ªß¸ „Ò, ¡’Á∑§ ÃÈ•⁄U ◊¥ •ı⁄U ©«∏Œ ∑‘§ ÷Êfl ◊¥ M§. xÆÆ ¬˝Áà Á`§¥≈U‹ ∑§Ë flÎÁh ∑§Ë ªß¸ „Ò– fl„UË¥ ◊Í¢ª ◊¥ y}Æ L§. ∑§Ë ’…∏UÙàÃ⁄UË „ÈU߸ „ÒU– ©Uã„UÙ¥Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ∞◊∞‚¬Ë fl„ Œ⁄U „ÙÃË „Ò Á¡‚ Œ⁄U ‚ ‚⁄U∑§Ê⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ ‚ πÊlÊÛÊ π⁄UËŒÃË „Ò– Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ©Ÿ∑§Ë ©à¬ÊŒŸ ‹ÊªÃ ¬⁄U ‚’‚ íÿÊŒÊ •ŸÈ◊ÊÁŸÃ Á⁄U≈UŸ¸ ’Ê¡⁄UÊ (}z ¬˝ÁÇÊÃ) ¬⁄U, ©‚∑‘§ ’ÊŒ •⁄U„U⁄U ({Æ ¬˝ÁÇÊÃ), ©«∏Œ (z~ ¬˝ÁÇÊÃ), ‚Í⁄U¡◊ÈπË (z{ ãUË¼è ·¤è Øð ç·¤S×ð´ ¼ðÌè ’Øæ¼æ ×éÙæȤæ ÖæÚUÌ âð »ðãê´ çÙØæüÌ ×ð´ ׊ØÂýÎðàæ ÕÙæ çâÚU×æñÚU ÷٬ʋ– ◊¥«Ë ’Ù«¸ ∑‘§ ¬˝’¥œ ‚¥øÊ‹∑§ üÊË Áfl∑§Ê‚ Ÿ⁄UflÊ‹ ∑§Ë ◊„ŸÃ ⁄U¥ª ‹Ê߸ ‹ª÷ª {Æ ‹Êπ Á`§¥≈U‹ ª„Í¥ ÁflÁ÷ÛÊ Œ‡ÊÙ¥ ◊¥ ÁŸÿʸà ∑§⁄U ◊äÿ ¬˝Œ‡Ê ∑§Ê ◊ÊŸ ’…∏ÊÿÊ– √„Ë≈U ∞◊.¬Ë. ∑§Ù ∞∑§ ’˝Ê¥« ∑‘§ M§¬ ◊¥ SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄UŸ ◊¥ ◊„ÃË ÷ÍÁ◊∑§Ê ÁŸ÷Ê߸ ◊äÿ¬˝Œ‡Ê ‡ÊÊ‚Ÿ mÊ⁄UÊ ª„Í¥ ÁŸÿʸà ∑§Ë ŸÙ«‹ ∞¡¥‚Ë ◊¥«Ë ’Ù«¸ ∑§Ù ’ŸÊŸ ∑‘§ ’ÊŒ ÿÈflÊ •ı⁄U ™§¡Ê¸flÊŸ •Ê߸.∞.∞‚. •ÊÚÁ»§‚⁄U Áfl∑§Ê‚ Ÿ⁄UflÊ‹ mÊ⁄UÊ •¬ŸË ∑§È‡Ê‹ ⁄UáÊŸËÁà ∑‘§ ‚ÊÕ •¬Ÿ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ‚„ÿÙª ‚ ª„Í¥ ÁŸÿʸà ◊¥ ◊äÿ ¬˝Œ‡Ê ∑§Ê SÕÊŸ ¬Í⁄U ⁄UÊc≈˛U ◊¥ ¬„‹ Ÿ¥’⁄U ¬⁄U SÕÊÁ¬Ã Á∑§ÿÊ „Ò– ÁŸÿʸà ŸËÁà ‹ÊªÍ „ÙŸ ∑‘§ ©¬⁄Uʥà ÷Ê⁄Uà ‚ ∑§È‹ ÁŸÿʸà ‹ª÷ª v.zÆ ∑§⁄UÙ«∏ Á`§¥≈U‹ ª„¥Í ÁŸÿʸà „È•Ê, Á¡‚◊¥ ‚flʸÁœ∑§ ‹ª÷ª {Æ ‹Êπ Á`§¥≈U‹ ª„Í¥ ÁŸÿʸà Á∑§ÿÊ, ¡Ù Á∑§ ∑§È‹ ÁŸÿʸà ∑§Ê yÆ.{{ ¬˝ÁÇÊà „Ò– ‹ª÷ª yv ‹Êπ Á`§¥≈U‹ ª„Í¥ ÁŸÿʸà ∑§⁄U ªÈ¡⁄UÊà ŒÍ‚⁄U SÕÊŸ ¬⁄U „Ò– ªÈ¡⁄UÊà ‚ ÁŸÿʸà Á∑§ÿ ª∞ ª„Í¥ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ◊¥ ∞∑§ ’«∏Ê ÷ʪ ◊äÿU ¬˝Œ‡Ê ◊¥ ©à¬ÊÁŒÃ ª„¢Í ∑§Ê „Ò– ÃË‚⁄U SÕÊŸ ¬⁄U ¬Áp◊ ’¥ªÊ‹ ß‚∑§ ’ʺ ©ûÊ⁄U ¬˝Œ‡Ê, ◊„Ê⁄UÊc≈˛U, Á’„Ê⁄U, ⁄UÊ¡SÕÊŸ, „Á⁄UÿÊáÊÊ, ¬¥¡Ê’ •ÊÁŒ ⁄UÊíÿ „Ò¥– ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∑‘§ •ÊŒ‡ÊÊŸÈ‚Ê⁄U ◊äÿ ¬˝Œ‡Ê ÁŸÿʸà ¬˝∑§ÙD ∑‘§ ¬˝÷Ê⁄UË •Áœ∑§Ê⁄UË üÊË Ÿ⁄UflÊ‹ mÊ⁄UÊ ‹ªÊÃÊ⁄U •¬ŸË ∑§«∏Ë ◊„ŸÃ ‚ ª„¥Í¥ ÁŸÿʸà ∑§Ù ∞∑§ Á◊‡ÊŸ ∑‘§ M§¬ ◊¥ ‹∑§⁄U ∑§Êÿ¸ Á∑§ÿÊ– ‚Ê◊¥¡Sÿ SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄U ÁflÁ÷ÛÊ ∞¡¥Á‚ÿÙ¥ ∑‘§ flÁ⁄UD •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚ ‚Ãà ’ÒΔ∑§ ∑§⁄U ©Ÿ‚ ¡Ëfl¥Ã ‚¥¬∑§¸ SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄U ÁŸÿʸà ∑§Ë ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑§Ù •ª˝áÊË ’ŸÊÿÊ „Ò, Á¡‚◊¥ ⁄U‹fl ∑‘§ ‚ÊÕ ÁflÁ‡ÊC M§¬ ‚ ÿÙ¡ŸÊ ÃÕÊ ⁄UáÊŸËÁà ’ŸÊ∑§⁄U ª„Í¥ ÁŸÿʸà ∑§Ù •¥¡Ê◊ ÁŒÿÊ „Ò– ◊äÿ ¬˝Œ‡Ê ◊¥ Ãà∑§Ê‹ ÁŸÿʸà ∑‘§ Á‹∞ ¬˝Ùà‚Ê„Ÿ ŸËÁà ∑§Ù ‹ÊªÍ Á∑§ÿÊ, ◊äÿ ¬˝Œ‡Ê ∑‘§ ‹ª÷ª wÆÆÆ √ÿʬÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ÁŸÿʸÃ∑§ ∑‘§ M§¬ ◊¥ ¬¥¡Ë’h Á∑§ÿÊ ªÿÊ, ߸-•ŸÈôÊÊ ¬Ù≈U¸‹ ∑§Ù ÁŸÿʸà ∑§Ë ÁflÁ÷ÛÊ ªÁÃÁflÁœÿÙ¥ ∑‘§ ‚¥øÊ‹Ÿ ∑‘§ Á‹∞ ‚Ȍ΅∏ Á∑§ÿÊ ÃÕÊ ◊¥«Ë ’Ù«¸ ◊¥ ÁŸÿʸà ‚‹ ∑§Ù SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄U ‚◊Sà •Áœ∑§Ê⁄UË/∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ÁŸÿʸà ∑§Ë ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ◊¥ ‚¥‹ÇŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ, Á¡‚◊¥ ◊ÈÅÿ L§¬ ‚ •¬⁄U ∑§‹ÄU≈U⁄U/•¬⁄U ‚¥øÊ‹∑§ üÊË «Ë.∑‘§. ŸÊª¥Œ˝, •¬⁄U ‚¥øÊ‹∑§ üÊË ø¥Œ˝‡Êπ⁄U flÁ‡ÊD, ‚„Êÿ∑§ ‚¥øÊ‹∑§ üÊË ¬ËÿÍ· ‡Ê◊ʸ, ‚.©.ÁŸ. üÊË ŒË¬∑§ ªÙÿ‹ ∑§Ë ◊„ÃË ÷ÍÁ◊∑§Ê ⁄U„Ë „Ò– ◊¥«Ë ’Ù«¸ ∑‘§ ‚Êà ‚¥÷ʪ٥ ◊¥ ÷٬ʋ ‚¥÷ʪ mÊ⁄UÊ ©Uà∑Χc≈U ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄UÃ „È∞ ‚flʸÁœ∑§ ‹ª÷ª yv ‹Êπ Á`§¥≈U‹ ª„Í¥ ∑§Ê ÁŸÿʸà ‚¥÷ʪ ∑§Ë ◊¥Á«ÿÙ¥ ‚ Á∑§ÿÊ ªÿÊ, ©Q§ ©Uà∑Χc≈U ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ◊¥ ÷٬ʋ ‚¥÷ʪ ∑§Ë ‚¥ÿÈQ§ ‚¥øÊ‹∑§ üÊË◊ÃË Á⁄UÃÈ øı„ÊŸ ∑§Ê ◊ʪ¸º‡Ê¸Ÿ ‚⁄UÊ„UŸËÿ ⁄U„UÊ– Ÿß¸ ÁŒÑË– Œ‡Ê ∑‘§ v{fl¥ ⁄UÊC˛¬Áà ∑‘§ øÈŸÊfl ∑‘§ Á‹∞ •ÊÿÙª Ÿ ∑§Êÿ¸∑˝§◊ ÉÊÙÁ·Ã ∑§⁄U ÁŒÿÊ „ÒU– v} ¡È‹Ê߸ ∑§Ù ◊Ìʟ „ÙªÊ •ı⁄U wv ¡È‹Ê߸ ∑§Ù ◊êáÊŸÊ „٪˖ ÷Ê⁄UÃËÿ ÁŸflʸøŸ •ÊÿÙª Ÿ øÈŸÊfl ∑§Êÿ¸∑˝§◊ ÉÊÙÁ·Ã ∑§⁄UÃ „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ Œ‹ •¬Ÿ ‚Ê¥‚ŒÙ¥ •ı⁄U ÁflœÊÿ∑§Ù¥ ∑§Ù Á∑§‚Ë Ã⁄U„ ∑§Ë Á√„¬ ¡Ê⁄UË Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ‚∑§Ã– ⁄UÊC˛¬Áà üÊË ⁄UÊ◊ŸÊÕ ∑§ÙÁfl¥Œ ∑§Ê ∑§Êÿ¸∑§Ê‹ wy ¡È‹Ê߸ wÆww ∑§Ù πà◊ „Ù ⁄U„Ê „Ò– Á¬¿‹Ë ’Ê⁄U v| ¡È‹Ê߸ wÆv| ∑§Ù ⁄UÊC˛¬Áà øÈŸÊfl „È∞ Õ– ÷Ê⁄Uà ∑‘§ ⁄UÊC˛¬Áà ∑§Ê øÈŸÊfl øÈŸÊfl ∑§Êÿ¸∑˝§◊ wÆww øÈŸÊfl •Áœ‚ÍøŸÊ- vz ¡ÍŸ ŸÊ◊Ê¥∑§Ÿ ∑§Ë •ÊÁπ⁄UË ÃÊ⁄UËπ- w~ ¡ÍŸ ŸÊ◊Ê¥∑§Ÿ ¬òÊÙ¥ ∑§Ë ¡Ê¥ø- xÆ ¡ÍŸ ŸÊ◊Ê¥∑§Ÿ flʬ‚Ë •¥ÁÃ◊ ÁÃÁÕ-w ¡È‹Ê߸ ◊úʟ - v} ¡È‹Ê߸ ◊êáÊŸÊ- wv ¡È‹Ê߸ üÊË Áfl∑§Ê‚ Ÿ⁄UflÊ‹ ∞◊«UË, ◊¢«UË ’Ù«¸U •ŸÈë¿Œ zz ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U •ÊŸÈ¬ÊÁÃ∑§ ¬˝ÁÃÁŸÁœàfl ¬˝áÊÊ‹Ë ∑‘§ ‚¥∑˝§◊áÊËÿ ◊à ¬hÁà ∑‘§ mÊ⁄UÊ „ÙÃÊ „Ò– wz ¡È‹Ê߸ ∑§Ù Œ‡Ê ∑§Ù ŸÿÊ ⁄UÊC˛¬Áà Á◊‹ ¡Ê∞ªÊ– ∞∑§‹

2. 2 •ÊÚŸ‹Ê߸Ÿ ‚ºSÿÃÊ ∑§ Á‹∞ ‹ÊÚª ߟ ∑§⁄‘¥U www.krishakjagat.org ‚◊ÊøÊ⁄U ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww ×.Âý. ×ð´ ¹ÚUèȤ w®w2 ·ð¤ çÜ° Âý×æç‡æÌ ÕèÁ ·¤è ©UÂæÁüÙ, çß·ý¤Ø °ß¢ ¥Ùé¼æÙ ¼ÚÔ´ ÌØU §Uâ ßáü v®v®® L¤. ç?´ßÅUÜ ç×Üð»æ âæðØæÕèÙ ÕèÁ ÷٬ʋ (Áfl‡Ê· ¬˝ÁÃÁŸÁœ)– ⁄UÊíÿ ‡ÊÊ‚Ÿ Ÿ ∑ΧÁ· ©Uà¬ÊºŸ •ÊÿÈÄà ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ◊¥ ’Ë¡ º⁄U ÁŸœÊ¸⁄UáÊ ‚Á◊Áà ∑§Ë ’ÒΔU∑§ ◊¥ „ÈU∞ ÁŸáʸÿ ∑§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ π⁄UË»§ wÆww ∑§ Á‹∞ ¬˝◊ÊÁáÊà ’Ë¡Ù¥ ∑§Ë Áfl∑˝§ÿ ©U¬Ê¡¸Ÿ ∞fl¥ •ŸÈŒÊŸ Œ⁄‘¥U ÉÊÊÁ·Ã ∑§⁄U ŒË „Ò¥U– ßU‚◊¥ ⁄UÊíÿ ∑§Ë ¬˝◊Èπ π⁄UË»§ »§‚‹ ‚ÊÿÊ’ËŸ ’Ë¡ ∑§Ë Œ⁄UÊ¥ ◊¥ w{ÆÆ M§¬ÿ ¬˝Áà Á`¥§≈U‹ ∑§Ë flÎÁhU ∑§Ë ªß¸U „ÒU– ßU‚‚ Á∑§‚ÊŸÊ¥ ∑§Ê ‚ÊÿÊ’ËŸ ’Ë¡ •’ vÆvÆÆ M§. Á`¥§≈U‹ ∑§Ê Á◊‹ªÊ– ß‚∑§ ‚ÊÕ „UË ©U¬Ê¡¸Ÿ º⁄UÙ¥ ◊¥ flÎÁh ∑§Ë ªß¸ „ÒU Á¡‚‚ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë •Êÿ ’…∏U ‚∑§– ‡ÊÊ‚Ÿ mÊ⁄UÊ ÁË„UŸË »§‚‹Ù¥ ∑§ ¬˝◊ÊÁáÊà ’Ë¡Ù¥ ∑§ vz fl·¸ •flÁœ ∑§Ë Á∑§S◊Ù¥ ¬⁄U ’Ë¡ ÁflÃ⁄UáÊ •ŸÈºÊŸ ºÿ „ÒU àÊÕÊ vz fl·¸ ‚ •ÁäÊ∑§ •flÁäÊ ∑§Ë Á∑§S◊Ê¥ ¬⁄U •ŸÈŒÊŸ Ÿ„UË¥ Á◊‹ªÊ– ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ◊Ù≈UÊ •ŸÊ¡, œÊŸ ∞fl¢ º‹„UŸË »§‚‹Ù¥ ∑§ ¬˝◊ÊÁáÊà ’Ë¡Ù¥ ∑§ vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ ÃÕÊ vÆ fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ Á∑§S◊Ù¥ ¬⁄U •ŸÈºÊŸ ºÿ „ÒU– ⁄UÊíÿ ‡ÊÊ‚Ÿ Ÿ ßU‚ fl·¸ ¡ÒÁfl∑§ äÊÊŸ, ◊Ä∑§Ê, ∑§ÊŒÊ- ∑ȧ≈U∑§Ë ∞fl¥ •⁄U„U⁄U ’Ë¡Ê¥ ∑§Ë Œ⁄‘¥U ÷Ë Ãÿ ∑§Ë „Ò¥U– ßU‚∑§ ÄUà ¡ÒÁfl∑§ äÊÊŸ ’Ë¡ Á∑§‚ÊŸÊ¥ ∑§Ê z{ÆÆ M§. ÁÄ¥fl≈U‹ Á◊‹ªÊ Á¡‚ ¬⁄U wÆÆÆ M§. ÁÄ¥fl≈U‹ •ŸÈŒÊŸ Á◊‹Ÿ ∑§ ’ÊŒ x{ÆÆ M§. ÁÄ¥fl≈U‹ Á∑§‚ÊŸÊ¥ ∑§Ê ¬«∏ªÊ– ßU‚∑§ ‚ÊÕ „UË œÊŸ ∑§Ê xvÆÆ M§. ÁÄ¥fl≈U‹ ¡ÒÁfl∑§ ’Ë¡ ∑Χ·∑§Ê¥ ‚ π⁄UËŒÊ ¡Ê∞ªÊ– ◊.¬˝. ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§ •Êº‡Ê ∑§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ß‚ fl·¸ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ‚ÙÿÊ’ËŸ ’Ë¡ vÆvÆÆ L§¬ÿ ÁÄfl¢≈U‹ Á◊‹ªÊ, ß‚ ¬⁄U wÆÆÆ L§¬∞ ÁÄfl¢≈U‹ •ŸÈºÊŸ ÁºÿÊ ¡Ê∞ªÊ, Á¡‚‚ ∑Χ·∑§Ù¥ ∑§Ù ‚ÙÿÊ’ËŸ ’Ë¡ }vÆÆ L§¬ÿ ÁÄfl¢≈U‹ ¬«∏UªÊ ÃÕÊ |zÆÆ L§¬ÿ ÁÄfl¢. ∑Χ·∑§Ù¥ ‚ ’Ë¡ π⁄UËºÊ ¡Ê∞ªÊ– ¡’Á∑§ ªÃ fl·¸ ∑Χ·∑§Ù¥ ∑§Ù wÆÆÆ L§. •ŸÈºÊŸ Á◊‹Ÿ ∑§ ’ʺ zzÆÆ L§¬ÿ ÁÄfl¢≈U‹ ‚ÙÿÊ’ËŸ ’Ë¡ ¬«∏UÊ ÕÊ ÃÕÊ zvÆÆ L§¬ÿ ÁÄfl¢≈U‹ ’Ë¡ Á∑§‚ÊŸ ‚ π⁄UËºÊ ªÿÊ ÕÊ– ß‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U œÊŸ ‚Ȫ¢ÁœÃ Á∑§S◊ ∑§Ê ’Ë¡ ß‚ fl·¸ zvÆÆ L§. ÁÄfl¢≈U‹ Á◊‹ªÊ– ß‚ ¬⁄U wÆÆÆ L§¬∞ ÁÄfl¢≈U‹ •ŸÈºÊŸ Á◊‹Ÿ ¬⁄U ÿ„U xvÆÆ L§¬ÿ ÁÄfl¢≈U‹ ¬«∏UªÊ ÃÕÊ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ‚ ©U¬Ê¡¸Ÿ w{ÆÆ L§¬∞ ÁÄfl¢≈U‹ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ– Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§ Á‹∞ ©U¬Ê¡¸Ÿ, Áfl∑˝§ÿ ∞fl¢ •ŸÈºÊŸ º⁄U (L§. ¬˝Áà ÁÄfl¢≈U‹ ◊¥) »§‚‹ ∑Χ·∑§Ù¥ ‚¢SÕÊ ∑§Ë ‚∑§‹ ¬˝◊ÊÁáÊà ’Ë¡ ∑Χ·∑§Ù¥ ∑§ Á‹∞ Áfl∑˝§ÿ º⁄U ÃÕÊ ©U¬Ê¡¸Ÿ ∑Χ·∑§Ù¥ ∑§Ù ¬˝Êåà •ŸÈºÊŸ ∑§Ë ¬˝÷ÊflË º⁄‘¥U (’ÙŸ‚ ∑§Ë •¢ÁÃ◊ º⁄U ‚Á„UÃ) œÊŸ ¬Ã‹Ë (vÆ fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) ◊Ä∑§Ê (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) ◊Ä∑§Ê (vÆ fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) ◊P§Ê „UÊÿÁ’˝«U (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁäÊ) íflÊ⁄U (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) íflÊ⁄U (vÆ fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) ∑§ÙºÙ (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) ∑§ÙºÙ (vÆ fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) ∑ȧ≈U∑§Ë (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) ∑ȧ≈U∑§Ë (vÆ fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) ◊Í¢ª (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) ◊Í¢ª (vÆ fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) ©U«∏Uº (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) ©U«∏Uº (vÆ fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) •⁄U„U⁄U (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) •⁄U„U⁄U (vÆ fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) ¡ÒÁfl∑§ ’Ë¡ äÊÊŸ ¡ÒÁfl∑§ (vÆ fl·¸ Ã∑§ •flÁœ) ◊Ä∑§Ê ¡ÒÁfl∑§ (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) wzÆÆ ∑§ÊŒÊ ¡ÒÁfl∑§ (vÆ fl·¸ Ã∑§ •flÁœ) ∑ȧ≈U∑§Ë ¡ÒÁfl∑§ (vÆ fl·¸ Ã∑§ •flÁœ) •⁄U„U⁄U ¡ÒÁfl∑§ (vÆ fl·¸ Ã∑§ •flÁœ) wzÆÆ wÆÆÆ wÆÆÆ ~ÆÆÆ w|zÆ w|zÆ wzÆÆ wzÆÆ xÆÆÆ xÆÆÆ |xÆÆ |xÆÆ {yzÆ {yzÆ {yÆÆ {yÆÆ zÆÆÆ y{ÆÆ y{ÆÆ vv|ÆÆ z}ÆÆ z}ÆÆ zzÆÆ zzÆÆ {ÆÆÆ {ÆÆÆ vÆyÆÆ vÆyÆÆ ~zÆÆ ~zÆÆ ~zÆÆ ~zÆÆ vÆÆÆ xÆÆÆ vzÆÆ xÆÆÆ xÆÆÆ vzÆÆ xÆÆÆ vzÆÆ xÆÆÆ vzÆÆ zÆÆÆ wzÆÆ zÆÆÆ wzÆÆ zÆÆÆ wzÆÆ yÆÆÆ v{ÆÆ xvÆÆ }|ÆÆ w}ÆÆ yxÆÆ wzÆÆ yÆÆÆ xÆÆÆ yzÆÆ zyÆÆ |~ÆÆ yzÆÆ |ÆÆÆ yzÆÆ |ÆÆÆ ÁflÃ⁄UáÊ ¬⁄U ∑§ Á‹∞ „UÙŸ flÊ‹ ’Ë¡ º⁄U ¡Ù ‚Ëœ ’Ë¡ ∑Χ·∑§Ù¥ ∑§ (’Ë¡ ÁflÃ⁄UáÊ πÊÃ ◊¥ ¡◊Ê •ŸÈºÊŸ •‹ª ∑§Ë ¡ÊÿªË ‚ ºÿ „UÙªÊ) vÆvÆÆ wÆÆÆ vÆvÆÆ - vw}ÆÆ yÆÆÆ vw}ÆÆ - vÆ{ÆÆ yÆÆÆ vÆ{ÆÆ - }wÆÆ yÆÆÆ }wÆÆ - zvÆÆ wÆÆÆ zvÆÆ vÆÆÆ yzÆÆ wÆÆÆ yzÆÆ vÆÆÆ zÆÆÆ wÆÆÆ Áfl∑˝§ÿ º⁄U ‚ÙÿÊ’ËŸ (vz fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) ‚ÙÿÊ’ËŸ (vz fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) ÁË (vz fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) ÁË (vz fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) ⁄UÊ◊ÁË (vz fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) ⁄UÊ◊ÁË (vz fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) ◊Í¢ª»§‹Ë Á¿U‹∑§ÊÿÈÄà (vz fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) z{ÆÆ ◊Í¢ª»§‹Ë Á¿U‹∑§ÊÿÈÄà (vz fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) z{ÆÆ œÊŸ ‚Ȫ¢ÁœÃ (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) œÊŸ ‚Ȫ¢ÁœÃ (vÆ fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) œÊŸ ◊Ù≈UË (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) œÊŸ ◊Ù≈UË (vÆ fl·¸ ‚ •Áœ∑§ •flÁœ) œÊŸ ¬Ã‹Ë (vÆ fl·¸ Ã∑§ ∑§Ë •flÁœ) |zÆÆ |zÆÆ ~vÆÆ ~vÆÆ {~zÆ {~zÆ }vÆÆ vÆvÆÆ }}ÆÆ vw}ÆÆ {{ÆÆ vÆ{ÆÆ ywÆÆ }wÆÆ xvÆÆ yvÆÆ wzÆÆ xzÆÆ xÆÆÆ xvÆÆ z{ÆÆ zvÆÆ |{zÆ |{zÆ ~|ÆÆ wÆÆÆ xÆÆÆ xÆÆÆ xÆÆÆ zÆÆÆ x{ÆÆ wvÆÆ y{zÆ y{zÆ y|ÆÆ w{ÆÆ w{ÆÆ wÆÆÆ wÆÆÆ wzÆÆ y{ÆÆ y{ÆÆ {{ÆÆ

3. 3 •ÊÚŸ‹Ê߸Ÿ ‚ºSÿÃÊ ∑§ Á‹∞ ‹ÊÚª ߟ ∑§⁄‘¥U www.krishakjagat.org ©Ufl¸⁄U∑§Ù¥ ∑§Ë ∑§Ê‹Ê’Ê¡Ê⁄UË ⁄UÙ∑¥§ — üÊË Á‡Êfl⁄UÊ¡ Á‚¢„U ◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿ ∑§‹ÄU≈U‚¸ ∑§Ù flËÁ«ÿÙ ∑§ÊÚã»˝¥§‚ ‚ Áº∞ ÁŸº¸‡Ê ? ?¬Ífl¸ ‚ ‚¥øÊÁ‹Ã Áfl∑§Ê‚ ∑§ÊÿÙ¥¸ ¬⁄U äÿÊŸ Œ¥ ? ?¬ÿ¡‹ ¬˝’¥œŸ, ©fl¸⁄U∑§ ÁflÃ⁄UáÊ, Sflë¿ ‚fl¸ˇÊáÊ ¡Ò‚ ∑§ÊÿÙ¥¸ ∑§Ù Ÿ ⁄UÙ∑‘§¥ ÷٬ʋ– ◊ÈÅÿ◊¥òÊË üÊË Á‡Êfl⁄UÊ¡ Á‚¥„ øı„ÊŸ Ÿ ¬Ífl¸ ‚ ‚¥øÊÁ‹Ã Áfl∑§Ê‚ ∑§ÊÿÙ¥¸ •ı⁄U ¡Ÿ-∑§ÀÿÊáÊ ‚ ¡È«∏Ë ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑‘§ ÿÕÊ‚◊ÿ Á∑˝§ÿÊãflÿŸ ∑‘§ ÁŸŒ¸‡Ê ¬˝Œ‡Ê ∑‘§ ‚÷Ë Á¡‹Ê ∑§‹ÄU≈U⁄U ∑§Ù ÁŒ∞ „Ò¥– ◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿ ∑§„Ê Á∑§ ¬¥øÊÿà ∞fl¥ Ÿª⁄UËÿ ÁŸ∑§ÊÿÙ¥ ∑‘§ ÁŸflʸøŸ ∑‘§ Á‹∞ •ÊŒ‡Ê¸ •Êø⁄UáÊ ‚¥Á„ÃÊ ¬˝÷Êfl‡ÊË‹ „ÙŸ ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ ¬˝ªÁÃ⁄Uà ∑§Êÿ¸ ÿÕÊflà ¡Ê⁄UË ⁄U„Ã „Ò¥– ‹Ù∑§Á„Ã∑§Ê⁄UË ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑‘§ ‚¥øÊ‹Ÿ ∑§Ù ‚¥Á„ÃÊ ∑‘§ ¬˝ÊflœÊŸÙ¥ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UÃ „È∞ ¡Ê⁄UË ⁄UπŸÊ „Ò– Ÿß¸ ÉÊÙ·áÊÊ ÿÊ Ÿß¸ ¬˝‡ÊÊ‚∑§Ëÿ SflË∑§ÎÁà Ÿ ŒË ¡Ê∞, ‹Á∑§Ÿ ¬„‹ ‚ ø‹ ⁄U„ ∑§ÊÿÙ¥¸ ∑§Ù Ÿ ⁄UÙ∑§Ê ¡Ê∞– üÊË øı„ÊŸ ◊¥òÊÊ‹ÿ ‚ flËÁ«ÿÙ ∑§ÊÚ㻧˝¥‚ mÊ⁄UÊ ¬˝Œ‡Ê ∑‘§ ∑§‹ÄU≈U‚¸ •ı⁄U •ãÿ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ‚¥’ÙÁœÃ ∑§⁄U ⁄U„ Õ– ‚◊ÊøÊ⁄U ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww Œπ¥ Á∑§ ∑§„Ë¥ ÷Ë ©fl¸⁄U∑§Ù¥ ∑§Ë ∑§Ê‹Ê’Ê¡Ê⁄UË Ÿ „Ù– ¬ÿ¡‹ ¬˝’¥œ •ı⁄U ¡‹ÊÁ÷·∑§ •Á÷ÿÊŸ üÊË øı„ÊŸ Ÿ ∑§„Ê Á∑§ •÷Ë ◊ÊŸ‚ÍŸ ¬˝Ê⁄U¥÷ Ÿ„Ë¥ „È•Ê „Ò– ª◊˸ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ª˝Ê◊ËáÊ •ı⁄U Ÿª⁄UËÿ ÁŸ∑§Êÿ ˇÊòÊÙ¥ ◊¥ ¬ÿʸ# ¬ÿ¡‹ ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑‘§ Á‹∞ ©¬‹éœ SòÊÙÃÙ¥ ÿÊ ¬Á⁄Ufl„Ÿ ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚ üÊË◊ÃË ¬˝ËÁà ◊ÒÁÕ‹ •¬⁄U ‚Áøfl ◊ÈÅÿ◊¢òÊË ’ŸË¥ ÷٬ʋ– ⁄UÊíÿ ‡ÊÊ‚Ÿ Ÿ ‚¢øÊ‹∑§ ∑ΧÁ· ∞fl¢ ¬˝’¢œ ‚¢øÊ‹∑§ ’Ë¡ ÁŸª◊ üÊË◊ÃË ¬˝ËÁà ◊ÒÁÕ‹ ∑§Ù •¬⁄U ‚Áøfl ◊ÈÅÿ◊¢òÊË ¬º ¬⁄U ¬ºSÕ Á∑§ÿÊ „ÒU– ©UŸ∑§ ¬Ê‚ •’ ‚¢øÊ‹∑§ ∑ΧÁ· ∑§Ê •ÁÃÁ⁄UÄà ¬˝÷Ê⁄U ⁄U„UªÊ– fl„UË¢ ◊¢«UË ’Ù«¸U ∑§ ¬˝’¢œ ‚¢øÊ‹∑§ üÊË Áfl∑§Ê‚ ÁŸ⁄UflÊ‹ ∑§Ù ’Ë¡ ÁŸª◊ ∑§ ¬˝’¢œ ‚¢øÊ‹∑§ ∑§Ê ¬˝÷Ê⁄U •ÁÃÁ⁄UÄà M§¬ ‚ ‚ı¥¬Ê ªÿÊ „ÒU– ¬ÿ¡‹ ©¬‹éœ ∑§⁄UÊÿÊ ¡Ê∞– ¡‹ ¡ËflŸ Á◊‡ÊŸ ∑‘§ •¥Ãª¸Ã øÊ‹Í Á∑§∞ ª∞ ∑§ŸÄU‡ÊŸ ◊¥ ÁŸ⁄U¥Ã⁄U ¡‹ •Ê¬ÍÁø „ÙÃË ⁄U„– „Òá«¬ê¬ ‚ÈœÊ⁄U ∑§Êÿ¸ •ı⁄U ‚¥œÊ⁄UáÊ ∑‘§ Á‹∞ ÷Ë ¬˝ÿÊ‚ „Ù¥– ¡‹ÊÁ÷·∑§ •Á÷ÿÊŸ ◊¥ ¬˝Ê⁄U¥÷ Á∑§∞ ª∞ •ı⁄U ¡ÍŸ wÆww Ã∑§ ‹ÁˇÊà ∑§ÊÿÙ¥¸ ∑§Ù ◊ÊŸ‚ÍŸ ∑‘§ ¬„‹ ¬Íáʸ ∑§⁄U Á‹ÿÊ ¡Êÿ– ©¬‹éœ „ÙÃÊ „Ò, Á¡‚◊¥ Á∑§‚ÊŸ •¬Ÿ πÃÙ¥ ◊¥ ’ÈflÊ߸ ∑§⁄UÃ „Ò¥– ß‚ ŒÎÁC ‚ ¡ÍŸ •ı⁄U ¡È‹Ê߸ ◊Ê„ π⁄UË»§ »§‚‹Ù¥ ∑§Ë ’ÈflÊ߸ •ı⁄U ∑§ÎÁ· •ÊŒÊŸ ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑‘§ Á‹∞ ◊„àfl¬Íáʸ „ÙÃ „Ò¥– ¬˝Œ‡Ê ◊¥ ¬ÿʸ# ©fl¸⁄U∑§, ’Ë¡ ©¬‹éœ „Ò¥– •Êfl‡ÿ∑§ •Áª˝◊ ÷¥«Ê⁄UáÊ ÷Ë Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ∑§‹ÄU≈U‚¸ •Êfl‡ÿ∑§ ©fl¸⁄U∑§ ©¬‹éœ ∑§⁄UÊ∞ ¡Ê∞¥– ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ ∑§ÎÁ· •ı⁄U »§‚‹Ù¥ ∑‘§ ÁflÁflœË∑§⁄UáÊ ‚ ‚¥’¥ÁœÃ ¬Ífl¸ ‚ ‚¥øÊÁ‹Ã ∑§ÊÿÙ¥¸ ∑§Ù ÷Ë Ÿ„Ë¥ ⁄UÙ∑§Ê ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞– ß‚Ë Ã⁄U„ ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ©fl¸⁄U∑§Ù¥ ¬⁄U ‚Áé‚«Ë ∑§Ë ’…∏Ê߸ ªß¸ ⁄UÊÁ‡Ê ∑‘§ ¬˝∑§Ê‡Ê ◊¥ ∑§‹ÄU≈U‚¸ ∑§Êÿ¸flÊ„Ë ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄U¥ •ı⁄U ÿ„ Á∑§ π⁄UË»§ ‚Ë¡Ÿ ◊¥ »§‚‹Ù¥ ∑§Ë ’ÈflÊ߸ ∑‘§ Á‹∞ ∑§◊ ‚◊ÿ „Ë ¬˝º‡Ê ◊¥ w ‹Êπ wz „¡Ê⁄U ◊ËÁ≈˛∑§ ≈UŸ ◊Í¥ª π⁄UËŒË „UÙªË ∑ΧÁ· ˇÊòÊ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË üÊË øı„ÊŸ Ÿ ∑§„Ê π⁄UË»§ ∑‘§ Á‹∞ ∑ȧ‹ wz.~Æ ‹Êπ Á`§¥≈U‹ ’Ë¡ ∑§Ë √ÿflSÕÊ ¬˝Œ‡Ê ◊¥ π⁄UË»§ wÆww ∑‘§ Á‹∞ œÊŸ, ◊P§Ê, íflÊ⁄U, ’Ê¡Ê⁄UÊ, ∑§ÙŒÙ-∑§È≈U∑§Ë, ©«∏Œ, ◊Í¥ª, ÃÈ•⁄U, ‚ÙÿÊ’ËŸ, ◊Í¥ª»§‹Ë, ÁË, ⁄UÊ◊ÁË •ı⁄U ∑§¬Ê‚ ∑§Ë ∑§È‹ wz.~Æ ‹Êπ Á`§¥≈U‹ ’Ë¡ ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑§Ë ªß¸ „Ò– ©UÄà ’ÒΔU∑§Ù¥ ◊¥ ÁflûÊ ◊¥òÊË üÊË ¡ªŒË‡Ê Œfl«∏Ê, ∑§ÎÁ· ◊¥òÊË üÊË ∑§◊‹ ¬≈U‹, ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ ◊¥òÊË üÊË •⁄UÁfl¥Œ Á‚¥„ ÷ŒıÁ⁄UÿÊ, ◊ÈÅÿ ‚Áøfl üÊË ß∑§’Ê‹ Á‚¥„ ’Ò¥‚, ∑§ÎÁ· ©à¬ÊŒŸ •ÊÿÈQ§ üÊË ‡ÊÒ‹ãŒ˝ Á‚¥„, •¬⁄U ◊ÈÅÿ ‚Áøfl ∑§ÎÁ· üÊË •¡Ëà ∑‘§‚⁄UË, ¬˝◊Èπ ‚Áøfl ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ üÊË ∑‘§.‚Ë ªÈ#Ê •ı⁄U ◊Ê∑§¸»‘§« ∑‘§ ∞◊«Ë üÊË ¬Ë. Ÿ⁄U„Á⁄U ©¬ÁSÕà Õ– ¬˝Œ‡Ê ◊¥ fl·¸ wÆww-wx ◊¥ y ‹Êπ x „¡Ê⁄U ◊ËÁ≈˛∑§ ≈UŸ ◊Í¥ª •ı⁄U w| „¡Ê⁄U ◊ËÁ≈˛∑§ ≈UŸ ©«∏Œ ∑‘§ ¬˝SÃÊÁflà ©¬Ê¡¸Ÿ ‚ ‚¥’¥ÁœÃ ¬˝SÃÊfl ∑‘§ãŒ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ÷¡Ê ªÿÊ ÕÊ– ∑‘§ãŒ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿ ◊Í¥ª ∑‘§ Á‹∞ w ‹Êπ wz „¡Ê⁄U zwz ◊ËÁ≈˛∑§ ≈UŸ •ı⁄U ©«∏Œ ∑‘§ Á‹∞ wv „¡Ê⁄U yÆÆ ◊ËÁ≈˛∑§ ∑§Ê ©¬Ê¡¸Ÿ ‹ˇÿ ÁŒÿÊ „Ò– ◊.¬˝. ◊¥ Á‚¥ª‹ ‚Ȭ⁄U »§ÊS»‘§≈U ∑§Ë Œ⁄¥U zz ¬˝ÁÇÊà ’…∏Ë ÿ„ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ◊¥òÊÊ‹ÿ ◊¥ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË üÊË Á‡Êfl⁄UÊ¡ Á‚¥„ øı„ÊŸ ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ◊¥ „È߸ ’ÒΔ∑§ ◊¥ ŒË ªß¸– üÊË øı„ÊŸ Ÿ ¬˝Œ‡Ê ◊¥ fl·¸ wÆwv-ww ◊¥ ©¬ÊÁ¡¸Ã ◊Í¥ª •ı⁄U ©«∏Œ ∑‘§ ‚¥’¥œ ◊¥ ÷Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‹Ë– ¬˝Œ‡Ê ◊¥ Á¬¿‹ fl·¸ y ‹Êπ x~ „¡Ê⁄U z{x ◊ËÁ≈˛∑§ ≈UŸ ◊Í¥ª ∑§Ë π⁄UËŒË xÆv ∑‘§ãŒ˝Ù¥ ‚ ∑§Ë ªß¸– ÷٬ʋ– ◊.¬˝. ◊¥ ’„Ȭ˝ÁÃÁˇÊà Á‚¥ª‹ ‚Ȭ⁄U »§ÊS»‘§≈U (∞‚∞‚¬Ë) ∑§Ë Œ⁄U¥ ÁŸœÊ¸Á⁄Uà ∑§⁄U ŒË ªß¸ „Ò¥– ÿ Œ⁄U¥ π⁄UË»§ wÆww ∑‘§ Á‹ÿ ÁŸœÊ¸Á⁄Uà ∑§Ë ªß¸ „Ò¥– ß‚◊¥ ∞‚∞‚¬Ë ¬Êfl«⁄U ∑§Ë ⁄U’Ë wÆwv-ww ∑§Ë Œ⁄U w|y.zÆ L§. ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ◊¥ zz ¬˝ÁÇÊà ’…∏Ê∑§⁄U ywz L§. ¬˝Áà ’Ù⁄UË ÁŸœÊ¸Á⁄Uà ∑§Ë ªß¸ „Ò ¡’Á∑§ ŒÊŸŒÊ⁄U ∞‚∞‚¬ËU ∑§Ë ⁄U’Ë wÆwv-ww ∑§Ë Œ⁄U xÆy.zÆ L§. ¬˝Áà ’Ù⁄UË ‚ ’…∏Ê∑§⁄U y{z L§. ¬˝Áà ’Ù⁄UË ÁŸœÊ¸Á⁄Uà ∑§Ë ªß¸ „Ò– ©Q§ Œ⁄U¥ Ÿÿ S≈UÊÚ∑§ ¬⁄U „Ë ‹ÊªÍ „٪˖ ©fl¸⁄U∑§ ©lÙª ∑‘§ ‚ÍòÊÙ¥ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U flø◊ÊŸ ◊¥ ’Ê¡Ê⁄U ◊¥ «Ë∞¬Ë ¬˝øÈ⁄U ◊ÊòÊÊ ◊¥ ©¬‹éœ „Ò– ‹Á∑§Ÿ ‚„∑§Ê⁄UË ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ◊¥ ÁŸ¡Ë ˇÊòÊ ◊¥ «Ë∞¬Ë ©¬‹éœÃÊ •Áœ∑§ „Ò– ’Ê¡Ê⁄U ◊¥ «Ë∞¬Ë ‹ª÷ª vyÆÆ L§. ¬˝Áà ’Ù⁄UË ∑§Ë Œ⁄U ¬⁄U ©¬‹éœ „Ù ⁄U„Ê „Ò– ∞‚ ◊¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ◊„°ª ∞‚∞‚¬ËUU ∑§Ë SflË∑§Êÿ¸ÃÊ Á∑§ÃŸË „٪˖ ÿ„ ÷Áflcÿ ◊¥ „Ë ¬ÃÊ ø‹ªÊ– ‚¥÷fl× ß‚Ë ‚¥‡Êÿ¬Íáʸ ÁSÕÁà ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ Á‚¥ª‹ ‚Ȭ⁄U »§ÊS»‘§≈U ÁŸ◊ʸÃÊ•Ù¥ Ÿ Ÿß¸ Œ⁄UÙ¥ ¬⁄U •¬ŸË ‚„◊Áà Ÿ„Ë¥ ŒË „Ò– π⁄UË»§ wÆww ∑‘§ Á‹∞ Á‚¥ª‹ ‚Ȭ⁄U »§ÊS»‘§≈U ©fl¸⁄U∑§Ù¥ ∑§Ë ŸªŒ Áfl∑˝§ÿ Œ⁄U¥ ©Ufl¸⁄U∑§ ∑Χ·∑§Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ Áfl∑˝§ÿ Œ⁄U L§¬ÿ ¬˝Áà ’Ù⁄UË Á‚¥ª‹ ‚Ȭ⁄U »§ÊS»‘§≈U (¬Ê©«⁄U) Á‚¥ª‹ ‚Ȭ⁄U »§ÊS»‘§≈U (ŒÊŸŒÊ⁄U) ’Ù⁄UÊŸ≈U« Á‚¥ª‹ ‚Ȭ⁄U »§ÊS»‘§≈U (¬Ê©«⁄U) yz{.z ’Ù⁄UÙŸ≈U« Á‚¥ª‹ ‚Ȭ⁄U »§ÊS»‘§≈U (ŒÊŸŒÊ⁄U) y~}.z ywz y{z SflÊ◊Ë, ¬˝∑§Ê‡Ê∑§, ◊Ⱥ˝∑§ ∞fl¢ ¬˝œÊŸ ‚¢¬Êº∑§ Áfl¡ÿ ∑ȧ◊Ê⁄U ’ÙÁãŒ˝ÿÊ mÊ⁄UÊ vy, ߢÁº⁄UÊ ¬˝‚ ∑§ÊꬋÄ‚, ◊„UÊ⁄UÊáÊÊ ¬˝Ãʬ Ÿª⁄U, ÷٬ʋ ‚ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ∞fl¢ ¬¬⁄U Á¬˝¢≈U ߢ«US≈˛UË¡, vy, ߢÁº⁄UÊ ¬˝‚ ∑§ÊꬋÄ‚, ÷٬ʋ (◊äÿ ¬˝º‡Ê) ‚ ◊ÈÁŒ˝Ã, ‚ê¬Êº∑§ — ‚ÈŸË‹ ª¢ª⁄UÊ«∏U, »§ÙŸ — Æ|zz-ywy}vÆÆ, wzzy}{y, »Ò§Ä‚ — Æ|zz-wz|vyy~. E-mail-info@krishakjagat.org ß‚ •¢∑§ ∑§Ê ◊ÍÀÿ L§. vw/- flÊÁ·¸∑§ ‡ÊÈÀ∑§ L§. {ÆÆ/-.÷Ê⁄Uà ∑§ ‚◊ÊøÊ⁄U ¬òÊÙ¥ ∑§ ¬¢¡Ëÿ∑§ ∑§Êÿʸ‹ÿ ∑§Ê ¬¢¡ËÿŸ ∑˝§◊Ê¢∑§ v}xw/z|

4. 4 •’ ∑Χ·∑§ ¡ªÃ fl’‚Êß≈U ¬⁄U ÷Ë ©U¬‹éœ www.krishakjagat.org ‚ê¬ÊŒ∑§Ëÿ ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww ¥‘ÀðU ©UˆÂæ¼Ù ·¤è¤ÂýÍ× âèɸUè ÒÕèÁÓ ‚¢SÕʬ∑§ — Sfl. ◊ÊÁáÊ∑§øãŒ˝ ’ÙÁãŒ˝ÿÊ - Sfl. ‚È⁄‘U‡ÊøãŒ˝ ª¢ª⁄UÊ«∏U •◊Îà ¡ªÃ ⁄UÊ◊ÁË •ı⁄U ‚Íÿ¸◊ÈπË ÷Ë ∑ȧ¿U ˇÊòÊ ◊¥ ‹ªÊ߸ ¡ÊÃË „ÒU ߟ ‚÷Ë »§‚‹Ù¥ ∑§ ’Ë¡ ∑§Ê ©U¬øÊ⁄U ©U‚∑§ •¢∑ȧ⁄UáÊ ∑§ Á‹ÿ ¬˝ÊÕÁ◊∑§ÃÊ ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ ¡M§⁄UË Á∑˝§ÿÊ „U٪˖ ‚ÙÿÊ’ËŸ ∑§ ¬Ã‹ Á¿U‹∑§ ◊¥ •Ÿ∑§Ù¥ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë »§»Í¢§ºË „UÙÃË „ÒU Á¡Ÿ∑§Ù „U≈UÊ∑§⁄U •ë¿UÊ •¢∑ȧ⁄UáÊ ¬ÊŸÊ Ã⁄U„U ∑§ ©U¬øÊ⁄UÙ¥ ‚ ‹Ò‚ ∑§⁄U∑§ ÷ÍÁ◊ ◊¥ «UÊ‹Ê ¡Êÿ ÃÊÁ∑§ •Ÿ¡ÊŸ ⁄U٪٥ ¬⁄U ¬˝ÊÕÁ◊∑§ ¬˝ÁÃ’¢œ ‹ª ‚∑§– äÿÊŸ ⁄U„U ‚ÙÿÊ’ËŸ ∑§ ’Ë¡ ∑§Ê •¢∑ȧ⁄UáÊ ¬˝ÁÇÊà ‚Ê◊Êãÿ M§¬ ‚ ∑§◊ „UÙÃÊ „ÒU •ı⁄U ÿÁº ©U‚ •ŸÈ¬øÊÁ⁄Uà ∑§⁄U ‹ªÊÿÊ ¡Êÿ ÃÙ •¢∑ȧ⁄UáÊ ’È⁄UË Ã⁄U„U ‚ ¬˝÷ÊÁflà „U٪ʖ œÊŸ ∑§ ’Ë¡Ù¥ ¬⁄U ÷Ë »§»Í¢§ºË ⁄U„UÃË „ÒU– ‚’‚ ¬„U‹ ÃÙ ©U‚∑§Ê ©U¬øÊ⁄U v| ¬˝ÁÇÊà Ÿ◊∑§ ∑§ ÉÊÙ‹ ◊¥ Á∑§ÿÊ ¡Êÿ– v| ª˝Ê◊ Ÿ◊∑§/ ‹Ë≈U⁄U ¬ÊŸË ◊¥ ÉÊÙ‹ ’ŸÊ∑§⁄U ©U‚◊¥ ’Ë¡ «UÊ‹¢– ©UÃ⁄UÊÃ ’Ë¡ ∑§Ù „U≈UÊ∑§⁄U Ã‹Ë ◊¥ ’ÒΔU ÷Ê⁄UË ’Ë¡Ù¥ ∑§Ù ©U¬øÊ⁄U ∑§ ’ʺ ÁŸ∑§Ê‹∑§⁄U •ë¿U ¬ÊŸË ◊¥ œÙ∑§⁄U ¿UÊÿÊ ◊¥ ‚ÈπÊ∑§⁄U Á»§⁄U »§»Í¢§ºŸÊ‡ÊË ‚ ©U¬øÊÁ⁄Uç ∑§⁄U∑§ „UË ©UŸ∑§Ë ’È•Ê߸ ∑§Ë ¡Êÿ– ∑§¬Ê‚ ◊¥ ¬„U‹ ª¢œ∑§ ∑§ •ê‹ ∑§ ©U¬øÊ⁄U ∑§Ë ¡M§⁄Uà „UÙÃË ÕË ¬⁄¢UÃÈ ’Ë.≈UË. ∑§¬Ê‚ ∑§ ’Ë¡ ∑§Ë ©U¬‹Áéœ ‚ •’ ÿ„U ‚◊SÿÊ Ÿ„UË¥ ⁄U„UË– •ãÿ πÊlÊãŸÙ¥, ÁË„UŸË, º‹„UŸË »§‚‹Ù¥ ∑§ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ê ©U¬øÊ⁄U ÷Ë ÿÕÊ ¬˝SÃÊÁflà Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ ¡M§⁄UË „ÒU– ’⁄U‚Êà ∑§ ◊ı‚◊ ◊¥ ÷ÍÁ◊ ◊¥ flÊÃÊfl⁄UáÊ ◊¥ ¬ÿʸåà Ÿ◊Ë ©U¬‹éœ „UÙŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ÁflÁ÷㟠¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë »§»Í¢§ºË ∑§Ë ‚Á∑˝§ÿÃÊ ¬⁄U •Áœ∑§ •‚⁄U ¬«∏UÃÊ „ÒU fl •Áœ∑§ Ã¡Ë ‚ ¬‹ÃË-¬ÈSÃË ⁄U„UÃË „ÒU ÃÕÊ »§‚‹Ù¥ ∑§Ù ŸÈ∑§‚ÊŸ ¬„È¢UøÊÃË „ÒU– ß‚ËÁ‹ÿ ’Ë¡Ù¬øÊ⁄U ∑§Ù ‚»§‹ πÃË ∑§Ë ∑È¢§¡Ë ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ß‚ ∑§Ê⁄UáÊ ∑Χ·∑§Ù¥ ∑§Ù ‚‹Ê„U ºË ¡ÊÃË „ÒU Á∑§ •¬Ÿ ’Ë¡ ∑§Ê ©U¬øÊ⁄U ∑§⁄U ©U‚ ‚È⁄UÁˇÊà ∑§⁄‘¥U •ı⁄U ‹ÁˇÊà ©Uà¬ÊºŸ ∑§ ‚¬Ÿ ∑§Ù ‚Ê∑§Ê⁄U ’ŸÊÿ¢– ¡Ù ◊ŸÈcÿ •¬Ÿ ∑˝§Ùœ ∑§Ù •¬Ÿ „UË ™§¬⁄U ¤Ê‹ ‹ÃÊ „ÒU, fl„UË ºÍ‚⁄‘U ∑§ ∑˝§Ùœ ‚ ’ø ‚∑§ÃÊ „ÒU– - ‚È∑§⁄UÊà πÃË ∑§ ÁflÁ÷㟠•ÊºÊŸÙ¥ ◊¥ ’Ë¡ Áfl‡Ê· „UÙÃÊ „ÒU •ı⁄U ©U‚ ’Ë¡ ∑§ ◊º ◊¥ ‹ÊªÃ ÷Ë ‚’‚ •Áœ∑§ „UÙÃË „ÒU– ◊‚Ê‹Ê »§‚‹, •ı·Áœ »§‚‹, ŸªºË »§‚‹Ù¥ ∑§ ’Ë¡ ¬⁄U ÃÙ ∑ȧ‹ ‹ÊªÃ ∑§Ê |z ¬˝ÁÇÊà Ã∑§ πø¸ ∑§fl‹ ’Ë¡ ¬⁄U Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ©UÀ‹πŸËÿ „ÒU Á∑§ ß‚ ∑§Ë◊ÃË ’Ë¡ ¬⁄U •Ÿ∑§Ù¥ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë »§»Í¢§ºË ©U‚∑§ •Êfl⁄UáÊ ∑§ ‚ÊÕ ⁄U„UÃË „ÒU •ı⁄U ÿÁº ’Ë¡ ∑§Ê …¢Uª ‚ ©U¬øÊ⁄U ŸÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „UÙ ÃÙ ÿ »§»Í¢§ºË ’Ë¡ ∑§ ‚ÊÕ ÷ÍÁ◊ ∑§ ÷ËÃ⁄U ÷Ë ¬„È¢Uø ¡ÊÃË „ÒU •ı⁄U ÁflÁ÷㟠¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ⁄U٪٥ ∑§ ÁflSÃÊ⁄U ◊¥ ‚Á∑˝§ÿ Á„US‚Ê ‹ÃË „ÒU– ’Ë¡Ù¬øÊ⁄U ‚ ÿ„U ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU Á∑§ •Ê¬Ÿ Á¡‚ ’Ë¡ ∑§Ù ©U¬øÊÁ⁄Uà ∑§⁄U∑§ πà ◊¥ «UÊ‹Ê „ÒU ©U‚∑§ ¡ËflŸ ∑§Ê ¡ËflŸ ’Ë◊Ê „UÙ øÈ∑§Ê „ÒU– ©U¬øÊÁ⁄Uà ’Ë¡ •ë¿UÊ •¢∑ȧ⁄UáÊ ºªÊ ÷ÍÁ◊ ∑§ ÷ËÃ⁄U ∑§Ë »§»Í¢§ºË ¬⁄U ÷Ë ⁄UÙ∑§ ‹ªÊÿªÊ •ë¿U •¢∑ȧ⁄UáÊ ‚ ‚ËœÊ-‚ËœÊ Á⁄U‡ÃÊ „ÒU– •ë¿U ©Uà¬ÊºŸ ∑§Ë§ ¬˝Õ◊ ‚Ë…∏UË ∑§Ë ‚»§‹ÃÊ ‚ ¬Ê⁄U ∑§⁄UŸÊ •ı⁄U ⁄U٪٥ ∑§Ë ¬˝Ê⁄¢UÁ÷∑§ •flSÕÊ ¬⁄U Ÿ∑§‹ ∑§‚ŸÊ „UÙÃÊ „ÒU– π⁄UË»§ ∑§Ë ◊ÈÅÿ »§‚‹Ù¥ ◊¥ ‚ÙÿÊ’ËŸ, œÊŸ, ∑§¬Ê‚, ◊Ä∑§Ê, íflÊ⁄U, •⁄U„U⁄U ∞fl¢ ‹ÉÊÈ œÊãÿ Áfl‡Ê·∑§⁄U „UÙÃ „Ò¥U ß‚∑§ •‹ÊflÊ º‹„UŸË »§‚‹Ù¥ ◊¥ ◊Í¢ª, ©U«∏Uº ÁË„UŸË ◊¥ ÁË, ¹éàæãæÜ ¹ðÌè ·¤æ ×´˜æÑ Ò¹ðÌ °·¤, ȤâÜð´ ¥Ùð·¤Ó ? ?¬flŸ ŸÊª⁄U ¡M§⁄UË „ÒU– ‚ÙÿÊ’ËŸ ∑§ ’Ë¡ ¬⁄U ‚fl¸¬˝Õ◊ »§»Í¢§ºŸÊ‡ÊË Á»§⁄U ∑§Àø⁄U •ı⁄U ©U‚∑§ ’ʺ ¬Ë.∞‚.’Ë. ∑§Ê ©U¬øÊ⁄U ∑§⁄UŸÊ ’„ÈUà ¡M§⁄UË „ÒU– ß‚ fl·¸ ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ ÃÙ ß‚∑§Ê ◊„Uàfl •ı⁄U ’…∏U ªÿÊ „ÒU ÄÿÙ¥Á∑§ •Áœ∑§Ê¢‡Ê ’Ë¡ ’Ê„U⁄U ‚ ‹ÊÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ∑Χ·∑§ Sflÿ¢ •¬ŸÊ ’Ë¡ ‹Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ¬⁄U ’Ë¡ ∑§Ë ∑È¢§«U‹Ë ‚ ∑Χ·∑§ •ŸÁ÷ôÊ „ÒU– ß‚ ∑§Ê⁄UáÊ ©U‚ ◊„¢Uª ºÊ◊ ‚ π⁄U˺ ’Ë¡ ∑§Ë •Êfl÷ªÃ •ë¿UË Ã⁄U„U ∑§Ë ¡Êÿ ©U‚ ÃËŸ »§‚‹ ¬˝áÊÊ‹Ë •ı⁄U ⁄U‚ÊÿÁŸ∑§ πÃË ‚ ¿È≈U∑§Ê⁄UÊ ¬ÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ‹«∏ŸÊ „ÙªÊ, Ã÷Ë „◊Ê⁄UË ‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ê „‹ ÁŸ∑§‹ªÊ– •Áœ∑§-‚-•Áœ∑§ »§‚‹¥ •¬Ÿ πà ◊¥ ‹ªÊ∞° •ı⁄U ⁄U‚ÊÿÁŸ∑§ πʌ٥ fl ∑§Ë≈UŸÊ‡Ê∑§Ù¥ ∑§Ë ¡ª„ Œ‡ÊË πÊŒ fl ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ ∑§Ë≈UŸÊ‡Ê∑§Ù¥ ∑§Ê ©¬ÿÙª ∑§⁄U¥– •÷Ë ⁄U‚ÊÿÁŸ∑§ πʌ٥ fl ∑§Ë≈UŸÊ‡Ê∑§Ù¥ ∑§Ê •¥œÊœÈ¥œ ßSÃ◊Ê‹ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò, Á¡‚∑‘§ ¬Á⁄UáÊÊ◊SflM§¬ •Ê¡ ªÊ°fl-ªÊ°fl Ã∑§ ∑Ò§¥‚⁄U ¡Ò‚Ë ’Ë◊Ê⁄UË Ÿ ¬Ò⁄U ¬‚Ê⁄U Á‹∞ „Ò¥– fl„Ë¥ ŒÍ‚⁄UË •Ù⁄U ¡‹flÊÿÈ ¬Á⁄UfløŸ ◊¥ íflÊ⁄U, ’Ê¡⁄UÊ, ¡ı, ◊P§Ê, ⁄UʪË, •‹‚Ë, øŸÊ, ◊‚Í⁄U, œÁŸÿÊ, ◊Í¥ª»§‹Ë ∞fl¥ „⁄U ©‚ »§‚‹ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ∑§⁄UŸÊ „ÙªÊ ¡Ù „◊Ê⁄UÊ ¬Á⁄UflÊ⁄U ßSÃ◊Ê‹ ∑§⁄UÃÊ „Ò– „◊ ‚’ ∑§Ù ¬˝∑§ÎÁà ∑§Ê ‚„Êÿ∑§ ’ŸŸÊ „Ò, ©‚∑§Ê ŒÈ‡◊Ÿ Ÿ„Ë¥– “∞∑§‹ »§‚‹ ¬˝áÊÊ‹Ë” ‚ Ãı’Ê ∑§⁄U ‹¥ •ı⁄U ¬˝∑§ÎÁà ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ πÃË ∑§Ë ‡ÊÈL§•Êà ∑§⁄U¥– „◊‡ÊÊ ÿÊŒ ⁄Uπ¥ Á∑§ “πà ∞∑§, »§‚‹¥ •Ÿ∑§” ‚ „Ë „ÙªÊ, ∑§ÎÁ· ◊¥ ¬Á⁄UfløŸ– Á‚»§¸ ∞∑§‹ »§‚‹ ‚ ∑§ÎÁ· ◊¥ ¬Á⁄UfløŸ Ÿ„Ë¥ „ÙŸ flÊ‹Ê, ÄUÿÙ¥Á∑§ „◊ Á∑§‚ÊŸ „Ù∑§⁄U ÷Ë ÿÁŒ •ŸÊ¡ ∑‘§ ◊Ê◊‹ ◊¥ •Êà◊ÁŸ÷¸⁄U Ÿ„Ë¥ „Ò¥ •ı⁄U πÈŒ ¡„⁄UÿÈQ§ •ŸÊ¡ πÊ ⁄U„ „Ò¥ ÃÙ Á»§⁄U „◊ ¬Í⁄U ÁflE ∑§Ù ∑Ò§‚ SflSÕ ⁄Uπ ¬Ê∞°ª– ß‚Á‹∞ „◊¥ •÷Ë ‚ ¡„⁄U◊ÈQ§ πÃË ∑§Ë •Ù⁄U ∑§Œ◊ ’…∏ÊŸÊ „ÙªÊ, ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ πÃË ∑§⁄UŸË „ÙªË, ÄUÿÙ¥Á∑§ “¡’ „ÙªÊ ¡„⁄U◊ÈQ§ •ŸÊ¡ „◊Ê⁄UÊ, Ã’ „ÙªÊ ¡„⁄U◊ÈQ§ ‚◊Ê¡ „◊Ê⁄UÊ–” •ª⁄U •Ê¬ ÿ„ ‚Ùø ⁄U„ „Ò¥ Á∑§ ß‚ Ã⁄U„ ∑§Ë πÃË ◊ÈŸÊ»§Ê Ÿ„Ë¥ ŒªË ÃÙ •Ê¬ Á’À∑§È‹ ª‹Ã ‚Ùø ⁄U„ „Ò¥– •¬ŸÊ S◊Ê≈U¸»§ÙŸ ©ΔÊ∑§⁄U ŒÁπ∞, ߥ≈U⁄UŸ≈U ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ πÃË ∑§⁄U∑‘§ ’«∏Ê ◊ÈŸÊ»§Ê ∑§◊ÊŸ flÊ‹Ù¥ ∑§Ë ŒÊSÃÊŸÙ¥ ‚ ÷⁄UÊ ¬«∏Ê „Ò– •ÊŸ flÊ‹ ‚◊ÿ ◊¥ ÷Ê°ÁÃ-÷Ê°Áà ∑‘§ •ı⁄U ¡„⁄U◊ÈQ§ ÷Ùíÿ ¬ŒÊÕÙ¥¸ ∑§Ë ÷Ê⁄UË ◊Ê°ª π«∏Ë „ÙŸ flÊ‹Ë „Ò– ¡Ù ∑§Ù߸ •÷Ë ‚ πÈŒ ∑§Ù ß‚ ◊Ê°ª ∑§Ë •Ê¬ÍÁø ∑§⁄UŸ ∑‘§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄U ‹ªÊ fl„ ¡◊∑§⁄U ‹Ê÷ ∑§◊Ê∞ªÊ •ı⁄U ¡Ù ß‚ ’Œ‹Êfl ‚ •¿ÍÃÊ ⁄U„ªÊ fl„ ’Ê¡Ê⁄U ‚ ’Ê„⁄U „Ù ¡Ê∞ªÊ– ¡‹ ‚¥∑§≈U, ¡‹flÊÿÈ ¬Á⁄UfløŸ •ı⁄U •Ê∞ ÁŒŸ •ÊŸ flÊ‹Ë Ÿß¸ ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚ ’øŸ, •¬ŸË •ÊŸ flÊ‹Ë ¬ËÁ…ÿ∏Ù¥ ∑§Ù ‚‹Ê◊à ⁄UπŸ •ı⁄U πÃË ∑§Ù ◊ÈŸÊ»‘§ ∑§Ê œ¥œÊ ’ŸÊŸ ∑‘§ Á‹∞ Á’ŸÊ πø¸ ∑§Ë “¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ πÃË” •ı⁄U “πà ∞∑§, »§‚‹¥ •Ÿ∑§” ∑§Ê ◊¥òÊ ¡¬ŸÊ ¡M§⁄UË „Ò– ÿ„Ë Á»§‹„Ê‹ ‚◊ÿ ∑§Ë ◊Ê¥ª „Ò •ı⁄U ß‚Ë ◊¥ „◊ ‚’∑§Ë ‚÷Ë ‚◊SÿÊ•Ù¥ •ı⁄U ‚÷Ë ¬˝‡ŸÙ¥ ∑‘§ „‹ Á¿¬ „È∞ „Ò¥– (‚¬˝‚) •Ù◊Ë∑˝§ÊÚŸ ’„Èà ‚ Œ‡ÊÙ¥ ◊¥ Ã¡Ë ‚ »Ò§‹ÃÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò •ı⁄U fl„ ÷Ë Ã’, ¡’ •Áœ∑§Ã⁄U Œ‡ÊÙ¥ ◊¥ ‡ÊÃ-¬˝ÁÇÊà flÒÄU‚ËŸ‡ÊŸ „Ù øÈ∑§Ê „Ò– ÃÙ ÄUÿÊ •’ „◊ ÿ„ ◊ÊŸ∑§⁄U ø‹¥ Á∑§ ߥ‚ÊŸ ∑‘§ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ ßÃŸË ÃÊ∑§Ã Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ë Á∑§ fl„ Á∑§‚Ë ÷Ë ⁄UÙª ‚ ‹«∏ ‚∑‘§? ÄUÿÊ ß¥‚ÊŸË ‡Ê⁄UË⁄U ¬⁄U •ÊœÈÁŸ∑§ÃÊ ∑‘§ ŒÈc¬˝÷Êfl ÁŒπŸ ‹ª „Ò¥? ÄUÿÊ „◊Ê⁄UÊ ÷Ù¡Ÿ ¬„‹ ¡Ò‚Ê ¬ıÁC∑§ •ı⁄U ‡ÊÈh Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ê? ÄUÿÊ „◊ ¬Ò‚Ù¥ ∑‘§ ‹Ê‹ø ◊¥ ªÈáÊflûÊÊ-ÿÈQ§ πÊl-‚Ê◊ª˝Ë ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ∑§⁄UŸÊ ÷Í‹ ª∞ „Ò¥? ÄUÿÊ „◊¥ Á‚»§¸ ŒflÊ߸ÿÙ¥ ∑‘§ Œ◊ ¬⁄U „Ë Á¡∏ãŒÊ ⁄U„ŸÊ ¬«∏ªÊ? ÄUÿÊ „◊ ∑§Ù⁄UÙŸÊ ¡Ò‚Ë ◊„Ê◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚ ’ø ¬Ê∞°ª? ÿ ∑§È¿ ∞‚ ‚flÊ‹ „Ò¥ Á¡Ÿ∑‘§ ©ûÊ⁄U „◊ ‚’∑§Ù πÙ¡Ÿ „Ë ¬«∏¥ª, •ãÿÕÊ „◊ •Êª •ÊŸ flÊ‹Ë ¬Ë…∏Ë ∑§Ù ¡flÊ’ ŒŸ ‹Êÿ∑§ Ÿ„Ë¥ ⁄U„¥ª– ß‚Á‹∞ Á¡ÃŸË ¡ÀŒË „Ù ‚∑‘§, ©ÃŸË ¡ÀŒË ߟ ¬˝‡ŸÙ¥ ∑‘§ ’Ê⁄U ◊¥ ª¥÷Ë⁄UÃÊ ‚ ‚ÙøŸÊ ‡ÊÈL§ ∑§⁄U¥– „◊¥ •¬Ÿ SflÊSâÿ ∑‘§ ¬˝Áà ¡ÊªM§∑§ „ÙŸÊ ¬«∏ªÊ •ı⁄U ß‚ •ÊœÈÁŸ∑§ ¡ËflŸ‡ÊÒ‹Ë ◊¥ ’Œ‹Êfl ∑§⁄UŸÊ ¬«∏ªÊ, ÃÊÁ∑§ „◊Ê⁄UÊ ‡Ê⁄UË⁄U ¬„‹ ¡Ò‚Ê ◊¡∏’Íà „Ù ‚∑‘§, ß‚∑§Ë ⁄UÙª ¬˝ÁÃ⁄UÙœ∑§ ˇÊ◊ÃÊ ¬„‹ ¡Ò‚Ë „Ù ‚∑‘§– „◊Ê⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ◊¡’ÍÃË •ı⁄U „◊Ê⁄UË ⁄UÙª ¬˝ÁÃ⁄UÙœ∑§ ˇÊ◊ÃÊ ¬⁄U ‚’‚  ÿÊŒÊ ¬˝÷Êfl ¬«∏ÃÊ „Ò, „◊Ê⁄U mÊ⁄UÊ Á‹∞ ¡ÊŸ flÊ‹ •Ê„Ê⁄U ∑§Ê– •ÛÊ ∑§Ù ÿÍ° „Ë ’˝±◊ Ÿ„Ë¥ ∑§„Ê ªÿÊ „Ò– „◊Ê⁄U •ÁSÃàfl ∑‘§ ‚Êà Ë٥ ◊¥ ‚ ¡Ù ¬„‹Ê Ë „Ò, ÿÊŸË Á∑§ „◊Ê⁄UÊ ÷ıÁÃ∑§ ‡Ê⁄UË⁄U, ©‚ ÿÙª ∑§Ë ÷Ê·Ê ◊¥ “•ÛÊ◊ÿ ∑§Ù·” ∑§„Ã „Ò¥– ¡Ù •ÛÊ ÿÊ •Ê„Ê⁄U ‚ ’ŸÃÊ „Ù, fl„ „ÙÃÊ „Ò “•ÛÊ◊ÿ ∑§Ù·”, ÿÊŸË Á∑§ „◊Ê⁄UÊ ÷ıÁÃ∑§ ‡Ê⁄UË⁄U– „◊ ‚◊¤Ê ‚∑§Ã „Ò¥ Á∑§ ‡ÊÈh •ı⁄U ¬ıÁC∑§ •Ê„Ê⁄U ∑§Ë •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù SflSÕ fl ™§¡Ê¸flÊŸ ’ŸÊ∞ ⁄UπŸ ◊¥ ÄUÿÊ •„Á◊ÿà „Ò– ‚’‚ ¬„‹ „◊¥ ß‚ ’Êà ¬⁄U ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UŸÊ „Ò Á∑§ „◊Ê⁄U ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ù ‡ÊÈh, ‚ÊÁàfl∑§ ∞fl¥ ¬ıÁC∑§ ÷Ù¡Ÿ ∑Ò§‚ ¬˝Ê# „Ù– •÷Ë ‚◊ÿ ∑‘§ •÷Êfl •ı⁄U •ÊœÈÁŸ∑§ÃÊ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ „◊ “»§ÊS≈U »§Í«” •Áœ∑§ ‹ ⁄U„ „Ò¥ ¡Ù Á∑§ „◊Ê⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ∑‘§ Á‹∞ Á’À∑§È‹ ÷Ë ‚„Ë Ÿ„Ë¥ „Ò– fl„Ë¥ ŒÍ‚⁄UË •Ù⁄U „◊ ¡Ù »§‹, ‚é¡∏Ë •ı⁄U •ŸÊ¡ πÊ ⁄U„ „Ò¥ ©Ÿ∑§Ù ©ªÊŸ •ı⁄U ¬∑§ÊŸ ◊¥ ßÃŸÊ ∑‘§◊Ë∑§‹ ßSÃ◊Ê‹ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò Á∑§ „◊Ê⁄UÊ ¬Í⁄UÊ ÷Ù¡Ÿ „Ë ¡„⁄UÿÈQ§ „Ù øÈ∑§Ê „Ò– ß‚∑§Ù πÊ∑§⁄U „◊ ÁŒŸ-¬˝ÁÃÁŒŸ ’Ë◊Ê⁄U „ÙÃ ¡Ê ⁄U„ „Ò¥ •ı⁄U „◊Ê⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ⁄UÙª ¬˝ÁÃ⁄UÙœ∑§ ˇÊ◊ÃÊ ßÃŸË ∑§◊¡Ù⁄U „Ù øÈ∑§Ë „Ò Á∑§ „◊Ê⁄UÊ ‡Ê⁄UË⁄U Á∑§‚Ë ÷Ë ⁄UÙª ‚ ŒÙ ÁŒŸ ÷Ë Ÿ„Ë¥ ‹«∏ ¬ÊÃÊ, „◊¥ ÃÈ⁄U¥Ã „Ë «ÊÚÄU≈U⁄U ∑‘§ ¬Ê‚ ÷ʪŸÊ ¬«∏ÃÊ „Ò– •’ flQ§ „Ò ‚¥÷‹ ¡ÊŸ ∑§Ê– ’„Ã⁄U „ÙªÊ Á∑§ ¡ÀŒ-‚-¡ÀŒ •Ê¬ πÃË ∑‘§ •¬Ÿ flø◊ÊŸ Ã⁄UË∑‘§ ∑§Ù ’Œ‹ ‹¥ •ı⁄U flʬ‚ •¬Ÿ ¬Ífl¸¡Ù¥ ∑‘§ Ãı⁄U-Ã⁄UË∑§Ù¥ ∑§Ù •¬ŸÊ ‹¥, ÿÊŸË Á∑§ Á»§⁄U ‚ Á’ŸÊ πø¸ ∑§Ë •ı⁄U Á’ŸÊ ¡∏„⁄U flÊ‹Ë ’„È»§‚‹Ë πÃË •¬ŸÊ ‹¥– ß‚Ë ’„È»§‚‹Ë ¬˝áÊÊ‹Ë ◊¥ ‚÷Ë ‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ê „‹ „Ò– „◊¥ ∞∑§‹ ⁄U‚ÊÿÁŸ∑§ πʌ٥-ŒflÊ•Ù¥-∑§Ë≈UŸÊ‡Ê∑§Ù¥ ∑§Ë ÷⁄U¬Í⁄U ◊ÊòÊÊ ‚ Áfl¬È‹ ¬ÒŒÊflÊ⁄U ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë “„Á⁄Uà ∑˝§Ê¥ÁÔ Ÿ •’ •¬Ÿ ¬ÒŒÊ Á∑§∞ πÃ⁄UÙ¥ ∑§Ù ©¡Êª⁄U ∑§⁄UŸÊ ‡ÊÈL§ ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò– ∞∑§ ¡◊ÊŸ ◊¥ ∑§÷Ë-∑§÷Ê⁄U „ÙŸ flÊ‹Ë ∑Ò§¥‚⁄U ¡Ò‚Ë ’Ë◊Ê⁄UË •’ ÉÊ⁄U-ÉÊ⁄U ∑§Ê ‚¥∑§≈U ’Ÿ ªß¸ „Ò– ∞‚ ◊¥ ÄUÿÊ flʬ‚ ¬È⁄UÊŸË ∑§ÎÁ·-¬hÁÃÿÙ¥ ∑§Ë Ã⁄U»§ ‹ı≈UŸÊ ◊ÈŸÊÁ‚’ Ÿ„Ë¥ „ÙªÊ? ∑§Ë ∞∑§ Ÿß¸ ‚◊SÿÊ ‚ ÷Ë „◊¥ ŒÙ-ŒÙ „ÊÕ ∑§⁄UŸÊ ¬«∏ ⁄U„Ê „Ò– ⁄U‚ÊÿÁŸ∑§ πÃË ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ „◊ Á‚»§¸ ©à¬ÊŒŸ ∑‘§ ‹Ê‹ø ◊¥ ∞∑§ ÿÊ ŒÙ »§‚‹Ù¥ Ã∑§ „Ë ‚ËÁ◊à „Ù ª∞ „Ò¥– •ı⁄U ÷Ê⁄Uà ◊¥ ÿ„ ÁSÕÁà „Ò Á∑§ “∞∑§‹ »§‚‹ ¬˝áÊÊ‹Ë” ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ Á∑§‚ÊŸ •¬Ÿ ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ë ¡M§⁄Uà ∑§Ê •ŸÊ¡ ÷Ë •¬ŸË ¡◊ËŸ ‚ ¬ÒŒÊ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ¬Ê ⁄U„Ê „Ò, ©‚ •¬Ÿ ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ë πÊl ‚Ê◊ª˝Ë ∑‘§ Á‹∞ ÷Ë ’Ê¡Ê⁄U ¡ÊŸÊ ¬«∏ ⁄U„Ê „Ò– ß‚∑§Ê „‹ ÿ„Ë „Ò Á∑§ „◊¥ “’„È»§‚‹Ë ¬˝áÊÊ‹Ë” ÿÊ Á◊ÁüÊà πÃË ∑§Ù •¬ŸÊŸÊ „ÙªÊ, Á¡‚◊¥ ¬„‹ •¬Ÿ ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ë ¡M§⁄Uà ∑§Ë ‚÷Ë »§‚‹Ù¥ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ∑§⁄UŸÊ „٪ʖ ‚ÊÕ „Ë ⁄UÊ‚ÊÿÁŸ∑§ πʌ٥ fl ∑§Ë≈UŸÊ‡Ê∑§Ù¥ ∑§Ê ¬Íáʸ× ’Á„c∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸÊ „٪ʖ „◊¥ Á»§⁄U ‚ •¬Ÿ πà ªÈ¡⁄UÊà S≈U≈U »§Á≈¸U‹Êß¡‚¸ ∑¢§. Á‹. ∑§Ê ÁflôÊʬŸ ? ? y{ ‚Ê‹ ¬Ífl¸ ß‚ ‚åÃÊ„U ? (∑Χ·∑§ ¡ªÃ — vy ¡ÍŸ v~|{ ∑§ •¢∑§ ‚) ? ‚◊ÊøÊ⁄U ? ? ? ? ? ? ? ? •Ê‹π ? ∑Χ·∑§ ’ÙŸË ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ◊¥ √ÿSÃ, fl‚Í‹Ë ‹ˇÿ ¬Íáʸ vÆÆ L§¬ÿ Ã∑§ •Êÿ flÊ‹ ª⁄UË’Ù¥ ∑§Ù ©UœÊ⁄U Á◊‹ªÊ ÷ÍÁ◊ Áfl∑§Ê‚ ÁŸª◊ fl ◊àSÿ Áfl∑§Ê‚ ÁŸª◊ SÕÊÁ¬Ã „UÙ¥ª ¬≈UŸÊ ◊¥ vyÆÆ ∑§◊⁄‘U flÊ‹Ê Á∑§‚ÊŸ ÷flŸ ∑ΧÁ· ◊¢òÊË üÊË ¡ª¡ËflŸ⁄UÊ◊ mÊ⁄UÊ ∑¢§º◊Í‹ ∑§Ë ©U¬¡ ¬⁄U ‚ȤÊÊfl ©Ufl¸⁄U∑§ ∑§Ë ∑§Ë◊à ◊¥ •ı⁄U ∑§◊Ë Ÿ„UË¥ — ∑ΧÁ· ∞fl¢ Á‚¢øÊ߸ ◊¢òÊË üÊË ¡ª¡ËflŸ⁄UÊ◊ fl·¸ v~|z-|{ ◊¥ º‡Ê ◊¥ vv ∑§⁄UÙ«∏U yÆ ‹Êπ ≈UŸ •ŸÊ¡ ∑§Ê ©Uà¬ÊºŸ ’Ë¡ ∑§Êÿ¸∑˝§◊ ∑§ Á‹∞ Áfl‡fl ’Ò¥∑§ ‚ …UÊ߸ ∑§⁄UÙ«∏U «UÊÚ‹⁄U íflÊ⁄U — ÁflÁº‡ÊÊ {Æ-v ©UªÊßÿ •ı⁄U „U⁄‘U øÊ⁄‘U ∑§Ë •Áœ∑§Ã◊ ◊ÊòÊÊ ¬Êßÿ

5. 5 πÃË ∑§Ë •Áœ∑§ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑§ Á‹∞ ºπ¥ www.krishakjagat.org ‚Ê◊Áÿ∑§ πÃË ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww „È߸ ÷ÍÁ◊ ◊¥ Á∑§‚ÊŸ ÷Ê߸ Á¿«∏∑§ ŒÃ „Ò¥– ©‚∑‘§ ’ÊŒ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ù Á◊^Ë ◊¥ Á◊‹ÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ∑§À≈UËfl≈U⁄U ∑‘§ ¬Ë¿ „À∑§Ê ¬Ê≈UÊ ’Ê¥œ∑§⁄U πà ∑§Ë ŒÙ ’Ê⁄U „À∑§Ë ¡ÈÃÊ߸ ∑§⁄U ŒÃ „Ò¥– ß‚‚ ’Ë¡ ÷ÍÁ◊ ◊¥ ‹ª÷ª ÃËŸ ‚¥≈UË◊Ë≈U⁄U ŸËø ø‹Ê ¡ÊÃÊ „Ò– Á«˛‹ ÁflÁœ ‚ Á’¡Ê߸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ß‚∑‘§ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ù ◊‡ÊËŸÙ¥ ∑§Ë ‚„ÊÿÃÊ ‚ ∑§ÃÊ⁄UÙ¥ ◊¥ ‹ªÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ∑§ÃÊ⁄UÙ¥ ◊¥ ß‚∑§Ë ⁄UÙ¬Ê߸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ¬˝àÿ∑§ ∑§ÃÊ⁄UÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ‹ª÷ª ∞∑§ Á»§≈U ŒÍ⁄UË „Ù– •ı⁄U ∑§ÃÊ⁄UÙ¥ ◊¥ ’Ùÿ ¡ÊŸ flÊ‹ ’Ë¡Ù¥ ∑‘§ ’Ëø vz ‚¥≈UË◊Ë≈U⁄U ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚ ŒÍ⁄UË „Ù– ⁄UÊªË ∑‘§ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ë ŒÙŸÙ¥ ÁflÁœ ‚ ⁄UÙ¬Ê߸ ∑§⁄UŸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ß‚∑‘§ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ù ÷ÍÁ◊ ◊¥ ÃËŸ ‚ ¬Ê¥ø ‚¥≈UË◊Ë≈U⁄U ∑§Ë ª„⁄UÊ߸ ◊¥ ©ªÊÿ¥– ß‚‚ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ê •¥∑§È⁄UáÊ •ë¿ ‚ „ÙÃÊ „Ò– ÚUæ»è ·¤è ¹ðÌè ·ñ¤âð ·¤Ú´Uð ⁄UÊªË ∑§Ë πÃË ◊Ù≈U •ŸÊ¡ ∑‘§ M§¬ ◊¥ ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– ⁄UÊªË ◊ÈÅÿ M§¬ ‚ •»˝§Ë∑§Ê •ı⁄U ∞Á‡ÊÿÊ ◊„Êmˬ ◊¥ ©ªÊ߸ ¡ÊÃË „Ò– Á¡‚∑§Ù ◊«È•Ê, •»˝§Ë∑§Ÿ ⁄UʪË, Á»§¥ª⁄U ’Ê¡⁄UÊ •ı⁄U ‹Ê‹ ’Ê¡⁄UÊ ∑‘§ ŸÊ◊ ‚ ÷Ë ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ß‚∑‘§ ¬ıœ ¬Í⁄U ‚Ê‹ ¬ÒŒÊflÊ⁄U ŒŸ ◊¥ ‚ˇÊ◊ „ÙÃ „Ò¥– ß‚∑‘§ ¬ıœ ‚Ê◊Êãÿ Ãı⁄U ¬⁄U ∞∑§ ‚ «…∏ ◊Ë≈U⁄U Ã∑§ ∑§Ë ™§¥øÊ߸ ∑‘§ ¬Ê∞ ¡ÊÃ „Ò¥– ß‚∑‘§ ŒÊŸÙ ◊¥ πÁŸ¡ ¬ŒÊÕÙ¥¸ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ’Ê∑§Ë •ŸÊ¡ »§‚‹Ù¥ ‚ íÿÊŒÊ ¬Ê߸ ¡ÊÃË „Ò ß‚∑‘§ ŒÊŸÙ¥ ∑§Ê ßSÃ◊Ê‹ πÊŸ ◊¥ ∑§ß¸ Ã⁄U„ ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ß‚∑‘§ ŒÊŸÙ¥ ∑§Ù ¬Ë‚∑§⁄U •Ê≈UÊ ’ŸÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– Á¡‚‚ ◊Ù≈UË «’‹ ⁄UÙ≈UË, ‚ÊœÊ⁄UáÊ ⁄UÙ≈UË •ı⁄U «Ù‚Ê ’ŸÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ß‚∑‘§ ŒÊŸÙ¥ ∑§Ù ©’Ê‹∑§⁄U ÷Ë πÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ‹ª÷ª vw ‚ vz ªÊ«∏Ë ¬È⁄UÊŸË ªÙ’⁄U ∑§Ë πÊŒ ∑§Ù πà ◊¥ «Ê‹∑§⁄U •ë¿ ‚ Á◊^Ë ◊¥ Á◊‹Ê Œ¥– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ⁄UÊ‚ÊÿÁŸ∑§ πÊŒ ∑‘§ M§¬ ◊¥ «…∏ ‚ ŒÙ ’Ù⁄U ∞Ÿ¬Ë∑‘§ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ∑§Ù ¬˝Áà „ÄU≈Uÿ⁄U ∑§Ë Œ⁄U ‚ πà ∑§Ë •ÊÁπ⁄UË ¡ÈÃÊ߸ ∑‘§ flQ§ πà ◊¥ Á¿«∏∑§∑§⁄U Á◊^Ë ◊¥ Á◊‹Ê Œ¥– π⁄U¬ÃflÊ⁄U ÁŸÿ¥òÊáÊ ⁄UÊªË ∑§Ë πÃË ◊¥ π⁄U¬ÃflÊ⁄U ÁŸÿ¥òÊáÊ ⁄UÊ‚ÊÿÁŸ∑§ •ı⁄U ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ ŒÙŸÙ¥ Ã⁄UË∑§Ù¥ ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò¥– ⁄UÊ‚ÊÿÁŸ∑§ Ã⁄UË∑‘§ ‚ π⁄U¬ÃflÊ⁄U ÁŸÿ¥òÊáÊ ∑‘§ Á‹∞ ’Ë¡ ⁄UÙ¬Ê߸ ∑‘§ ¬„‹ •Êß‚Ù¬˝Ù≈U˜ÿÍ⁄UÊÚŸ ÿÊ •ÊÚÄU‚Ëç‹Ù⁄U»‘§Ÿ ∑§Ë ©Áøà ◊ÊòÊÊ ∑§Ê Á¿«∏∑§Êfl πà ◊¥ ∑§⁄U Œ¥– ¡’Á∑§ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ Ã⁄UË∑‘§ ‚ π⁄U¬ÃflÊ⁄U ? ?ªÙflœ¸Ÿ ‹Ê‹ ∑ȧê„Ê⁄U ? ? •Á◊à ∑ȧ◊Ê⁄U ? ?ŒflË ‹Ê‹ œÊ∑§«∏ ◊„Ê⁄UÊáÊÊ ¬˝Ãʬ ∑ΧÁ· ∞fl¥ ¬˝ılÙÁª∑§Ë ÁflEÁfllÊ‹ÿ, ©Œÿ¬È⁄U ©¬ÿÈQ§ Á◊^Ë ⁄UÊªË ∑§Ë πÃË ∑§ß¸ Ã⁄U„ ∑§Ë ©¬¡Ê™§ •ı⁄U ∑§Ê’¸ÁŸ∑§ ¬ŒÊÕÙ¥¸ ‚ ÷⁄U¬Í⁄U Á◊≈˜U≈UË ◊¥ ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò– ‹Á∑§Ÿ ß‚∑‘§ •ë¿ ©à¬ÊŒŸ ∑‘§ Á‹∞ ’‹È߸ ŒÙ◊≈U Á◊^Ë ∑§Ù ‚’‚ ©¬ÿÈQ§ ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ß‚∑§Ë πÃË ∑‘§ Á‹∞ ÷ÍÁ◊ ◊¥ ¡‹÷⁄UÊfl Ÿ„Ë¥ „Ù– ÄUÿÙ¥Á∑§ ¡‹÷⁄UÊfl „ÙŸ ∑§Ë fl¡„ ‚ ß‚∑‘§ ¬ıœ π⁄UÊ’ „Ù ¡ÊÃ „Ò¥– ß‚∑§Ë πÃË ∑‘§ Á‹∞ ÷ÍÁ◊ ∑§Ê ¬Ë∞ø ◊ÊŸ z.z ‚ } ∑‘§ ’Ëø „Ù– πà ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ⁄UÊªË ∑§Ë ⁄UÙ¬Ê߸ ∑‘§ Á‹∞ ÷È⁄U÷È⁄UË Á◊^Ë ∑§Ù •ë¿Ê ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ÄUÿÙ¥Á∑§ ÷È⁄U÷È⁄UË Á◊^Ë ◊¥ ß‚∑‘§ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ê •¥∑§È⁄UáÊ •ë¿ ‚ „ÙÃÊ „Ò– ⁄UÊªË ∑§Ë πÃË ∑‘§ Á‹∞ ‡ÊÈL§•Êà ◊¥ πà ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ∑‘§ Œı⁄UÊŸ πà ◊¥ ◊ı¡ÍŒ ¬È⁄UÊŸË »§‚‹Ù¥ ∑‘§ •fl‡Ê·Ù¥ ∑§Ù ŸC ∑§⁄U πà ∑§Ë Á◊^Ë ¬‹≈UŸ flÊ‹ „‹Ù¥ ‚ ª„⁄UË ¡ÈÃÊ߸ ∑§⁄U Œ¥– ©‚∑‘§ ’ÊŒ ∑§È¿ ÁŒŸ πà ∑§Ù πÈ‹Ê ¿Ù«∏ Œ¥– ÃÊÁ∑§ ‚Íÿ¸ ∑§Ë œÍ¬ ‚ Á◊^Ë ◊¥ ◊ı¡ÍŒ „ÊÁŸ∑§Ê⁄U∑§ ∑§Ë≈U ŸC „Ù ¡Ê∞¥– πà ∑§Ù πÈ‹Ê ¿Ù«∏Ÿ ∑‘§ ’ÊŒ πà ◊¥ ¡ÒÁfl∑§ πÊŒ ∑‘§ M§¬ ◊¥ ¬È⁄UÊŸË ªÙ’⁄U ∑§Ë πÊŒ ∑§Ù «Ê‹∑§⁄U ©ã„¥ •ë¿ ‚ Á◊^Ë ◊¥ Á◊‹Ê Œ¥– πÊŒ ∑§Ù Á◊^Ë ◊¥ Á◊‹ÊŸ ∑‘§ Á‹∞ πà ∑§Ë ∑§À≈UËfl≈U⁄U ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚ ŒÙ ‚ ÃËŸ ÁÃ⁄U¿Ë ¡ÈÃÊ߸ ∑§⁄U Œ¥– πÊŒ ∑§Ù Á◊^Ë ◊¥ Á◊‹ÊŸ ∑‘§ ’ÊŒ πà ◊¥ ¬ÊŸË ø‹Ê∑§⁄U πà ∑§Ê ¬‹flÊ ∑§⁄U Œ¥– ¬‹flÊ ∑§⁄UŸ ∑‘§ ÃËŸ ‚ øÊ⁄U ÁŒŸ ’ÊŒ ¡’ ¡◊ËŸ ∑§Ë ™§¬⁄UË ‚Ä „À∑§Ë ‚ÍπË „È߸ ÁŒπÊ߸ ŒŸ ‹ª Ã’ Á»§⁄U ‚ πà ∑§Ë ¡ÈÃÊ߸ ∑§⁄U Œ¥– ©‚∑‘§ ’ÊŒ πà ◊¥ ⁄UÙ≈UÊfl≈U⁄U ø‹Ê∑§⁄U Á◊^Ë ∑§Ù ÷È⁄U÷È⁄UÊ ’ŸÊ ‹¥– Á◊^Ë ∑§Ù ÷È⁄U÷È⁄UÊ ’ŸÊŸ ∑‘§ ’ÊŒ πà ◊¥ ¬Ê≈UÊ ‹ªÊ∑§⁄U ÷ÍÁ◊ ∑§Ù ‚◊Ë ∑§⁄U Œ¥– ÃÊÁ∑§ ’ÊÁ⁄U‡Ê ∑‘§ ◊ı‚◊ ◊¥ ¡‹÷⁄UÊfl ¡Ò‚Ë ‚◊SÿÊ ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ ŸÊ ∑§⁄UŸÊ ¬«∏¥– ©ÛÊà Á∑§S◊¥ ⁄UÊªË ∑§Ë ’Ê¡Ê⁄U ◊¥ ∑§Ê»§Ë ©ÛÊà Á∑§S◊¥ ◊ı¡ÍŒ „Ò¥– Á¡ã„¥ ∑§◊ ‚◊ÿ ◊¥ •Áœ∑§ ¬ÒŒÊflÊ⁄U ŒŸ ∑‘§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ¡∞Ÿ•Ê⁄U }zw, ¡Ë¬ËÿÍ yz, ÁøÁ‹∑§Ê , ¡∞Ÿ•Ê⁄U vÆÆ}, ¬Ëß∞‚ yÆÆ, flË∞‹ vy~, •Ê⁄U∞ø x|y ©UãŸÃ Á∑§S◊¥ „Ò¥U– ߟ∑‘§ •‹ÊflÊ •ı⁄U ÷Ë ∑§ß¸ Á∑§S◊¥ „Ò¥ Á¡Ÿ◊¥ ¡∞Ÿ•Ê⁄U ~}v, ÷Ò⁄UflË, ‡ÊÈfl˝Ê, •ˇÊÿ, ¬Ë•Ê⁄U wÆw, ∞◊•Ê⁄U x|y, ¡∞Ÿ•Ê⁄U }zw •ı⁄U ∑‘§∞◊ {z ¡Ò‚Ë ∑§Ê»§Ë Á∑§S◊¥ ◊ı¡ÍŒ „Ò¥– ’Ë¡ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ •ı⁄U ©¬øÊ⁄U ⁄UÊªË ∑§Ë ⁄UÙ¬Ê߸ ∑‘§ Á‹∞ ’Ë¡ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ’ÈflÊ߸ ∑§Ë ÁflÁœ ¬⁄U ÁŸ÷¸⁄U ∑§⁄UÃË „Ò¥– Á«˛‹ ÁflÁœ ‚ ⁄UÙ¬Ê߸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ¬˝Áà „ÄU≈Uÿ⁄U vÆ ‚ vw Á∑§‹Ù ’Ë¡ ∑§Ë ¡M§⁄Uà „ÙÃË „Ò– ¡’Á∑§ Á¿«∏∑§Êfl ÁflÁœ ‚ ⁄UÙ¬Ê߸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ‹ª÷ª vz Á∑§‹Ù ’Ë¡ ∑§Ë ¡M§⁄Uà ¬«∏ÃË „Ò– ß‚∑‘§ ’Ë¡ ∑§Ù πà ∑‘§ ‹ªÊŸ ‚ ¬„‹ ©‚ ©¬øÊÁ⁄Uà ∑§⁄U ‹¥. ’Ë¡Ù¥ ∑§Ù ©¬øÊÁ⁄Uà ∑§⁄UŸ ∑‘§ Á‹∞ ÕË⁄U◊, ’ÊÁflS≈UËŸ ÿÊ ∑Ò§å≈UŸ ŒflÊ ∑§Ê ßSÃ◊Ê‹ ∑§⁄‘¥U– ’Ë¡ ⁄UÙ¬Ê߸ ∑§Ê Ã⁄UË∑§Ê •ı⁄U ‚◊ÿ Á«˛‹ ÁflÁœ ‚ ¬¥ÁQ§ÿÙ¥ ◊¥ ⁄UÙ¬Ê߸ — ⁄UÊªË ∑‘§ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ë ⁄UÙ¬Ê߸ Á¿«∏∑§Êfl •ı⁄U Á«˛‹ ŒÙŸÙ¥ Ã⁄UË∑§Ù¥ ‚ ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– Á¿«∏∑§Êfl ÁflÁœ ‚ ß‚∑§Ë ’ÈflÊ߸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ß‚∑‘§ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ù ‚◊Ë ∑§Ë ⁄UÊªË ∑§Ë πÃË π⁄UË» ∑§Ë »§‚‹Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– ß‚ Œı⁄UÊŸ ß‚∑‘§ ¬ıœÙ¥ ∑§Ë ⁄UÙ¬Ê߸ ◊߸ ∑‘§ •ÊÁπ⁄U ‚ ¡ÍŸ ◊Ê„ Ã∑§ ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ∑§ß¸ ∞‚Ë ¡ª„ „Ò¥ ¡„Ê¥ ß‚∑§Ë ⁄UÙ¬Ê߸ ¡ÍŸ ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ë ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– •ı⁄U ∑§È¿ ‹Ùª ß‚ ¡ÊÿŒ ∑‘§ ◊ı‚◊ ◊¥ ÷Ë ©ªÊÃ „Ò¥– ¬ıœÙ¥ ∑§Ë Á‚¥øÊ߸ ⁄UÊªË ∑‘§ ¬ıœÙ¥ ∑§Ù Á‚¥øÊ߸ ∑§Ë íÿÊŒÊ ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥ „ÙÃË– ÄUÿÙ¥Á∑§ ß‚∑§Ë πÃË ’ÊÁ⁄U‡Ê ∑‘§ ◊ı‚◊ ◊¥ ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– •ı⁄U ß‚∑‘§ ¬ıœ ‚Íπ ∑§Ù ∑§Ê»§Ë ‚◊ÿ Ã∑§ ‚„Ÿ ∑§⁄U ‚∑§Ã „Ò¥– •ª⁄U ’ÊÁ⁄U‡Ê ∑‘§ ◊ı‚◊ ◊¥ ’ÊÁ⁄U‡Ê ‚◊ÿ ¬⁄U ŸÊ „Ù ÃÙ ¬ıœÙ¥ ∑§Ë ¬„‹Ë Á‚¥øÊ߸ ⁄UÙ¬Ê߸ ∑‘§ ‹ª÷ª ∞∑§ ‚ «…∏ ◊„ËŸ ’ÊŒ ∑§⁄U Œ¥– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ¡’ ¬ıœ ¬⁄U »Í§‹ •ı⁄U ŒÊŸ •ÊŸ ‹ª Ã’ ©Ÿ∑§Ù Ÿ◊Ë ∑§Ë íÿÊŒÊ ¡M§⁄Uà „ÙÃË „Ò– ß‚ Œı⁄UÊŸ ß‚∑‘§ ¬ıœÙ¥ ∑§Ë vÆ ‚ vz ÁŒŸ ∑‘§ •¥Ã⁄UÊ‹ ◊¥ ŒÙ ‚ ÃËŸ ’Ê⁄U Á‚¥øÊ߸ ∑§⁄U Œ¥– ß‚‚ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ê •Ê∑§Ê⁄U •ë¿ ‚ ’ŸÃÊ „Ò– •ı⁄U ©à¬ÊŒŸ ÷Ë •Áœ∑§ ¬˝Ê# „ÙÃÊ „Ò– ©fl¸⁄U∑§ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ⁄UÊªË ∑‘§ ¬ıœÙ¥ ∑§Ù ©fl¸⁄U∑§ ∑§Ë íÿÊŒÊ ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë „ÙÃË– ß‚∑§Ë πÃË ∑‘§ Á‹∞ ‡ÊÈL§•Êà ◊¥ πà ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ∑‘§ flQ§ ÁŸÿ¥òÊáÊ ¬ıœÙ¥ ∑§Ë ÁŸ⁄UÊ߸ ªÈ«∏Ê߸ ∑§⁄U Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ß‚∑‘§ Á‹∞ ‡ÊÈL§•Êà ◊¥ ¬ıœÙ¥ ∑§Ë ⁄UÙ¬Ê߸ ∑‘§ ‹ª÷ª wÆ ‚ ww ÁŒŸ ’ÊŒ ©Ÿ∑§Ë ¬„‹Ë ªÈ«∏Ê߸ ∑§⁄U Œ¥– ⁄UÊªË ∑§Ë πÃË ◊¥ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ Ã⁄UË∑‘§ ‚ π⁄U¬ÃflÊ⁄U ÁŸÿ¥òÊáÊ ∑‘§ Á‹∞ ŒÙ ’Ê⁄U ªÈ«∏Ê߸ ∑§Ê»§Ë „ÙÃË „Ò– ß‚Á‹∞ ¬„‹Ë ªÈ«∏Ê߸ ∑‘§ ‹ª÷ª vz ÁŒŸ ’ÊŒ ¬ıœÙ¥ ∑§Ë ∞∑§ ’Ê⁄U •ı⁄U ªÈ«∏Ê߸ ∑§⁄U Œ¥– »§‚‹ ∑§Ë ∑§≈UÊ߸ •ı⁄U ◊…∏Ê߸ ⁄UÊªË ∑‘§ ¬ıœ ’Ë¡ ⁄UÙ¬Ê߸ ∑‘§ ‹ª÷ª vvÆ ‚ vwÆ ÁŒŸ ’ÊŒ ∑§≈UÊ߸ ∑‘§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U „Ù ¡ÊÃ „Ò¥– Á¡‚∑‘§ ’ÊŒ ß‚∑‘§ Á‚⁄UÙ¥ ∑§Ù ¬ıœÙ¥ ‚ ∑§Ê≈U∑§⁄U •‹ª ∑§⁄U ‹¥– Á‚⁄UÙ¥ ∑§Ë ∑§≈UÊ߸ ∑§⁄UŸ ∑‘§ ’ÊŒ ©ã„¥ πà ◊¥ „Ë ∞∑§ÁòÊà ∑§⁄U ∑§È¿ ÁŒŸ ‚ÍπÊ ‹¥– ©‚∑‘§ ’ÊŒ ¡’ ŒÊŸÊ •ë¿ ‚ ‚Íπ ¡Ê∞ Ã’ ◊‡ÊËŸ ∑§Ë ‚„ÊÿÃÊ ‚ ŒÊŸÙ ∑§Ù •‹ª ∑§⁄U ∞∑§ÁòÊà ∑§⁄U ’Ù⁄UÙ ◊¥ ÷⁄U ‹¥– ¬ÒŒÊflÊ⁄U •ı⁄U ‹Ê÷ ⁄UÊªË ∑§Ë ÁflÁ÷ÛÊ Á∑§S◊Ù¥ ∑§Ë ¬˝Áà „ÄU≈Uÿ⁄U •ı‚ß ¬ÒŒÊflÊ⁄U wz Á`§¥≈U‹ ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚ ¬Ê߸ ¡ÊÃË „Ò– Á¡‚∑§Ê ’Ê¡∏Ê⁄U ÷Êfl w|ÆÆ M§¬ÿ ¬˝Áà Á`§¥≈U‹ ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚ ¬ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ß‚ Á„‚Ê’ ‚ Á∑§‚ÊŸ ∞∑§ ’Ê⁄U ◊¥ ∞∑§ „ÄU≈Uÿ⁄U ‚ {Æ „¡Ê⁄U M§¬ÿ Ã∑§ ∑§Ë ∑§◊Ê߸ •Ê‚ÊŸË ‚ ∑§⁄U ‹ÃÊ „Ò–

6. 6 çç× ×¿ ¿üü · ·¤¤èè ¹ ¹ððÌ Ìèè ° °ððâ âðð · ·¤¤Ú ÚÔÔ´´UU  Âææ° °¢¢ ¥ ¥ççÏ Ï· ·¤ ¤ © ©UUˆ ˆÂ Âææ¼ ¼Ù Ù •ÊÚŸ‹Ê߸Ÿ ‚ºSÿÃÊ ∑§ Á‹∞ ‹ÊÚª ߟ ∑§⁄‘¥U www.krishakjagat.org ◊‚Ê‹Ê »§‚‹¥ ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww ‹Á∑§Ÿ Á◊ø¸ ∑§Ë »§‚‹ ∑§Ù Á«˛U¬ ßÁ⁄Uª‡ÊŸ ¬hÁà ‚ ‹ªÊ∑§⁄U Á∑§‚ÊŸ ¬˝Áà „UÄ≈Uÿ⁄U •Áœ∑§ ©U¬¡ ‹ ‚∑§ÃÊ „ÒU– Ÿ‚¸⁄UË ? Á◊ø¸ Ÿ‚¸⁄UË ∑§Ë ÄÿÊ⁄UË ∑§Ë ‹ê’Ê߸ x ◊Ë≈U⁄U, øı«∏UÊ߸ v ◊Ë≈U⁄U fl ™¢§øÊ߸ Æ.w ◊Ë. ∑§Ë ÄÿÊ⁄UË ’ŸÊÿ¥– ? Ÿ‚¸⁄UË ÄÿÊ⁄UË ∑§ •¢Œ⁄U ©UÁøà ◊ÊòÊÊ ◊¥ ªÙ’⁄U ∑§Ë πÊŒ Á◊‹Ê∞¢– ? w-x ÁŒŸ ’ÊŒ Ÿ‚¸⁄UË ÄÿÊ⁄UË ∑§Ë Á‚¢øÊ߸ ∑§⁄¥U Á¡‚‚ πÊŒ fl ŒflÊ ¡◊ËŸ ◊¥ •ë¿UË Ã⁄U„U Á◊‹ ¡Êÿ– ? Ÿ‚¸⁄UË ◊¥ ‹Êߟ ‚ ‹Êߟ ∑§Ë ŒÍ⁄UË z ‚◊Ë ⁄Uπ¥– Á¡‚‚ ’Ë¡ ∑§Ê ÖÿÊŒÊ •¢∑ȧ⁄UáÊ „UÙªÊ ÃÕÊ Ÿ‚¸⁄UË ◊¥ π⁄U¬ÃflÊ⁄U fl ⁄UÙª ∑§◊ •Êÿ¥ª– ? ÄÿÊ⁄UË ∑§Ù øÊfl‹ ∑§ ÷Í‚ ‚ …U∑§ Œ¥ Á¡‚‚ •¢∑ȧ⁄UáÊ ¡ÀŒË „U٪ʖ ? ÄÿÊ⁄UË ∑§Ù ¬˝ÁÃÁŒŸ „UÀ∑§Ë Á‚¢øÊ߸ Œ¥– Ÿ‚¸⁄UË ◊¥ ¬ÊŒ¬ ‚¢⁄UˇÊáÊ ? Ÿ‚¸⁄UË ⁄UÙ¬áÊ ∑§ vz ÁŒŸ ’ÊŒ v ª˝Ê◊ ÕÊÿÙÁ◊ÕÊÄ‚◊, x ª˝Ê◊ Á⁄U«UÙÁ◊‹ ∞∑§ ‹Ë≈U⁄U ¬ÊŸË ◊¥ Á◊‹Ê∑§⁄U ¬ıœ ◊¥ «˛UÁ‚¥ª ∑§⁄¥U Á¡‚‚ Á◊ø¸ ∑§Ë Ÿ‚¸⁄UË ◊¥ »Ò§‹Ÿ flÊ‹Ë «UÁꬢª •ÊÚ»§ U•ı⁄ ¡«∏ ‚«∏Ÿ fl ⁄U‚ øÍ‚Ÿ flÊ‹ ∑§Ë«∏Ê¥ ‚ ÁŸ¡Êà Á◊‹ªË– ? ÿ„U ¬˝Á∑˝§ÿÊ Ÿ‚¸⁄UË ∑§ •¢Œ⁄U ŒÙ’Ê⁄UÊ wz ÁŒŸ fl xz-yÆ ÁŒŸ ¬⁄U •fl‡ÿ ∑§⁄¥U– πÊŒ fl ⁄U‚ÊÿÁŸ∑§ ©Ufl¸⁄U∑§ ©Ufl¸⁄U∑§Ù¥ ∑§Ê ©U¬ÿÙª ◊ÎŒÊ ¡Ê¢ø ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ∑§⁄U¥. ÿÁŒ ◊ÎŒÊ ¡Ê¢ø Ÿ „UÙ ‚∑§ ÃÙ ©U‚ ÁSÕÁà ◊¥ ¬˝Áà „UÄ≈Uÿ⁄U ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ©Ufl¸⁄U∑§ «UÊ‹¥– ‚ÊœÊ⁄UáÊ ÁflÁœ ‚Ê◊Êãÿ ÁflÁœ ‚ Á◊ø¸ ∑§Ë »§‚‹ ◊¥ xÆ ≈UŸ ¬˝Áà „UÄ≈Uÿ⁄U ªÊ’⁄U πÊŒ •ÊÁπ⁄UË ’ÈflÊ߸ ∑§ ‚◊ÿ πà ◊¥ Œ¥– Á«˛U¬ ¬hÁà ‚ Á«˛U¬ ¬hÁà ‚ Á◊ø¸ ∑§Ë »§‚‹ ‹ªÊ∑§⁄U Á∑§‚ÊŸ ⁄U‚ÊÿÁŸ∑§ ©Ufl¸⁄U∑§ ∑§Ê ’„UÃ⁄U …U¢Uª ‚ ©U¬ÿÙª ‹ ‚∑§ÃÊ „ÒU– ÃÕÊ ¬˝Áà „UÄ≈Uÿ⁄U ‚ÊœÊ⁄UáÊ ÁflÁœ ‚ xÆ-xz' ©Ufl¸⁄U∑§ ∑§◊ ‹ªÃÊ „ÒU– Á«˛U¬ ¬hÁà ‚ ’ÈflÊ߸ ∑§ ‚◊ÿ vxÆ Á∑§‹Ùª˝UÊ◊ ÿÍÁ⁄UÿÊ, zÆÆ Á∑§‹Ù Á‚¥ª‹ ‚Ȭ⁄U »§ÊS»§≈U, v{Æ Á∑§‹Ùª˝Ê◊ êÿÍ⁄‘U≈U •Ê»§ ¬Ù≈UʇÊ, vz-wÆ Á∑§‹Ù ‚À»§⁄U fl vÆ Á∑§ª˝Ê ◊Êß∑˝§ÙãÿÍ≈˛U¥≈U ¬˝Áà „UÄ≈Uÿ⁄U Œ¥– Á«˛U¬ ßÁ⁄Uª‡ÊŸ ¬hÁà ‚ Á◊ø¸ ‹ªÊŸ ∑§ »§ÊÿŒ ? zÆ-{Æ ¬˝ÁÇÊà ¬ÊŸË ∑§Ë ’øà „UÙÃË „ÒU Á¡‚‚ Á∑§‚ÊŸ ∑§◊ ¬ÊŸË „UÙŸ ¬⁄U ÷Ë •Ê‚ÊŸË ‚ Á◊ø¸ ∑§Ë πÃË ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU– ? ⁄UÙª fl ⁄U‚ øÍ‚Ÿ flÊ‹ ∑§Ë«∏UÙ¥ ∑§Ê ¬˝÷Êfl ∑§◊ „UÙÃÊ „ÒU ÃÕÊ Á«˛U¬ ¬hÁà ‚ ŒflÊ•Ê¥ ∑§Ê ©UÁøà ©U¬ÿÙª „UÙŸ ‚ ⁄UÙª fl ⁄U‚ øÍ‚Ÿ flÊ‹ ∑§Ë«∏UÙ¥ ‚ »§‚‹ ∑§Ù •Ê‚ÊŸË ‚ ’øÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU– ? Á«˛U¬ ¬hÁà ‚ ©Ufl¸⁄U∑§ Œ∑§⁄U •Áœ∑§ ©U¬¡ ‹ ‚∑§Ã „¥ÒU ßU‚‚U xÆ-xz ¬˝ÁÇÊà Ã∑§ ©Ufl¸⁄U∑§ πø¸ ’øÃÊ „ÒU– ? Á«˛U¬ ¬hÁà ‚ Á◊ø¸ ∑§Ë »§‚‹ ◊¥ ∑§◊ ◊¡ŒÍ⁄UÙ¥ ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ ¬«∏UÃË „ÒU– ¡‹flÊÿÈ Á◊ø¸ ∑§Ë ‚»§‹ πÃË ∑§ Á‹ÿ ª◊¸ ∞fl¢ •Êº˝¸ ¡‹flÊÿÈ ‚flÙ¸ûÊ◊– wÆ ‚ wz Á«Uª˝Ë ‚ÁÀ‚ÿ‚ Ãʬ◊ÊŸ Á◊ø¸ ∑§Ë πÃË ∑§ Á‹ÿ ©U¬ÿÈÄà ◊ÊŸÊ ªÿÊ „ÒU– {wz ‚ |zÆ Á◊‹Ë ◊Ë≈U⁄U flÊÁ·¸∑§ fl·Ê¸ flÊ‹ ˇÊòÊ Á◊ø¸ πÃË ∑§ Á‹ÿ ©UûÊ◊ ◊ÊŸ ªÿ „Ò¥U– ◊ÎŒÊ ∑§Ë ¬Ë∞ø { ‚ |.z Á◊ø¸ ∑§ Á‹ÿ ‚flÙ¸ûÊ◊ „ÒU– πà ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ? ªÁ◊¸ÿÊ¥ ◊¥ ∞∑§ ª„U⁄UË ¡ÈÃÊ߸ ∑§⁄¥U– ß‚‚ πà ∑§ •¢Œ⁄U „UÊÁŸ∑§Ê⁄U∑§ ∑§fl∑§ fl ¡ËflÊáÊÈ ∑§ •¢«U ª„U⁄UË ¡ÈÃÊ߸ ‚ ™§¬⁄U •Ê ¡Êÿ¥ª •ı⁄U flÊÃÊfl⁄UáÊ ∑§ •Áœ∑§ Ãʬ◊ÊŸ ‚ ŸCÔU „UÙ ¡Êÿ¥ª– ? ª„U⁄UË ¡ÈÃÊ߸ ∑§ ’ÊŒ ŒÙ ’Ê⁄U ∑§À≈UËfl≈U⁄U •ÕflÊ „ÒU⁄UÙ ø‹Êÿ¥– ? πà ∑§Ù ‚◊Ë ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹ÿ ∞∑§ ’Ê⁄U ¬Ê≈UÊ ø‹Êÿ¥– ’Ë¡ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ fl Œ⁄U-’Ë¡ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ yÆÆ-zÆÆ ª˝Ê◊ ¬˝Áà „U., „UÊ߸Á’˝«U ¡ÊÁÃÿÙ¥ ∑§ Á‹ÿ wÆÆ- wzÆ ª˝Ê◊ ¬˝Áà „UÄ≈Uÿ⁄UU. ¡ÊÁÃÿÊ¥ ¬Í‚Ê íflÊ‹Ê, ¬Í‚Ê ‚ŒÊ’„UÊ⁄U, ¡flÊ„U⁄U Á◊ø¸ wv}, ∞Ÿ¬Ë y{ ∞, ∑§ÀÿÊáÊ »È§«U, ø¥ø‹, •∑§Ê¸ ◊ÊÁ„UŸË, •∑§Ê¸ ’‚¥Ã, ÷Ê⁄Uà ßUàÿÊÁŒ– ’ÈflÊ߸ ‚◊ÿ Á◊ø¸ ∑§Ë ’ÈflÊ߸ ‚Ê◊Êãÿ× ¡ÍŸ ◊„UËŸ ‚ ‹∑§⁄U Á‚Ãê’⁄U ∑§ ◊„UËŸ Ã∑§ ∑§Ë ¡ÊÃË „ÒU– •Áœ∑§ ¬ÒŒÊflÊ⁄U ‹Ÿ ∑§ Á‹ÿ ‚flÙ¸ûÊ◊ ‚◊ÿ ¡È‹Ê߸-•ªSà „ÒU– •ªSà ◊Ê„U ◊¥ ∑§Ë ªß¸ ’ÈflÊ߸ ‚ Á◊ø¸ ∑§ ¬ıœ •Áœ∑§ »Ò§‹Êfl, •Áœ∑§ ™¢§øÊ߸ fl ¡ÀŒË »Í§‹ •ÊÃ „ÒU¥– ’ÈflÊ߸ ÁflÁœ Á◊ø¸ ∑§Ë »§‚‹ ∑§Ù ‚Ê◊Êãÿ× Á∑§‚ÊŸ ¬˝flÊÁ„Uà Á‚¢øÊ߸ ◊¥ ‹ªÊÃ „¥ÒU ÷ÍÁ◊ „UÀºË ∑§Ë πÃË ¡ËflÊ¢‡Ê ÿÈÄà ⁄‘UÃË‹Ë ÿÊ ºÙ◊≈U ◊Á≈UÿÊ⁄U Á◊≈˜U≈UË ◊¥ ©UÁøà ¡‹ ÁŸ∑§Ê‚ ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑§Ê „UÙŸÊ ÁŸÃÊãà •Êfl‡ÿ∑§ „ÒU ÷Ê⁄UË ◊κʕÊ¥ ◊¥, ¡„UÊ¢ ¡‹ ÁŸ∑§Ê‚ ∑§Ê ©UÁøà ¬˝’¢œ Ÿ„UË¥ „UÙÃÊ „ÒU– fl„UÊ¢ ¬⁄U „UÀºË ∑§Ë πÃË ◊«∏UÙ¥ ¬⁄U ∑§Ë ¡ÊÃË „ÒU „UÀºË ∑§ Á‹∞ ¬ÿʸåà ©Ufl¸⁄ ÷ÍÁ◊ ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „UÙÃË „ÒU ß‚∑§Ë πÃË ∑§ Á‹ÿ ÃÊ‹Ê’ ∑§ ¡‹ mÊ⁄UÊ Á‚¢Áøà ∑§Ê‹Ë Á◊≈˜U≈UË ©U¬ÿÈÄà ⁄U„UÃË „ÒU ©UŸ ◊κʕÊ¥ ◊¥ ¡„UÊ¢ ¬⁄U ¡¢ª‹Ë Á∑§S◊¥ ©UªÃË ¬Ê߸ ¡ÊÃË „ÒU¢, ◊ÎºÊ ¬˝Êÿ— ‹Ê‹ Áø∑§ŸË ÿÊ ◊Á≈UÿÊ⁄U ºÙ◊≈U „UÙÃË „ÒU ߟ ◊κʕÊ¥ ◊¥ ¬ÁàÃÿÙ¥ ∑§Ë πʺ •Áœ∑§ ¬Ê߸ ¡ÊÃË „ÒU, ™§U‚⁄U ÿÊ ˇÊÊ⁄UËÿ ◊κʕÊ¥ ◊¥ ß‚∑§Ë πÃË ‚»§‹ÃʬÍfl¸∑§ Ÿ„UË¥ ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË ‹Á∑§Ÿ ◊ÎºÊ ◊¥ ÕÙ«∏UË ’„ÈUà •ê‹ËÿÃÊ ∑§Ê ¬ÊÿÊ ¡ÊŸÊ „UÀºË ∑§ Á‹ÿ •ë¿UÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU ÷ÍÁ◊ ∑§Ê ¬Ë.∞ø. ◊ÊŸ z-{ „UÙ •ı⁄U ÷ÍÁ◊ ∑§Ë ‚ÄU ∑§ΔUÙ⁄U „UÙ– πà ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË Á◊≈˜U≈UË ¬‹≈UŸ flÊ‹ „U‹ ‚ ª„U⁄UË ¡ÈÃÊ߸ ∑§⁄UŸ ∑§ ’ʺ x-y ’Ê⁄ Uº‡ÊË „U‹ ÿÊ ∑§À≈UËfl≈U⁄U ø‹Ê º¥ ÿÁº ∞‚Ê ‚¢÷fl Ÿ„UË¥ „UÙ ÃÙ z-{ ’Ê⁄U º‡ÊË „U‹ ‚ ¡ÈÃÊ߸ ∑§⁄U º¥ …U‹Ù¥ •ı⁄U π⁄U¬ÃflÊ⁄UÙ¥ ∑§Ù Ÿc≈U ∑§⁄U º¥ ¡ÈÃÊ߸ ∑§ ’ʺ ¬Ê≈UÊ ø‹Êÿ¥ Á¡‚‚ πà ◊¥ Ÿ◊Ë ‚È⁄UÁˇÊà ⁄U„U, •Áœ∑§ fl·Ê¸ flÊ‹ ˇÊòÊÙ¥ ◊¥ πà ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄UŸ ∑§ ©U¬⁄Uʢà ◊«∏U¢ •ı⁄U ŸÊÁ‹ÿÊ¢ ’ŸÊ߸ ¡ÊÃË „ÒU¢– ⁄UÙ¬áÊ ‚◊ÿ „UÀºË ∑§ ⁄UÙ¬áÊ ∑§Ê ©UÁøà ‚◊ÿ •¬˝Ò‹ ∞fl¢ ◊߸ „UÙÃÊ „ÒU– „UÀºË ∑§Ë ’ÈflÊ߸ ◊ÊŸ‚ÍŸ ∑§ ™§¬⁄U ÁŸ÷¸⁄U ∑§⁄UÃË „ÒU fl·Ê¸ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ß‚∑§Ë ’ÙflÊ߸ •¬˝Ò‹ ∑§ ºÍ‚⁄‘U ¬πflÊ«∏U ‚ ‹∑§⁄U ¡È‹Ê߸ ∑§ ¬˝Õ◊ ‚åÃÊ„U Ã∑§ ∑§Ë ¡ÊÃË „ÒU– ©U¬ÿÈÄà Á∑§S◊¥ ‚Ë•Ùv, ‚Ȫ¢œÊ, ‚ÈfláÊʸ, ‚È⁄UÙ◊Ê, ‚ȪŸÊ, ∑ΧcáÊ, ’Ë∞‚•Ê⁄U– ’Ë¡ ’ÈflÊ߸ „UÀºË ∑§Ë ’ÈflÊ߸ ◊ÊŸ‚ÍŸ ∑§ ™§¬⁄U ÁŸ÷¸⁄U ∑§⁄UÃË „ÒU fl·Ê¸ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ß‚∑§Ë ’ÈflÊ߸ •¬˝Ò‹ ∑§ ºÍ‚⁄‘U ¬πflÊ«∏U ‚ ‹∑§⁄U ¡È‹Ê߸ ∑§ ¬˝Õ◊ ‚åÃÊ„U Ã∑§ ∑§Ë ¡ÊÃË „ÒU– ’Ë¡ ’Ë¡ ∑§ Á‹ÿ „UÀºË ∑§Ë ªÊ¢ΔU¢ Á¬¿U‹Ë »§‚‹ ‚ ‹Ë ¡ÊÃË „Ò¢,U ’ÙŸ ∑§ Á‹ÿ ∑§fl‹ ¬˝ÊÕÁ◊∑§ ÉÊŸ∑¢§º ’«∏U •Ê∑§Ê⁄U ∑§ •ı⁄U ‚ÈÁfl∑§Á‚à •Ê¢πÙ¥ flÊ‹ „UÙ •Áœ∑§ ‹ê’Ê „UÙŸ ¬⁄U ÉÊŸ∑¢§ºÙ¥ ∑§Ù ¿UÙ≈U-¿UÙ≈U ≈ÈU∑§«∏UÙ¥ ◊¥ ∞∑§ ÿÊ ºÙ ‚ÈÁfl∑§Á‚à •Ê¢π¢ •fl‡ÿ „UÙ– ∑§⁄UŸÊ ‹Ê÷¬˝º „UÙÃÊ „ÒU– Ÿflê’⁄U ◊¥ ¬ÁàÃÿÙ¥ ∑§Ê Áfl∑§Ê‚ „UÙÃÊ „ÒU •ı⁄U ÉÊŸ∑¢§º ÷Ë ◊Ù≈UÊ߸ ◊¥ ’…∏UŸÊ ¬˝Ê⁄¢U÷ „UÙ ¡ÊÃ „Ò¥U– ß‚ ‚◊ÿ ◊«∏UÙ¥ ¬⁄U Á◊≈˜U≈UË ø…∏UÊ ºŸÊ ‹Ê÷ºÊÿ∑§ „UÙÃÊ „ÒU– „UÀºË ∑§Ë »§‚‹ ◊¥ ¡Àº ÁŸ∑§Ê‚ „UÙŸÊ ’„ÈUà ¡M§⁄UË „ÒU– πà ◊¥ ¬ÊŸË ÷⁄‘U ⁄U„UŸ ‚ ÉÊŸ∑¢§ºÙ¥ ∑§Ê Áfl∑§Ê‚ ‚ÈøÊM§ M§¬ ‚ Ÿ„UË¥ „UÙ ¬ÊÃÊ ©UÁøà ¡‹ ÁŸ∑§Ê‚ ∑§ Á‹∞ zÆ ‚.◊Ë. øı«∏UË •ı⁄U {Æ ‚.◊Ë. ª„U⁄UË ŸÊ‹Ë ’ŸÊ ºË ¡ÊÃË „ÒU– ©U¬¡ Á‚¢Áøà ˇÊòÊÙ¥ ◊¥ vzÆ-wÆÆ ÁÄfl¢≈U‹ •ı⁄U •Á‚¢Áøà ˇÊòÊÙ¥ ◊¥ {Æ-~Æ ÁÄfl¢≈U‹ ∑§ìÊË „UÀºË ¬˝Êåà „UÙÃË „ÒU– ∑§ìÊË „UÀºË ‚ÈπÊŸ ¬⁄U vz ‚ wz ¬˝ÁÇÊà ⁄U„U ¡ÊÃË „ÒU–U ¬ıœ ‚¢⁄UˇÊáÊ ∑§Ë≈U ÁŸÿ¢òÊáÊ- „UÀºË ∑§Ë »§‚‹ ∑§Ù ∑§Ë≈UÙ¥ ‚ •Áœ∑§ „UÊÁŸ ÃÙ Ÿ„UË¥ ¬„È¢UøÃË ‹Á∑§Ÿ ∑ȧ¿U ∑§Ë≈U ß‚∑§Ë »§‚‹ ∑§Ù „UÊÁŸ ¬„È¢UøÊÃ „Ò¥U ¡Ù ÁŸêŸ „Ò¥U- ÃŸÊ ’œ∑§- ÿ„U ∑§Ë≈U ¬ıœ ∑§ Ÿ∞ ’…∏UÃ „ÈU∞ ÷ʪ٥ ¬⁄U ‹ªÃÊ „ÒU •ı⁄U ß‚∑§Ê ⁄U‚ øÍ‚ ‹ÃÊ „ÒU Á¡‚‚ Á∑§ ¬ıœÊ ‚Íπ ¡ÊÃÊ „ÒU– ⁄UÙ∑§ÕÊ◊- Á¡Ÿ ‡ÊÊπÊ•Ê¥ ¬⁄U ß‚∑§Ê ¬˝∑§Ù¬ „UÙ ªÿÊ ©UŸ∑§Ù Ÿc≈U ∑§⁄U º¥ •ı⁄U ŸË◊ ∑§Ê ∑§Ê…∏UÊ ÿÊ ªı◊ÍòÊ ∑§Ê ◊Êß∑˝§Ù¤ÊÊß◊ ∑§ ‚ÊÕ Á◊‹Ê∑§⁄U Á¿U«∏U∑§Êfl ∑§⁄¥– ÁÕ˝å‚ - ÿ„U ÷Ë ¬ÁàÃÿÙ¥ ∑§Ê ⁄U‚ øÍ‚ÃÊ „ÒU Á¡‚‚ ¬ıœ ‚Íπ ¡ÊÃ „Ò¥U– ⁄UÙ∑§ÕÊ◊- ⁄UÙ∑§ÕÊ◊ ∑§ Á‹ÿ ªı ◊ÍòÊ ÿÊ ŸË◊ ∑§Ê ∑§Ê…∏UÊ ÿÊ ºÙŸÙ¥ ◊Êß∑˝§Ù¤ÊÊß◊ ∑§ ‚ÊÕ Á◊‹Ê∑§⁄U Á¿U«∏U∑§Êfl ∑§⁄‘¥U– ⁄UÙª-ÁŸÿ¢òÊáÊ ¬áʸ ÁøàÃË - ÿ„U ⁄UÙª ≈ÒU»§⁄UËŸÊ ◊ÒÄÿÈ‹Ò‚ ŸÊ◊∑§ »§»Í¢§º ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UÙÃÊ „ÒU ß‚ ⁄UÙª ◊¥ ¬ÁàÃÿÙ¥ ∑§ ™§¬⁄UË Á‚⁄‘U ‹Ê‹- ÷Í⁄‘U ⁄¢Uª ∑§ œé’ ¬«∏U ¡ÊÃ „¢ÒU ¡Ù Á∑§ ¬Í⁄‘U ¬àÃË ¬⁄U »Ò§‹ ¡ÊÃ „Ò¢ »§‹Ã— ¬àÃ ‚Íπ ¡ÊÃ „Ò¥U– ⁄UÙ∑§ÕÊ◊- ŸË◊ ∑§Ê ∑§Ê…∏UÊ ÿÊ ªı◊ÍòÊ ∑§Ê Á¿U«∏U∑§Êfl ◊Êß∑˝§Ù¤ÊÊß◊ ∑§ ‚ÊÕ Á◊‹Ê∑§⁄U ∑§⁄‘¥U– ã ãUUË Ë¼ ¼èè ·¤è Øð ç·¤S×ð´ ¼ðÌè ’Øæ¼æ ×éÙæÈ¤æ ’Ë¡ ◊ÊòÊÊ ’Ë¡ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ÉÊŸ∑¢§ºÙ¥ ∑§ •Ê∑§Ê⁄U fl ’ÙŸ ∑§Ë ÁflÁœ ¬⁄U ÁŸ÷¸⁄U ∑§⁄UÃË „ÒU– ÿÁº Á◊‹flÊ¢ »§‚‹ ’Ù߸ ¡ÊÃË „ÒU ÃÙ }-vÆ ÁÄfl¢≈U‹ ÉÊŸ∑¢§º ¬˝Áà „UÄ≈Uÿ⁄U ¬ÿʸåà „UÙÃ „Ò¥U ¡’Á∑§ ‡ÊÈh ’Ù߸ ¡ÊŸ flÊ‹Ë »§‚‹ ∑§ Á‹∞ vw-vy ÁÄfl¢≈U‹ ÉÊŸ∑¢§º ¬ÿʸåà „UÙÃ „Ò¥U– ÉÊŸ∑¢§º ’ÙŸ ∑§ ‹ª÷ª v ◊„UËŸ ’ʺ •¢∑ȧÁ⁄Uà „UÙ ¡ÊÃ „Ò¥U ¡’Á∑§ Á‚¢Áøà ÷ÍÁ◊ ◊¥ •¢∑ȧ⁄UáÊ vz-wÆ ÁºŸ ◊¥ „UÙ ¡ÊÃÊ „ÒU– Á‚¢øÊ߸ ∞fl¢ ¡‹ ÁŸ∑§Ê‚ „UÀºË ∑§Ë »§‚‹ ∑§Ù •Áœ∑§ Á‚¢øÊ߸ ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ ¬«∏UÃË „ÒU ’ÈflÊ߸ ‚ fl·Ê¸ ´§ÃÈ •Ê⁄Uê÷ „UÙŸ Ã∑§ y-z Á‚¢øÊßÿÙ¥ ∑§ Á‹∞ ¬ÿʸåà Ÿ◊Ë ∑§Ê „UÙŸÊ •Áà •Êfl‡ÿ∑§ „ÒU, ÿÁº ◊«∏UÙ¥ ◊¥ Ÿ◊Ë „UÙŸ ¬⁄U ‡ÊËÉÊ˝ „UË »§‚‹ ÷ÍÁ◊ ∑§Ù …¢U∑§ ‹ÃË „ÒU •ı⁄U fl·Ê¸ ´§ÃÈ ∑§ ©U¬⁄Uʢà ¬˝àÿ∑§ wÆ-wz ÁºŸ ∑§ •¢Ã⁄U ¬⁄U Á‚¢øÊ߸ÿÊ¢

7. 7 •’ ∑Χ·∑§ ¡ªÃ fl’‚Êß≈U ¬⁄U ÷Ë ©U¬‹éœ www.krishakjagat.org ·ñ¤Ùæ§Ù çÇSÅUð?ÂÚU ßæØÚUâ âð ·é¤?æô´ ×ð´ â´·ý¤æ×·¤ Õè×æÚUè ? ? ? ? «ÊÚ. ‚. ÁŒ. •ıŒÊÿ¸ (‚„Ê. ¬˝Êäÿʬ∑§) ? ? ? ? «ÊÚ. ŸË. üÊËflÊSÃfl (‚„. ¬˝Êäÿʬ∑§) ? ? ? ?U «ÊÚ. •¥. Á∑§. ÁŸ⁄U¥¡Ÿ (‚„Ê. ¬˝Êäÿʬ∑§), ¬‡ÊÈÁøÁ∑§à‚Ê ‚͡◊¡Ëfl-ÁflôÊÊŸ Áfl÷ʪ, ¬‡ÊÈÁøÁ∑§à‚Ê ÁflôÊÊŸ ∞fl¥ ¬‡ÊȬʋŸ ◊„ÊÁfllÊ‹ÿ, ŸÊŸÊ¡Ë Œ‡Ê◊È𠬇ÊÈÁøÁ∑§à‚Ê ÁflôÊÊŸ ÁflEÁfllÊ‹ÿ, ∑§ÈΔÈÁ‹ÿÊ, ⁄UËflÊ ¬‡ÊȬʋŸ ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww „ÙÃË „Ò– ÃËfl˝ ⁄UÙª, ¡Ù ∑§È¿ „çUÃÙ¥ Ã∑§ ⁄U„ ‚∑§ÃÊ „Ò, ©‚∑‘§ ’ÊŒ ÿÊ ÃÙ ΔË∑§ „Ù ¡ÊÃÊ „Ò ÿÊ ¡ËflŸ ÷⁄U ∑§Ë ¬˝ÁÃ⁄UˇÊÊ Œ ¡ÊÃÊ „Ò •ÕflÊ Ã¥ÁòÊ∑§Ê ‚¥’¥œË ‚¥∑‘§ÃÙ¥ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ mÊ⁄UÊ •¥Ã ◊¥, ’ÊÁœÃ ¡ÊŸfl⁄U ◊ÎàÿÈ ∑§Ù ¬˝Ê# „ÙÃ „Ò– ‚Ê◊Êãÿ Ã¥ÁòÊ∑§Ëÿ (ãÿÍ⁄UÙ‹ÊÚÁ¡∑§‹) ‚¥∑‘§ÃÙ¥ ◊¥ ∑‘§fl‹ ¬Á‡ÊÿÙ¥ ∑§Ê ¬ˇÊÊÉÊÊà (¬Ò⁄UÁ‚‚), •‚Ê◊Êãÿ Ã¥ÁòÊ∑§Ëÿ ªÁÃÁflÁœ Á¡‚∑§Ë Ã¡Ë fl ’Ê⁄UË-’Ê⁄UË ‚ ◊Ê¥‚¬‡ÊË ∑§Ê ‚¥∑§ÈøŸ •ı⁄U ÁflüÊÊ◊ ÿ„ Áfl‡Ê·ÃÊ „Ò (◊ÊÿÙÄU‹ÙŸ‚) •ı⁄U Œı⁄U ‡ÊÊÁ◊‹ „Ò¥– ∞¥ΔŸ “ø’ÊŸ” ∑‘§ M§¬ ◊¥ ‡ÊÈM§ „Ù ‚∑§ÃË „Ò fl„Ë¥ ¡ÊŸfl⁄U ‹Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „Ò •ı⁄U ¡’«∏ ∑‘§ ‚ÊÕ ’Ê⁄U-’Ê⁄U ø’ÊÃÊ „Ò– ©‚∑‘§ ’ÊŒ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë •∑§«∏ ’…∏ÃË ¡ÊÃË „Ò Á¡‚∑‘§ ¬Á⁄UáÊÊ◊SflM§¬ Á◊⁄UªË ∑‘§ Œı⁄U (ß‚ Œı⁄UÊŸ ÉÊÍ⁄UŸÊ, Áª⁄UŸÊ, Á„‹ŸÊ •Ê‚¬Ê‚ „Ù ⁄U„ øË¡Ù¥ ∑§Ë ¡ÊªM§∑§ÃÊ ∑§Ù πÙ ŒŸÊ) •ÊÃ „¥Ò– Ã¥ÁòÊ∑§Ê ‚¥’¥œË ª«∏’«∏Ë ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã ∑§⁄UŸÊ ÿ„ ¡ÊŸfl⁄UÙ¥ ◊¥ ∞∑§ ª¥÷Ë⁄U ⁄UÙª ∑§Ê ‚¥∑‘§Ã „Ò– ¡ËÁflà ⁄U„Ÿ flÊ‹ ∑§ÈûÊÙ¥ ◊¥ •flÁ‡ÊC Ã¥ÁòÊ∑§Ëÿ ∑§◊Ë •Ê◊ „Ò– ’Í…∏Ê ∑§ÈûÊÊ ◊ÁSÃc∑§‡ÊÙÕ/◊ÁSÃc∑§ ∑§Ë ‚Í¡Ÿ (∞ã‚»§‹ÊßÁ≈U‚) ‡Ê⁄UË⁄U ‚¥øÊ‹∑§ ªÁÃÁflÁœ •ı⁄U √ÿfl„Ê⁄U ∑§Ê Á’ª«∏ŸÊ „◊‡ÊÊ ÉÊÊÃ∑§ „ÙÃÊ „Ò– ‚¥Œ÷¸— fl≈U⁄UŸ⁄UË ◊Êß∑˝§Ù’ÊÿÙ‹ÊÚ¡Ë ∞¥« ◊Êß∑˝§ÙÁ’ÿ‹ Á«¡Ë¡ - Á¬. ¡. ÄflË¥Ÿ •ı⁄U •ãÿ, Áfl‹ é‹Ò∑§fl‹ ¬˝∑§Ê‡ÊŸ– ’„Êfl (•Ù∑§È‹ÙŸ‚Ê‹ Á«SøÊ¡¸), ª˝‚ŸË‡ÊÙÕ •ı⁄U ª‹ÃÈ¥Á«∑§Ê (≈UÊÚÁã‚‹⁄U) flÎÁh S¬C „Ù ¡ÊÃË „Ò– πÊ°‚Ë, ©À≈UË •ı⁄U ŒSà •ÄU‚⁄U •◊ÈÅÿ/ ÁmÃËÿ∑§ (‚∑‘§¥«⁄UË) ‚¥∑˝§◊áÊ ∑‘§ ¬Á⁄UáÊÊ◊ „ÙÃ „Ò¥– ¬≈U ∑§Ë àfløÊ ¬⁄U ‹Ê‹ ø∑§ûÊ •ı⁄U »§È¥‚Ë „Ù ‚∑§Ã „¥Ò– ∑§È¿ ¬˝÷ÊÁflà ◊„Ê◊Ê⁄UË ÁflôÊÊŸ ‡flÊŸËÿ ¬Ë«∏Ê Áfl·ÊáÊÈ ∑§Ë ÁflSÃÎà ◊¡’ÊŸ üÊáÊË ◊¥ ∑Ò§ÁŸ«Ë, ∞‹È⁄UË«Ë, „ÿÁŸ«Ë, ◊ÈSÃÁ‹«Ë, ¬˝Ù‚Ë•ÙÁŸ«Ë, ©Á‚¸«Ë, ÁflflÁ⁄U«Ë •ı⁄U »‘§Á‹«Ë ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑‘§ ‚ŒSÿ ‡ÊÊÁ◊‹ „Ò– ∑§ß¸ flãÿ¡ËflÙ¥ ◊¥ ⁄UÙª ∑‘§ ¬˝∑§Ù¬ ∑§Ê ŒSÃÊfl¡Ë∑§⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò (‹Ù◊Á«∏ÿÙ¥, ¤ÊÊ‹⁄UÙ¥, ⁄UÒ∑§ÍŸÙ¥, ∑§Ê‹ ¬Ò⁄UÙ¥ flÊ‹Ë »‘§⁄U≈U˜‚ ¬˝¡ÊÁÃÿÙ¥ ‚Á„à Á‚¥„ ◊¥)– ‡flÊŸËÿ ¬Ë«∏Ê Áfl·ÊáÊÈ •¬ˇÊÊ∑§Îà •ÁSÕ⁄U „Ò– ‚¥ø⁄UáÊ ∑‘§ Á‹∞ ‚Ëœ ‚¥¬∑§¸ ÿÊ flÊÿÈ Áfl‹ÿŸ (∞ÿ⁄UÙ‚ıÀ¡∏) ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „ÙÃË „Ò– ‡Ê„⁄UË ∑§ÈûÊÙ¥ ∑§Ë •Ê’ÊŒË ◊¥, •ÁÂ¥flŒŸ‡ÊË‹ ∑§ÈûÊÙ¥ ◊¥ ‚¥∑˝§◊áÊ ‚ Áfl·ÊáÊÈ ’ŸÊ ⁄U„ÃÊ „Ò– ‚¥∑˝§◊áÊ ÿÈflÊ ∑§ÈûÊÙ¥ ◊¥ Ã¡Ë ‚ »Ò§‹ÃÊ „Ò, •Ê◊Ãı⁄U ¬⁄U x ‚ { ◊„ËŸ ∑§Ë ©◊˝ ∑‘§ ’Ëø, ¡’ ◊ÊÃÎ-√ÿÈà¬ÛÊ ¬˝ÁÃ⁄UˇÊÊ ∑§◊ „Ù ¡ÊÃË „Ò– ª˝Ê◊ËáÊ ˇÊòÊÙ¥ ◊¥ ∑§ÈûÊÙ¥ ∑§Ë •Ê’ÊŒË ∑§Ë ∑§◊ ‚¥ÅÿÊ ∑‘§ ¬Á⁄UáÊÊ◊ SflM§¬ ÁŸ⁄U¥Ã⁄U ‚¥∑˝§◊áÊ ’ŸÊÿ ⁄UπŸÊ ◊ÈÁ‡∑§‹ „Ò, ©◊˝ ∑§Ë ¬⁄UflÊ„ Á∑§∞ Á’ŸÊ, Á’ŸÊ ≈UË∑§Ê∑§⁄UáÊ flÊ‹ ∑§ÈûÊ ‡flÊŸËÿ ¬Ë«∏Ê Áfl·ÊáÊÈ ⁄UÙª ∑‘§ ¬˝Áà •ÁÂ¥flŒŸ‡ÊË‹ „ÙÃ „Ò¥ •ı⁄U ⁄UÙª ∑§Ê ’«∏Ê ¬˝∑§Ù¬ ÿ„Ê° „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò– ⁄UÙª¡ŸŸ ‡flÊŸËÿ ¬Ë«∏Ê Áfl·ÊáÊÈ ™§¬⁄UË ‡fl‚Ÿ ¬Õ ◊¥ ‚¥ÅÿÊ flÎÁh ∑§⁄UÃÊ „Ò •ı⁄U ª‹ÃÈÁá«∑§Ê (≈UÊÚÁã‚‹) •ı⁄U ‡fl‚ŸË ‹‚Ë∑§Ê ¬fl¸ (’˝ÙÁã∑§ÿ‹ Á‹ê»§ ŸÙ«˜‚) ◊¥ »Ò§‹ÃÊ „Ò– ∑§ÙÁ‡Ê∑§Ê- ‚¥’h Áfl·ÊáÊÈ ∑‘§ ⁄UQ§ ‚¥ø⁄UáÊ (Áfl⁄UÁ◊ÿÊ) ‚ Áfl·ÊáÊÈ ŒÍ‚⁄U ‹Á‚∑§Ê ‚ê’ãœË (Á‹ê»§Ù⁄UÁ≈U∑§È‹⁄U) ™§Ã∑§Ù¥ ◊¥ »Ò§‹ÃÊ „Ò– Áfl·ÊáÊÈ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ flÎÁh ‹‚Ë∑§Ê-∑§ÙÁ‡Ê∑§Ê •¬ÉÊ≈UŸ/‹‚Ë∑§Ê-∑§ÙÁ‡Ê∑§Ê‹ÿŸ (Á‹ê»§Ù‚Êß≈UÙÁ‹Á‚‚) •ı⁄U ‡flÃÊáÊÈãÿÍŸÃÊ (ÀÿÍ∑§Ù¬ÁŸÿÊ) ¬ÒŒÊ ∑§⁄UÃË „Ò, Á¡‚∑‘§ ¬Á⁄UáÊÊ◊SflM§¬ „ÙŸ flÊ‹Ë ¬˝ÁÃ⁄UˇÊÊ-⁄UÙ∑§ (ßêÿÍŸÙ‚¬˝‡ÊŸ), •◊ÈÅÿ/ÁmÃËÿ∑§ (‚∑‘§¥«⁄UË) Áfl·ÊáÊÈ ∑‘§ ⁄UQ§ ‚¥ø⁄UáÊ (Áfl⁄UÁ◊ÿÊ) Áfl∑§Á‚à ∑§⁄UŸ ∑‘§ Á‹∞ ‚ÈÁflœÊ ŒÃÊ „Ò– Áfl·ÊáÊÈ ∑‘§, ⁄UÙª ª˝Á‚à ¡ÊŸfl⁄UÙ¥ ∑§Ë ™§Ã∑§Ù¥ •ı⁄U •¥ªÙ¥ ◊¥ »Ò§‹Ÿ ∑§Ë ‚Ë◊Ê ∑§Ê, ⁄UÙªª˝Á‚à ¡ÊŸfl⁄UÙ¥ ◊¥ ⁄UÙª ¬˝ÁÃ⁄UÙœ∑§ ˇÊ◊ÃÊ ∑§Ë ªÁà •ı⁄U ¬˝÷Êfl‡ÊË‹ÃÊ mÊ⁄UÊ ÁŸœÊ¸Á⁄Uà Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ¬ÿʸ# ¡Ù⁄UŒÊ⁄U ¬˝ÁÃÁ∑˝§ÿÊ ∑‘§ •÷Êfl ◊¥ ‡flÊŸËÿ ¬Ë«∏Ê Áfl·ÊáÊÈ ∑§Ê ¬˝‚Ê⁄U •ı⁄U ¬˝ÁÃ∑§ÎÁÃ, ‡fl‚Ÿ, ¡Δ⁄UÊ¥òÊ, ◊ÍòÊ •ı⁄U ∑‘§¥Œ˝Ëÿ Ã¥ÁòÊ∑§Ê Ã¥òÊ ◊¥ „ÙÃÊ „Ò– àfløÊ ◊¥ ÷Ë ‡flÊŸËÿ ¬Ë«∏Ê Áfl·ÊáÊÈ ∑§Ê »Ò§‹Êfl „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò– Áfl·ÊáÊÈ, ∑‘§¥Œ˝Ëÿ Ã¥ÁòÊ∑§Ê Ã¥òÊ ∑‘§ ÷ËÃ⁄U Ã¥ÁòÊ∑§ÙÁ‡Ê∑§Ê ÿÊ Ã¥ÁòÊ∑§Ê ∑§ÙÁ‡Ê∑§Ê (ãÿÍ⁄UÊÚã‚) •ı⁄U ÁÇ‹ÿÊ‹ ∑§ÙÁ‡Ê∑§Ê•Ù¥, ŒÙŸÙ¥ ∑§Ù ‚¥∑˝§Á◊à ∑§⁄UÃÊ „Ò •ı⁄U fl„Ê¥ ’„Èà ‹¥’ ‚◊ÿ Ã∑§ ’ŸÊ ⁄U„ ‚∑§ÃÊ „Ò– ’Í…∏Ê ∑§ÈûÊÊ ◊ÁSÃc∑§‡ÊÙÕ/ ◊ÁSÃc∑§ ∑§Ë ‚Í¡Ÿ (∞ã‚»§‹ÊßÁ≈U‚) ‹¥’ ‚◊ÿ, ◊ÁSÃc∑§ ◊¥ Áfl·ÊáÊÈ ∑‘§ SÕÊÁÿàfl ‚ ¡È«∏Ê „È•Ê „Ò– ÿ„ ‚¥÷fl× ∑§ÙÁ‡Ê∑§Ê ‚ ∑§ÙÁ‡Ê∑§Ê Ã∑§ Áfl·ÊáÊÈ ∑§Ê ∑§ÙÁ‡Ê∑§Ê-•¬ÉÊ≈UŸË/ªÒ⁄U-∑§ÙÁ‡Ê∑§Ê‹ÿŸ ‚ »Ò§‹ŸÊ •ı⁄U ¬˝ÁÃ⁄UˇÊÊ ¬˝áÊÊ‹Ë ‚ ’ø ⁄U„ŸÊ ß‚∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ „È•Ê „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò– ŒÙ·¬Íáʸ π‚⁄UÊ Áfl·ÊáÊÈ (Á«»‘§ÁÄU≈Ufl ◊Ë‚À‚ flÊÿ⁄U‚) ∑‘§ ‹ªÊÃÊ⁄U ‚¥∑˝§◊áÊ ◊¥ ’ëøÙ¥ ∑§Ê •ŸÈÃËfl˝ ∑§ÊÁΔãÿ∑§⁄U ◊ÁSÃc∑§‡ÊÙÕ/◊ÁSÃc∑§ ∑§Ë ‚Í¡Ÿ (‚’•ÄUÿÍ≈U SÄU‹⁄UÙÁ¡∏¥ª ¬ÒŸ¥‚»§‹ÊßÁ≈U‚) ÿ„ ÷Ë ß‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚ „ÙÃÊ „Ò– ߟ ÁSÕÁÃÿÙ¥ ◊¥ Áfl·ÊáÊÈ ∑‘§ ¬˝Á០∑§Ë ‹¥’ ‚◊ÿ Ã∑§ ∑§Ë ©¬ÁSÕÁÃ, ÁŸêŸ-üÊáÊË ∑‘§ ‚Í¡Ÿ •ı⁄U ¡‹Ÿ ¬˝ÁÃÁ∑˝§ÿÊ ∑‘§ Áfl∑§‚Ÿ ∑§Ù ©ûÊÁ¡Ã ∑§⁄UÃË „Ò– ÁøÁ∑§à‚∑§Ëÿ ‚¥∑‘§Ã ™§c◊ÊÿŸ •flÁœ (ßãÄUÿÍ’‡ÊŸ ¬ËÁ⁄Uÿ«) •Ê◊Ãı⁄U ¬⁄U ‹ª÷ª v ‚#Ê„ ∑§Ë „ÙÃË „Ò, ‹Á∑§Ÿ ¬Ífl¸ ‚¥∑˝§◊áÊ ∑‘§ ‚’Íà ∑‘§ Á’ŸÊ Ã¥ÁòÊ∑§Ê ‚¥’¥œË ‹ˇÊáÊ ÁŒπÊ߸ ŒŸ ¬⁄U ÿ„ y ‚#Ê„ ÿÊ ©‚‚ •Áœ∑§ ‚◊ÿ Ã∑§ „Ù ‚∑§ÃË „Ò– ’Ë◊Ê⁄UË ∑§Ë ª¥÷Ë⁄UÃÊ •ı⁄U •flÁœ ¬Á⁄UfløŸ‡ÊË‹ „ÙÃË „Ò, •ı⁄U ÿ„ ‚¥∑˝§Ê◊∑§ Áfl·ÊáÊÈ ∑§Ë ©ª˝ÃÊ, ‚¥∑˝§Á◊à ¡ÊŸfl⁄U ∑§Ë •ÊÿÈ •ı⁄U ¬˝ÁÃ⁄UˇÊË ÁSÕÁà •ı⁄U ©‚∑§Ë ‚¥∑˝§◊áÊ ∑‘§ ÁflL§h ¬˝ÁÃÁ∑˝§ÿÊ „ÃÈ ¬˝ÁÃ⁄UˇÊÊ ∑§Ë ªÁÃ, ߟ‚ ¬˝÷ÊÁflà „ÙÃË „Ò– ‚¥∑˝§◊áÊ ∑‘§ Á‹∞, ífl⁄U, ÁmäÊ˝ÈflËÿ ¬˝ÁÃÁ∑˝§ÿÊ „Ò, „Ê‹Ê¥Á∑§ ¬˝Ê⁄U¥Á÷∑§ Ãʬ◊ÊŸ ∑§Ë ™§¥øÊ߸ ¬⁄U äÿÊŸ Ÿ„Ë¥ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– ífl⁄U ∑§Ë ŒÍ‚⁄UË •flÁœ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ, •Ê¥π •ı⁄U ŸÊ∑§ ‚ ∑§ÈûÊÙ¥ ◊¥ •ÁÃÁ∑§⁄UÁ≈UŸÃÊ („Ê߬⁄U∑‘§⁄UÊ≈UÙÁ‚‚) ¡Ù ŸÊ∑§ •ı⁄U ¬Ê°fl ∑‘§ ËflÙ¥ (»§È≈U¬Ò«) - Á¡‚ ‚Åà Ëfl („Ê«¸¬Ò«) ∑§„Ê ¡ÊÃÊ „Ò- ∑§Ù ∑§ÈûÊÙ¥ •ı⁄U •ãÿ ◊Ê¥‚Ê„Ê⁄UË ¡ÊŸfl⁄UÙ¥ ∑§Ë ÿ„ •àÿÁœ∑§ ‚¥∑˝§Ê◊∑§ ’Ë◊Ê⁄UË „Ò– ß‚∑§Ê ÁflÃ⁄UáÊ ÁflE√ÿÊ¬Ë „Ò •ı⁄U ÿ„ ’Ë◊Ê⁄UË ÷Ê⁄Uà ◊¥ ÷Ë ¬ÊÿË ¡ÊÃË „Ò– ‡flÊŸËÿ ¬Ë«∏Ê Áfl·ÊáÊÈ (∑Ò§ŸÊߟ Á«S≈Uê¬⁄U flÊÿ⁄U‚) ∞∑§ ◊Ù⁄UÁ’‹Ë Áfl·ÊáÊÈ „Ò– ‡flÊŸËÿ ¬Ë«∏Ê Áfl·ÊáÊÈ ⁄UÙª ª˝Á‚à ¡ÊŸfl⁄UÙ¥ ◊¥ ∑§ß¸ •¥ª ¬˝áÊÊÁ‹ÿÙ¥ ‚ ¡È«∏ ‚Ê◊ÊãÿË∑§Îà ‚¥∑˝§◊áÊ ¬Ê∞ ¡ÊÃ „Ò¥–

8. 8 πÃË ∑§Ë •Áœ∑§ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑§ Á‹∞ ºπ¥ www.krishakjagat.org Áfl‡Ê· ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ‡ÊÄ∑§⁄U ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ◊¥ ∞ÕŸÊÚ‹ ©Uà¬ÊºŸ ∑§Ë •ŸÈ◊Áà ºŸ fl ∞ÕŸÊÚ‹ ∑§Ë π⁄UËºË •ÊÚÿ‹ ∑§ê¬ŸË¡ mÊ⁄UÊ ∑§⁄UŸÊ ‚ÈÁŸÁ‡øà „UÙŸ ‚ ‡ÊÄ∑§⁄U ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ◊¥ „UÊÁŸ ∑§Ë ‚¢÷ÊflŸÊ∞¢ ‚◊Êåà „UÙ ªß¸ „ÒU¥– •÷Ë Ã∑§ ªãŸ ‚ ∑§fl‹ ªÈ«∏U ÿÊ ‡ÊÄ∑§⁄U ’ŸÊŸ ∑§Ê „UË Áfl∑§À¬ ÕÊ– ªÈ«∏U, ‡ÊÄ∑§⁄U ∑§Ë π¬Ã ∑§Ë ‚Ë◊Ê „ÒU, π¬Ã ‚ •Áœ∑§ ¬ÒºÊflÊ⁄U „UÙŸ ¬⁄U ÷Êfl Áª⁄U ¡ÊÃ Õ– Áª⁄‘U „ÈU∞ ÷ÊflÙ¥ ¬⁄U ªãŸÊ ◊ÍÀÿ ∑§Ë ÷Ë ÷⁄U¬Ê߸ Ÿ„UË¥ „UÙÃË „ÒU– •Ã— Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ê ªãŸÊ ◊ÍÀÿ ‡Ê· ⁄U„UŸ ∑§Ë π’⁄‘¥U „U◊‡ÊÊ ⁄U„UÃË „Ò¥U– ¬⁄UãÃÈ •’ ªãŸ ‚ ∞ÕŸÊÚ‹ ’ŸŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ È©U¬⁄UÙÄà ‚÷Ë ‚◊SÿÊ∞¢ ‚◊Êåà „UÙ ªß¸ „ÒU¥– •÷Ë ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿ ¬≈˛UÙ‹ ◊¥ º‚ ¬˝ÁÇÊà ∞ÕŸÊÚ‹ é‹¥Á«¢Uª ∑§Ë •ŸÈ◊Áà ºË „ÒU Á¡‚◊¥ ‚ } ¬˝ÁÇÊà „UË „UÙ ¬Ê ⁄U„UË „ÒU ºÙ ¬˝ÁÇÊà •÷Ë ÷Ë ∑§◊ „ÒU– éÊ˝Ê¡Ë‹ ◊¥ w| ¬˝ÁÇÊà é‹¥Á«¢Uª ∑§Ë •ŸÈ◊Áà „ÒU fl„UË¥ zÆ ¬˝ÁÇÊà ‚ •Áœ∑§ ªãŸ ∑§Ê ©U¬ÿÙª ∞ÕŸÊÚ‹ ’ŸÊŸ ◊¥ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– flø◊ÊŸ ◊¥ ‡ÊÄ∑§⁄U ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ◊¥ Ÿ ∑§fl‹ ‡ÊÄ∑§⁄U ’ŸÃË „ÒU ’ÁÀ∑§ ∞ÕŸÊÚ‹, ¬Êfl⁄U, ’ÊÿÙ »§Á≈¸U‹Êß¡⁄U, ‚Ë’Ë¡Ë/’ÊÿÙªÒ‚ ÷Ë ’ŸÃË „ÒU– ¬‡ÊÈ •Ê„UÊ⁄U fl ∑§Ê«¸U ’Ù«¸U ’ŸÊŸ ∑§ Á‹∞ ÷Ë ßŸ∑§ ’Ê߸ ¬˝Ù«UÄ≈U ∑§Ê◊ •ÊÃ „Ò¥U– „UÙÃ „Ò¥U, ¬⁄UãÃÈ xÆ-yÆ ∑§⁄UÙ«∏U ∑§Ê ÁŸfl‡Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹ ÁŸfl‡Ê∑§ ÃÙ ¬˝º‡Ê ◊¥ „UË ©U¬‹éœ „Ò¥U, •Ã— ‡ÊÄ∑§⁄ ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ∑§ Á‹∞ •ãÿ ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ◊¥ ÁŸfl‡Ê∑§ Á◊‹ŸÊ ‚⁄U‹ „ÒU– ¬˝º‡Ê ◊¥ ‡ÊÄ∑§⁄U ©UlÙª ∑§ Áfl∑§Ê‚ ∑§ ‚ÊÕ „UË ‡ÊȪ⁄U Á◊‹ ◊‡ÊËŸ⁄UË ∞fl¢ ‚ê’¥ÁœÃ ⁄U‚ÊÿŸ, flÊ⁄UºÊŸÊ, ¬Á⁄Ufl„UŸ ©UlÙª ‚ ÷Ë ⁄UÙ¡ªÊ⁄U fl ‚◊ÎÁh ’…∏UªË– ªãŸÊ •ŸÈ‚¢œÊŸ ∑§ãº˝Ù¥ ∑§Ë ÷Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „UÙªË Á¡‚‚ ‚¢SÕÊŸ ∑§Ë SÕʬŸÊ •ı⁄U ⁄UÙ¡ªÊ⁄U ’…∏UªÊ– ◊„UÊ⁄UÊc≈˛U ∑§Ë ÷Ê¢Áà ‡ÊÄ∑§⁄U ©UlÙª ª˝Ê◊ËáÊ ˇÊòÊÙ¥ ∑§ Á‹ÿ Á‡ÊˇÊÊ, ÁøÁ∑§à‚Ê ∑§ãº˝ ÷Ë Áfl∑§Á‚à ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ◊ºº ∑§⁄‘UªË– ‡ÊÄ∑§⁄U ©UlÙª ∑§ ªÙºÊ◊ fl πÊ‹Ë ÷ÍÁ◊ ‚Ù‹⁄U ‚¢ÿ¢òÊ ‹ªÊ∑§⁄U ‚Ù‹⁄U ∞Ÿ¡Ë¸ ∑§ √ÿfl‚Êÿ ◊¥ ÷Ë ‚„UÊÿ∑§ „UÙ ‚∑§Ã „Ò¥U– ‡ÊÄ∑§⁄U ©UlÙª ∑§ ¬Á⁄U‚⁄U ◊¥ •ãÿ ∑ΧÁ· ©Uà¬ÊºÙ¥ ∑§ ¬˝‚¢S∑§⁄UáÊÙ¥ ∑§Ë ß∑§ÊßÿÊ¢ ÷Ë ‹ªÊ߸ ¡Ê ‚∑§ÃË „¥ÒU– ‡ÊÄ∑§⁄U ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ∑§Ù ∑ΧÁ· ©Uà¬ÊºŸÙ¥ ∑§ ¬˝‚¢S∑§⁄UáÊ ©UlÙª ∑§ Á‹ÿ •ılÙÁª∑§ ¬Ê∑¸§ ∑§ M§¬ ◊¥ ÷Ë Áfl∑§Á‚à Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU– ◊„UÊ⁄UÊc≈˛U ∑§ ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ‚ ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ù ‹ª÷ª yÆÆÆ ∑§⁄UÙ«∏U ⁄UÊ¡Sfl ¬˝Êåà „UÙÃÊ „ÒU, ß‚Á‹∞ ¬˝º‡Ê ∑§ ⁄UÊ¡Sfl ∑§Ê ÷Ë ÿ„U ©UlÙª ◊„Uàfl¬Íáʸ ùÙà „U٪ʖ ªãŸÊ Áfl∑§Ê‚U •ı⁄U øËŸË ©UlÙª „UÃÈ ∞∑§ ©UìÊSÃ⁄UËÿ ‚Á◊Áà ªÁΔUà ∑§⁄UŸÊ ©UÁøà „U٪ʖ ©UlÙª, Á‚¢øÊ߸, ∑ΧÁ· Áfl÷ʪ٥ ∑§ ¬˝ÁÃÁŸÁœàfl ∑§ ‚‹Ê„U ‚ ¬˝º‡Ê ∑§Ê ªãŸÊ ˇÊòÊ ◊¥ •ılÙªË∑§⁄UáÊ ∑§Ë ’«∏UË ‚ê÷ÊflŸÊ ∑§Ê ‹Ê÷ ©UΔUÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU– ◊.¬˝. — ªãŸÊ ¬Á⁄UºÎ‡ÿ ∑ȧ‹ Á‚¢øÊ߸ ˇÊòÊ ªãŸÊ ∑§Ê ˇÊòÊ („U¡Ê⁄U „U. ◊¥) („UÄ≈Uÿ⁄U ◊¥) wÆv}-v~ wÆv~-wÆ wÆwÆ-wv v. •Ê¢œ˝ ¬˝º‡Ê x{xz x}vx zz w. Á’„UÊ⁄U zy~x zyxz wv~ x. ªÈ¡⁄UÊà - - v}x y. „UÁ⁄UÿÊáÊÊ {Æwy - ~x z. ∑§ŸÊ¸≈U∑§ y|yy - yw} {. ◊äÿ ¬˝º‡Ê vw{}y vy|Æy vÆ{ |. ◊„UÊ⁄UÊc≈˛U y{~w - vvyw ŒÍ‚⁄UÊ (wÆv|-v}) }. ¬¢¡Ê’ ||xz - ~z ~. ÃÁ◊‹ŸÊ«ÈU xv}x xyvÆ vx~ vÆ. ©UàÃ⁄U ¬˝º‡Ê wv{}v - wv}Æ ¬„U‹Ê ∞∑§ ‡ÊÄ∑§⁄U ∑§Ê⁄UπÊŸ ‚ ¬˝àÿˇÊ, •¬˝àÿˇÊ M§¬ ‚ wÆÆÆ √ÿÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ù ⁄UÙ¡ªÊ⁄U Á◊‹ÃÊ „ÒU fl Ÿÿ ∑§Ê⁄UπÊŸ ∑§Ë ‹ÊªÃ vÆÆ-vzÆ ∑§⁄UÙ«∏U „ÒU– ‚¢SÕʪà ÁflàÃËÿ ‚„UÊÿÃÊ ÿÊ ´§áÊ ∑§ •‹ÊflÊ ? ?∞◊.«UË. ¬⁄UʇÊ⁄U (¬Ífl¸ ‚Ë¡Ë∞◊ ‡ÊȪ⁄U »Ò§Ä≈˛UË fl ‚¢øÊ‹∑§ ◊äÿÊ¢ø‹ Á∑§‚ÊŸ ©UlÙª Á‹.) °×Âè ÕÙ â·¤Ìæ ãñU ÒÅUæòÂÓ»‹ÙæÒSÅðUÅUÓ ©UàÃ⁄U ¬˝º‡Ê •ı⁄U ◊„UÊ⁄UÊc≈˛U ◊¥ fl·ÙZ ‚ ’¢º ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ◊¥ ©Uà¬ÊºŸ ¬˝Ê⁄¢U÷ ∑§⁄UÊÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ◊„UÊ⁄UÊc≈˛U ◊¥ ‹ª÷ª wÆ ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ∑§Ù ¡Ù fl·ÙZ ‚ ’¢º Õ, ‹Ë¡ ¬⁄U º∑§⁄U ©Uà¬ÊºŸ ∑§⁄UÊÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ©UàÃ⁄U ¬˝º‡Ê ◊¥ ÷Ë, Ÿ ∑§fl‹ ‚÷Ë ’¢º ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ◊¥ ©Uà¬ÊºŸ ∑§Ù ¬˝Ê⁄¢U÷ ∑§⁄UÊŸ ∑§Ê ¬˝ÿÊ‚ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU ’ÁÀ∑§ } Ÿÿ ∑§Ê⁄UπÊŸ ‹ªÊŸ ∑§Ê ÁŸáʸÿ ⁄UÊíÿ ‡ÊÊ‚Ÿ mÊ⁄UÊ Á‹ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ◊.¬˝. ∑§ ◊È⁄ÒUŸÊ, ªÈŸÊ fl •ãÿ L§ÇáÊ ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ∑§Ù ÷Ë ◊„UÊ⁄UÊc≈˛U ∑§Ë ÷Ê¢Áà ‹Ë¡ ¬⁄U ºŸ ∑§Ê ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ ¡ÊŸÊ øÊÁ„U∞– ◊äÿ ¬˝º‡Ê ◊¥ ªãŸÊ •ÊœÊÁ⁄Uà ©Ul٪٥ ∑§ Áfl∑§Ê‚ ∑§ Á‹∞ ¬Á⁄UÁSÕÁÃÿÊ¢ •ŸÈ∑ͧ‹ „ÒU– ªãŸÊ Á‚¢øÊ߸ •ÊœÊÁ⁄Uà »§‚‹ „ÒU– ◊.¬˝. ∑§Ê ∑ȧ‹ Á‚¢Áøà ˇÊòÊ»§‹ ©U.¬˝. ∑§ ’ʺ ºÍ‚⁄‘U ∑˝§◊ ◊¥ „ÒU– ◊äÿ ¬˝º‡Ê ◊¥ ◊„UÊ⁄UÊc≈˛U ‚ ‹ª÷ª ºÙ ªÈŸÊ ‚ ÷Ë •Áœ∑§ Á‚¢Áøà ∑ΧÁ· ÷ÍÁ◊ „ÒU– •Ã— ◊äÿ ¬˝º‡Ê ÷Áflcÿ ◊¥ ‡ÊÄ∑§⁄U ©UlÙª ∑§Ê ¬„U‹ ÿÊ ºÍ‚⁄‘U ∑˝§◊ ∑§Ê ⁄UÊíÿ „UÙ ‚∑§ÃÊ „ÒU– ◊äÿ ¬˝º‡Ê ◊¥ ªãŸÊ »§‚‹ ◊„UÊ⁄UÊc≈˛U ∑§ ªãŸÊ ˇÊòÊ»§‹ ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ◊¥ vÆ ¬˝ÁÇÊà ‚ ÷Ë ∑§◊ „ÒU ÃÕÊ ‡ÊÄ∑§⁄U ©Uà¬ÊºŸ { ¬˝ÁÇÊà ‚ ÷Ë ∑§◊ „ÒU– ÿ„UÊ¢ ∑§fl‹ v} ∑§Ê⁄UπÊŸ „Ò¥U fl ◊„UÊ⁄UÊc≈˛U ◊¥ v~z ∑§Ê⁄UπÊŸ „Ò¥U •ı⁄U ߟ∑§Ë ‚¢ÅÿÊ wvÆ ‚ ÷Ë •Áœ∑§ „U٪˖ ÿ„UÊ¢ ∑§Ê⁄UπÊŸ v} „Ò¥U ¬⁄UãÃÈ ©Uà¬ÊºŸ ◊¥ ÿ„U ªÈ¡⁄UÊÃ, „UÁ⁄UÿÊáÊÊ, Á’„UÊ⁄U ‚ ’„ÈUà ¬Ë¿U „ÒU, ¡„UÊ¢ ∑§Ê⁄UπÊŸ ‚¢ÅÿÊ ◊¥ ∑§◊ „Ò¥U– Á‚¢øÊ߸ ‚ÈÁflœÊ fl ÷ÍÁ◊ •ŸÈ∑ͧ‹ÃÊ ∑§Ù ºπÃ „ÈU∞ ‡ÊÊ‚∑§Ëÿ ¬„U‹ ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „ÒU– ◊äÿ ¬˝º‡Ê ∑§Ë ÷ÍÁ◊ ÷Ë ªãŸÊ »§‚‹ ∑§ Á‹ÿ •ŸÈ∑ͧ‹ „ÒU– ¬˝º‡Ê ∑§ •Áœ∑§Ê¢‡Ê Á¡‹Ù¥ ◊¥ ∑ȧ¿U Ÿ ∑ȧ¿U ªãŸÊ »§‚‹ „UÙÃË ÷Ë „Ò¥U– ªãŸ ‚ •Êÿ •ãÿ »§‚‹Ù¥ ‚ÙÿÊ’ËŸ, ª„Í¢U, ‚⁄U‚Ù¥ •ÊÁº ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ◊¥ ‹ª÷ª ºÙªÈŸË „ÒU– ªãŸÊ »§‚‹ ◊¥ ¬˝Ê∑ΧÁÃ∑§ ¬˝∑§Ù¬ ∑§Ù ‚„UŸ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‡ÊÁÄà ÷Ë •ãÿ »§‚‹Ù¥ ‚ ’„ÈUà •Áœ∑§ „ÒU– ªãŸ ∑§Ë ’È•Ê߸ ∞∑§ ’Ê⁄U ∑§⁄UŸ ¬⁄U ÃËŸ fl·¸ Ã∑§ ©U¬¡ ‹Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „ÒU– •lß Ã∑§ŸË∑§ fl ©UãŸÃ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄U vÆÆ ≈UŸ ¬˝Áà „UÄ≈Uÿ⁄U ‚ ∑§„UË¥ •Áœ∑§ •ı‚à ©Uà¬ÊºŸ Á‹ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU– ∞∑§ „UÄ≈Uÿ⁄U ◊¥ ‹ª÷ª x.zÆ ‹Êπ L§¬ÿ ∑§Ê ªãŸÊ ¬ÒºÊ „UÙÃÊ „ÒU •ı⁄U ‹ª÷ª zÆÆÆÆ ‚ ∞∑§ ‹Êπ L§¬∞ Ã∑§ ‚„U »§‚‹Ë ‚ •Êÿ „UÙ ‚∑§ÃË „ÒU– ¡’Á∑§ ‹ÊªÃ v.ÆÆ ‹Êπ L§¬ÿ ‚ ÷Ë ∑§◊ „ÒU– •Ã— ÿ„U ∑Χ·∑§Ù¥ ∑§ Á‹∞ •àÿÁœ∑§ Á„UÃ∑§⁄U »§‚‹ „ÒU– •ŸÈ∑ͧ‹ ˇÊòÊ»§‹ ∑§Ë ¬„UøÊŸ ∑§⁄U∑§ ©UàÃ◊ Á∑§S◊ ∑§ ’Ë¡ ©U¬‹éœ ∑§⁄UÊÿÊ ¡Êÿ fl •lß Ã∑§ŸË∑§ ∑§Ê ∑Χ·∑§Ù¥ ∑§Ù ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ∑§⁄UÊÿÊ ¡Êÿ ÃÙ ◊.¬˝. ◊¥ ◊„UÊ⁄UÊc≈˛U ∑§ ‚◊ÊŸ „UË ªãŸÊ ©Uà¬ÊºŸ „UÙ ‚∑§ÃÊ „ÒU– ÿ„UÊ¢ ÷Ë •Ÿ∑§Ù¥ ∑§Ê⁄UπÊŸ πÈ‹ ‚∑§Ã „Ò¥U– •ª⁄U ÿ„U ‚ê÷fl „ÈU•Ê ÃÙ ÿ„U Á∑§‚ÊŸÙ¥, ’⁄UÙ¡ªÊ⁄UÙ¥ fl ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§ ⁄UÊ¡Sfl ∑§ Á„Uà ◊¥ ’«∏UË ∑˝§Ê¢Áà „U٪˖ ¬˝◊Ù≈U⁄U ∑§Ù xÆ ‚ yÆ ∑§⁄UÙ«∏U „UË ÁŸfl‡Ê ∑§⁄UŸ „UÙÃ „Ò¥U– wÆÆÆ √ÿÁÄÃÿÙ¥ ∑§Ù ⁄UÙ¡ªÊ⁄U ©U¬‹éœ ∑§⁄UÊŸ flÊ‹ •ãÿ ∑§Ê⁄UπÊŸÙ¥ ∑§Ë ‹ÊªÃ „U¡Ê⁄UÙ¥ ∑§⁄UÙ«∏U „UÙÃË „ÒU– •Ã— ÁŸfl‡Ê∑§ ÷Ë ‚„U¡ ©U¬‹éœ Ÿ„UË¥ ∑˝§. ⁄UÊíÿ ©Uà¬ÊºŸ ◊Ë.≈UŸ/„U. wÆwÆ-wv |}.Æ} {}.yx |y.zx }v.v~ ~{.Æ zx.yz }z.ÆÆ ∑ȧ‹ ‡ÊÄ∑§⁄U ∑§Ê⁄UπÊŸ ∑§Ë ‚¢ÅÿÊ wÆv}-v~ v} zflÊ¢ vv }flÊ¢ v{ {flÊ¢ vy |flÊ¢ {| ÃË‚⁄UÊ v} zflÊ¢ v~z ¬„U‹Ê vÆflÊ¢ øÊÒÕÊ zflÊ¢ ~flÊ¢ ÃË‚⁄UÊ |flÊ¢ |flÊ¢ ~flÊ¢ }flÊ¢ {flÊ¢ ŒÍ‚⁄UÊ vÆflÊ¢ ÃË‚⁄UÊ }flÊ¢ {flÊ¢ }w.{Æ vÆÆ.ÆÆ ¬„U‹Ê }v.xv øÊÒÕÊ v{ xz vv~ {flÊ¢ øÊÒÕÊ ŒÍ‚⁄UÊ zflÊ¢

9. 9 •’ ∑Χ·∑§ ¡ªÃ fl’‚Êß≈U ¬⁄U ÷Ë ©U¬‹éœ www.krishakjagat.org ∑‘§flË∑‘§ ∑ΧÁ· ¡ªÃ ∑§Ë ⁄UË…∏U — üÊË ÃÙ◊⁄U ∑ΧÁ· ÁflôÊÊŸ ∑‘§¥Œ˝ ∑‘§ ¬˝‡ÊÊ‚ÁŸ∑§ ÷flŸ ∑§Ê ©º˜ÉÊÊ≈UŸ Á∑§ÿÊ ∑‘§¥Œ˝Ëÿ ∑ΧÁ· ◊¥òÊË Ÿ ‚◊ÊøÊ⁄U ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww vz ¡ÍŸ ‚ ◊äÿ •ı⁄U ©UàÃ⁄U ÷Ê⁄Uà ◊¥ ◊ÊŸ‚ÍŸ ‚Á∑˝§ÿ „UÙŸ ∑§Ë ‚¢÷ÊflŸÊ ¡M§⁄Uà ‚◊¤Ê∑§⁄U •¬ŸË ªÁà ’…∏Ê∞¥ •ı⁄U ∑§ÎÁ· ˇÊòÊ ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë Œ‡Ê •Ê¡ÊŒË ∑‘§ •◊Îà ◊„Ùà‚fl ∑‘§ ß‚ ‡ÊÈ÷ •fl‚⁄U ¬⁄U ãÿÍ ß¥Á«ÿÊ ∑‘§ ÁŸ◊ʸáÊ ◊¥ •¬ŸÊ ÿÙªŒÊŸ Œ¥– üÊË ÃÙ◊⁄U Ÿ ∑§Êÿ¸∑˝§◊ ◊¥ ∑§„Ê Á∑§ ∑§ÎÁ· ©à¬ÊŒŸ ∑§Ë ŒÎÁC ‚ ÷Ê⁄Uà •Ê¡ ’„Èà •ë¿Ë ÁSÕÁà ◊¥ „Ò, Á¡‚◊¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥ fl ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë Á∑§‚ÊŸ Á„ÃÒ·Ë ŸËÁÃÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ∑§ÎÁ· flÒôÊÊÁŸ∑§Ù¥ ∑§Ê ¬˝◊Èπ ÿÙªŒÊŸ „Ò– ∑‘§flË∑‘§ ∑§Ù ∑§ÎÁ· •ı⁄U ‚¥’h ˇÊòÊÙ¥ ∑‘§ ÁflôÊÊŸ •ÊœÊÁ⁄Uà ¬Á⁄UfløŸ ◊¥ •ı⁄U íÿÊŒÊ ‚Á∑˝§ÿ fl ©à¬˝⁄U∑§ ÷ÍÁ◊∑§Ê ÁŸ÷ÊŸ ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „Ò– Á∑§‚ÊŸ ∑§Ë •Êÿ ’…∏, fl ©ÛÊà »§‚‹ ©ªÊ∞¥, •ë¿Ë Ã∑§ŸË∑§ ∑§Ê ßSÃ◊Ê‹ ∑§⁄U¥, ‚ÊÚÿ‹ „ÀÕ ∑§Ê«¸ ∑§Ê ©¬ÿÙª ∑§⁄U •¬Ÿ πà ∑§Ë Á◊^Ë ∑‘§ SflÊSâÿ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ¬˝Ê# ∑§⁄U¥, ∑§◊ ‚ ∑§◊ ⁄UÊ‚ÊÿÁŸ∑§ ©fl¸⁄U∑§Ù¥ ∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄U¥ •ı⁄U ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ πÃË ∑§Ù •¬ŸÊ∞¥, ß‚ ŒÎÁC ‚ ∑‘§flË∑‘§ ∑§Ë ÷ÍÁ◊∑§Ê •¬Ÿ Á¡‹ ∑‘§ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë ©ÛÊÁà •ı⁄U Ã⁄UP§Ë ∑‘§ Á‹∞ •„◊ „Ò– ∑§Êÿ¸∑˝§◊ ∑§Ù «ÿ⁄U ∑‘§ ‚Áøfl ∞fl¥ •Ê߸‚Ë∞•Ê⁄U ∑‘§ ◊„ÊÁŸŒ‡Ê∑§ «ÊÚ. ÁòÊ‹ÙøŸ ◊„ʬÊòÊÊ Ÿ ÷Ë ‚¥’ÙÁœÃ Á∑§ÿÊ– Ÿß¸ ÁŒÑË– Ã¡ ª◊˸ ‚ ’„Ê‹ ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù „çUÃ÷⁄U ’ÊŒ ⁄UÊ„Ã Á◊‹ ‚∑§ÃË „Ò– ◊ı‚◊ Áfl÷ʪ (•Êß∞◊«Ë) ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ vz ¡ÍŸ ‚ ◊ÊŸ‚ÍŸ ◊äÿ •ı⁄U ©ûÊ⁄U ÷Ê⁄Uà ◊¥ ‚Á∑˝§ÿ „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò– •Êß∞◊«Ë ∑‘§ ◊„ÊÁŸŒ‡Ê∑§ üÊË ◊ÎàÿÈ¥¡ÿ ◊„ʬÊòÊ Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ vz ¡ÍŸ Ã∑§ ’ÊÁ⁄U‡Ê ∑§Ë ªÁÃÁflÁœÿÊ¥ ’…∏Ÿ ∑§Ë ‚¥÷ÊflŸÊ „Ò– ß‚‚ øÊfl‹, ◊P§Ê, ‚ÙÿÊ’ËŸ, ªÛÊÊ •ı⁄U ◊Í¥ª»§‹Ë ¡Ò‚Ë »§‚‹Ù¥ ∑§Ë ’ÈflÊ߸ ◊¥ ◊ŒŒ Á◊‹ªË– Œ‡Ê ◊¥ ∑§⁄UË’ |Æ ¬˝ÁÇÊà ’ÊÁ⁄U‡Ê ◊ÊŸ‚ÍŸ ◊¥ „ÙÃË „Ò– ß‚ πÃË ∑‘§ Á‹∞ •„◊ ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ß‚ ‚Ê‹ ◊ÊŸ‚ÍŸ ŒÙ ÁŒŸ ¬„‹ w~ ◊߸ ∑§Ù ∑‘§⁄U‹ ¬„È¥øÊ ÕÊ– „Ê‹Ê¥Á∑§ •’ Ã∑§ ’ÊÁ⁄U‡Ê •ı‚à ‚ yw ¬˝ÁÇÊà ∑§◊ ⁄U„Ë „Ò– flø◊ÊŸ ◊ÊŸ‚ÍŸ ∑§ŸÊ¸≈U∑§ ◊¥ ‚Á∑˝§ÿ „ÒU– ◊äÿ ¬˝º‡Ê ◊¥ ¬˝Ë-◊ÊŸ‚ÍŸ ∑§Ê ºı⁄U fl„UË¥ ◊.¬˝. ◊¥ ¤ÊÈ‹‚ÊÃË ª◊˸ ∑§ ’Ëø Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∞fl¢ ŸÊªÁ⁄U∑§Ù¥ ∑§Ù ◊ÊŸ‚ÍŸË fl·Ê¸ ∑§Ê ߢáÊ⁄U „ÒU– „UÊ‹Ê¢Á∑§ ¬˝Ë-◊ÊŸ‚ÍŸ ∑§Ë fl·Ê¸ ⁄UÊíÿ ∑§ ∑ȧ¿U Á¡‹Ù¥ ◊¥ „UÙ ⁄U„UË „ÒU– ¬⁄UãÃÈ ª◊˸ ‚ ⁄UÊ„Uà Ÿ„UË¥ Á◊‹ ⁄U„UË– ◊ı‚◊ Áfl÷ʪ ∑§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ vz ¡ÍŸ ∑§ ’ʺ ◊äÿ ¬˝º‡Ê ◊¥ ◊ÊŸ‚ÍŸ ‚Á∑˝§ÿ „UÙŸ ∑§Ê •ŸÈ◊ÊŸ „ÒU– ªÃ fl·¸ ¬˝º‡Ê ◊¥ ◊ÊŸ‚ÍŸ vÆ ¡ÍŸ ∑§Ù •ÊÿÊ ÕÊ– ◊äÿ ¬˝º‡Ê ◊¥ ◊ÊŸ‚ÍŸ ∑§’ •ÊÿÊ fl·¸ wÆv{ wÆv| wÆv} wÆv~ wÆwÆ wÆwv Ÿß¸ ÁºÀ‹Ë– ÷Ê⁄UÃËÿ ∑§ÎÁ· •ŸÈ‚¥œÊŸ ¬Á⁄U·Œ ∑‘§ •¥Ãª¸Ã ∑‘§¥Œ˝Ëÿ Ãê’Ê∑§Í •ŸÈ‚¥œÊŸ ‚¥SÕÊŸ ‚ ‚ê’h ∑§ÎÁ· ÁflôÊÊŸ ∑‘§¥Œ˝ (∑‘§flË∑‘§), ∑§ãŒÈ∑§È⁄U (Á¡‹Ê ¬˝∑§Ê‡Ê◊, •Ê¥œ˝ ¬˝Œ‡Ê) ∑‘§ ¬˝‡ÊÊ‚ÁŸ∑§ ÷flŸ ∑§Ê ©fÊ≈UŸ ∑‘§¥Œ˝Ëÿ ∑§ÎÁ· ◊¥òÊË üÊË Ÿ⁄U¥Œ˝ Á‚¥„ ÃÙ◊⁄U Ÿ Á∑§ÿÊ– fl·¸ wÆvw ◊¥ SÕÊÁ¬Ã ÿ„ ∑‘§flË∑‘§ Œ‡Ê ∑‘§ |xv ∑‘§flË∑‘§ ◊¥ ‚ ∞∑§ „Ò, Á¡‚∑‘§ ∑§Êÿʸà◊∑§ •Áœ∑§Ê⁄U ˇÊòÊ ∑‘§ •¥Ãª¸Ã ¬˝∑§Ê‡Ê◊ fl ŸÀ‹ı⁄U Á¡‹ ∑‘§ w} ◊¥«‹ •ÊÃ „Ò¥– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U üÊË ÃÙ◊⁄U Ÿ ∑§„Ê Á∑§ ‚÷Ë ∑‘§flË∑‘§ ∑§ÎÁ· ¡ªÃ ∑§Ë ⁄UË…∏ ∑‘§ ‚◊ÊŸ „Ò, Á¡Ÿ ¬⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ’„Èà ÷⁄UÙ‚Ê „Ò– ß‚ ∑§Êÿ◊ ⁄UπÃ „È∞ ∑‘§flË∑‘§ flQ§ ∑§Ë ß‚ fl·¸ ww ‹Êπ y| „¡Ê⁄U „ÄU≈Uÿ⁄U ◊¥ ’ÙÿË ¡Ê∞¥ªË π⁄UË»§ »§‚‹¥ ∑ΧÁ· ©à¬ÊŒŸ •ÊÿÈQ§ mÊ⁄UÊ ß¥Œı⁄U ‚¥÷ʪ ∑§Ë ‚◊ˡÊÊ ’ÒΔ∑§ ∑§¬Ê‚, ÁÃÁÕ v~ ¡ÍŸ ww ¡ÍŸ wy ¡ÍŸ wy ¡ÍŸ vz ¡ÍŸ vÆ ¡ÍŸ ߥŒı⁄U– ߥŒı⁄U ‚¥÷ʪ ◊¥ ß‚ fl·¸ π⁄UË»§ ◊¥ ww ‹Êπ y| „¡Ê⁄U ‚ •Áœ∑§ „ÄU≈Uÿ⁄U ◊¥ »§‚‹¥ ’ÙÿË ¡Ê∞¥ªË– ‚¥÷ʪ ◊¥ ◊ÈÅÿ M§¬ ‚ ‚ÙÿÊ’ËŸ, ∑§¬Ê‚, ◊P§Ê •ÊÁŒ ∑§Ë ’ÙŸË „٪˖ ‚¥÷ʪ ◊¥ ß‚ fl·¸ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ πÃË ¬⁄U Áfl‡Ê· äÿÊŸ ÁŒÿÊ ¡ÊÿªÊ– Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ¬˝Ùà‚ÊÁ„à Á∑§ÿÊ ¡ÊÿªÊ, Á∑§ fl ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ πÃË ∑§Ù •¬ŸÊ∞¥– ‚¥÷ʪ ◊¥ ∑§◊ ‹ÊªÃ ◊¥ •Áœ∑§ ∑§ÎÁ· ©à¬ÊŒŸ ¬˝Ê# ∑§⁄UŸ ∑‘§ Á‹ÿ ‚͡◊ ∑§Êÿ¸ÿÙ¡ŸÊ ÃÒÿÊ⁄U ∑§Ë ªß¸ „Ò– ß‚ ∑§Êÿ¸ÿÙ¡ŸÊ ∑§Ë ‚¥÷ʪ SÃ⁄UËÿ ‚◊ˡÊÊ ∑‘§ Á‹ÿ ∑§ÎÁ· ©à¬ÊŒŸ •ÊÿÈQ§ üÊË ‡ÊÒ ‹ãŒ˝ Á‚¥„ ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ◊¥ ©ëø SÃ⁄UËÿ ’ÒΔ∑§ ‚ê¬ÛÊ „È߸– ’ÒΔ∑§ ◊¥ ‚¥÷ʪÊÿÈQ§ «ÊÚ. ¬flŸ ∑§È◊Ê⁄U ‡Ê◊ʸ, ߥŒı⁄U Á¡‹Ê ∑§‹ÄU≈U⁄U üÊË ◊ŸË· Á‚¥„ ‚Á„à ‚¥÷ʪ ∑‘§ ‚÷Ë Á¡‹Ù¥ ∑‘§ ∑§‹ÄU≈U‚¸, Á¡‹Ê ¬¥øÊÿà ∑‘§ ◊ÈÅÿ ∑§Êÿ¸¬Ê‹Ÿ •Áœ∑§Ê⁄UË •ı⁄U ‚¥’¥ÁœÃ Áfl÷ʪ٥ ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄UË ◊ı¡ÍŒ Õ– ◊Ê¥ª •ŸÈ‚Ê⁄U ‚◊ÿ ¬⁄U πÊŒ, ’Ë¡ ©¬‹éœ ∑§⁄UÊŸ ∑§Ë √ÿflSÕÊ- flËÁ«ÿÙ ∑§Ê¥»§˝Á‚¥ª ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚ ÿ„ ’ÒΔ∑§ ÁflÁ÷ÛÊ ‚òÊÙ¥ ◊¥ •ÊÿÙÁ¡Ã ∑§Ë ªß¸– ’ÒΔ∑§ ◊¥ ∑§ÎÁ· ‚Á„à ߂‚ ¡È«∏ „È∞ ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ, ¬‡ÊȬʋŸ, ©lÊÁŸ∑§Ë,◊àSÿ ¬Ê‹Ÿ, «ÿ⁄UË •ÊÁŒ Áfl÷ʪ٥ ∑§Ë Áfl÷ʪËÿ ªÁÃÁflÁœÿÙ¥ ∑§Ë ‚◊ˡÊÊ ∑§Ë ªß¸– ’ÒΔ∑§ ◊¥ üÊË ‡Ê‹ãŒ˝ Á‚¥„ Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ߥŒı⁄U ‚¥÷ʪ ◊¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ‚◊ÿ ¬⁄U ©Ÿ∑§Ë ◊Ê¥ª •ŸÈ‚Ê⁄U πÊŒ, ’Ë¡ ‚Á„à •ãÿ ∑§ÎÁ· •ÊŒÊŸ ©¬‹éœ ∑§⁄UÊŸ ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑§Ë ªß¸ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ÁŸŒ¸Á‡Êà Á∑§ÿÊ Á∑§ ªÃ fl·¸ ∑‘§ ◊Ê„flÊ⁄U ÁflÃ⁄UáÊ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∞∑§òÊ ∑§⁄U ©‚∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U πÊŒ, ’Ë¡ ∑§Ê ÷¥«Ê⁄UáÊ ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄U ‹¥– ¬˝Ê∑ΧÁÃ∑§ πÃË ∑‘§ Á‹ÿ vv „¡Ê⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ Ÿ ∑§⁄UÊÿÊ ¬¥¡ËÿŸ- ’ÒΔ∑§ ◊¥ ‚¥÷ʪÊÿÈQ§ «ÊÚ. ¬flŸ ∑§È◊Ê⁄U ‡Ê◊ʸ Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ‚÷Ë Á¡‹Ù¥ ◊¥ ∞∑§ „¡Ê⁄U wwx •Áœ∑§Ê⁄UË-∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ πÃË ∑‘§ ’Ê⁄U ◊¥ ¬˝Á‡ÊÁˇÊà Á∑§ÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „Ò– ‚¥÷ʪ ◊¥ •÷Ë Ã∑§ ‹ª÷ª vv „¡Ê⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ Ÿ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ πÃË ∑‘§ Á‹ÿ •¬ŸÊ ¬¥¡ËÿŸ ÷Ë ∑§⁄UÊ Á‹ÿÊ „Ò– üÊË ‡ÊÒ‹ãŒ˝ Á‚¥„ Ÿ ÁŸŒ¸‡Ê ÁŒ∞ Á∑§ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ πÃË ∑§⁄UŸ flÊ‹ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ⁄UÊ¡Sfl •Á÷‹π ◊¥ Œ¡¸ ∑§Ë ¡Ê∞ – ’ÒΔU∑§ ◊¥ ‚„U∑§ÊÁ⁄UÃÊ, ©UlÊÁŸ∑§Ë, ¬‡ÊȬʋŸ •ÊÁº Áfl÷ʪ٥ ∑§Ë ‚◊ˡÊÊ ∑§⁄U ∑ΧÁ· ©Uà¬ÊºŸ •ÊÿÈÄà Ÿ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‹Ë ∞fl¢ •Êfl‡ÿ∑§ ÁŸº¸‡Ê Áºÿ–

10. 10 Á’ŸÊ ‹ÊªÃ flÊ‹Ë •’ ∑Χ·∑§ ¡ªÃ fl’‚Êß≈U ¬⁄U ÷Ë ©U¬‹éœ www.krishakjagat.org ‚◊ÊøÊ⁄U ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww ‚È’’Í‹ ∑§Ë πÃË ◊¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ê ÷Áflcÿ ‚È⁄UÁˇÊà Á‚flŸË Á¡‹ ∑§Ë π’⁄‘¥U üÊË ‚ŸÙÁ«ÿÊ ‚flÊÁŸflÎûÊ ¬˝∑§Ê‡Ê ŒÈ’ ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ©¬ ‚¥øÊ‹∑§ ∑§ÎÁ· üÊË ◊Ù⁄UË‚ ŸÊÕ Ÿ üÊË ‚ŸÙÁ«ÿÊ ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ ∑§⁄U ©Ÿ∑‘§ ∑§Êÿ¸∑§Ê‹ ◊¥ Á∑§∞ ª∞ ¬˝ÿÊ‚Ù¥ ∑§Ë ‚⁄UÊ„ŸÊ ∑§Ë ∞fl¥ ©í¡fl‹ ÷Áflcÿ ∑‘§ ߥŒı⁄U– Á∑§‚ÊŸ ∑§Ù߸ ÷Ë πÃË ∑§⁄U ©‚◊¥ ‹ÊªÃ ÃÙ •ÊÃË „Ë „Ò, ‚ÊÕ „Ë ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ ¬˝∑§Ù¬ •ı⁄U •ãÿ ∑§Ê⁄UáÊÙ¥ ‚ ÿÁŒ »§‚‹ ¬˝÷ÊÁflà „ÙÃË „Ò ÃÙ ŸÈ∑§‚ÊŸ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ê ÷Áflcÿ ÷Ë ‚È⁄UÁˇÊà Ÿ„Ë¥ ⁄U„ÃÊ „Ò, ‹Á∑§Ÿ ÿÁŒ ‚È’’Í‹ ∑§Ë πÃË ∑§Ë ¡Ê∞ ÃÙ ß‚◊¥ Ÿ ÃÙ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ ¬˝∑§Ù¬ ∑§Ê «⁄U ⁄U„ÃÊ „Ò Ÿ „Ë ∑§Ù߸ •ãÿ ‹ÊªÃ •ÊÃË „Ò– ¬ıœ ‹ªÊŸ ∑‘§ v} ◊Ê„ ’ÊŒ »§‚‹ ∑§Ë ÁŸÁpÃÃÊ ‚ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ê ÷Áflcÿ ‚È⁄UÁˇÊà ÷Ë ⁄U„ÃÊ „Ò– ÿ„ ∑§„ŸÊ „Ò ‚È’’Í‹ ∑§Ë πÃË ∑§⁄UŸ flÊ‹ ª˝Ê◊ Á¬¬ÀÿÊ Á¡‹Ê œÊ⁄U ∑‘§ Á∑§‚ÊŸ üÊË ªÙÁfl㌠¬Ê≈UËŒÊ⁄U ∑§Ê– üÊË ¬Ê≈UËŒÊ⁄U Ÿ ∑§Î·∑§ ¡ªÃ ∑§Ù ’ÃÊÿÊ Á∑§ ’«∏ªÊ¥flπ«∏Ë ∑‘§ ∞∑§ Á◊òÊ Á∑§‚ÊŸ ∑§Ë ¬˝⁄UáÊÊ ‚ ÃËŸ ‚Ê‹ ¬„‹ wÆv~ ◊¥ vw ∞∑§«∏ ◊¥ ‚È’’Í‹ ∑‘§ ’Ë¡ w& { »∏§Ë≈U ∑§Ë ŒÍ⁄UË ¬⁄U ‹ªÊ∞ Õ, ¡Ù •’ ¬«∏ ’Ÿ∑§⁄U ÁŸÁpà •Êÿ ∑§Ê ¡Á⁄UÿÊ ’Ÿ ª∞ „Ò¥– ‚È’’Í‹ ∑‘§ ¬«∏Ù¥ ∑§Ë ∑§Á≈U¥ª ŸËø ‚ ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò, ÃÊÁ∑§ ’ÊŒ ◊¥ •ı⁄U ‡ÊÊπÊ∞¥ ÁŸ∑§‹ÃË ⁄U„¥– •’ Ã∑§ ߟ∑§Ë y-z ’Ê⁄U ∑§Á≈U¥ª ∑§⁄U y{Æ ≈UŸ ‹∑§«∏Ë ’øË ¡Ê øÈ∑§Ë „Ò– Á¡‚ ∑§ê¬ŸË ¡∑‘§ ¬¬⁄U Á◊‹ mÊ⁄UÊ x{ÆÆ L§¬∞ ¬˝Áà ≈UŸ ∑§Ë Œ⁄U ‚ π⁄UËŒÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ÿ„Ê° Ã∑§ Á∑§ ‹∑§«∏Ë ∑§Ë ∑§≈UÊ߸ •ı⁄U ¬Á⁄Ufl„Ÿ ∑§Ê πø¸ ÷Ë ∑§ê¬ŸË mÊ⁄UÊ ©ΔÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ‚È’’Í‹ ∑§Ë πÃË ◊¥ πÊŒ-ŒflÊ߸ •ÊÁŒ ∑§Ë ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥ „ÙÃË „Ò, ß‚Á‹∞ ∑§Ù߸ •ãÿ ‹ÊªÃ Ÿ„Ë¥ ‹ªÃË „Ò– …Ê߸ L§¬∞ ¬˝Áà ¬ıœ ∑§Ë Œ⁄U ‚ Á∑§‚ÊŸ ∑§Ù ∑§ê¬ŸË ‚ ¬ıœ π⁄UËŒŸ ∑§Ê πø¸ ‹ªÃÊ „Ò– ß‚ πÃË ◊¥ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ ¬˝∑§Ù¬ ∑§Ê ÷Ë ∑§Ù߸ πÃ⁄UÊ Ÿ„Ë¥ ⁄U„ÃÊ „Ò– •Ê¥œË -ÃÍ»∏§ÊŸ ◊¥ ÷Ë ÿ„ »§‚‹ ‚È⁄UÁˇÊà ⁄U„ÃË „Ò– ‚È’’Í‹ ŸÊ◊ ¡M§⁄U „Ò, ‹Á∑§Ÿ ß‚◊¥ ∑§Ê¥≈U Ÿ„Ë¥ „ÙÃ „Ò¥– üÊË ªÙÁfl㌠Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ •’ ÃÙ ‚È’’Í‹ ∑§Ë Ÿß¸ Á∑§S◊ ‚Ë≈UË∞◊-xw ŸÊ◊∑§ ÄU‹ÙŸ fl⁄UÊÿ≈UË •Ê ªß¸ „Ò– ß‚∑‘§ Á≈U‡ÿÍ ∑§Àø⁄U ‹ªÊ∞ ¡ÊÃ „Ò¥, ¡Ù v} ◊Ê„ ◊¥ „Ë ©à¬ÊŒŸ ŒŸÊ ‡ÊÈM§ ∑§⁄U ŒÃË „Ò– ß‚◊¥ ¬ıœ ‚ ¬ıœ ∑§Ë ŒÍ⁄UË x »§Ë≈U •ı⁄U ∑§ÃÊ⁄U ‚ ∑§ÃÊ⁄U ∑§Ë ŒÍ⁄UË { »§Ë≈U ⁄U„ÃË „Ò– ŒÙ ∑§ÃÊ⁄UÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ∑§Ë ¡ª„ ◊¥ •ãÿ •¥Ã⁄UflÃ˸ÿ »§‚‹ ÷Ë ‹Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò– ∞∑§ ∞∑§«∏ ◊¥ wyÆÆ ¬ıœ ‹ªÃ „Ò¥– Á¡‚‚ yÆ ≈UŸ ©à¬ÊŒŸ Á◊‹ÃÊ „Ò– ¬«∏Ù¥ ∑§Ë ™§¥øÊ߸ wz »§Ë≈U Ã∑§ ⁄U„ÃË „Ò– ¡’ ¬«∏Ù¥ ∑§Ë ™§¥øÊ߸ vw-vy »§Ë≈U „Ù ¡ÊÃË „Ò, Ã٠ߟ◊¥ »§Á‹ÿÊ¥ ‹ªŸ ‹ªÃË „Ò, Á¡‚∑‘§ ’Ë¡ ÁŸ∑§Ê‹ ‹¥, ßã„¥ ∑§ê¬ŸË mÊ⁄UÊ wÆÆ L§¬∞ Á∑§‹Ù ∑§Ë Œ⁄U ‚ π⁄UËŒÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ÿ„ •ÁÃÁ⁄UQ§ ‹Ê÷ „Ò, Á¡‚ •Ê◊ ∑‘§ •Ê◊ •ı⁄U ªÈΔÁ‹ÿÙ¥ ∑‘§ ŒÊ◊ ∑§„Ê ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– ßã„Ù¥Ÿ ªÊ¥fl ∑‘§ „Ë ∞∑§ Á∑§‚ÊŸ ∑§Ë ∑§Ù⁄UÙŸÊ ‚ ◊ÎàÿÈ „ÙŸ ¬⁄U ©Ÿ∑§Ë ÁflœflÊ ¬%Ë ∑§Ù ‚È’’Í‹ ∑§Ë πÃË ∑‘§ Á‹∞ ¬˝Á⁄Uà Á∑§ÿÊ •ı⁄U vv ’ËÉÊ ◊¥ ‚È’’Í‹ ‹ªflÊÿÊ, ÃÊÁ∑§ Á’ŸÊ Á∑§‚Ë ¬⁄U‡ÊÊŸË ∑‘§ ÁŸÁpà •Êÿ „Ù ‚∑‘§– ߟ∑§Ê ‚÷Ë Á∑§‚ÊŸÙ¥ ‚ ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ÿÁŒ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ‚ÈπË •ı⁄U ‚◊Îh ’ŸŸÊ „Ò ÃÙ ©ã„¥ ‚È’’Í‹ ∑§Ë πÃË ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞– •Áœ∑§ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑‘§ Á‹∞ üÊË ÁflÁ¬Ÿ øı„ÊŸ ‚ ◊Ù.— ~ÆÆ~y}zyvÆ ¬⁄U ‚ê¬∑§¸ ∑§⁄U¥– Á‹∞ Á‚flŸË Á¡‹Ê ª˝Ê◊ËáÊ ∑§ÎÁ· ÁflSÃÊ⁄U •Áœ∑§Ê⁄UË ‚¥ÉÊ ∑‘§ •äÿˇÊ üÊË ’Ë¡Ë ‚ŸÙÁ«ÿÊ ªÃ ÁŒfl‚ ∑§ÎÁ· Áfl÷ʪ ◊¥ •¬ŸË ‹ê’Ë ‚flÊ ŒŸ ∑‘§ ¬pÊà ‚flÊÁŸflÎûÊ „Ù ª∞– ©Ÿ∑‘§ ‚ê◊ÊŸ ◊¥ ∑§ÎÁ· Áfl÷ʪ mÊ⁄UÊ ÁflŒÊ߸ ‚◊Ê⁄UÙ„ •ÊÿÙÁ¡Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ’Ë¡ ©à¬ÊŒ∑§ ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ∑§Ë ‚◊ˡÊÊ ‡ÊÈ÷∑§Ê◊ŸÊ∞¥ ŒË– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U •ŸÈÁfl÷ʪËÿ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§ÎÁ· üÊË ¬˝»§ÈÑ ÉÊÙ«∏‚flÊ⁄U, ‚„Êÿ∑§ ‚¥øÊ‹∑§ ∑§ÎÁ· üÊË ⁄UÊ¡‡Ê ◊üÊÊ◊, üÊË ¬flŸ ∑§ı⁄Ufl ‚Á„à Áfl÷ʪ ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§◊¸øÊ⁄UË ©¬ÁSÕà Õ– π⁄UË»§ ‚Ë¡Ÿ ◊¥ Á¡‹ ◊¥ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ∑§⁄U ’Ë¡ ©¬‹éœ ∑§⁄UÊŸ ◊¥ ∑§Êÿ¸⁄Uà vw ’Ë¡ ©à¬ÊŒ∑§ ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ∑§Ë ‚◊ˡÊÊ ©¬‚¥øÊ‹∑§ ∑§ÎÁ· üÊË ◊Ù⁄UË‚ ŸÊÕ Ÿ ∑§Ë– ß‚ Œı⁄UÊŸ ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ mÊ⁄UÊ œÊŸ ∑§Ê ’Ë¡ ∞◊≈UËÿÍ vÆvÆ ∞fl¥ ¡•Ê⁄U }v, wÆ{ ∑§Ê yvÆÆ Á∑§¥fl≈U‹ ’Ë¡ ©¬‹éœ „ÙŸ ∑§Ë ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ Ÿ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒË– ©¬ ‚¥øÊ‹∑§ ∑§ÎÁ· Ÿ ‚÷Ë ‚Á◊Áà ¬˝’¥œ∑§Ù¥ ‚ ªÈáÊflûÊÊ ÿÈQ§ ’Ë¡ ‚◊ÿ ¬⁄U ©¬‹éœ ∑§⁄UflÊŸ ∑§Ë ’Êà ∑§„Ë– ÿÍÁ⁄UÿÊ ªÙŒÊ◊ ‚Ë‹ π⁄UË»§ ‚Ë¡Ÿ ◊¥ ªÈáÊflûÊÊ ÿÈQ§ ∑§ÎÁ· •ÊŒÊŸ ‚Ê◊ª˝Ë ∑§Î·∑§Ù¥ ∑§Ù ¬˝Ê# „Ù– ß‚∑‘§ Á‹∞ ∑§‹ÄU≈U⁄U ∑‘§ ÁŸŒ¸‡Ê •ŸÈ‚Ê⁄U ©¬ ‚¥øÊ‹∑§ ∑§ÎÁ· üÊË ◊ÊÚÁ⁄U‚ ŸÊÕ ∑‘§ ◊ʪ¸Œ‡Ê¸Ÿ ◊¥ •ŸÈÁfl÷ʪËÿ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§ÎÁ· üÊË ¬˝»§ÈÑ ÉÊÙ«∏‚flÊ⁄U ∞fl¥ ‚„Êÿ∑§ ‚¥øÊ‹∑§ ∑§ÎÁ· üÊË ¬flŸ ∑§ı⁄Ufl Ÿ πÊŒ ’Ë¡ Áfl∑˝§ÃÊ•Ù¥ ∑§Ë ‚¥SÕÊ ∞fl¥ ªÙŒÊ◊Ù¥ ∑§Ê ÁŸ⁄ËUˇÊáÊ Á∑§ÿÊ– ß‚ Œı⁄UÊŸ wv ÁÄ¥fl≈U‹ œÊŸ ’Ë¡ ∑‘§‡Êfl πŸ∑§ ∑§¥¬ŸË ∑§Ê Á’ŸÊ •ŸÈ◊Áà ¬òÊ Á‹∞ Áfl∑˝§ÿ Á∑§∞ ¡ÊŸ ¬⁄U ¬˝ÁÃ’¥ÁœÃ Á∑§ÿÊ– ÿ‡ÊSflË ∑§ÎÁ· ‚flÊ ∑‘§¥Œ˝ ¬⁄U œÊŸ ’Ë¡ ∞fl¥ ©fl¸⁄U∑§ ∑‘§ ©Áøà ¬˝◊ÊáÊ ¬òÊ ŸÊ „ÙŸ ¬⁄U Áfl∑˝§ÿ ¬˝ÁÃ’¥ÁœÃ Á∑§ÿÊ– ‚’‚ ’«∏Ë ∑§Êÿ¸flÊ„Ë ∞ª˝Ë ∑§ÎÁ· ‚flÊ ‚ê◊ÊŸ ÁŸÁœ ∑§Ê ‹Êßfl ∑§Êÿ¸∑˝§◊ ◊äÿ¬˝º‡Ê ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ë ¬˝◊Èπ ÿÙ¡ŸÊ∞¢ »§‹ ¬ıœÊ ⁄UÙ¬áÊ ÿÙ¡ŸÊ ©lÊÁŸ∑§Ë ∞fl¥ πÊl ¬˝‚¥S∑§⁄UáÊ Áfl÷ʪ »§‹ ¬ıœÊ ⁄UÙ¬áÊ ÿÙ¡ŸÊ ⁄UÊíÿ ¬˝flÁøà ÿÙ¡ŸÊ ÿÙ¡ŸÊ ∑§’ ‚ ¬˝Ê⁄U¥÷ ∑§Ë ªß¸ v~ÆÆ-Æv-Æv ÿÙ¡ŸÊ ∑§Ê ©º˜º‡ÿ Á¡‹ ∑‘§ »§‹ ¬ıœ ˇÊòÊ ◊¥ ÁflSÃÊ⁄U ∞fl¥ »§‹ ©à¬ÊŒŸ ◊¥ flÎÁh ∑§⁄UŸÊ „Ò– ÿ„ ÿÙ¡ŸÊ ¬˝Œ‡Ê ∑‘§ ‚÷Ë zv Á¡‹Ù¥ ◊¥ Á∑˝§ÿÊÁãflà „Ò– ‹Ê÷ÊÕ˸ ∑‘§ Á‹∞ •Êfl‡ÿ∑§ v. ÿÙ¡ŸÊ ∑§Ê Á∑˝§ÿÊãflÿŸ ∑§Î·∑§ ∑§Ë ÁŸ¡Ë ÷ÍÁ◊ ◊¥ Á∑§ÿÊ ¡ÊflªÊ– ‡ÊÃZ/‹Ê÷ÊÕ˸ øÿŸ ¬˝Á∑˝§ÿÊ w. Á„ê˝Ê„Ë ∑‘§ ¬Ê‚ Á‚¥øÊ߸ ∑‘§ ¬ÿʸ# ‚ÊœŸ ©¬‹éœ „Ù– x. Á„ê˝Ê„Ë ∑§Î·∑§ ∑§Ë L§Áø fl ßë¿Ê ⁄UÙ¬áÊ ◊¥ ÃÕÊ ⁄UÙÁ¬Ã Á∑§ÿ ¡ÊŸ flÊ‹ »§‹Ù¥ ◊¥ „Ù– ‹Ê÷ÊÕ˸ flª¸ ‚÷Ë ∑‘§ Á‹∞ ‹Ê÷ÊÕ˸ ∑§Ê ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§‚ÊŸ ‹Ê÷ ∑§Ë üÊáÊË •ŸÈŒÊŸ ÿÙ¡ŸÊ ∑§Ê ˇÊòÊ ª˝Ê◊ËáÊ •ÊflŒŸ ∑§„Ê° ∑§⁄U¥ ¬ŒÁ÷Á„à •Áœ∑§Ê⁄UËÁ¡‹Ê ∑§Êÿʸ‹ÿ ©lÊÁŸ∑§Ë Áfl÷ʪ •ÊflŒŸ ¬˝Á∑˝§ÿÊ ‚÷Ë ∑§Î·∑§ ¬ÊòÊ „Ò¥– •ŸÈŒÊŸ/´§áÊ/ÁflûÊËÿ ‚„ÊÿÃÊ/ Á„ê˝Ê„Ë ∑§Ù ∑§◊ ‚ ∑§◊ v/y „ÄU≈Uÿ⁄U •ı⁄U •Áœ∑§Ã◊ y „ÄU≈Uÿ⁄U ¬¥‡ÊŸ/‹Ê÷ ∑§Ë ⁄UÊÁ‡Ê Ã∑§ (∞∑§ »§‹) ∑‘§ ⁄UÙ¬áÊ ¬⁄U •ŸÈŒÊŸ ∑§Ë ¬ÊòÊÃÊ „٪˖ »§‹ŒÊ⁄U »§‚‹Ù¥ ¬⁄U Sflÿ¥ ∑‘§ ‚ÊœŸ ‚ ⁄UÙ¬áÊ ∑§⁄UŸ ¬⁄U ∞fl¥ ’Ò¥∑§ ´§áÊ ¬⁄U ÷Ë ¬˝ÊflœÊŸ •ŸÈ‚Ê⁄U •ŸÈŒÊŸ Œÿ „٪ʖ ÿÙ¡ŸÊ ∑‘§ Äà ŸÊ’Ê«¸/Áfl÷ʪ mÊ⁄UÊ ¬˝Áà „.U ÁŸœÊ¸Á⁄Uà ‹ÊªÃ ◊ÍÀÿ ∑§Ê wz ¬˝ÁÇÊà •ŸÈŒÊŸ Œÿ „٪ʖ Á„ê˝ÊÁ„ÿÙ¥ ∑§Ù ÷ȪÃÊŸ ∑§Ë ∑§Î·∑§Ù¥ ∑§Ù ß∑§Ê߸ ‹ÊªÃ ∑§Ê yÆ ¬˝ÁÇÊà •ŸÈŒÊŸ {Æ—wÆ—wÆ ∑‘§ ¬˝Á∑˝§ÿÊ, ´§áÊ ∞fl¥ •ŸÈºÊŸ •ŸÈ¬Êà ◊¥ ÃËŸ fl·Ù¥¸ ◊¥ Œÿ „Ò– ∑§Ë √ÿflSÕÊ/ÁflûÊËÿ ¬˝ÊflœÊŸ Áfl÷ʪ ÿÙ¡ŸÊ •Áœ∑§Ê⁄U ˇÊòÊ ∑‘§¥Œ˝ Á‚flŸË ∑‘§ ªÙŒÊ◊ ◊¥ vzx ◊Á≈˛∑§ ≈UŸ ÿÍÁ⁄UÿÊ ÷¥«Ê⁄UáÊ ∑‘§ •Êfl‡ÿ∑§ ŒSÃÊfl¡ ŸÊ „ÙŸ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ªÙŒÊ◊ ‚Ë‹ Á∑§ÿÊ– ¬˝œÊŸ◊¥òÊË üÊË Ÿ⁄U¥Œ˝ ◊ÙŒË ∑‘§ Á∑§‚ÊŸ ‚ê◊ÊŸ ÁŸÁœ ∑§Ê ◊ÈÅÿ ∑§Êÿ¸∑˝§◊ Á„◊Êø‹ ¬˝Œ‡Ê ◊¥ •ÊÿÙÁ¡Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ, Á¡‚∑§Ê ‹Ê߸fl ¬˝‚Ê⁄UáÊ ∑§ÎÁ· ÁflôÊÊŸ ∑‘§¥Œ˝ Á‚flŸË ◊¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U Á¡‹ ∑‘§ ∑§Î·∑§ ∞fl¥ ∑§ÎÁ· flÒôÊÊÁŸ∑§ «ÊÚ. ∑‘§∑‘§ Œ‡Ê◊Èπ, «ÊÚ. ∑‘§¬Ë∞‚ ‚ÒŸË ∑§ÎÁ· Áfl÷ʪ ∑‘§ •ŸÈÁfl÷ʪËÿ •Áœ∑§Ê⁄UË üÊË ¬˝»§ÈÑ ÉÊÙ«∏‚flÊ⁄U,‚„Êÿ∑§ ‚¥øÊ‹∑§ŒÎÿ üÊË ¡Ë∞‚ ’ÊflŸ, üÊË ⁄UÊ¡‡Ê ◊üÊÊ◊, üÊË ¬flŸ ∑§ı⁄Ufl, üÊË ÁŸÁß ªŸflË⁄U, ∞Ÿ∞»§∞‚∞◊ ∑‘§ «ÊÚ. •Áπ‹‡Ê ∑§ÈÀ„Ê«, üÊË ´§Á·∑‘§‡Ê øãŒ˝¬È⁄UË ‚Á„à Áfl÷ʪ ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄UË ©¬ÁSÕà Õ–

11. 11 •’ ∑Χ·∑§ ¡ªÃ fl’‚Êß≈U ¬⁄U ÷Ë ©U¬‹éœ www.krishakjagat.org üÊË ∑§ıÁ‡Ê∑§ «ÊÚÄU≈U⁄U≈U ∑§Ë ◊ÊŸŒ ©¬ÊÁœ ‚ ‚ê◊ÊÁŸÃ ‚◊ÊøÊ⁄U ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww ∑§¬Ê‚ Á∑§S◊ ∑§áʸ-w ‚ } Á`§¥≈U‹ ©à¬ÊŒŸ Á◊‹Ê ߥŒı⁄U– üÊË ¡ªŒË‡Ê Á¬ÃÊ ¡‚fl¥Ã ªÙ‹∑§⁄U ÁŸflÊ‚Ë ¿ÒªÊ¥fl◊ÊπŸ Ä‚Ë‹ ¬¥œÊŸÊ Á¡‹Ê π¥«flÊ Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ fl ‹ªÊÃÊ⁄U y fl·Ù¥¸ ‚ ŸÊÕ ’ÊÿÙ ¡ËŸ ߥÁ«ÿÊ Á‹. ∑§Ë ∑§¬Ê‚ ∑§Ë ‚¥∑§⁄U Á∑§S◊ ∑§áʸ-w ‹ªÊ ⁄U„ „Ò¥– ªÃ fl·¸ ÷Ë ∑§áʸ-w ∑§Ê ∞∑§ ¬Ò∑‘§≈U ‹ªÊÿÊ ÕÊ, Á¡‚◊¥ •ãÿ ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ◊¥ ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÊ¥ ∑§◊ ⁄U„Ë– ÉÊ≈U •ë¿ πÈ‹Ÿ ‚ øÈŸÊ߸ ◊¥ ÷Ë •Ê‚ÊŸË ⁄U„Ë •ı⁄U ©à¬ÊŒŸ } Á`§¥≈U‹ Á◊‹Ê– ß‚ π⁄UË»§ ◊¥ ∑§áʸ-w •ı⁄U ¡ê’Ù ∑§Ê ∞∑§-∞∑§ ¬Ò∑‘§≈U ‹ªÊ∞¥ª– ◊⁄UË Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ‚‹Ê„ „Ò Á∑§ •Ê¬ ÷Ë ∑§áʸ-w ∑§¬Ê‚ ‹ªÊ∞¥ •ı⁄U •ë¿Ê ©à¬ÊŒŸ ¬Ê∞¥– ◊Ù.— ~{v|wÆxÆyz ߥŒı⁄U– ª˝Ê◊ •¡«∏ÊflŒÊ, Ä‚Ë‹ ’«∏Ÿª⁄U, Á¡‹Ê ©í¡ÒŸ ∑‘§ ¬˝ªÁÇÊË‹ Á∑§‚ÊŸ üÊË ÿÙª¥Œ˝ ∑§ıÁ‡Ê∑§ ∑§Ù ∑§ÎÁ· ˇÊòÊ ◊¥ ©Ÿ∑‘§ mÊ⁄UÊ ÁŒ∞ ª∞ ÿÙªŒÊŸ ∑§Ù ŒπÃ „È∞ ∑§ÎÁ· ÁflEÁfllÊ‹ÿ œÊ⁄UflÊ«∏ (∑§ŸÊ¸≈U∑§Ê) mÊ⁄UÊ ªÃ ÁŒŸÙ¥ «ÊÚÄU≈U⁄U≈U ∑§Ë ◊ÊŸŒ ©¬ÊÁœ ‚ ‚ê◊ÊÁŸÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– üÊË ∑§ıÁ‡Ê∑§ ∑§Ù ÿ„ ‚ê◊ÊŸ ∑§ŸÊ¸≈U∑§ ∑‘§ ⁄UÊíÿ¬Ê‹ üÊË ÕÊfl⁄Uø¥Œ ª„‹Ùà mÊ⁄UÊ ÁŒÿÊ ªÿÊ– ß‚ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ∑§ÎÁ· ◊¥òÊË ∑§ŸÊ¸≈U∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U üÊË ’Ë.‚Ë. ¬ÊÁ≈U‹ •ı⁄U ∑§È‹¬Áà üÊË ◊„ÊŒfl ’Ë ø^Ë ‚Á„à •ãÿ ªáÊ◊Êãÿ ©¬ÁSÕà Õ– ©ÑπŸËÿ „Ò Á∑§ üÊË ∑§ıÁ‡Ê∑§ ∑§Ù ß‚∑‘§ ¬Ífl¸ Áfl∑§Ê‚𥫠SÃ⁄UËÿ •ı⁄U ⁄UÊíÿ SÃ⁄UËÿ ‚flÙ¸ûÊ◊ ∑§Î·∑§ ¬È⁄US∑§Ê⁄U, ⁄UÊC˛¬Áà mÊ⁄UÊ ∑§ÎÁ· ∑§◊¸áÊ •flÊÚ«¸ ∑‘§ •‹ÊflÊ »‘§‹Ù »§Ê◊¸⁄U •ı⁄U ߟÙflÁ≈Ufl »§Ê◊¸⁄U •flÊÚ«¸ ‚ ‚ê◊ÊÁŸÃ Á∑§ÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „Ò– üÊË ŸÊª¥Œ˝ ‡ÊÈÄU‹Ê Ÿ ∑§ê¬ŸË ∑‘§ ¬Á⁄Uøÿ ◊¥ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ◊À≈UËå‹ÄU‚ ∑§Ë SÕʬŸÊ v~|y ◊¥ «ÊÚ. ¡Ë¬Ë ‡Ê^Ë Ÿ ß‚ ©g‡ÿ ‚ ∑§Ë ÕË Á∑§ ∞Ÿ¬Ë∑‘§ ∑‘§ ‚ÊÕ •ãÿ ¬Ù·∑§ Ãàfl ÷Ë Á∑§‚ÊŸÙ¥ Ã∑§ ¬„È¥ø– ◊À≈UËå‹ÄU‚ ∑‘§ ©à¬ÊŒ v} Œ‡ÊÙ¥ ◊¥ ‹Ù∑§Á¬˝ÿ „Ò¥– •¬ŸË ∑§ß¸ ‡ÊÊπÊ•Ù¥ •ı⁄U z „¡Ê⁄U ÁflÃ⁄U∑§Ù¥ ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚ ©à¬ÊŒÙ¥ ∑§Ë •Ê¬ÍÁø ∑§⁄UÃ „Ò¥– Á◊^Ë ∑§Ê ◊„àfl «ÊÚ. ÁŸ⁄U¥¡Ÿ Ÿ •Ê⁄Uê÷ ◊¥ Á◊^Ë ∑‘§ ßÁÄʂ,Á◊^Ë ∑‘§ ªÈáÊ, flªË¸∑§⁄UáÊ •ı⁄U ◊„àfl ¬⁄U ÁflSÃÎà ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒË– ŒÙ◊≈U Á◊^Ë ‚’‚ •ë¿Ë ⁄U„ÃË „Ò, Á¡‚◊¥ ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ù ¬∑§«∏Ÿ, „flÊ •ı⁄U ¬ÊŸË ∑‘§ ’„Ÿ ∑§Ë ˇÊ◊ÃÊ „ÙÃË „Ò– ©¬¡Ê™§ Á◊^Ë ◊¥ ¡ÒÁfl∑§ ¬ŒÊÕ¸ •ı⁄U ‚͡◊ ¡Ëfl ÷Ë „ÙŸÊ øÊÁ„∞– ß‚‚ Á◊^Ë ÷È⁄U÷È⁄UË „Ù ¡ÊÃË „Ò– Á◊^Ë ◊¥ v{ ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ê „ÙŸÊ ¡M§⁄UË „Ò– •Ê¬Ÿ ‚͡◊ ÃàflÙ¥ ∑‘§ ªÈáÊ œ◊¸ •ı⁄U ©Ÿ∑§Ë »§‚‹ ◊¥ ©¬ÿÙÁªÃÊ Œ‡ÊʸÃ „È∞ ∑§„Ê Á∑§ Á◊^Ë ∑§Ê ¬Ë∞ø ◊ÊŸ {.z ‚ |.z ∑‘§ ’Ëø ⁄U„ŸÊ øÊÁ„∞– {.z ‚ ∑§◊ flÊ‹Ë Á◊^Ë •ê‹Ëÿ „ÙÃË „Ò, ¡’Á∑§ |.z ∑‘§ ™§¬⁄U flÊ‹Ë Á◊^Ë ˇÊÊ⁄UËÿ „ÙÃË „Ò– v{ ¬Ù·∑§ Ãàfl «Ê‹Ÿ ‚ »§‚‹ ∑§Ù »§ÊÿŒÊ „ÙÃÊ „Ò– Á◊^Ë ∑§Ë ¡Ê°ø Á⁄U¬Ù≈U¸ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U ¡Ù ¡M§⁄UË „Ù fl„Ë ¬Ù·∑§ Ãàfl «Ê‹¥– üÊË ‡ÊÈÄU‹Ê üÊË ‡ÊÈÄU‹Ê Ÿ ∑§„Ê Á∑§ ‚ÙÿÊ’ËŸ ©à¬ÊŒŸ ◊¥ ◊¬˝ •√fl‹ „Ò– •ë¿Ë »§‚‹ ∑‘§ Á‹∞ ¡◊ËŸ ∑§Ê SflSÕ „ÙŸÊ •Êfl‡ÿ∑§ „Ò– ªÙ’⁄U πÊŒ ∑§Ù ‚„Ë ‚◊ÿ ¬⁄U ’ÊÁ⁄U‡Ê „ÙŸ ∑‘§ ’ÊŒ «ÊÁ‹∞ •ı⁄U „‹ ø‹Êß∞– ‚¥ÃÈÁ‹Ã ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ Á◊^Ë ◊¥ Á◊òÊ ¡ËflÙ¥ ∑§Ê „ÙŸÊ ÷Ë ¡M§⁄UË „Ò– ß‚∑‘§ Á‹∞ ¡ÒÁfl∑§ πÊŒ, fl◊˸ ∑§ê¬ÙS≈U, ’ÊÚÿÙ •ÊÚª¸ÁŸ∑§ πÊŒ ’ŸÊ ‹ËÁ¡∞ •ãÿÕÊ ◊À≈UËå‹ÄU‚ ∑§Ê ŸÊ‹ ¬ÊÚ∑§ ©à¬ÊŒ ÷Ë ∑§Ê⁄Uª⁄U „Ò– ’ÈflÊ߸ ‚ ¬„‹ ’Ë¡Ù¬øÊ⁄U •fl‡ÿ ∑§⁄U¥– ß‚∑‘§ Á‹∞ ⁄UÊß¡ÙÁ’ÿ◊, ÁŸ‚ªÊ¸ ÿÊ ¡Ëfl ⁄U‚ ∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄U¥– ß‚‚ •¥∑§È⁄UáÊ •ë¿Ê „ÙÃÊ „Ò •ı⁄U »§‚‹ ÁŸ⁄UÙªË ⁄U„ÃË „Ò– ’ÈflÊ߸ ∑‘§ ‚◊ÿ ‚Ë« Á«˛‹ ∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄U¥ •ÕʸØ ¬„‹ πÊŒ Á»§⁄U Á◊^Ë •ı⁄U Á»§⁄U ™§¬⁄U ’Ë¡ ⁄U„– ß‚‚ ’Ë¡ ‚«∏ÃÊ Á‹∞ ¬„‹ S¬˝ ◊¥ ◊Ò¥∑§Ù¡’/◊À≈UË ŸË◊ •ı⁄U ∑˝§Ê¥Áà ∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‚‹Ê„ ŒË, ÃÊÁ∑§ ⁄U‚ øÍ‚∑§ ∑§Ë≈U Ÿ„Ë¥ •Ê∞¥– ¡’Á∑§ ŒÍ‚⁄UÊ S¬˝ wz-xÆ ÁŒŸ ◊¥ ∑§Ê’¸¥«ÊßÁ¡◊ ◊Ò¥∑§Ù¡’ ∑§Ê ∑§⁄U¥– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ŸË◊ •ı⁄U ∑˝§Ê¥Áà ∑§Ê S¬˝ ∑§⁄UŸ ‚ œÊŸ ∑‘§ ∑§Ë≈UÙ¥ ¬⁄U ÁŸÿ¥òÊáÊ „Ù ¡ÊÃÊ „Ò– «ÊÚ. ÁŸ⁄U¥¡Ÿ ≈U◊Ê≈U⁄U ∑§Ë »§‚‹ ∑‘§ ’Ê⁄U ◊¥ «ÊÚ. ÁŸ⁄U¥¡Ÿ Ÿ ∑§„Ê Á∑§ ß‚∑‘§ Á‹∞ ŒÙ◊≈U Á◊^Ë •ë¿Ë ⁄U„ÃË „Ò, Á¡‚∑§Ê ¬Ë∞ø ◊ÊŸ {-| „Ù– wÆ-wz Á«ª˝Ë Ãʬ◊ÊŸ ¬⁄U ≈U◊Ê≈U⁄U ’Ë¡ ∑§Ê •¥∑§È⁄UáÊ •ë¿Ê „ÙÃÊ „Ò– ß‚ »§‚‹ ◊¥ øÈŸıÁÃÿÊ° ’„Èà „Ò¥– Ãʬ◊ÊŸ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ‹Ë»§ ∑§‹¸ flÊÿ⁄U‚, ∞ãÕ˝ÄUŸÙ¡ •ı⁄U Ÿ◊Ê≈UÙ«˜‚ ‚ »§‚‹ ¬⁄U •‚⁄U ¬«∏ÃÊ „Ò– ¡„Ê¥ ªÃ fl·¸ ≈U◊Ê≈U⁄U ‹ªÊ∞ fl„Ê¥ •ãÿ »§‚‹ ‹¥– ’‚‹ «Ù¡ ◊¥ ªÊÿ ∑§Ê ªÙ’⁄U vÆ ≈UŸ/∞∑§«∏ ∑‘§ •‹ÊflÊ •ÛʬÍáÊʸ z ’ª, •Êª¸ÁŸ∑§ ◊ÒÁ¡∑§ •ı⁄U ‚»§ L§≈U w-z Á∑§‹Ù/∞∑§«∏ «Ê‹Ÿ ‚ Ÿ◊Ê≈UÙ«˜‚ ÁŸÿ¥ÁòÊà ⁄U„ÃÊ „Ò– ’« ¬⁄U ¬ıœ ‚ ¬ıœ ∑§Ë ŒÍ⁄UË w »§Ë≈U •ı⁄U ∑§ÃÊ⁄U ‚ ∑§ÃÊ⁄U ∑§Ë ŒÍ⁄UË y-z »§Ë≈U „Ù– πÊŒ ∑‘§ ’ÊŒ ◊ÁÀø¥ª ‡ÊË≈U Á’¿ÊŸ ‚ π⁄U¬ÃflÊ⁄U ∑§Ê ÁŸÿ¥òÊáÊ „Ù ¡ÊÃÊ „Ò– ⁄UÊ‚ÊÿÁŸ∑§ πÊŒ ◊¥ ∞Ÿ¬Ë∑‘§ ¬˝àÿ∑§ vÆÆ-vÆÆ Á∑§‹Ù, ‚◊ÎÁh zÆ Á∑§‹Ù, ÷ÍÁ◊ ‚¥¡ËflŸË vÆ Á∑§‹Ù •ı⁄U Ÿfl¡ËflŸ vÆ Á∑§‹Ù/∞∑§«∏ «Ê‹¥– •¥∑§È⁄UáÊ ‚ ¬„‹ •ı⁄U Á»§⁄U |-} ÁŒŸ ∑‘§ ’ÊŒ Á‚¥øÊ߸ ∑§⁄U¥– •Ê¬Ÿ ⁄U‚ øÍ‚∑§ Ÿ◊Ê≈UÙ«˜‚ ‚ ¡«∏ ◊¥ ªÊ¥Δ¥ ’Ÿ ¡ÊÃË „Ò¥ •ı⁄U »§‚‹ ◊¥ ¬Ë‹Ê¬Ÿ •Ê ¡ÊÃÊ „Ò– ∑§Ë≈UÙ¥ ‚»∏§Œ ◊ÄUπË, ◊Êß≈U˜‚, ‹Ë»§ ‹Êߟ⁄U ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒÃ „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ≈UÙ◊≈UÙ »Í˝§≈U ’Ù⁄U⁄U, ≈UÙS¬Ù flÊÿ⁄U‚ ‚ „ÙÃÊ „Ò ¡Ù ÁÕ˝å‚ ‚ »Ò§‹ÃÊ „Ò– ¬Ê©«⁄UË Á◊À«˜ÿÍ,•‹Ë¸ é‹Êß≈U, ‹≈U é‹Êß≈U, ∞ãÕ˝ÄUŸÙ¡ •ÊÁŒ ∑‘§ ŒÈc¬˝÷Êfl ∑‘§ ÁŸÿ¥òÊáÊ ∑‘§ Á‹∞ vz-wÆ ÁŒŸ ◊¥ S¬˝ ∑§⁄U¥– Á◊ø¸ •ı⁄U ≈U◊Ê≈U⁄U ∑§Ë »§‚‹ ∑‘§ Á‹∞ ÁŸ‚ªÊ¸, S¬‡Ê¸, ¡Ëfl⁄U‚ ∑§Ê Á«˛¬ ‚ ‡ÊÈM§•ÊÃË ‚◊ÿ ◊¥ ¬˝ÿÙª ∑§⁄UŸ ‚ ÁflÀ≈U ∑§Ë ‚◊SÿÊ ÁŸÿ¥ÁòÊà „Ù ¡ÊÃË „Ò– Á◊ø¸ »§‚‹ ∑‘§ Á‹∞ ∞Ÿ¬Ë∑‘§ ∑‘§ •‹ÊflÊ ‚◊ÎÁh zÆ, •ÛʬÍáÊʸ •ı⁄U ‚ÎÁC Á¡¥∑§ „Ê߸,÷ÍÁ◊ ‚¥¡ËflŸË •ÊÁŒ ∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‚‹Ê„ ŒË ªß¸– “π⁄UË»§ »§‚‹Ù¥ ◊¥ ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ê ¬˝’¥œŸ” ¬⁄U flÁ’ŸÊ⁄U ‚ê¬ÛÊ °ÙÂè·Ô¤ ·Ô¤ âæÍ ¥‹Ø Âôá·¤ Ìˆß Öè ç·¤âæÙô´ Ì·¤ Âãé´¿ð ߥŒı⁄U– ªÃ ÁŒŸÙ¥ ∑§Î·∑§ ¡ªÃ Á∑§‚ÊŸ ‚òÊ ◊¥ ¬˝Á‚h ∑§ê¬ŸË ∑§ŸÊ¸≈U∑§Ê ∞ª˝Ù ∑‘§Á◊∑§À‚ (◊À≈UËå‹ÄU‚) mÊ⁄UÊ “π⁄UË»§ »§‚‹Ù¥ ◊¥ ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ê ¬˝’¥œŸ” Áfl·ÿ ¬⁄U •ÊÚŸ‹Êߟ flÁ’ŸÊ⁄U •ÊÿÙÁ¡Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ◊À≈UËå‹ÄU‚ ∑§Ë •Ù⁄U ‚ ¡ÙŸ‹ ◊ÒŸ¡⁄U üÊË ŸÊª¥Œ˝ ‡ÊÈÄU‹Ê •ı⁄U Á⁄U‚ø¸ „« «ÊÚ. ÁŸ⁄U¥¡Ÿ ∞ø. ¡Ë. ‡ÊÊÁ◊‹ „È∞– ŒÙŸÙ¥ Ÿ ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑‘§ ¬˝’¥œŸ ¬⁄U ÁflSÃÎà ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒË– ß‚ ∑§Êÿ¸∑˝§◊ ◊¥ ’«∏Ë ‚¥ÅÿÊ ◊¥ Á∑§‚ÊŸ ‡ÊÊÁ◊‹ „È∞– ∑§Î·∑§ ¡ªÃ ¬˝‡ŸÙûÊ⁄UË •ı⁄U ∑§ÎÁ· ôÊÊŸ ¬˝ÁÃÿÙÁªÃÊ ◊¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥ Ÿ ©à‚Ê„¬Ífl¸∑§ ÷ʪ Á‹ÿÊ– flÁ’ŸÊ⁄U ∑§Ê ‚¥øÊ‹Ÿ ∑§Î·∑§ ¡ªÃ ∑‘§ ‚¥øÊ‹∑§ üÊË ‚ÁøŸ ’ÙÁãŒ˝ÿÊ Ÿ Á∑§ÿÊ– Ÿ„Ë¥ „Ò– ‚ »§‚‹ ∑§Ë ªÈáÊflûÊÊ ’…∏ªË– π⁄U¬ÃflÊ⁄U ‚ »§‚‹ ¬Ë‹Ë ¬«∏ÃË „Ò, ÃÙ ◊À≈UËå‹ÄU‚ ∑‘§ ‚◊⁄U‚ ∑§Ê ∞∑§ ‹Ë≈U⁄U ¬ÊŸË ◊¥ x Á◊‹Ë ‹Ë≈U⁄U ∑§Ë Œ⁄U ‚ S¬˝ ∑§⁄U¥– ¬Ë‹Ê¬Ÿ ŒÍ⁄U „ÙªÊ •ı⁄U »§‚‹ „⁄UË ÷⁄UË ⁄U„ªË– ÿ„ äÿÊŸ ⁄Uπ¥ Á∑§ »§ÊS»§Ù⁄U‚ íÿÊŒÊ «Ê‹ŸÊ ÷Ë ŸÈ∑§‚ÊŸŒÊÿ∑§ „ÙÃÊ „Ò– Á◊^Ë ∑§Ë ¡Ê°ø ∑§⁄UÊ∞¥ •ı⁄U ∞Ÿ¬Ë∑‘§ ∑‘§ ‚ÊÕ Á¡¥∑§, ◊ÒªŸË¡, ‚À»§⁄U •ı⁄U ’Ù⁄UÊŸ ÷Ë •Êfl‡ÿ∑§ „Ò, ßã„¥ ¡M§⁄U «Ê‹¥– ß‚‚ ŒÊŸ ∑§Ë ªÈáÊflûÊÊ •ë¿Ë „ÙªË, ’„Ã⁄U ©à¬ÊŒŸ ∑‘§ ‚ÊÕ •ë¿Ê ◊ÍÀÿ ÷Ë Á◊‹ªÊ– ÁŸ‚ªÊ¸ •ı⁄U ¡Ëfl ⁄U‚ ∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄U¥ œÊŸ ∑§Ë »§‚‹ ¬⁄U ⁄UÙ‡ÊŸË «Ê‹Ã „È∞ üÊË ‡ÊÈÄU‹Ê Ÿ ∑§„Ê Á∑§ ◊¬˝ ◊¥ œÊŸ ∑§Ë ©ÛÊà »§‚‹ ∑‘§ Á‹∞ Ÿ‚¸⁄UË ‚ ‹∑§⁄U ≈˛Ê¥‚å‹Ê¥Á≈U¥ª, çU‹ÊflÁ⁄U¥ª •ı⁄U „Êfl¸ÁS≈U¥ª Ã∑§ ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ê ¬˝’¥œ ∑§⁄UŸÊ ¬«∏ÃÊ „Ò– „ÊßÁ’˝« ¬Ò«Ë ∑§Ê {-} Á∑§‹Ù /∞∑§«∏ ’Ë¡ ¬ÿʸ# „Ò– „ÊßÁ’˝« ’Ë¡ ¬˝‡ŸÙûÊ⁄UË ∞fl¥ ∑§ÎÁ· ôÊÊŸ ¬˝ÁÃÿÙÁªÃÊ ¬˝‡ŸÙûÊ⁄UË ◊¥ flÁ⁄UD flÒôÊÊÁŸ∑§ •ı⁄U ‚ÙÿÊ’ËŸ Áfl‡Ê·ôÊ «ÊÚ. •◊⁄UŸÊÕ ‡Ê◊ʸ ∑‘§ •‹ÊflÊ Á‚⁄U‚Ê („Á⁄UÿÊáÊÊ) ∑‘§ üÊË ‚¥ŒË¬, Ÿ⁄UÁ‚¥„¬È⁄U ∑‘§ üÊË ŒË¬∑§ ∑§ı⁄Ufl, Œ‹ıŒÊ ∑‘§ üÊË •ÁŸ‹ ‚È⁄UÊŸÊ, üÊË F„ ∑§ı⁄Ufl, üÊË ÁŒŸ‡Ê ¬Ê≈UËŒÊ⁄U •ı⁄U ¿ª ‚ üÊË ’‚¥Ã Sfláʸ∑§Ê⁄U ∑‘§ ¬˝‡ŸÙ¥ ∑‘§ ©ûÊ⁄U ÁŒ∞ ª∞– fl„Ë¥ ∑§ÎÁ· ôÊÊŸ ¬˝ÁÃÿÙÁªÃÊ ◊¥ ¬Í¿ ª∞ ‚flÊ‹Ù¥ ∑§Ê üÊË ⁄UÁfl ∑§ÎcáÊÊ Á‚¥„ •ı⁄U üÊË ‚ÈŸË‹ ∑§È‡ÊflÊ„ Ÿ ‚„Ë ¡flÊ’ ÁŒ∞– ßã„¥ ◊À≈UËå‹ÄU‚ ©à¬ÊŒ •ÛʬÍáÊʸ ∑§Ê ¬Ò∑‘§≈U ߟÊ◊ SflM§¬ ÁŒÿÊ ¡Ê∞ªÊ– ’Ë¡Ù¬øÊÁ⁄Uà „Ò¥,©ã„¥ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥ „Ò– •ãÿ ’Ë¡Ù¥ ∑‘§ ’Ë¡Ù¬øÊ⁄U ∑‘§ Á‹∞ ◊Ò¥∑§Ù¡’ ∑§Ê’¸ã«ÊÁ¡◊ ∑‘§ ‚ÊÕ ÁŸ‚ªÊ¸ •ı⁄U ¡Ëfl ⁄U‚ ∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄U¥– ß‚‚ ‚Ë« ∑§Ù≈U Ÿ⁄U◊ „ÙªÊ •ı⁄U •¥∑§È⁄UáÊ •ë¿Ê „٪ʖ Ÿ‚¸⁄UË ◊¥ SflSÕ ¬ıœ ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄U¥, Á»§⁄U ’« ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄U¥– ’‚‹ «Ù¡ ◊¥ fl◊˸ ∑§ê¬ÙS≈U, •ÛʬÍáÊʸ πÊŒ «Ê‹¥– •◊ÙÁŸÿ◊ ‚À»‘§≈U, ∞Ÿ¬Ë∑‘§, ‚ÎÁC Á¡¥∑§ ∑§Ê Á¿«∏∑§Êfl ∑§⁄U¥– ≈˛Ê¥‚å‹Ê¥Á≈U¥ª ∑‘§ vÆ-vz ÁŒŸ ’ÊŒ «Ë∞¬Ë vz Á∑§‹Ù, ∞◊•Ù¬Ë wz Á∑§‹Ù •ı⁄U ‚ÊÚß‹ ∑§¥«Ë‡ÊŸ⁄U ‚◊ÎÁh zÆ Á∑§‹Ù, ◊Êß∑§Ù⁄UÊß¡Ê ÁòʇÊÍ‹ wz Á∑§‹Ù/∞∑§«∏ «Ê‹¥– ß‚‚ πÊŒ ¡«∏Ù¥ ◊¥ »§Ò‹ ¡ÊÃÊ „Ò– ŒÍ‚⁄UÊ «Ù¡ wz-yÆ ÁŒŸÙ¥ ◊¥ Œ¥ ß‚◊¥ xÆ Á∑§‹Ù «Ë∞¬Ë, wz Á∑§‹Ù ∞◊•Ù¬Ë, ÿÍÁ⁄UÿÊ xÆ Á∑§‹Ù, ‚͡◊ Ãàfl ‚ÎÁC Á¡∏¥∑§ „Ê߸ z-vÆ Á∑§‹Ù/∞∑§«∏, Á¡¥∑§ ¬⁄U◊ y Á∑§‹Ù/∞∑§«∏ «Ê‹ŸÊ ¡M§⁄UË „Ò, ÄUÿÙ¥Á∑§ ߟ ÁŒŸÙ¥ ¬ıœÊ ª÷ʸflSÕÊ ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ •Ê ¡ÊÃÊ „Ò– ¡’ »§‚‹ {Æ ÁŒŸ ∑§Ë „Ù Ã’ •◊ÙÁŸÿ◊ ‚À»‘§≈U wÆ Á∑§‹Ù/∞∑§«∏ ∑§Ë Œ⁄U ‚ «Ê‹¥– fl·Ê¸ ∑‘§ •‹ÊflÊ Á≈U‹Á⁄U¥ª ∑‘§ ‚◊ÿ Á‚¥øÊ߸ ∑§Ë  ÿÊŒÊ ¡∏M§⁄Uà ¬«∏ÃË „Ò– ∞‚ „Ë ∑§Ñ »§Í≈UŸ ∑‘§ ‚◊ÿ ÷Ë Á‚¥øÊ߸ ∑§Ê ‚◊ÈÁøà ¬˝’¥œ ∑§⁄U¥– «ÊÚ. ÁŸ⁄U¥¡Ÿ Ÿ œÊŸ ∑‘§ ÁflÁ÷ÛÊ ∑§Ë≈UÙ¥ ’˝Ê©Ÿ •ı⁄U ª˝ËŸ „ÊÚ¬‚¸, ‹Ë»§ »§ÙÀ«⁄U,•Ê◊˸ fl◊¸, ‡ÊËÕ é‹Êß≈U •ÊÁŒ ‚ „ÙŸ flÊ‹ ŸÈ∑§‚ÊŸ ∑§Ë øøʸ ∑§⁄U ß‚∑‘§ ÁŸÿ¥òÊáÊ ∑‘§ ⁄U„Ã ©fl¸⁄U∑§ ¬˝’¥œŸ ©fl¸⁄U∑§ ¬˝’¥œŸ ∑§Ë øøʸ ∑§⁄UÃ „È∞ üÊË ‡ÊÈÄU‹Ê Ÿ ∑§„Ê Á∑§ ’ÈflÊ߸ ∑‘§ ‚◊ÿ «Ë∞¬Ë ŸÊß≈˛Ù¡Ÿ Á∑§‹Ù/∞∑§«∏, »§ÊS»§Ù⁄U‚ xw -xz Á∑§‹Ù •ı⁄U ¬Ù≈UÊ‡Ê vz-wÆ Á∑§‹Ù/ ∞∑§«∏ «Ê‹¥– ªÙ’⁄U πÊŒ ∑‘§ •÷Êfl ◊¥ ◊À≈UËå‹ÄU‚ ◊¥ vw-vx üÊË ŸÊª¥Œ˝ ‡ÊÈÄU‹Ê «ÊÚ. ÁŸ⁄U¥¡Ÿ ∞ø¡Ë ∑§Ê •ÛʬÍáÊʸ πÊŒ {Æ-~Æ /∞∑§«∏ ∑§Ë Œ⁄U ‚ «Ê‹¥– ÿ„ ∑§Ù∑§ÙÁ¬≈U,fl◊˸ ∑§ê¬ÙS≈U, ŸË◊ π‹Ë, •⁄U¥«Ë π‹Ë, ∑§⁄U¥¡Ë π‹Ë •ı⁄U Á◊òÊ ¡Ëfl ∑§Ê Á◊üÊáÊ „Ò– ¡„Ê¥ ¬Ë∞ø  ÿÊŒÊ „Ò, fl„Ê¥ ∑§ê¬ŸË ©à¬ÊŒ ‚◊ÎÁh wz-vÆÆ Á∑§‹Ù/∞∑§«∏ «Ê‹¥– ‚Ȭ⁄U »§ÊS»‘§≈U {-} ’ª/∞∑§«∏ «Ê‹¥– ∞Ÿ¬Ë∑‘§ ∑‘§ ‚ÊÕ ‚͡◊ ¬Ù·∑§ Ãàfl ÷Ë «Ê‹¥, ߟ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ∑§◊ ‹ªÃË „Ò– ‚ÎÁC Á¡¥∑§ „Ê߸ z-vÆ Á∑§‹Ù/∞∑§«∏ ∑§Ê ‚ÙÿÊ’ËŸ ◊¥ ¬˝ÿÙª ∑§⁄U¥– ’ÈflÊ߸ ∑‘§ ’ÊŒ π⁄U¬ÃflÊ⁄U ÁŸÿ¥òÊáÊ ‚„Ë ‚◊ÿ ¬⁄U ∑§⁄U¥– ¬Ë∞ø ‚„Ë Ÿ„Ë¥ „Ò ÃÙ ¬„‹ ‚͡◊ Ãàfl ∑˝§Ê¥Áà Ã⁄U‹ ∑§Ê ¬„‹Ê Á¿«∏∑§Êfl ∑§⁄U¥– xz-yz ÁŒŸ ∑§Ë »§‚‹ ¬⁄U ∞Ÿ¬Ë∑‘§ ÿÊ ¬˝Ù Á∑§‚ÊŸ ∑§Ê ∞∑§ ‚ÊÕ Á¿«∏∑§Êfl ∑§⁄UŸ ‚ •ë¿Ê »Ò§‹Êfl, »§È≈UÊŸ •ı⁄U »Í§‹ •ÊÃ „Ò¥– ‡ÊÊπÊ∞¥ •ë¿Ë ÁŸ∑§‹Ÿ ‚ ©à¬ÊŒŸ •ë¿Ê „ÙÃÊ „Ò– ¡’Á∑§ yz-{Æ ÁŒŸ ∑§Ë »§‚‹ ◊¥ Æ—zw—xy (◊À≈UË ¬Ë∑‘§) •ı⁄U ’Ù⁄UÊŸ ∑§Ê ¬˝ÿÙª ∑§⁄UŸ ‚ »§Í‹ •ë¿ •ÊÃ „Ò¥ •ı⁄U ŒÊŸ ∑§Ê ÷⁄UÊfl •ë¿Ê „ÙÃÊ „Ò, fl„Ë¥ {Æ ‚ ~Æ ÁŒŸ ∑‘§ ’ÊŒ »§‚‹ ◊¥ Æ—Æ—zÆ ¬Ù≈UÊ‡Ê •ı⁄U ‚À»§⁄U ∑‘§ ¬˝ÿÙª

12. 12 ◊Ù’Ê߸‹ ¬⁄U ∑Χ·∑§ ¡ªÃ ¬«∏UŸ ∑§ Á‹∞ www.krishakjagat.org ÁflÁfläÊ/¬¥øÊ¥ª ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww ¬Ê·∑§ ÃàflÊ¥ ‚ ÷⁄U¬Í⁄U “•Ê¢fl‹Ê” (ªÃÊ¢∑§ ‚ •Êª) üÊË◊º˜÷ªflº˜ªËÃÊ –– ÿÕÊÕ¸ ªËÃÊ–– (˙ üÊË ¬⁄U◊Êà◊Ÿ Ÿ◊—) H •Õ mʺ‡ÊÊ˘äÿÊÿ—H ? ? •¢¡‹Ë Á‚¢„U ∞◊∞‚‚Ë (¬˝‚Ê⁄U Á‡ÊˇÊÊ ∞fl¢ ‚¢øÊ⁄U ¬˝’¢œŸ Áfl÷ʪ) ? ? ¬¢∑§¡ ∑ȧ◊Ê⁄U, ∞◊.∞‚.‚Ë. (∑ΧÁ· ¬˝‚Ê⁄U) ø¢º˝‡Êπ⁄U •Ê¡Êº ∑ΧÁ· ∞fl¢ ¬˝ılÙÁª∑§Ë Áfl.Áfl., ∑§ÊŸ¬È⁄ ? ? •◊Ÿ ∑ȧ◊Ê⁄U ◊ıÿ¸, ∞◊∞‚‚Ë (©UlÊŸ, »§‹ Áfl÷ʪ) ? ? SŸ„UÊ Á‚¢„U, •Á‚S≈¥U≈U ¬˝Ù»§‚⁄U, ©UlÊŸ ÁflôÊÊŸ Áfl÷ʪ •ÊøÊÿ¸ Ÿ⁄‘Uãº˝ ºfl ∑ΧÁ· ∞fl¢ ¬˝ılÙÁª∑§Ë Áfl.Áfl., •ÿÙäÿÊ |ÆÆ ª˝Ê◊ øËŸË ∑§Ù ©U¬ÿÙª ∑§⁄U ∑§ ’ŸÃÊ „ÒU– •Ê¢fl‹Ê ∑Ò¥§«UË •Ê¢fl‹ ∑§ ◊È⁄Ué’ ∑§Ê ‚ÍπÊ ¬˝ÁÃM§¬ „ÒU– ¬ÿ ¬ºÊÕ¸ ¬⁄UÙ‚Ÿ ∑§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U Á◊ÁüÊÃ- •Ê¢fl‹Ê •ı⁄U ‚’ ∑§Ù ‚ÊÕ Á◊ÁüÊà ∑§⁄‘¥U •ı⁄U ©U‚∑§Ê ¡Í‚ ’ŸÊ∞¢ ¡Ù Á∑§ ©U‚∑§Ë ¬Ù·∑§ Ãàfl •ı⁄U ’…∏¢Uª ‚ÊÕ „UË •Ê¬ •Ê¢fl‹ ∑§Ê ©U¬ÿÙª ◊ı‚◊ ∑§ ’ʺ ÷Ë ∑§⁄U ‚∑§Ã „Ò¥U– ÄÿÊ •Ê¢fl‹Ê ∑§Ê »§‹ ∞¢≈UË ◊È≈UÊ¡ÁŸ∑§ •ı⁄U ∞¢≈UËŸÙå‹ÊÁS≈U∑§ „ÒU? ߟÁfl≈˛UÙ •ı⁄U ߟÁflÿÙ Á‚S≈U◊ ºÙŸÙ¥ ∑§ ‚ÊÕ ¬˝ÙÄ‹ËÁŸ∑§‹ •äÿÿŸÙ¥ ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ∑§⁄UŸ ‚ ¬ÃÊ ø‹ÃÊ „ÒU Á∑§ •Ê¢fl‹Ê ∑Ò¥§‚⁄U ⁄UÙœË, ∑§Ë◊ÙÁ¬˝fl¥Á≈Ufl •ı⁄U ⁄‘UÁ«UÿÙ ‚È⁄UˇÊÊà◊∑§ ¬˝÷Êfl ∑§Ù ⁄UÙ∑§ÃÊ „ÒU– •Ê¢fl‹Ê ∑§Ê ‚flŸ ‚Êß≈UÙ≈UÙÁÄ‚∑§ ¬˝÷Êfl ∑§Ù ∑Ò¥§‚⁄U ◊¥ ∑§◊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÁŸc∑§·¸- •Ê¢fl‹Ê ÷Áflcÿ ◊¥ ’„ÈUà „UË ◊„Uàfl¬Íáʸ ¬ºÊÕ¸ ◊ÊŸÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ß‚∑§Ë •ı·œËÿ •ı⁄U ¬Ù·∑§ Ãàfl ∑§ ªÈáÊÙ¥ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ©UìÊ ©Uà¬Êº∑§ÃÊ ¬˝Áà ß∑§Ê߸ ˇÊòÊ íÿÊºÊ „ÒU •ı⁄U ‚ÊÕ „UË ’¢¡⁄U ÷ÍÁ◊ ◊¥ ÷Ë ©U¬ÿÈÄà „ÒU– •Ê¢fl‹Ê ◊¥ ∑§ß¸ ‚Ê⁄‘U ¬Ù·∑§ Ãàfl ¬Ê∞ ¡ÊÃ „Ò¥U ¡Ù „U◊Ê⁄UË ßêÿÈÁŸ≈UË ∑§Ù ◊¡’Íà ∑§⁄UÃË „ÒU ‚ÊÕ „UË „U◊¥ ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚ ‹«∏UŸ ∑§ ˇÊ◊ÃÊ ¬˝ºÊŸ ∑§⁄UÃË „ÒU– flÒôÊÊÁŸ∑§ •Ê¢fl‹Ê ∑§ ©Uà¬Êº∑§ •ı⁄U ‚ÊÕ „UË ¬Ù·∑§ Ãàfl ◊¥ ºÎ…∏U ∑§ Á‹∞ ∑§Ê◊ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥U– Á∑§«UŸË ∑§ Á‹∞ πÃ⁄UŸÊ∑§ ¡¢∑§ »Í§«U •ª⁄U •Ê¬ ¡¢∑§ »Í§«U ∑§ ‡Êı∑§ËŸ „Ò¥U ÃÙ ‚¢÷‹ ¡Êß∞ ÄÿÙ¥Á∑§ ÿ„U Á∑§«UŸË ∑§Ù ◊œÈ◊„U Á¡ÃŸÊ „UË ŸÈ∑§‚ÊŸ ¬„È¢UøÊ ⁄U„UÊ „ÒU– •äÿÿŸ ◊¥ ‚Ê◊Ÿ •ÊÿÊ „ÒU Á∑§ ¡¢∑§ »Í§«U ∑§ ¬˝÷Êfl ‚ ‡Ê⁄UË⁄U ¬ÿʸåà ◊¥ ◊ÊòÊÊ ◊¥ ߢ‚ÈÁ‹Ÿ Ÿ„UË¥ ’ŸÊ ¬ÊÃÊ Á¡‚‚ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ Ç‹Í∑§Ù¡ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ’„ÈUà ’…∏U ¡ÊÃË „ÒU •ı⁄U ÿ„U πÍŸ ◊¥ ¡◊Ÿ ‹ªÃÊ „ÒU– Ç‹Í∑§Ù¡ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ •‚Ê◊Êãÿ „UÙŸ ‚ Á∑§«UŸË ∑§ Á‹∞ ◊œÈ◊„U ¡Ò‚ ⁄UÙª ∑§Ê πÃ⁄UÊ ’…∏U ¡ÊÃÊ „ÒU– Á’˝≈UŸ ∑§Ë •Ê¢ª‹ËÿÊ ⁄UÁS∑§Ÿ Áfl‡flÁfllÊ‹ÿ ∑§Ë ‡ÊÙœ∑§Ãʸ „UÊflÙflË Ÿ ∑§„UÊ Á∑§ ¡¢∑§ »Í§«U ◊¥ íÿÊºÊ fl‚Ê „UÙŸ ‚ ◊Ù≈UÊ¬Ê •ı⁄U ≈UÊ߬-w ◊œÈ◊„U Ã¡Ë ‚ ’…∏U ⁄U„UÊ „ÒU ¡Ù •fl‚ʺ ∑§Ê ÷Ë ∑§Ê⁄UáÊ „UÙÃÊ „ÒU– SflÊ◊Ë üÊË •«∏Uª«∏UÊŸ¢º ¡Ë ◊„UÊ⁄UÊ¡ •¡È¸Ÿ Ÿ ß‚ •äÿÊÿ ◊¥ ¬˝‡Ÿ Á∑§ÿÊ Á∑§- ÷ªflŸ! •Ÿãÿ ÷Êfl ‚ ¡Ù •Ê¬∑§Ê Áøãß ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ı⁄U ºÍ‚⁄‘U fl ¡Ù •ˇÊ⁄U •√ÿÄà ∑§Ë ©U¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ߟ ºÙŸÙ¥ ◊¥ ©UàÃ◊ ÿÙªflàÃÊ ∑§ıŸ „ÒU? ÿÙª‡fl⁄U üÊË∑ΧcáÊ Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ºÙŸÙ¥ ◊ȤÊ „UË ¬˝Êåà „UÙÃ „Ò¥U, ÄÿÙ¥Á∑§ ◊Ò¥ •√ÿÄà SflM§¬ „Í¢U– Á∑§ãÃÈ ¡Ù ßÁãº˝ÿÙ¥ ∑§Ù fl‡Ê ◊¥ ⁄UπÃ „ÈU∞ ◊Ÿ ∑§Ù ‚’ •Ù⁄U ‚ ‚◊≈U∑§⁄U •√ÿÄà ¬⁄U◊Êà◊Ê ◊¥ •Ê‚Äà „ÒU¢, ©UŸ∑§ ¬Õ ◊¥ Ä‹‡Ê Áfl‡Ê· „ÒU– ¡’ Ã∑§ º„U ∑§Ê •èÿÊ‚ (÷ÊŸ) „ÒU, Ã’ Ã∑§ •√ÿÄà SflM§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ºÈ—π¬Íáʸ „ÒU, ÄÿÙ¥Á∑§ •√ÿÄà SflM§¬ ÃÙ Áøàà ∑§ ÁŸ⁄UÙœ •ı⁄U Áfl‹ÿ∑§Ê‹ ◊¥ Á◊‹ªÊ– ©U‚∑§ ¬Ífl¸ ©U‚∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U „UË ’Ëø ◊¥ ’Êœ∑§ ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU– “◊Ò¥ „Í¢U, ◊Ò¥ „Í¢U, “◊ȤÊ ¬ÊŸÊ „ÒU”- ∑§„UÃ-∑§„UÃ •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë „UË •Ù⁄U ÉÊÍ◊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ©U‚∑§ ‹«∏Uπ«∏UÊŸ ∑§Ë •Áœ∑§ ‚ê÷ÊflŸÊ „ÒU– •Ã— •¡È¸Ÿ! ÃÍ ‚ê¬Íáʸ ∑§◊ÙZ ∑§Ù ◊ȤÊ◊¥ •¬¸áÊ ∑§⁄U∑§ •Ÿãÿ ÷ÁÄà ‚ ◊⁄UÊ Áøãß ∑§⁄U– ¡Ù ◊⁄‘U ¬⁄UÊÿáÊ ÷Ä០‚ê¬Íáʸ ∑§◊ÙZ ∑§Ù ◊ȤÊ◊¥ •¬¸áÊ ∑§⁄U∑§ ◊ÊŸfl ‡Ê⁄UË⁄UœÊ⁄UË ◊È¤Ê ‚ªÈáÊ ÿ٪٥ ∑§ M§¬ ∑§Ê äÿÊŸ mÊ⁄UÊ ÃÒ‹œÊ⁄UÊflØ ÁŸ⁄UãÃ⁄U Áøãß ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ©UŸ∑§Ê ◊Ò¥ ‡ÊËÉÊ˝ „UË ‚¢‚Ê⁄U ‚ʪ⁄U ‚ ©UhÊ⁄U ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „UÙ ¡ÊÃÊ „Í¢U– •Ã— ÷ÁÄÃ◊ʪ¸ üÊcΔU „ÒU– •¡È¸Ÿ! ◊ȤÊ◊¥ ◊Ÿ ∑§Ù ‹ªÊ– ◊Ÿ Ÿ ‹ª ÃÙ ÷Ë ‹ªÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄U– ¡„UÊ¢ ÷Ë Áøàà ¡Êÿ, ¬ÈŸ— ÉÊ‚Ë≈U∑§⁄U ©U‚∑§Ê Áfl⁄UÙœ ∑§⁄U– ÿ„U ÷Ë ∑§⁄UŸ ◊¥ •‚◊Õ¸ „ÒU ÃÙ ÃÍ ∑§◊¸ ∑§⁄U– ∑§◊¸ ∞∑§ „UË „ÒU, ÿôÊÊÕ¸ ∑§◊¸– ÃÍ ∑§Êÿ¸◊˜ ∑§◊¸ ∑§⁄UÃÊ ÷⁄U ¡Ê, ºÍ‚⁄UÊ Ÿ ∑§⁄U– ©UÃŸÊ „UË ∑§⁄U, ¬Ê⁄U ‹ª øÊ„U Ÿ ‹ª– ÿÁº ÿ„U ÷Ë ∑§⁄UŸ ◊¥ •‚◊Õ¸ „ÒU ÃÙ ÁSÕì˝ôÊ, •Êà◊flÊŸ˜, ÃàflôÊ ◊„UʬÈL§· ∑§Ë ‡Ê⁄UáÊ „UÙ∑§⁄U ‚ê¬Íáʸ ∑§◊¸»§‹Ù¥ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄U– ∞‚Ê àÿʪ ∑§⁄UŸ ‚ ÃÍ ¬⁄U◊‡ÊÊÁãà ∑§Ù ¬˝Êåà „UÙ ¡ÊÿªÊ– ÃଇøÊØ ¬⁄U◊‡ÊÊÁãà ∑§Ù ¬˝Êåà „ÈU∞ ÷Äà ∑§ ‹ˇÊáÊ ’ÃÊÃ „ÈU∞ ÿÙª‡fl⁄U üÊË∑ΧcáÊ Ÿ ∑§„UÊ- ¡Ù ‚ê¬Íáʸ ÷ÍÃÙ¥ ◊¥ m·÷Êfl ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, ¡Ù ∑§L§áÊÊ ‚ ÿÈÄà •ı⁄U ºÿÊ‹È „ÒU, ◊◊ÃÊ •ı⁄U •„¢U∑§Ê⁄U ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, fl„U ÷Äà ◊ȤÊ Á¬˝ÿ „ÒU– ¡Ù äÿÊŸ-ÿÙª ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U Ãà¬⁄U •ı⁄U •Êà◊flÊŸ˜, •Êà◊ÁSÕà „ÒU, fl„U ÷Äà ◊ȤÊ Á¬˝ÿ „Ò– Á¡‚‚ Ÿ Á∑§‚Ë ∑§Ù ©Umª ¬˝Êåà „UÙÃÊ „ÒU •ı⁄U Sflÿ¢ ÷Ë ¡Ù Á∑§‚Ë ‚ ©Umª ∑§Ù ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÙÃÊ, ∞‚Ê ÷Äà ◊ȤÊ Á¬˝ÿ „ÒU– ¡Ù ‡ÊÈh „ÒU, ºˇÊ „ÒU, √ÿÕÊ•Ù¢ ‚ ©U¬⁄UÊ◊ „ÒU, ‚flʸ⁄Uê÷Ù¥ ∑§Ù àÿʪ∑§⁄U Á¡‚Ÿ ¬Ê⁄U ¬Ê Á‹ÿÊ „ÒU, ∞‚Ê ÷Äà ◊ȤÊ Á¬˝ÿ „ÒU– ‚ê¬Íáʸ ∑§Ê◊ŸÊ•Ù¢ ∑§Ê àÿÊªË •ı⁄U ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷Ù¥ ∑§Ê ¬Ê⁄U ¬ÊŸ flÊ‹Ê ÷Äà ◊ȤÊ Á¬˝ÿ „ÒU– ¡Ù ÁŸãºÊ •ı⁄U SÃÈÁà ◊¥ ‚◊ÊŸ •ı⁄U ◊ıŸ „ÒU, ◊Ÿ‚Á„Uà Á¡‚∑§Ë ßÁãº˝ÿÊ¢ ‡Êʢà •ı⁄U ◊ıŸ „ÒU, ¡Ù Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‡Ê⁄UË⁄U-ÁŸflʸ„U ◊¥ ‚ãÃÈc≈U •ı⁄U ⁄U„UŸ ∑§ SÕÊŸ ◊¥ ◊◊ÃÊ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, ‡Ê⁄UË⁄U ⁄UˇÊÊ ◊¥ ÷Ë Á¡‚∑§Ë •Ê‚ÁÄà Ÿ„UË¥ „ÒU, ∞‚Ê ÁSÕì˝ôÊÊ ÷ÁÄÃ◊ÊŸ˜ ¬ÈL§· ◊ȤÊ Á¬˝ÿ „ÒU– ß‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‡‹Ù∑§ ÇÿÊ⁄U„U ‚ ©UãŸË‚ Ã∑§ ÿÙª‡fl⁄U üÊË∑ΧcáÊ Ÿ ‡ÊÊÁãà ¬˝Êåà ÿÙªÿÈÄà ÷Äà ∑§Ë ⁄U„UŸË ¬⁄U ¬˝∑§Ê‡Ê «UÊ‹Ê, ¡Ù ‚Êœ∑§Ù¥ ∑§ Á‹ÿ ©U¬Êºÿ „ÒU– •ãà ◊¥ ÁŸáʸÿ ºÃ „ÈU∞ ©Uã„UÙ¥Ÿ ∑§„UÊ- •¡È¸Ÿ! ¡Ù ◊⁄‘U ¬⁄UÊÿáÊ „ÈU∞ •Ÿãÿ üÊhÊ ‚ ÿÈÄà ¬ÈL§· ß‚ ™§¬⁄U ∑§„U „ÈU∞ œ◊¸◊ÿ •◊Îà ∑§Ù ÁŸc∑§Ê◊¬˝÷Êfl ‚ ÷‹Ë ¬˝∑§Ê⁄U •Êø⁄UáÊ ◊¥ …UÊ‹Ã „Ò¥U, fl ÷Äà ◊ȤÊ •ÁÇÊÿ Á¬˝ÿ „ÒU– •Ã— ‚◊¬¸áÊ ∑§ ‚ÊÕ ß‚ ∑§◊¸ ◊¥ ¬˝flÎàà „UÙŸÊ üÊÿÃ⁄U „ÒU, ÄÿÙ¥Á∑§ ©U‚∑§ „UÊÁŸ-‹Ê÷ ∑§Ù Á¡ê◊ºÊ⁄UË fl„U ߸c≈U ‚º˜ªÈL§ •¬Ÿ ™§¬⁄U ‹ ‹Ã „Ò¥U– ÿ„UÊ¢ üÊË∑Χ,˜áÊ Ÿ SflM§¬¬SÕ ◊„UʬÈL§· ∑§ ‹ˇÊáÊ ’ÃÊÿ, ©UŸ∑§Ë ‡Ê⁄UáÊ ◊¥ ¡ÊŸ ∑§Ù ∑§„UÊ •ı⁄U •ãà ◊¥ •¬ŸË ‡Ê⁄UáÊ ◊¥ •ÊŸ ∑§Ë ¬˝Ê⁄UáÊÊ º∑§⁄U ©UŸ ◊„UʬÈL§· ∑§ ‚◊∑§ˇÊ •¬Ÿ ∑§Ù ÉÊÙÁ·Ã Á∑§ÿÊ– üÊË∑ΧcáÊ ∞∑§ ÿÙªË, ◊„UÊà◊Ê Õ– ß‚ •äÿÊÿ ◊¥ ÷ÁÄà ∑§Ù üÊcΔU ’ÃÊÿÊ ªÿÊ, •Ã— ß‚ •äÿÊÿ ∑§Ê ŸÊ◊∑§⁄UáÊ “÷ÁÄÃÿÙª” ÿÈÁÄ¢ªÃ „ÒU– ˙ Ãà‚ÁºÁà üÊË◊º˜÷flº˜ªËÃʂȬÁ·à‚È ’˝±◊ÁfllÊÿÊ¢ ÿÙª‡ÊÊù üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚êflʺ “÷ÁÄÃÿÙªÙ” ŸÊ◊ mʺ‡ÊÙ˘äÿÊÿ— ––vw–– ß‚ ¬˝∑§Ê⁄U üÊË◊º˜÷ªflêËÃÊM§¬Ë ©U¬ÁŸ·º˜ ∞fl¢ ’˝±◊ÁfllÊ ÃÕÊ ÿ٪ʇÊÊù Áfl·ÿ∑§ üÊË∑ΧcáÊ •ı⁄U •¡È¸Ÿ ∑§ ‚¢flʺ ◊¥ “÷ÁÄÃÿÙª” ŸÊ◊∑§ ’Ê⁄U„UflÊ¢ •äÿÊÿ ¬Íáʸ „UÙÃÊ „ÒU– –– „UÁ⁄U— ˙ Ãà‚Ø–– (¬˝SÃÈÁ× ‚È÷Ê· ¬≈U‹), ◊Ù.— ~ÆÆ~|w{xzw email : subhashpatel072@gmail.com •Ê¢fl‹Ê ∑§Ê ‚¢⁄UˇÊáÊ (◊È⁄Ué’Ê) •Ê¢fl‹Ê ∑§Ê »§‹ •Ê◊Ãı⁄U ¬⁄U ‚¢⁄UÁˇÊà ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ¬˝ÿÙª ∑§⁄UÃ „Ò¥U– •Ê¢fl‹Ê ∑§Ê ‚¢⁄UˇÊáÊ „U◊ ∞∑§ ¬˝ı…∏U »§‹ ∑§Ù ¬∑§Ê ∑§ ∑§⁄U ‚∑§Ã „Ò¥U– •Ê¢fl‹Ê ∑§Ê ◊È⁄Ué’Ê „U◊ ’«∏U-’«∏U »§Ê∑§Ê¥ ◊¥ ∑§Ê≈U∑§⁄U ÿÊ ¬Í⁄UÊ »§‹ ∑§Ù íÿÊºÊ ◊ÊòÊÊ ∑§ øËŸË ◊¥ Ã’ Ã∑§ ¬∑§ÊÃ „Ò¥U ¡’ Ã∑§ »§‹ ¬Ê⁄Uº‡Ê˸ •ı⁄U ¬Á⁄U¬Äfl ŸÊ „UÙ ¡Ê∞, ◊È⁄Ué’Ê ∞∑§ ’„ÈUà „UË ‹Ù∑§Á¬˝ÿ •ı⁄U SflÊÁºc≈U πÊl ¬ºÊÕ¸ „ÒU– ÿ„U ÿ∑Χà •ı⁄U NUºÿ ∑§Ù ™§¡Ê¸ ¬˝ºÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÿ„U ºSà ∑§Ù ⁄UÙ∑§Ÿ •ı⁄U øÄ∑§⁄U ∑§ Á‹∞ ©U¬ÿÙª ◊¥ ‹ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– •Ê¢fl‹Ê ∑Ò¥§«UË- »§‹ ∑Ò¥§«UË ©UìÊ ¬Ù·áÊ ◊ÍÀÿ, ©UìÊ SflË∑§Êÿ¸ÃÊ •ı⁄U ‚’‚ ‹ê’ ¡ËflŸ ∑§ fl¡„U ‚ •Áœ∑§ ‹Ù∑§Á¬˝ÿ ¬ÊÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ÿ„U ⁄‘U‚¬Ë ∑§Ë ‚Ê◊ª˝Ë ∞∑§ Á∑§‹Ù •Ê¢fl‹Ê ∑§Ê »§‹ •ı⁄U ŒÊŒË ◊Ê° ∑§ ÉÊ⁄‘U‹Í ŸÈSπ Ÿ∑§‚Ë⁄U ∑‘§ ÉÊ⁄U‹Í ©¬øÊ⁄U- Áø‹Áø‹ÊÃË œÍ¬ ◊¥ •ÄU‚⁄U ∑§È¿ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ŸÊ∑§ ‚ πÍŸ ’„Ÿ ∑§Ë Á‡Ê∑§Êÿà „ÙÃË „Ò– ß‚ Ÿ∑§‚Ë⁄U ÷Ë ∑§„Ê ¡ÊÃÊ „Ò– ÿ„ ◊ı‚◊ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ •Áœ∑§ ª◊˸ ’…∏Ÿ ‚ ÷Ë „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò •ı⁄U ∑§È¿ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù •Áœ∑§ ª◊¸ ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ‚flŸ ∑§⁄UŸ ‚ ÷Ë– ¬‡Ê „Ò Ÿ∑§‚Ë⁄U ‚ ÁŸ¬≈UŸ ∑‘§ ÉÊ⁄U‹Í ©¬øÊ⁄U- ÁòÊ»§‹Ê — •ÊÿÈfl¸Œ ∑§Ê •Ÿ◊Ù‹ ©¬„Ê⁄U- ∞∑§ •äÿÿŸ ‚ ¬ÃÊ ø‹Ê „Ò Á∑§ ÁòÊ»§‹Ê ∑§Ê ‚flŸ ⁄UÁ«ÿÙœÁ◊¸ÃÊ ‚ ÷Ë ’øÊfl ∑§⁄UÃÊ „Ò– ¬˝ÿ٪٥ ◊¥ ŒπÊ ªÿÊ „Ò Á∑§ ÁòÊ»§‹Ê ∑§Ë πÈ⁄UÊ∑§Ù¥ ‚ ªÊ◊Ê Á∑§⁄UáÊÙ¥ ∑‘§ ⁄UÁ«∞‡ÊŸ ∑‘§ ¬˝÷Êfl ‚ „ÙŸ flÊ‹Ë •SflSÕÃÊ ∑‘§ ‹ˇÊáÊ ÷Ë Ÿ„Ë¥ ¬Ê∞ ¡ÊÃ „Ò¥– ß‚ËÁ‹∞ ÁòÊ»§‹Ê øÍáʸ •ÊÿÈfl¸Œ ∑§Ê •Ÿ◊Ù‹ ©¬„Ê⁄U ∑§„Ê ¡ÊÃÊ „Ò– åÿÊ¡ ∑§Ê ⁄UÊ¡, ŸÈSπ ‹Ê¡flÊ’ - ∑§ÊŸ ’„ÃÊ „Ù, ©‚◊¥ ŒŒ¸ ÿÊ ‚Í¡Ÿ „Ù ÃÙ åÿÊ¡ ÃÕÊ •‹‚Ë ∑‘§ ⁄U‚ ∑§Ù ¬∑§Ê∑§⁄U ŒÙ-ŒÙ ’Í¥Œ¥ ∑§ß¸ ’Ê⁄U ∑§ÊŸ ◊¥ «Ê‹Ÿ ‚ •Ê⁄UÊ◊ Á◊‹ÃÊ „Ò– ÿÁŒ ∑§Ù߸ •¥ª •Êª ‚ ¡‹ ªÿÊ „Ù ÃÙ ÃÈ⁄U¥Ã åÿÊ¡ ∑§Í≈U∑§⁄U ¬˝÷ÊÁflà SÕÊŸ ¬⁄U ‹ªÊŸÊ øÊÁ„∞– Áfl·Ò‹ ∑§Ë«∏, ’⁄U¸, ∑§Ÿπ¡Í⁄UÊ •ı⁄U Á’ë¿Í ∑§Ê≈UŸ ¬⁄U åÿÊ¡ ∑§Ù ∑§Èø‹∑§⁄U ©‚∑§Ê ‹¬ ‹ªÊŸÊ øÊÁ„∞– Á’ÑË ÿÊ ∑§ÈûÊ ∑‘§ ∑§Ê≈UŸ ¬⁄U ⁄UÙªË ∑§Ù «ÊÚÄU≈U⁄U ∑‘§ ¬Ê‚ ¡ÊŸ Ã∑§ åÿÊ¡ •ı⁄U ¬ÈŒËŸ ∑‘§ ⁄U‚ ∑§Ù ÃÊ¥’ ∑‘§ ’øŸ ¬⁄U «Ê‹∑§⁄U ¬˝÷ÊÁflà SÕÊŸ ¬⁄U ‹ªÊß∞ ß‚‚ Áfl· ©Ã⁄U ¡Ê∞ªÊ– ◊ËΔË ‡Ê∑§⁄U ∑‘§ ªÈáÊ∑§Ê⁄UË ŸÈSπ - ’ÊŒÊ◊ ∑§Ù π⁄UÊ’ „ÙŸ ‚ ’øÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ∑§¥≈UŸ⁄U ◊¥ ⁄UπŸ ‚ ¬„‹ ©‚◊¥ ÃËŸ-øÊ⁄U øê◊ø ‡ÊP§⁄U «Ê‹ Œ¥, ß‚‚ ‚Ê‹Ù¥-‚Ê‹ ’ÊŒÊ◊ π⁄UÊ’ Ÿ„Ë¥ „Ù¥ª– •Ê‹Í ∑‘§ •‚⁄U∑§Ê⁄UË ŸÈSπ - ⁄UQ§Á¬ûÊ ’Ë◊Ê⁄UË ◊¥ ∑§ëøÊ •Ê‹Í ’„Èà »§ÊÿŒÊ ∑§⁄UÃÊ „Ò– ∑§÷Ë-∑§÷Ë øÙ≈U ‹ªŸ ¬⁄U ŸË‹ ¬«∏ ¡ÊÃË „Ò– ŸË‹ ¬«∏Ë ¡ª„ ¬⁄U ∑§ëøÊ •Ê‹Í ¬Ë‚∑§⁄U ‹ªÊ∞¥– ‡Ê⁄UË⁄U ¬⁄U ∑§„Ë¥ ¡‹ ªÿÊ „Ù, Ã¡ œÍ¬ ‚ àfløÊ ¤ÊÈ‹‚ ªß¸ „Ù, àfløÊ ¬⁄U ¤ÊÈÁ⁄U¸ÿÊ¥ „Ù¥ ÿÊ ∑§Ù߸ àfløÊ ⁄UÙª „Ù ÃÙ ∑§ëø •Ê‹Í ∑§Ê ⁄U‚ ÁŸ∑§Ê‹∑§⁄U ‹ªÊŸ ‚ »§ÊÿŒÊ „ÙÃÊ „Ò– ¬ÊŸ ∑‘§ •ı·œËÿ ªÈáÊ- ÷Ê⁄UÃËÿ ‚¥S∑§ÎÁà ◊¥ ¬ÊŸ ∑§Ù „⁄U Ã⁄U„ ‚ ‡ÊÈ÷ ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „Ò– œ◊¸, ‚¥S∑§Ê⁄U, •ÊäÿÊÁà◊∑§ ∞fl¥ ÃÊ¥ÁòÊ∑§ Á∑˝§ÿÊ•Ù¥ ◊¥ ÷Ë ¬ÊŸ ∑§Ê ßSÃ◊Ê‹ ‚ÁŒÿÙ¥ ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ ⁄U„Ê „Ò– ∑Ò§‚ ’ø¥ •Ê¥πÙ¥ ∑‘§ ŒŒ¸ ‚ - ÁË ∑‘§ z ÃÊ¡ »§Í‹ ¬˝ÊÃ:∑§Ê‹ •¬˝Ò‹ ◊Ê„ ◊¥ ÁŸª‹¥– ß‚‚ ¬Í⁄U fl·¸ •Ê¥π¥ Ÿ„Ë¥ ŒÈπ¥ªË– øÒòÊ ∑‘§ ◊„ËŸ ◊¥ ªÙ⁄Uπ◊È¥«Ë ∑‘§ z ÿÊ | ÃÊ¡ »§Í‹ ø’Ê∑§⁄U ¬ÊŸË ∑‘§ ‚ÊÕ ‚flŸ ∑§⁄UŸ ‚ •Ê¥πÙ¥ ∑§Ë íÿÙÁà ’…∏ÃË „Ò– ¬ÊÁˇÊ∑§ ¬¢øÊ¢ª vx ‚ w{ ¡ÍŸ wÆww Áfl∑˝§◊ ‚¢flØ wÆ|~ íÿcΔU ‡ÊÈÄ‹ vy ‚ •Ê·Ê…∏U ∑ΧcáÊ vx Ã∑§ flÊ⁄U U ÁÃÁÕ/àÿı„UÊ⁄U ‚Ù◊ íÿcΔU ‡ÊÈÄ‹ ◊¢ª‹ --------- vz SŸÊ.ºÊŸ ¬ÍÁáʸ◊Ê ’Èœ •Ê·Ê…∏U ∑ΧcáÊ v ªÈL§ --------- w ‡ÊÈ∑˝§ --------- x ªáÊ‡Ê øÃÈÕ˸ fl˝Ã ‡ÊÁŸ --------- y ¬¢ø∑§ vw.vx ⁄UÊà ‚ ⁄UÁfl --------- z/{¬¢ø∑§ ‚Ù◊ --------- | ¬¢ø∑§ ◊¢ª‹ --------- } ¬¢ø∑§, ‡ÊËËÊc≈U◊Ë ’Èœ --------- ~ ¬¢ø∑§ ªÈL§ --------- vÆ ¬¢ø∑§, vÆ.vw ÁºŸ Ã∑§ ‡ÊÈ∑˝§ --------- vv ÿÙÁªŸË ∞∑§Êº‡ÊË ‡ÊÁŸ --------- vw ⁄UÁfl --------- vx ¬˝ºÙ· fl˝Ã Áº. ◊Ê„ vx ¡ÍŸ vy ¡ÍŸ vz ¡ÍŸ v{ ¡ÍŸ v| ¡ÍŸ v} ¡ÍŸ v~ ¡ÍŸ wÆ ¡ÍŸ wv ¡ÍŸ ww ¡ÍŸ wx ¡ÍŸ wy ¡ÍŸ wz ¡ÍŸ w{ ¡ÍŸ vy ∑˝§◊‡Ê—

13. 13 •ÊÚŸ‹Ê߸Ÿ ‚ºSÿÃÊ ∑§ Á‹∞ ‹ÊÚª ߟ ∑§⁄‘¥U www.krishakjagat.org ∑§ê¬ŸË ‚◊ÊøÊ⁄U ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww ◊¡’Íà ¬ÒŒÊflÊ⁄U •ı⁄U ‚È⁄UÁˇÊà »§‚‹ ∑‘§ Á‹∞ œÊŸÈ∑§Ê ∞ª˝Ë≈U∑§ Ÿ ◊äÿ¬˝Œ‡Ê ◊¥ ‹Ê¥ø Á∑§∞ w Ÿ∞ ©à¬ÊŒ ߥŒı⁄U– ’Œ‹Ã ◊ı‚◊ ∑‘§ ‚ÊÕ πÃË ∑‘§ ¬Ê⁄U¥¬Á⁄U∑§ Ã⁄UË∑§Ù¥ ◊¥ ÷Ë ’Œ‹Êfl •ÊÿÊ „Ò– •Ê¡ πÃË ∑§Ù •Áœ∑§ ©ÛÊà •ı⁄U »§‚‹Ù¥ ∑§Ù •Áœ∑§ ‚È⁄UÁˇÊà ’ŸÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ’„Ã⁄U ©à¬ÊŒ ’Ê¡Ê⁄U ◊¥ ©¬‹éœ „Ò¥– Œ‡Ê ∑§Ë •ª˝áÊË ∑§ÎÁ· ⁄U‚ÊÿŸ ∑§ê¬ÁŸÿÙ¥ ◊¥ ‚ ∞∑§, œÊŸÈ∑§Ê ∞ª˝Ë≈U∑§ Á‹. Ÿ Á¬¿‹ ∑§ß¸ fl·Ù¥¸ ‚ »§‚‹Ù¥ ∑§Ê ‚È⁄UˇÊÊ ∑§flø ’Ÿ∑§⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ »§ÊÿŒ ∑‘§ Á‹∞ ∑§ß¸ ‡ÊÊŸŒÊ⁄U ©à¬ÊŒ ÁŒ∞ „Ò¥– •Ê¡ ÿ„ Œ‡Ê÷⁄U ◊¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ê ÁflE‚ŸËÿ ’˝Ê¥« ’Ÿ ªÿÊ „Ò– ß‚Ë ∑§«∏Ë ◊¥ œÊŸÈ∑§Ê ∞ª˝Ë≈U∑§ Ÿ ߥŒı⁄U, ◊äÿ¬˝Œ‡Ê ◊¥ ‹Ê¥ø Á∑§∞ „Ò¥ w Ÿ∞ ©à¬ÊŒ– ∑§ÊÚŸ¸ÄU‚ (π⁄U¬ÃflÊ⁄UŸŸÊ‡Ê∑§) •ı⁄U ¡ÒŸ≈U (»§»§Í¥ŒŸÊ‡Ê∑§) ŸÊ◊ ∑‘§ ÿ ©à¬ÊŒ ◊P§Ê fl ≈U◊Ê≈U⁄U ∑§Ë »§‚‹Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ ©¬ÿÙªË „Ù¥ª– ß‚∑‘§ ‚ÊÕ „Ë x •ı⁄U ©à¬ÊŒ »§Í¡Ë ‚Ȭ⁄U, ∑˝§¡-∞ÄU‚ •ı⁄U ≈UÁ◊¸Ÿ‹ ÷Ë ’Ê¡Ê⁄U ◊¥ ©ÃÊ⁄U ª∞ „Ò¥– ∑§ÊÚŸ¸ÄU‚ •ı⁄U ¡ÒŸ≈U ŒÙŸÙ¥ „Ë ~ (x) é‹ÊÚ∑§’S≈U⁄U ©à¬ÊŒÙ¥ ∑§Ë üÊáÊË ◊¥ •ÊÃ „Ò¥– ÿ ŒÙŸÙ¥ ©à¬ÊŒ ¬Ífl¸ ◊¥ ◊„Ê⁄UÊC˛ ∑‘§ ÁflÁ÷ÛÊ Á„S‚Ù¥ •ı⁄U ©ûÊ⁄U ¬˝Œ‡Ê ∑‘§ •Êª⁄UÊ ◊¥ ‹Ê¥ø „Ù øÈ∑‘§ „Ò¥ •ı⁄U Œ‡Ê ∑‘§ •ãÿ ⁄UÊíÿÙ¥ ◊ ÷Ë ßŸ∑§Ë ‡ÊËÉÊ˝ ‹ÊÚÁãø¥ª ∑§Ë ¡Ê∞ªË– üÊË ⁄UÊ„È‹ œÊŸÈ∑§Ê ß‚ ’Ê⁄U ◊¥ •Áœ∑§ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒÃ „Èÿ œÊŸÈ∑§Ê ∞ª˝Ë≈U∑§ ∑‘§ ‚Ë•Ù•Ù, üÊË ⁄UÊ„È‹ œÊŸÈ∑§Ê Ÿ ∑§„Ê-“◊ȤÊ ߟ ¬Ê¥ø Ÿ∞ ©à¬ÊŒÙ¥ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ßŸ ŒÙ ¬˝◊Èπ ©à¬ÊŒÙ¥ ∑‘§ •‹ÊflÊ ‡Ê· ÃËŸ ©à¬ÊŒÙ¥ ◊¥ »§Í¡Ë ‚Ȭ⁄U •ı⁄U ∑˝§¡ -∞ÄU‚ œÊŸ ∑§Ë »§‚‹ ∑‘§ Á‹∞ π⁄U¬ÃflÊ⁄UŸÊ‡Ê∑§ ∑§Ê ∑§Ê◊ ∑§⁄UÃ „Ò¥ •ı⁄U ≈UÁ◊¸Ÿ‹ ÷Ë ∞∑§ ŸÊÚŸ Á‚‹ÁÄU≈Ufl ( Áfl‡Ê· ¬˝∑§Ê⁄U ∑‘§ π⁄U¬ÃflÊ⁄U ∑‘§ ’¡Êÿ ‚ê¬∑§¸ ◊¥ •ÊŸ flÊ‹ „⁄U π⁄U¬ÃflÊ⁄U ∑§Ù ŸC ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê-ªÒ⁄U øÿŸÊà◊∑§) π⁄U¬ÃflÊ⁄UŸÊ‡Ê∑§ „Ò ¡Ù »§‚‹Ù¥ ∑§Ù ‚È⁄UˇÊÊ ŒÃÊ „Ò– •¬ŸË ¬˝Ù«ÄU≈U ⁄U¥¡ ◊¥ ‡ÊÊÁ◊‹ ߟ Ÿ∞ ‚◊ʜʟ٥ ∑‘§ ‚ÊÕ, œÊŸÈ∑§Ê Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ©ÛÊà Ã∑§ŸË∑§Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ •ı⁄U ‚ˇÊ◊ fl ◊¡’Íà ’ŸÊ∞ªÊ, Á¡‚‚ fl •¬ŸË »§‚‹Ù¥ ∑§Ù π⁄U¬ÃflÊ⁄U, »§»§Í¥Œ fl ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ‚ ‚È⁄UˇÊÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄U ‚∑‘§¥ •ı⁄U „⁄U fl·¸ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë »§‚‹ ∑§Ù „ÙŸ flÊ‹ ŸÈ∑§‚ÊŸ ‚ ’øÊ∑§⁄U Œ‡Ê ∑§Ë •ÊÁÕ¸∑§ flÎÁh ◊¥ ÷Ë ‚„Êÿ∑§ ’Ÿ ‚∑‘§¥– Ÿ∞ ©à¬ÊŒÙ¥ ∑§Ë ‹ÊÚÁãø¥ª ∑‘§ ß‚ •ÊÿÙ¡Ÿ ◊¥ œÊŸÈ∑§Ê ∑‘§ ‚Ë•Ù•Ù üÊË ⁄UÊ„È‹ œÊŸÈ∑§Ê, S≈U≈U „« (∞◊¬Ë) üÊË øß ‚⁄UÊflªË ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ¬˝Ù«ÄU≈U ◊ÒŸ¡⁄U üÊË •Á◊à Á◊üÊÊ fl üÊË ‡Ê⁄UŒ Á‚∑§⁄UflÊ⁄U ∞fl¥ «Ë¡Ë∞◊ üÊË Á¡Ã¥Œ˝ ∑§È◊Ê⁄U Á‚¥„, üÊË ‚¥¡ÿ ∑§È◊Ê⁄U Á‚¥„, üÊË •Áπ‹ ‡Ê◊ʸ ÷Ë ©¬ÁSÕà ⁄U„– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ©¬ÁSÕà œÊŸÈ∑§Ê ∑‘§ øÒŸ‹ ¬Ê≈U¸Ÿ‚¸ ∑§Ù Ÿ∞ ‹Ê¥ø ©à¬ÊŒÙ¥ ‚ê’ãœË Ã∑§ŸË∑§Ë ¬˝SÃÈÁÃ∑§⁄UáÊ ÷Ë ÁŒÿÊ ªÿÊ– •Ê¬‚ ‚ʤÊÊ ∑§⁄UÃ „È∞ ’„Œ ¬˝‚ÛÊÃÊ ∑§Ê •ŸÈ÷fl „Ù ⁄U„Ê „Ò– œÊŸÈ∑§Ê ∞ª˝Ë≈U∑§ Á‹. ◊¥ „◊Ÿ „◊‡ÊÊ ‚ Ÿß¸ Ã∑§ŸË∑§Ù¥ fl ÁflÁœÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ Á◊‹∑§⁄U »§‚‹Ù¥ ∑§Ë ‚ê¬Íáʸ ‚È⁄UˇÊÊ ∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊¥ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ „Ò– „◊Ê⁄U ‚÷Ë ©à¬ÊŒ ¬Í⁄UË Á⁄U‚ø¸ ∑‘§ ‚ÊÕ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù íÿÊŒÊ ‚ íÿÊŒÊ »§ÊÿŒÊ ¬„È¥øÊŸ ∑‘§ ß⁄UÊŒ ‚ ÃÒÿÊ⁄U Á∑§ÿ ¡ÊÃ „Ò¥– π⁄U¬ÃflÊ⁄UŸÊ‡Ê∑§ ∑§ÊÚŸ¸ÄU‚ ◊P§Ê ∑§Ë »§‚‹ ©ªÊŸ flÊ‹ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ∞∑§ flŸ- S≈UÊÚ¬ ‚ÊÚÀÿ͇ʟ ∑§Ë Ã⁄U„ „٪ʖ ¡Ù ‚Ê߬˝‚ ⁄UÙ≈U¥«‚, ¬˝◊Èπ øı«∏Ë ∞fl¥ ‚∑§⁄UË ¬ÁûÊÿÙ¥ flÊ‹ π⁄U¬ÃflÊ⁄U ∑§Ù ÁŸÿ¥ÁòÊà ∑§⁄U ◊P§Ê ∑§Ë »§‚‹ ∑§Ù ◊„àfl¬Íáʸ M§¬ ‚ ‚È⁄UˇÊÊ ŒªÊ– ß‚∑§Ù ¡Ê¬ÊŸ ∑‘§ ÁŸ‚ÊŸ ∑Ò§Á◊∑§À‚ ∑‘§ ‚ÊÕ Ã∑§ŸË∑§Ë ‚ʤÊŒÊ⁄UË ◊¥ ÃÒÿÊ⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò •ı⁄U ¬„‹Ë ’Ê⁄U ß‚ Ã⁄U„ ∑§Ê ¬˝÷Êfl‡ÊÊ‹Ë ©à¬ÊŒ ÷Ê⁄Uà ◊¥ ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ? ? ¡Ê¬ÊŸË Ã∑§ŸË∑§ ‚ ’Ÿ ŒÙ ~ (x) é‹ÊÚ∑§’S≈U⁄U ©à¬ÊŒÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë x •ãÿ ©à¬ÊŒ ÷Ë Á∑§ÿ ‹Ê¥ø ? ? ◊P§Ê •ı⁄U ≈U◊Ê≈U⁄U ∑§Ë »§‚‹Ù¥ ◊¥ π⁄U¬ÃflÊ⁄U, »§»§Í¥Œ •ı⁄U ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ¡Ò‚ ŒÈ‡◊ŸÙ¥ ‚ Œ¥ª ΔÙ‚ ‚È⁄UˇÊÊ fl„Ë¥ ¡ÒŸ≈U ∑§Ù ÷Ë ¡Ê¬ÊŸ ∑§Ë ŒÙ ¬˝◊Èπ ∑§ê¬ÁŸÿÙ¥- „ÙP§Ù ∑Ò§Á◊∑§‹ ߥ«S≈˛Ë ∑§ê¬ŸË Á‹. fl ÁŸå¬ÙŸ ‚Ù«Ê ∑§ê¬ŸË Á‹. ∑‘§ ‚ÊÕ ‚ʤÊŒÊ⁄UË ◊¥ œÊŸÈ∑§Ê mÊ⁄UÊ ÃÒÿÊ⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ÿ„ »§¥ªË‚Êß« •ı⁄U ’Ò∑§Á⁄UÿÊ‚Êß« ∑§Ê Á◊üÊáÊ „Ò ¡Ù ≈U◊Ê≈U⁄U ∑§Ë »§‚‹Ù¥ ∑§Ù ¡«+ SÃ⁄U ∑§Ë ‚È⁄UˇÊÊ Œ ‚∑§ÃÊ „Ò– ÿ„ ¬Êfl«⁄UË Á◊À«˜ÿÍ •ı⁄U ¬ÁûÊÿÙ¥ ¬⁄U ’ÒÄU≈UËÁ⁄Uÿ‹ œé’Ù¥ ∑§Ù ÁŸÿ¥ÁòÊà ∑§⁄UŸ ◊¥ ∑§Ê⁄Uª⁄U „Ò– „·¸ ’˝Ê¥« ∑‘§ åÿÊ¡ ’Ë¡, Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù Œ πÈÁ‡ÊÿÊ¥ π⁄UªÙŸ ‚◊ÊøÊ⁄U flŒ⁄U S≈U‡ÊŸ ‚ ¡È«∏¥ª Á∑§‚ÊŸ, ¬‹-¬‹ ∑‘§ ◊ı‚◊ ∑§Ë Á◊‹ªË ‚≈UË∑§ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑§ÎÁ· ∑§ÊÿÙ¥¸ ◊¥ ◊ı‚◊ ∑§Ê ‚≈UË∑§ •ŸÈ◊ÊŸ ’„Œ ¡M§⁄UË „Ù ¡ÊÃÊ „Ò ß‚∑‘§ ø‹Ã Á∑§‚ÊŸ πÃË ‚ ¡È«∏Ë •¬ŸË ∑§Êÿ¸ÿÙ¡ŸÊ ’ŸÊ ‚∑§Ã „Ò¥– ß‚ ©g‡ÿ ∑§Ë ¬ÍÁø ∑‘§ Äà ß∑§Ê«Ê¸ ‚¥SÕÊ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë »§‚‹ ‚¥’¥œË ◊ı‚◊ ∑§Ë •Ÿ∑§ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ©¬‹éœ ∑§⁄UÊŸ ∑‘§ ©g‡ÿ ‚ Áfl∑§Ê‚𥫠Á¤Ê⁄UãÿÊ ∑‘§ ª˝Ê◊ Ÿ„Ê‹Œ⁄UË ◊¥ flŒ⁄U Á«flÊß‚ ∑§Ë SÕʬŸÊ ∑§⁄U¥ª– ©¬ ‚¥øÊ‹∑§ ∑§ÎÁ· üÊË ∞◊. ∞‹. øı„ÊŸ Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ∑§¬Ê‚ ∞fl¥ ª„Í¥ »§‚‹ •ÊœÊÁ⁄Uà »§‚‹ ø∑˝§ ∑§Ê •äÿÿŸ ÷Ë Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ Á¡‚‚ ∑§¬Ê‚ ∑§Ë »§‚‹ ◊¥ ‹ªŸ flÊ‹ ∑§Ë≈U ∞fl¥ ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ¬Ífl¸ ◊¥ „Ë ¬˝Ê# „ÙªË ÃÕÊ ©‚∑§Ê ÁŸŒÊŸ ‚◊ÿ ¬⁄U Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑‘§ªÊ– flÒôÊÊÁŸ∑§ ‚ ¬˝Ê# ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË •ŸÈ‚Ê⁄U »§‚‹ ∑§Ë ◊ÒÁ¬¥ª ∑§Ë ¡Ê∞ªË, Á¡‚◊¥ ˇÊòÊ ◊¥ ∑§¬Ê‚ ∑§Ë »§‚‹ ◊¥ ∑§ıŸ-∑§ıŸ ‚Ë ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÊ¥ „Ò¥ ß‚∑‘§ ’Ê⁄U ◊¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒË ¡Ê∞ªË– ß‚ „ÃÈ ¬˝◊Èπ flÒôÊÊÁŸ∑§ ß∑§Ê«Ê¸ ◊Ù⁄UP§Ù ‚ «ÊÚ. ÁflŸÿ ŸÊ¥ÁªÿÊ ¡‹ Áfl‡Ê·ôÊ ∞fl¥ flÒôÊÊÁŸ∑§, «ÊÚ. •¡Ëà ªÙÁfl¥Œ Á⁄U◊Ù≈U ‚¥Á‚¥ª flÒôÊÊÁŸ∑§, «ÊÚ. ◊ËŸÊ Œfl∑§Ù≈UÊ ∞ª˝ÙŸÊ◊Ë flÒôÊÊÁŸ∑§, ∞»§∞‹•Ê⁄U¬Ë, ß∑§Ê«Ê¸ •◊‹Ê„ ◊.¬˝. ‚ flÒôÊÊÁŸ∑§ «ÊÚ. ÁŸÇ◊Ê ŸÊ«Ê SflÊߟ å‹≈U »§Ê◊¸ ◊ÒŸ¡⁄U, «ÊÚ. ⁄UËŸÊ ◊„⁄UÊ ∑§ÎÁ· flÒôÊÊÁŸ∑§ Ÿ Á¡‹ ∑§Ê ÷˝◊áÊ Á∑§ÿÊ flÒôÊÊÁŸ∑§ Œ‹ ∑‘§ ‚ÊÕ •Êà◊Ê ∑‘§ ’Ë≈UË∞◊ üÊË •ÁŸ‹ ŸÊ◊Œfl ∞fl¥ ª˝Ê.∑§ÎÁ· Áfl.•Áœ∑§Ê⁄UË üÊË ‚¥ÃÙ· ¬Ê≈UËŒÊ⁄U fl ª˝Ê◊ ∑‘§ ∑§Î·∑§ ©¬ÁSÕà Õ– }Æ „¡Ê⁄U „ÄU≈U⁄U ◊¥ ∑§¬Ê‚ ∑§Ë ’ÙŸË ¬Íáʸ ◊¬˝ ◊¥ ÁŸ◊Ê«∏ ÉÊÊ≈UË ∑§ÎÁ· ¡‹flÊÿÈ ˇÊòÊ ∑‘§ ŸÊ◊ ‚ ¬„øÊŸ ⁄UπŸ flÊ‹ π⁄UªÙŸ Á¡‹ ◊¥ ß‚ fl·¸ y ‹Êπ v{ „¡Ê⁄U „ÄU≈Uÿ⁄U ˇÊòÊ ◊¥ π⁄UË»§ »§‚‹¥ ‹ªÊ߸ ¡Ê∞¥ªË– Á¡‹ ∑‘§ ©¬‚¥øÊ‹∑§ ∑§ÎÁ· üÊË ∞◊.∞‹. øı„ÊŸ ’ÃÊÃ „Ò¥ Á∑§ ∑§¬Ê‚ ∑‘§ w ‹Êπ „ÄU≈Uÿ⁄U ˇÊòÊ ◊¥ ‚ •÷Ë Ã∑§ ª◊˸ ◊¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥ Ÿ ∑§¬Ê‚ ∑§Ë }Æ „¡Ê⁄U „ÄU≈Uÿ⁄U ˇÊòÊ ◊¥ ’ÙŸË ∑§⁄U ŒË „Ò– ‡Ê· v ‹Êπ wÆ „¡Ê⁄U „ÄU≈Uÿ⁄U ˇÊòÊ ◊¥ ’ÙŸË „ÙŸÊ ‡Ê· „Ò– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ π⁄UË»§ ‚Ë¡Ÿ ◊¥ ¬˝◊È𠻧‚‹Ù¥ ∑‘§ ˇÊòÊ ◊¥ ‚ÙÿÊ’ËŸ |Æ „¡Ê⁄U „ÄU≈Uÿ⁄U, ◊P§Ê }v „¡Ê⁄U „ÄU≈Uÿ⁄U ∑§Ê ⁄U∑§’Ê ¬˝SÃÊÁflà „Ò– •ãÿ π⁄UË»§ »§‚‹ íflÊ⁄U, ©«∏Œ, ◊Í¥ª, •⁄U„⁄U, ◊Í¥ª»§‹Ë ∞fl¥ ‚ËÁ◊à ˇÊòÊ ◊¥ œÊŸ, ’Ê¡⁄UÊ, ÁË, •⁄Uá«Ë, ‚Íÿ¸◊ÈπË ÷Ë Á∑§‚ÊŸ ‹ªÊÃ „Ò¥– ¬˝Œ‡Ê ◊¥ ‚flʸÁœ∑§ ∑§¬Ê‚ ∞fl¥ Á◊ø¸ ∑§Ë »§‚‹ ß‚Ë Á¡‹ ◊¥ ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ªÈáÊflûÊʬÍáʸ πÊŒ, ’Ë¡ ©¬‹éœ ∑§⁄UflÊŸ ∑‘§ ©g‡ÿ ‚ |~Æ Ÿ◊ÍŸ ‹Ÿ ∑§Ê ‹ˇÿ ⁄UπÊ „Ò– ß‚∑‘§ Áfl¬⁄UËà xÆÆ Ÿ◊ÍŸ ‹∑§⁄U ¬˝ÿÙª‡ÊÊ‹Ê ◊¥ ÷¡ Õ Á¡Ÿ◊¥ ŒÙ •◊ÊŸ∑§ ¬Ê∞ ¡ÊŸ ¬⁄U ÁŸÿ◊ ∑‘§ Äà ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò– Ÿ◊ÍŸÊ ‚¥ª˝„áÊ ¡Ê⁄UË „Ò– Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ‚◊ÿ ¬⁄U ©fl⁄U¸∑§ ©¬‹éœ ∑§⁄UflÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ∞fl¥ ÁŸ¡Ë Áfl∑˝§ÃÊ•Ù¥ ∑‘§ ¬Ê‚ ¬ÿʸ# ◊ÊòÊÊ ◊¥ ©fl¸⁄U∑§Ù¥ ∑§Ê ÷¥«Ê⁄UáÊ ∑§⁄UflÊÿÊ ªÿÊ „Ò– ÿ„ Ÿ‚¸⁄UË ∑‘§ ≈˛Ê¥‚å‹Ê¥≈U ‚ ~Æ-~z ÁŒŸ ◊¥ ¬∑§Ÿ flÊ‹Ë Á∑§S◊ „Ò– ¡’Á∑§ „·¸ ÷Ë◊Ê ‚Ȭ⁄U ∑§Ê ⁄U¥ª ª„⁄UÊ ªÈ‹Ê’Ë ‹Ê‹ „ÙÃÊ „Ò– ß‚∑‘§ ªÈáÊœ◊¸ „·¸ ŸÊÁ‚∑§ ‹Ê‹ ∑‘§ ‚◊ÊŸ „Ò, fl„Ë¥ „·¸ «Ê∑§¸ ⁄U« (øÊßŸÊ ⁄U«) ª„⁄UÊ ø◊∑§Ë‹Ê ‹Ê‹ „ÙÃÊ „Ò– ÿ„ ÷Ë «’‹ ¬ûÊË flÊ‹Ê „Ù∑§⁄U ◊äÿ◊ •Ê∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÙÃÊ „Ò– ÿ„ Ÿ‚¸⁄UË ∑‘§ ≈˛Ê¥‚å‹Ê¥≈U }Æ-}z ÁŒŸ ◊¥ ¬∑§Ÿ flÊ‹Ë Á∑§S◊ „Ò– ߟ ‚÷Ë ∑§Ê ’Ë¡ ©ÛÊà Á∑§S◊ ∑§Ê „ÙŸ ‚ •¥∑§È⁄UáÊ ∑§Ê ¬˝ÁÇÊà •Áœ∑§ „ÙÃÊ „Ò– ªÈáÊflûÊÊÿÈQ§ ߟ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ Ÿ‚¸⁄UË ◊¥ …Ê߸ Á∑§‹Ù Ã∑§ •ı⁄U •Áœ∑§Ã◊ x-y Á∑§‹Ù/∞∑§«∏ ‹ªÃË „Ò– ¡’Á∑§ •ãÿ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ {-} Á∑§‹Ù/∞∑§«∏ ‹ªÃË „Ò– üÊË ¬¥«˜ÿÊ Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ß‚ fl·¸ ∑§ê¬ŸË mÊ⁄UÊ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ „·¸ ’˝Ê¥« ∑‘§ ’Ë¡ π⁄UËŒË ¬⁄U ‹P§Ë «˛ÊÚ ∑§Í¬Ÿ ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚ ©¬„Ê⁄U ÿÙ¡ŸÊ ‹ÊªÍ ∑§Ë ªß¸ „Ò, Á¡‚◊¥ Á⁄UøÊ¡¸’‹ ≈UÊÚø¸, ≈˛ÊÚ‹Ë ’Òª,‚ÊßÁ∑§‹, ß‹ÁÄU≈˛∑§ øÍÀ„Ê, ‚Ù‹⁄U Á‚ª«∏Ë, ‹¬≈UÊÚ¬ ’Òª, ‹¬≈UÊÚ¬ •ı⁄U ß‹ÁÄU≈˛∑§ S∑§Í≈UË ∑‘§ •‹ÊflÊ •ãÿ •Ê∑§·¸∑§ ©¬„Ê⁄U ⁄Uπ ª∞ „Ò¥– Á∑§‚ÊŸ mÊ⁄UÊ „·¸ ’˝Ê¥« ∑§Ê ∑§Ù߸ ÷Ë Á∑§S◊ ∑§Ê ’Ë¡ Ÿ¡ŒË∑§Ë ŒÈ∑§ÊŸŒÊ⁄U ‚ π⁄UËŒŸ ¬⁄U ¬Ò∑‘§≈U ∑‘§ •¥Œ⁄U ¬Ê©ø ◊¥ ∞∑§ ∑§Í¬Ÿ ÁŸ∑§‹ªÊ– ∑§Í¬Ÿ ¬⁄U ¡Ù ©¬„Ê⁄U „ÙªÊ fl„ Á∑§‚ÊŸ ∑§Ù ¡M§⁄U Á◊‹ªÊ– Á∑§‚ÊŸ ∑§Ù ©‚ ∑§Í¬Ÿ ¬⁄U •¬ŸË ¬Í⁄UË ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË Á‹π∑§⁄U ∑§Í¬Ÿ ∑§Ë »§Ù≈UÙ „À¬ ‚¥≈U⁄U Ÿ¥’⁄U ~w~yzÆ{{~~ ¬⁄U ÷¡ŸÊ ¡M§⁄UË „Ò– ©‚∑‘§ ’ÊŒ ‚¥’¥ÁœÃ Á∑§‚ÊŸ ∑§Ù ©¬„Ê⁄U ∑Ò§‚ Á◊‹ªÊ ß‚∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒË ¡Ê∞ªË– üÊË ∞◊.∞‹. øı„ÊŸ ߥŒı⁄U– Œ‡Ê ∑§Ë ¬˝Á‚h ’Ë¡ ∑§ê¬ŸË •Ê⁄U∞‚•Ê⁄U ‚Ë«˜‚ ∑§Ê¬Ù¸⁄U‡ÊŸ ∑‘§ ¬Ê‚ „·¸ ’˝Ê¥« ∑‘§ ŸÊ◊ ‚ åÿÊ¡ ’Ë¡Ù¥ ∑§Ë ÁflSÃÎà üÊÎ¥π‹Ê „Ò– Á¡Ÿ‚ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ÷⁄U¬Í⁄U ©à¬ÊŒŸ Á◊‹ÃÊ „Ò– ÿ„Ë ∑§Ê⁄UáÊ „Ò Á∑§ Á∑§‚ÊŸ ßã„Ë¥ Á∑§S◊Ù¥ ∑§Ù ¬‚¥Œ ∑§⁄UÃ „Ò¥– ß‚ π⁄UË»§ ‚òÊ ◊¥ ∑§ê¬ŸË mÊ⁄UÊ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ‹P§Ë «˛ÊÚ ∑§Í¬Ÿ ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚ ©¬„Ê⁄U ÿÙ¡ŸÊ ⁄UπË ªß¸ „Ò,Á¡‚∑§Ê Á∑§‚ÊŸ ÷Ê߸ ‹Ê÷ ©ΔÊ ‚∑§Ã „Ò¥– ∑§ê¬ŸË ∑‘§ ∞‚¬Ë«Ë∞ ÁflE◊ ¬¥«˜ÿÊ ß¥≈U⁄U¬˝Êß¡‚, ߥŒı⁄U ∑‘§ üÊË ÁŸÃ‡Ê ¬¥«˜ÿÊ Ÿ ∑§Î·∑§ ¡ªÃ ∑§Ù ’ÃÊÿÊ Á∑§ •Ê⁄U∞‚•Ê⁄U ‚Ë«˜‚ ∑§Ê¬Ù¸⁄U‡ÊŸ, •ı⁄U¥ªÊ’ÊŒ, åÿÊ¡ ’Ë¡ ∑§Ë ¬˝ÁÃÁDà ∑§ê¬ŸË „Ò, Á¡‚∑‘§ øÒÿ⁄U◊ÒŸ üÊË ∞◊. ∑‘§. ¬¥flÊ⁄U •ı⁄U ∞◊«Ë üÊË •Ê⁄U∞‚ ⁄UÊΔı«∏ „Ò¥– åÿÊ¡ ’Ë¡ ∑‘§ Á‹∞ ß‚∑§Ê „·¸ ’˝Ê¥« ‹Ù∑§Á¬˝ÿ „Ò– ß‚ fl·¸ π⁄UË»§ „ÃÈ åÿÊ¡ ’Ë¡ ∑§Ë ©¬‹éœ Á∑§S◊¥ „Ò¥-„·¸ ŸÊÁ‚∑§ ‹Ê‹ (∞Ÿ-zx ),„·¸ ∞∞»§«Ë•Ê⁄U,„·¸ »§È‹ ‚◊Õ¸, „·¸ ÷Ë◊Ê ‚Ȭ⁄U •ı⁄U „·¸ «Ê∑§¸ ⁄U« (øÊßŸÊ ⁄U«)– ߟ◊¥ ‚ „·¸ »§È‹ ‚◊Õ¸ ª„⁄UÊ ‹Ê‹, «’‹ ¬ûÊË flÊ‹Ê åÿÊ¡ „Ò, ¡Ù ’Àfl ∑‘§ •Ê∑§Ê⁄U ∑§Ê „Ò–

14. 14 ∑ΧÁòÊ◊ ’ÈÁh◊ûÊÊ ∞fl¥ ߥ≈U⁄UŸ≈U •ÊÚ»§ Áեǂ ∑§Ê ∑§ÎÁ· ◊¥ ÿÙªŒÊŸ ¬⁄U flÁ’ŸÊ⁄U •’ ∑Χ·∑§ ¡ªÃ fl’‚Êß≈U ¬⁄U ÷Ë ©U¬‹éœ www.krishakjagat.org ¿UÙ≈UÊ ÁflôÊʬŸ ’«∏UÊ ‹Ê÷ √ÿÁÄêà ċʂ˻§Êß«U flªË¸∑ΧÃ/‚◊ÊøÊ⁄U ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww ÷Ê¬Ê‹– ÷Ê.∑§Î.•ŸÈ.¬Á⁄U.- ∑‘§ãŒ˝Ëÿ ∑§ÎÁ· •Á÷ÿÊ¥ÁòÊ∑§Ë ‚¥SÕÊŸ, ÷٬ʋ •Ê¡ÊŒË ∑§Ë |zflË¥ fl·¸ªÊ¥Δ ◊ŸÊŸ ∑‘§ ∑˝§◊ ◊¥ •◊Îà ◊„Ùà‚fl ∑§Êÿ¸∑˝§◊ ∑‘§ •¥Ãª¸Ã ∞∑§ ⁄UÊC˛Ëÿ •Áœfl‡ÊŸ Á¡‚∑§Ê Áfl·ÿ “∑§ÎÁòÊ◊ ’ÈÁh◊ûÊÊ ∞fl¥ ߥ≈U⁄UŸ≈U •ÊÚ»§ ÷Ê⁄UÃËÿ ‚¥SÕÊŸ,÷٬ʋ ©¬ÁSÕà Õ– ◊ÈÅÿ •ÁÃÁÕ «ÊÚ.¬ÊòÊÊ Ÿ ∑§ÎÁòÊ◊ ’ÈÁh◊ûÊÊ ∞fl¥ ߥ≈U⁄UŸ≈U •ÊÚ»§ Áեǂ ∑§Ê ∑§ÎÁ· ◊¥ ÿÙªŒÊŸ Áfl·ÿ ¬⁄U •¬Ÿ ÁfløÊ⁄U √ÿQ§ Á∑§ÿ– ÿ„U ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË «UÊÚ. ◊ŸÙ¡ ÁòʬÊΔUË mÊ⁄UÊ ºË ªß¸– ◊ÎŒÊ ÁflôÊÊŸ çß™ææÂÙ ·ð¤ çÜ° çÙÏæüçÚUÌ ·ñ¤ÅðUU»ÚUèÁ- ? Õð¿Ùæ/¹ÚUè¼Ùæ- ÅþñU?ÅUÚU, ÅþUæÜè, ÍýðàæÚU, ¹ðÌ, ×·¤æÙ, ×ôÅUÚUâ槷¤Ü, Âàæé, ×ôÅUÚU, ÁÙÚÔUÅUÚU ¥æç¼ ?ÕèÁ ?¥õáÏèØ È¤âÜ çß™ææÂÙ ¼ÚU - ×æ˜æ L¤. {®®/- ÂýçÌ â¢S·¤ÚU‡æ Ü»æÌæÚU y âŒÌæãU Ì·¤ ?¥çÏ·¤Ì× wz àæ?¼ ? ¥çÌçÚU?Ì àæ?¼- w L¤. ÂýçÌ àæ?¼, ¥çÏ·¤Ì× y® àæ?¼ô´ Ì·¤ Á«USå‹ Ä‹Ê‚Ë»§Êß«U Áեǂ ∑§Ê ∑§ÎÁ· ◊¥ ÿÙªŒÊŸ” ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ ªÃ ÁŒŸÙ¥ ‚¥SÕÊŸ ◊¥ •ÊÚŸ‹Êߟ ¬˝Á∑˝§ÿÊ mÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ⁄UÊC˛Ëÿ •Áœfl‡ÊŸ ∑‘§ ‚◊ʬŸ ‚òÊ ◊¥ ◊ÈÅÿ •ÁÃÁÕ «ÊÚ. ∞.∑‘§.¬ÊòÊÊ, ÁŸŒ‡Ê∑§, ÑÑ L¤. }®®/- ÂýçÌ ¥¢·¤, ÂýçÌ â¢S·¤ÚU‡æ Áè°âÅUè z ÂýçÌàæÌ ¥çÌçÚU?Ì Ñ çȤ?â âæ§Á- } & z = y® ß»ü âð.×è. çß™ææÂÙ ¼ÚU ŒÍ⁄U Ã∑§ ¡Ê∑§⁄U ¬ÊŸË ¬ıœ ∑§Ù ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UÃÊ „Ò– ? „flË ◊≈U‹ flÊ‹Ë Á◊^Ë ¡Ù ŸÊ‹ ∑‘§ Á∑§ŸÊ⁄U ÿÊ ©lÙª ‚ ÁŸ∑§‹ ¬ÊŸË ‚ Á◊^Ë •flÊ¥¿ŸËÿ „Ù ¡ÊÃË „Ò, fl„Ê° ÷Ë ÿ„ »§Á≈U¸‹ÊßU¡⁄U ∑‘§ ©¬ÿÙª ‚ ¬ıœÙ¥ ∑§Ù ©ªÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– ?ÿ„ »§Á≈U¸‹ÊßU¡⁄U ◊¥ ⁄UÙªË ¡ËflÊáÊÈ ÁŸÿ¥òÊáÊ ◊¥ ÷Ë ∑§Ê⁄Uª⁄U ‚ÊÁ’à „È•Ê „Ò– ? ÿ„ ‚÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑‘§ ¡ÒÁfl∑§ •ı⁄U •ÊÒ⁄U •¡ÒÁfl∑§ ßÊfl ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ ¬ıœ ∑§Ù ‚„ÿÙª ∑§⁄UÃÊ „Ò ¡Ò‚ πÊ⁄UË Á◊^Ë, ÷Ê⁄UË œÊÃÈ flÊ‹Ë ¡◊ËŸ, ‚ÍπÊ •ı⁄U •ãÿ ˇÊòÊ ◊¥– ‚Ê߸¢ mÊ⁄U∑§Ê ‚Ë«U ¬ıœ ∑‘§ ‚ÊÕ ‚„¡ËÁflÃÊ ⁄UπŸ flÊ‹Ê ◊Êß∑§Ù⁄UÊß¡Ê »§Á≈U¸‹Êß¡⁄U âæ§Á ·ñ¤ÅðUU»ÚUèÁ- ÕèÁ, ·¤èÅUÙæàæ·¤, Áñçß·¤ ¹æ¼, ÅþðUßËâ, ÌèÍü Øæ˜ææ°¢, ¥æßàØ·¤Ìæ, ¥æòÅUô×ôÕæ§Ü ÂæÅü÷Uâ, ·ë¤çá âðßæ ·ð¤‹Îý, çàæÿæ‡æ â¢SÍæ°¢, Âýçàæÿæ‡æ, ÕæÚU¼æÙð, ·¤ôËÇU SÅUôÚÔUÁ, »ô¼æ×, ãUôSÅUÜ, ç߈ÌèØ â¢SÍæ°¢, ç¿ç·¤ˆâ·¤, °»ýè ?ÜèçÙ·¤ ¥æç¼Ð ߥŒı⁄U– ÷Ê⁄UÃËÿ ∑§ÎÁ· •ŸÈ‚¥œÊŸ ¬Á⁄U·Œ- ÷Ê⁄UÃËÿ ‚ÙÿÊ’ËŸ •ŸÈ‚ãœÊŸ ‚¥SÕÊŸ ∑‘§ flÒôÊÊÁŸ∑§mÿ øı⁄UÁ‚ÿÊ •ı⁄U «ÊÚ. ◊„ÊflË⁄U ¬Ë ‡Ê◊ʸ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ◊Êß∑§Ù⁄UÊß¡Ê ∞∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê »∏§¥ª‚ „Ò, ¡Ù ¬ıœ ∑‘§ ‚ÊÕ ‚„¡ËÁflÃÊ ⁄UπÃÊ „Ò– „◊Ê⁄UË ÷ÍÁ◊ ¬⁄U ~Æ ¬˝ÁÇÊà ¬ıœÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ‚¥’¥œ ’ŸÊ ‚∑§ÃÊ „Ò– ß‚ »§Á≈U¸‹Êÿ¡⁄U ∑‘§ ©¬ÿÙª ‚ ⁄U‚ÊÿÁŸ∑§ ∑‘§Á◊∑§‹ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ∑§Ù ∑§◊ ∑§⁄U ‚∑§Ã „Ò¥, ÄUÿÙ¥Á∑§ ÿ„ »§Á≈U¸‹Êÿ¡⁄U ŸÊ ÁòʬˇÊËÿ ’ÒΔ∑§ ◊¥ y ÁŒŸ ◊¥ ’∑§ÊÿÊ ÷ȪÃÊŸ ∑§⁄UŸ ∑§Ê „È•Ê »Ò§‚‹Ê ’…∏Ê∑§⁄U ©à¬ÊŒŸ ◊¥ ‚„ÿÙª ∑§⁄UÃÊ „Ò, ’ÁÀ∑§ ◊Êß∑§Ù⁄UÊß¡Ê »§Á≈U¸‹ÊßU¡⁄U ∑‘§ ÁŸêŸÁ‹Áπà »§ÊÿŒ ÷Ë „Ò¥- ?ÿ„ flÊÃÊfl⁄UáÊ ∑§Ë ’…∏ÃË „È߸ ∑§Ê’¸Ÿ «Êÿ •ÊÚÄU‚Êß« ∑§Ù ª‹Ù◊Á‹Ÿ ¬˝Ù≈UËŸ ∑‘§ mÊ⁄UÊ ∑§◊ ∑§⁄UÃÊ „Ò– ? ÿ„ ‚͡◊ ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ë ¬ÍÁø ∑§⁄UÃÊ „Ò ¡Ò‚ ŸÊß≈˛Ù¡Ÿ, »§ÊS»§Ù⁄U‚, Á¡¥∑§, ∑§ÊÚ¬⁄U •ı⁄U •ãÿ– ? ¬ÊŸË ∑§Ë ∑§◊Ë „ÙŸ ¬⁄U ◊Êß∑§Ù⁄UÊß¡Ê ∑§Ê „Êß»§Ê ¡«∏Ù¥ ‚ ŒË¬Ê¥ÃË Á‚»§¸ »§ÊS»§Ù⁄U‚ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ‚÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ©UãŸÃ Á∑§S◊ ∑§ ’Ë¡ ÁŸ◊ʸÃÊ- ª„Í¢U, øŸÊ, «UÊÚ‹⁄U øŸÊ, ‚ÙÿÊ’ËŸ, ◊Í¢ª-©U«∏Uº, ÃÈ•⁄U, íflÊ⁄U, ’Ê¡⁄UÊ, œÊŸ, ◊Í¢ª»§‹Ë, ‚⁄U‚Ù¥, åÿÊ¡, Á÷¢«UË •ãÿ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ’Ë¡ ŸøÈ⁄U‹Ë ÃÒÿÊ⁄U Á∑§ÿ ¡ÊÃ „Ò¥U– ‚ê¬∑¸§ — ‚Ê߸¢ mÊ⁄U∑§Ê ߢ≈U⁄U¬˝Êß¡‚ z}z/w, ºÿÊ‹¬È⁄UÊ ◊ʪ¸, ªÙªÊflÊ, Á¡‹Ê-π⁄UªÙŸ (◊.¬˝.), ◊Ù. — }||ÆÆ{z|x~ ߥŒı⁄U– ªÃ ÁŒŸÙ¥ ¿ÊflŸË ◊¥«Ë ◊¥ Á∑§‚ÊŸ ‚¥ªΔŸÙ¥ ∑‘§ •ÊuÊŸ ¬⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ Ÿ •¬Ÿ ’∑§ÊÿÊ ÷ȪÃÊŸ ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ù ‹∑§⁄U ŸË‹Ê◊Ë ⁄UÙ∑§ ŒË ªß¸– ’«∏Ë ‚¥ÅÿÊ ◊¥ ∞∑§ÁòÊà Á∑§‚ÊŸÙ¥ Ÿ ◊¥«Ë ‚Á◊Áà ∑§Êÿʸ‹ÿ ∑‘§ ’Ê„⁄U ‚÷Ê ∑§⁄U ◊¥¥«Ë •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ‚◊ˇÊ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ Á∑§ÿÊ– y ÉÊ¥≈U ŸË‹Ê◊Ë ∑§Êÿ¸ L§∑§Ÿ ∑‘§ ’ÊŒ Á∑§‚ÊŸ ‚¥ªΔŸÙ¥, ¬˝ÁÃÁŸÁœ, ◊¥«Ë •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ fl ÷Ê⁄U ‚Êœ∑§ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§Ë ◊ı¡ÍŒªË ◊¥ „È߸ ÁòʬˇÊËÿ ’ÒΔ∑§ ◊¥ y ÁŒŸ ◊¥ √ÿʬÊ⁄UË mÊ⁄UÊ ÷ȪÃÊŸ ∑§⁄UŸ •ı⁄U •’ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ©Ÿ∑§Ë »§‚‹ ∑§Ê Ÿ∑§Œ ÷ȪÃÊŸ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ ªÿÊ – ÷Ê⁄U ‚Êœ∑§ •Áœ∑§Ê⁄UË (•¬⁄U ∑§‹ÄU≈U⁄U) üÊË ⁄UÊ¡‡Ê ⁄UÊΔı«∏, ◊¥«Ë ‚Áøfl üÊË Ÿ⁄U‡Ê ¬⁄U◊Ê⁄U, ¬˝Ê¥ªáÊ •Áœ∑§Ê⁄UË üÊË ⁄U◊‡Ê ¬⁄U◊Ê⁄U fl üÊË Ÿ⁄UãŒ˝ Œfl ∑§Ë ◊ı¡ÍŒªË ◊¥ √ÿʬÊ⁄UË üÊË ⁄UÊ¡ŒË¬ Á‚¥„, ŒË¬Ê‹Ë Á‚¥„ ÃÕÊ Á∑§‚ÊŸ ‚¥ªΔŸÙ¥ ∑‘§ ¬˝ÁÃÁŸÁœ üÊË ⁄UÊ◊SflM§¬ ◊¥òÊË, üÊË ’’‹Í ¡Êœfl, üÊË ‡ÊÒ‹ãŒ˝ ¬≈U‹, üÊË •L§áÊ øı„ÊŸ,üÊË ‚ÙŸÍ ‡Ê◊ʸ ‚Á„à •ãÿ Á∑§‚ÊŸ ¬˝ÁÃÁŸÁœÿÙ¥ ∑§Ë ‚¥ÿÈQ§ ’ÒΔ∑§ „È߸– Á¡‚◊¥ ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ ªÿÊ Á∑§ √ÿʬÊ⁄UË »§◊¸ ¡ÿÊ ‹ˇ◊Ë »§Í«˜‚ y ÁŒŸ ∑‘§ •¥Œ⁄U ‚÷Ë Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ê ’∑§ÊÿÊ ÷ȪÃÊŸ ∑§⁄UªË ÃÕÊ ◊¥¥«Ë ◊¥ „ÙŸ flÊ‹Ë ŸË‹Ê◊Ë ◊¥ »§‚‹ ∑§Ù ¡Ù ÷Ë √ÿʬÊ⁄UË π⁄UËŒªÊ fl„ w ‹Êπ L§¬∞ Ã∑§ ∑§Ê ŸªŒ ÷ȪÃÊŸ ∑§⁄UªÊ •ı⁄U ÿÁŒ ©‚Ë ÁŒŸ Á∑§‚ÊŸ ∑§Ù ÷ȪÃÊŸ Ÿ„Ë¥ Á◊‹ ◊¥«Ë ‚Á◊Áà ∑§Ù ‚ÍÁøà ∑§⁄UŸ ¬⁄U ◊¥«Ë ‚Á◊Áà Ãà∑§Ê‹ √ÿʬÊ⁄UË ‚ ÷ȪÃÊŸ ∑§⁄UÊ∞ªË– »§⁄U. wx ÕðÚUôÁ»æÚU Øéßæ¥ô¢ ·ð¤ çÜ° ¥ÂÙð ÃØßâæØ ·¤æ âéÙãUÚUæ ¥ßâÚ •ª⁄U •Ê¬ •¬Ÿ ˇÊòÊ ◊¥ (πʺ, ’Ë¡, ∑§Ë≈UŸÊ‡Ê∑§, ◊‡ÊËŸ⁄UË) ∑ΧÁ· √ÿfl‚Êÿ ∑§⁄UŸÊ øÊ„UÃ „Ò¥U ÃÙ ‚ê¬∑¸§ ∑§⁄‘¥U– •Ê¬∑§Ù ∑ΧÁ· √ÿfl‚Êÿ ‚ ‚ê’ÁãœÃ ‚÷Ë ©Uà¬Êº ∑§ê¬ÁŸÿÙ¥ ∑§ ◊ÍÀÿ ¬⁄U ©U¬‹éœ ∑§⁄UflÊÿ¥ª ÃÕÊ ‚ÊÕ „UË ‚ÊÕ •Ê¬∑§Ù Ã∑§ŸË∑§Ë ôÊÊŸ ÷Ë º¢ª Á¡‚∑§ ∑§Ê⁄UáÊ •Ê¬ •¬Ÿ √ÿfl‚Êÿ ◊¥ Ã⁄UÄ∑§Ë ∑§⁄‘¥Uª •ı⁄U •¬Ÿ ˇÊòÊ ∑§ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë •Ê◊ºŸË ’…∏UÊŸ ◊¥ ‚„UÊÿ∑§ „UÙ¥ª– ‚ê¬∑¸§ — œÊãflË ‚Ë«˜U‚ ∞¢«U ¬S≈UË‚Êß«U ÷٬ʋ-‚Ë„UÙ⁄U ◊Ÿ ⁄UÙ«U, ÷٬ʋ (◊.¬˝.) ◊Ù. — ~ÆÆ~wxv{zv, ~}w|Æy~|w~, {w{Æ|z|xÆw √ÿʬÊ⁄UË ◊.¬˝. ∑§Ë ¬˝◊Èπ ◊¥Á«ÿÙ¥ ◊¥ ÕÙ∑§ ÷ÊflÙ¥ ∑§Ê ‚ÊåÃÊÁ„U∑§ Áfl‡‹·áÊ (~ ‚ vz ¡ÍŸ wÆww ∑§Ë ÁSÕÁà (÷Êfl ¬˝Áà Á`¥§≈U‹ ◊¥) ◊¥«Ë ◊ÊÚ«U‹ ⁄‘U≈U ◊¥«Ë ◊ÊÚ«U‹ ⁄‘U≈U ◊¥«Ë ª„Í¥U •‹Ë⁄UÊ¡¬È⁄U wÆÆÆ •ŸÍ¬È⁄U v}xy.} •‡ÊÙ∑§Ÿª⁄U v~|z Á÷¥« wÆÆ{.xx ¿Ã⁄U¬È⁄U v}|z.x} Œ◊Ù„ v~Æw.xz ŒÁÃÿÊ wÆÆ}.w} ŒflÊ‚ v~}v.|| œÊ⁄U wÆ{v.yw Á«¥«Ù⁄UË v}wz ªÈŸÊ v~|Æ ÇflÊÁ‹ÿ⁄U wvvz „⁄UŒÊ wÆÆÆ „هʥªÊ’ÊŒ v~{} ߥŒı⁄U v~ÆÆ ‚Ë„Ù⁄U wÆvÆ ◊ÊÚ«U‹ ⁄‘U≈ v~xÆ v~}v.}v v}}}.vy v}{Æ v~ÆÆ v}vÆ wÆxw.yv wz|z v~}w.z{ ◊¥«Ë ÇflÊÁ‹ÿ⁄U ¡’‹¬È⁄U ∑§≈UŸË ◊È⁄UÒŸÊ ¬ÛÊÊ ⁄UÊÿ‚Ÿ ⁄UÊ¡ª…∏ ⁄UËflÊ ‚ʪ⁄U ‚ÃŸÊ ‡ÊʡʬÈ⁄U ‡ÿÙ¬È⁄U Á‡Êfl¬È⁄UË ÁflÁŒ‡ÊÊ •ı‚à ◊ÊÚ«U‹ ⁄‘U≈UU {{ÆÆ zxÆÆ {w}x {||z {vÆÆ z{ÆÆ {wzÆ z~}{.zx z|ÆÆ {wwÆ zzÆÆ {{zÆ {|w}.v{ {xÆÆ {vxx.w~ ÑÑ çßÌÚU·¤ ÑÑ Á‚flŸË ‡ÊʡʬÈ⁄U Á‡Êfl¬È⁄UË ‚ËœË Á‚¥ª⁄UÙ‹Ë ≈UË∑§◊ª…∏ ©í¡ÒŸ ÁflÁŒ‡ÊÊ •ı‚à ¡’‹¬È⁄U ¤ÊÊ’È•Ê ∑§≈UŸË π¥«flÊ π⁄UªÙŸ ◊¥Œ‚ı⁄U ◊È⁄UÒŸÊ Ÿ⁄UÁ‚¥„¬È⁄U ¬ÛÊÊ ⁄UÊÿ‚Ÿ ⁄UÊ¡ª…∏ ⁄UËÊ◊ ⁄UËflÊ ‚ʪ⁄U ‚ÃŸÊ v~wÆ wÆzÆ v~yw wÆv} wvzÆ v~zz.vw wÆzÆ v~vz.wy v~y{.v~ wÆÆÆ v~{}.Æ} wv}y.{~ v~v|.{x v~zy.x v~x|.}x dy’k lhM~l fy- ,Q-,e-lh- bafM;k izk-fy- jkek QkWLQsV~l fy- M;wikWUV bafM;k fy- ea’kk bafM;k fy- ck;ksLVsV bafM;k fy- ? ?kjM+k dsfedYl fy- ? th-,u-,Q-lh- ? y fØLV Ø Loky dkiksZjs’ku fy- ckW;j dkWi lkbal ? /kkuqdk ,xzhVsd fy- ? ? ? ? vrqy ,xzhVsd fy- ? balsDVhlkbM~l bafM;k fy- ? ki lkbal Mkm,xzks lkbalsl ? es?keuh vkxsZfuDl ch,,l,Q ,xzh lpZ bafM;k vnkek bafM;k fy- ? ? ? ? ? March. 21 ? ? ? v|, Áfl‡ÊÊ‹ ≈UÊÚfl⁄U, ߢÁº⁄UÊ ∑§ÊꬋÄ‚, Ÿfl‹πÊ øı⁄UÊ„UÊ, ßãºı⁄U (◊.¬˝.) »§ÙŸ — wyÆx{~y, wyÆÆyvw, ◊Ù. — ~ywzÆ||Æ}x ∑Χ·∑§ ¡ªÃ ∑§Ë ‚ºSÿÃÊ ∞fl¢ ÁflôÊʬŸ „ÃÈ ‚ê¬∑¸§ ∑§⁄‘¥U ‚⁄U‚Ù¥ üÊË ⁄UÊ¡Ëfl ∑ȧ‡ÊflÊ„U, ∑ȧ‡ÊflÊ„U ãÿÍ¡ ∞¡¥‚Ë, ŸÊªÁ¤Ê⁄UË, ◊Ù. — }~{yÆ{xw}w üÊË Áº‹Ë¬ º‚Ù¥œËU. ¡‹ ⁄UÙ«U, ◊¢«U‹‡fl⁄U, Á¡‹Ê-π⁄UªÙŸ, ◊Ù.— ~}w{z~y{zy üÊË ◊ŸÙ¡ ‚Ê„ÍU, º◊Ù„U ⁄UÙ«U ª…∏UÊ∑§Ù≈UÊ, Á¡‹Ê-‚ʪ⁄U, ◊Ù.— |}{~~xxÆv~ Á÷¥« ¿Ã⁄U¬È⁄U Œ◊Ù„ ŒÁÃÿÊ ªÈŸÊ {{v{.yx {vwv.| zzzÆ {yz{.|z z|~z

15. 15 •ÊÚŸ‹Ê߸Ÿ ‚ºSÿÃÊ ∑§ Á‹∞ ‹ÊÚª ߟ ∑§⁄‘¥U www.krishakjagat.org «ÊÚ. Á◊üÊ ∑§Ù ŸÊ‚ »Ò§‹ÙÁ‡Ê¬ •flÊÚ«¸ ∑§ê¬ŸË ‚◊ÊøÊ⁄U ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww ◊Á„¥Œ˝Ê ÿÈflÙ ≈U∑§ + ‚Ë⁄UË¡ ∑‘§ ¿„ Ÿ∞ ≈˛ÒÄU≈U⁄U ◊ÊÚ«‹ ‹ÊÚãø Ÿ∞ ◊ÊÚ«À‚ x|-zÆ ∞ø¬Ë (w|.{-x{.| Á∑§‹ÙflÊ≈U) üÊáÊË ◊¥, ◊Á„¥Œ˝Ê ∑‘§ { ‚Ê‹ ∑‘§ flÊ⁄U¥≈UË ¬˝Ùª˝Ê◊ ∑‘§ ‚ÊÕ ©Q§ ŸÊ‚ »Ò§‹ÙÁ‡Ê¬ •flÊÚ«¸ Ÿß¸ ÁŒÑË ◊¥ •ÊÿÙÁ¡Ã •∑§ÊŒ◊Ë ∑§Ë w~flË¥ flÊÁ·¸∑§ •Ê◊‚÷Ê ’ÒΔ∑§ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ •∑§ÊŒ◊Ë ∑‘§ •äÿˇÊ, ‚Áøfl «ÿ⁄U •ı⁄U ◊„ÊÁŸŒ‡Ê∑§ ÷Ê∑§Î•¬ «ÊÚ. ÁòÊ‹ÙøŸ ◊„ʬÊòÊÊ mÊ⁄UÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§Ë ªß¸– ©ÑπŸËÿ „Ò Á∑§ ¬Ífl¸ ◊¥ ÷Ë «ÊÚ. Á◊üÊ ∑§Ù ÁflÁ÷ÛÊ •ŸÈ‚¥œÊŸÙ¥ ◊¥ ©Ÿ∑‘§ ◊„àfl¬Íáʸ ÿÙªŒÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ⁄UÊC˛Ëÿ •ı⁄U •¥Ã⁄UʸC˛Ëÿ ‚ê◊ÊŸ ¬˝Ê# „Ù øÈ∑‘§ „Ò¥– ◊Á„¥Œ˝Ê ‹ÊÚãø Á∑§∞ ª∞ ¿— Ÿ∞ ◊ÊÚ«À‚ y-√„Ë‹ «˛Êßfl, «˜ÿÈ•‹ ÄU‹ø, Á‚Àå≈UÙ, •ÊÚÁÄU¡Á‹ÿ⁄UË flÊÀfl •ı⁄U w-S¬Ë« ¬Ë≈UË•Ù ¡Ò‚Ë ¬˝◊Èπ Áfl‡Ê·ÃÊ•Ù¥ ‚ ‚È‚Áí¡Ã „Ò¥ ¡Ù ß‚ xÆ ‚ •Áœ∑§ ∑§ÎÁ· •ŸÈ¬˝ÿ٪٥ ∑‘§ Á‹∞ ©¬ÿÈQ§ ’ŸÊÃ „Ò¥– ‹ÊÚãø ∑‘§ ’Ê⁄U ◊¥ ’ÃÊÃ „È∞, üÊË „◊¥Ã Á‚P§Ê, ¬˝Á‚«¥≈U- »§Ê◊¸ ßÁ`§¬◊¥≈U ‚ÄU≈U⁄U, ◊Á„¥Œ˝Ê ∞¥« ◊Á„¥Œ˝Ê Á‹. Ÿ ∑§„Ê, “ÿÈflÙ ≈U∑§+, ≈UÄUŸÙ‹ÊÚ¡Ë ◊¥ Ÿ¥.v, „⁄U ∑§Ê◊ ◊¥ Ÿ¥.v ∑‘§ •¬Ÿ ’˝Ê¥« flÊŒ ∑§Ù ¬Í⁄UÊ ∑§⁄UÃÊ „Ò Á¡‚‚ ∑§ÎÁ· ◊¥ ’Œ‹Êfl •ı⁄U ¡ËflŸ ◊¥ ‚◊ÎÁh ∑§Ë ◊Á„¥Œ˝Ê »§Ê◊¸ ßÁ`§¬◊¥≈U ‚ÄU≈U⁄U ∑‘§ ©g‡ÿ ∑§Ë ¤Ê‹∑§ Á◊‹ÃË „Ò– ªÁà •ı⁄U ŒˇÊÃÊ ∑§Ù ’…∏ÊŸ ∑‘§ Á‹∞ Ÿß¸ Ã∑§ŸË∑§Ù¥ ∑§Ù •¬ŸÊŸ flÊ‹ Á∑§‚ÊŸ ∑‘§ ‚ÊÕ, ÿÈflÙ ≈U∑§+ •¬Ÿ ‚ª◊¥≈U ◊¥ ‚’‚ ©ÛÊà •ı⁄U ’„È◊ÈπË ≈˛ÒÄU≈U⁄U ⁄U¥¡ „Ò, ∑§Ù ÷Ê⁄UÃËÿ Á∑§‚ÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ’„Ã⁄U ∑§◊Ê߸ ∑‘§ Á‹∞ ©à¬ÊŒ∑§ÃÊ, •Ê⁄UÊ◊ •ı⁄U ’øà ∑§Ê ∞∑§ Áfl¡ÃÊ ‚ÍòÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸ ∑‘§ Á‹∞ Áfl∑§Á‚à Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ß‚ ‹ÊÚãø ∑‘§ ‚ÊÕ, „◊ •ÊESà „Ò¥ Á∑§ ÿÈflÙ ≈U∑§+ üÊÎ¥π‹Ê ∑‘§ ÿ ©à¬ÊŒ ≈˛ÒÄU≈U⁄U ’Ê¡Ê⁄U ◊¥ „◊Ê⁄UË ŸÃÎàfl∑§Ê⁄UË ÁSÕÁà ∑§Ù •ı⁄U ◊¡’Íà ∑§⁄U¥ª–” ◊È¥’߸– ≈˛ÒÄU≈U⁄U, flÊÚÀÿÍ◊ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U ŒÈÁŸÿÊ ∑‘§ ‚’‚ ’«∏ ≈˛ÒÄU≈U⁄U ÁŸ◊ʸÃÊ Ÿ ÿÈflÙ ≈U∑§+ ’˝Ê¥« ∑‘§ Äà ¿„ Ÿ∞ ◊ÊÚ«‹ ¬˝SÃÈà Á∑§ÿ „Ò¥– ◊Á„¥Œ˝Ê ÿÈflÙ ≈U∑§+ ∑§Ù ÁflE SÃ⁄U ∑‘§ ◊ÊŸ∑§Ù¥ ¡’‹¬È⁄U– ÷Ê∑§Î•¬ - π⁄U¬ÃflÊ⁄U ÁŸŒ‡ÊÊ‹ÿ, ÁŸŒ‡Ê∑§ «ÊÚ. ¡.∞‚. Á◊üÊ ∑§Ù ‚¥⁄UÁˇÊà ∑§ÎÁ· •ı⁄U π⁄U¬ÃflÊ⁄U ¬˝’¥œŸ ¬⁄U •ŸÈ‚¥œÊŸ ◊¥ ©Ÿ∑‘§ ◊„àfl¬Íáʸ ÿÙªŒÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ⁄UÊC˛Ëÿ ∑§ÎÁ· ÁflôÊÊŸ •∑§ÊŒ◊Ë, Ÿß¸ ÁŒÑË Ÿ •¬ŸË ¬˝ÁÃÁDà »Ò§‹ÙÁ‡Ê¬ ¬˝ŒÊŸ ∑§Ë– •ŸÈ‚¥œÊŸ ¡’‹¬È⁄U ∑‘§ ‚ÈÁ◊‹ ∑‘§ ŒÙ Ÿ∞ ©à¬ÊŒ Á≈˛•ÙŸ ¡«∞»§∞‚ •ı⁄U é‹Ò∑§ ’À≈U ‹Ê¥ø ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U øÛÊ߸ ÁSÕà ◊Á„¥Œ˝Ê Á⁄U‚ø¸ flÒ‹Ë (∞◊•Ê⁄UflË) ◊¥ Á«¡Êߟ •ı⁄U Áfl∑§Á‚à Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ◊Á„¥Œ˝Ê ≈˛ÒÄU≈U‚¸ Ÿ x-Á‚‹¥«⁄U ∞◊-Á¡¬ ߥ¡Ÿ ∑‘§ ‚ÊÕ w|z ÿÈflÙ ≈U∑§+, yÆz ÿÈflÙ ≈U∑§+ •ı⁄U yvz ÿÈflÙ ≈U∑§+ ∑§Ù ‹ÊÚãø Á∑§ÿÊ •ı⁄U y Á‚‹¥«⁄U ߸∞‹∞‚ ߥ¡Ÿ ∑‘§ ‚ÊÕ y|z ÿÈflÙ ≈U∑§+, z|z ÿÈflÙ ≈U∑§+ •ı⁄U z}z ÿÈflÙ ≈U∑§+ ∑§Ù ‹ÊÚãø Á∑§ÿÊ– •ÊªÊ◊Ë ◊„ËŸÙ¥ ◊¥ ߟ Ÿ∞ ¬˝Ù«ÄU≈U˜‚ ∑§Ù ¡ÀŒ „Ë ¬Í⁄U ÷Ê⁄Uà ◊¥ ‹ÊÚãø Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ– ÿÈflÙ ≈U∑§+ ◊ÊÚ«‹ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U ∑§⁄UÃ „È∞, x|- zÆ ∞ø¬Ë (w|.{-x{.| Á∑§‹ÙflÊ≈U) ¬Êfl⁄U ’Ò¥« ◊¥ Ÿß¸ ◊Á„¥Œ˝Ê ÿÈflÙ ≈U∑§+ ≈˛ÒÄU≈U⁄U ⁄U¥¡ ∑§Ë ◊ÈÅÿ Áfl‡Ê·ÃÊ∞¥ •ı⁄U ‹Ê÷ Ÿß¸U ÁŒÑË/ߥŒı⁄U– ¬˝Á‚h ∑§Ë≈UŸÊ‡Ê∑§ ∑§ê¬ŸË ‚ÈÁ◊‹ ∑‘§Á◊∑§‹ ߥ«S≈˛Ë¡ ¬˝Êßfl≈U Á‹. Ÿ ªÃ ÁŒŸÙ¥ Ÿß¸ ÁŒÑË ◊¥ •¬Ÿ ŒÙ Ÿ∞ ©à¬ÊŒ Á≈˛•ÙŸ ¡«∞»§∞‚ •ı⁄U é‹Ò∑§ ’À≈U ‹Ê¥ø Á∑§∞– ß‚ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ∑§ê¬ŸË ∑‘§ ¬˝Á‚«¥≈U üÊË ⁄UÊ¡¥Œ˝ •πÊŸË, flÊß‚ ¬˝Á‚«¥≈U (Áfl¬áÊŸ) üÊË Á„Ã‡Ê ¬≈U‹, »§‚‹ ‚¥⁄UˇÊáÊ ¬˝◊Èπ üÊË ⁄UÊœ‡ÿÊ◊, ¡ÙŸ‹ ◊ÒŸ¡⁄U (◊¬˝ •ı⁄U ¿ª) üÊË ß◊⁄UÊŸ •ÊÁ⁄U»§ ∑§È⁄UÒ‡ÊË •ı⁄U ’Ë∞ø üÊË ∞Ÿ.’Ë.¬≈U‹ ‚Á„à •ãÿ ©¬ÁSÕà Õ– üÊË ⁄UÊœ‡ÿÊ◊ Ÿ ŒÙŸÙ¥ ©à¬ÊŒÙ¥ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‚ʤÊÊ ∑§⁄UÃ „È∞ ∑§„Ê Á∑§ Á≈˛•ÙŸ ¡«∞»§∞‚ ∞∑§ •ŸÍΔÊ ©à¬ÊŒ „Ò, ÄUÿÙ¥Á∑§ ÿ„ ÁŸÁc∑˝§ÿ ‚Ê◊ª˝Ë ∑§Ë≈UŸÊ‡Ê∑§Ù¥ ∑‘§ ÁŸ◊ʸáÊ ∑‘§ Á‹∞ ©¬ÿÙª Á∑§∞ ¡ÊŸ flÊ‹ ‚À»§⁄U |Æ ¬˝ÁÇÊà •ı⁄U Á¡¥∑§ •ÊÚÄU‚Êß« vx ¬˝ÁÇÊà ∑‘§ ‚ÊÕ ¬˝ÁÃSÕÊÁ¬Ã Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò, ß‚‚ •Á∑˝§ÿ/•‚Á∑˝§ÿ ÿıÁª∑§Ù¥ ∑§Ù ¬Ù·áÊ ‚ ¬˝ÁÃSÕÊÁ¬Ã ∑§⁄UŸ ‚ ¬ıœÙ¥ ∑§Ë ‚È⁄UˇÊÊ „ÙÃË „Ò, ß‚‚ Ÿ ∑‘§fl‹ ¬ıœÙ¥ ∑§Ù •Êfl‡ÿ∑§ ¬Ù·áÊ Á◊‹ÃÊ „Ò, ’ÁÀ∑§ ÿ„ Á◊^Ë ∑‘§ SflÊSâÿ ∑‘§ Á‹∞ ÷Ë »§ÊÿŒ◊¥Œ „Ò •ı⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ê ‚’‚ •ë¿Ê Áfl∑§À¬ „Ò ÿ„ ŒÈÁŸÿÊ ∑§Ê ¬„‹Ê ©à¬ÊŒ „Ò Á¡‚◊¥ ∑§Ë≈UŸÊ‡Ê∑§ •ı⁄U ¬Ù·∑§ Ãàfl ∑§Ê ‚¥ÿÙ¡Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– »§‚‹ ‚¥⁄UˇÊáÊ ¬˝◊Èπ Ÿ ∑§„Ê Á∑§ ŒÍ‚⁄UÊ ŸÿÊ ©à¬ÊŒ é‹Ò∑§ ’À≈U «˛Ê߸ ∑Ò§¬ ¬˝ılÙÁª∑§Ë •ÊœÊÁ⁄Uà ©à¬ÊŒ „Ò, Á¡‚◊¥ ¬ÊŸË ∑§Ù »Ò§‹ÊŸ ÿÙÇÿ ∑§ÁáÊ∑§Ê∞¥ («éÀÿÍ«Ë¡Ë) „ÙÃË „Ò¥– ÿ„ ÁŸÿ¥ÁòÊà Á⁄U‹Ë¡ ªÈáÊÙ¥ ∑‘§ •‹ÊflÊ ‚ÍòÊË∑§⁄UáÊ ∑‘§ ‚ÊÕ •ÁmÃËÿ •¥Ã⁄U ∑§Ê⁄U∑§ „Ò– ª¥œ„ËŸ ÿ„ ©à¬ÊŒ ‹¥’ ‚◊ÿ Ã∑§ •flÁ‡ÊC ÁŸÿ¥òÊáÊ ÃÙ ∑§⁄UÃÊ „Ë „Ò, œÊŸ ◊¥ ÃŸÊ ¿Œ∑§ ∑§Ù ÷Ë ÁŸÿ¥ÁòÊà ∑§⁄UÃÊ „Ò– ß‚ w|Æ-xÆÆ ª˝Ê◊ ¬˝Áà ∞∑§«∏ •ı⁄U wÆÆ ‹Ë≈U⁄U ¬ÊŸË ∑‘§ ‚ÊÕ Á◊‹Ê∑§⁄U ¬˝ÿÙª ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‚‹Ê„ ŒË ¡ÊÃË „Ò– Á∑§‹ÙflÊ≈U (yz.z ∞ø¬Ë) ∑‘§ ‚ÊÕ ‹¥’ ‚◊ÿ Ã∑§ ¬Á⁄UøÊ‹Ÿ •ı⁄U ÃËfl˝ ≈UŸ¸•⁄UÊ©¥« ? ‚flÙ¸ûÊ◊ ◊Êß‹¡-߸¥œŸ ‹ÊªÃ ◊¥ ’øà ?vw »§ÊÚ⁄Ufl«¸ + x Á⁄Ufl‚¸- ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸ ◊¥ •Ê‚ÊŸË ∑‘§ Á‹∞ S¬Ë« ∑‘§ ∑§ß¸ Áfl∑§À¬ ?•Áœ∑§ Á‹çU≈U ˇÊ◊ÃÊ-v|ÆÆ Á∑§‹Ù Ã∑§ ∑§ÁΔŸ ©¬∑§⁄UáÊÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚ˇÊ◊ ? { ‚Ê‹ ∑§Ë flÊ⁄U¥≈UË ?ߥ¡Ÿ-©ÛÊà •ı⁄U ‡ÊÁQ§‡ÊÊ‹Ë x- Á‚‹¥«⁄U ∞◊- Á¡¬ ߥ¡Ÿ •ı⁄U y Á‚‹¥«⁄U ߸∞‹∞‚ ߥ¡Ÿ ? ©ëø ’Ò∑§•¬ ≈UÊÚ∑§¸ - Áªÿ⁄U ’Œ‹ Á’ŸÊ ‹Ù« ∑‘§ •øÊŸ∑§ ¬Á⁄UfløŸ ∑‘§ ‚ÊÕ ÷Ë •ë¿Ê ∑§Ê◊ ?©ëø •Áœ∑§Ã◊ ≈UÊÚ∑§¸- ãÿÍŸÃ◊ •Ê⁄U¬Ë∞◊ «˛ÊÚ¬ v~| ∞Ÿ∞◊ ∑‘§ ‚ÊÕ ÁflÁ÷ÛÊ •ŸÈ¬˝ÿ٪٥ ∑‘§ Á‹∞ ©¬ÿÈQ§ ?‚flÙ¸ûÊ◊ ¬Ë≈UË•Ù ¬Êfl⁄U - ’«∏ ©¬∑§⁄UáÊÙ¥ xx.~ ⁄UÙª ◊ÈQ§ »§‚‹ ∑‘§ Á‹∞ ‚ÙÿÊ’ËŸ ’Ë¡ ∑§Ê flË≈UÊflÒÄU‚ ‚ ∑§⁄U¥ ©¬øÊ⁄U — üÊË ¬¥flÊ⁄U π⁄UªÙŸ– œÊŸÈ∑§Ê ∑§¥¬ŸË ∑‘§ ©¬øÊ⁄U∑§ flË≈UÊflÒÄU‚ ¬ÊÚfl⁄U ‚ ‚ÙÿÊ’ËŸ ’Ë¡ ∑§Ù ©¬øÊÁ⁄Uà ∑§⁄UŸ ‚ ’Ë¡ ∑§Ê •¥∑§È⁄UáÊ ¡ÀŒË „ÙÃÊ „Ò •ı⁄U ⁄U٪٥ ‚ ◊ÈÁQ§ Á◊‹ÃË „Ò– ÿ„ ‚ÊÕ „Ë ’Ë¡¡ÁŸÃ •ı⁄U ◊ΌʡÁŸÃ »§»§Í¥Œ ‚ „ÙŸ flÊ‹ ⁄U٪٥ ‚ ’Ë¡ ‚È⁄UÁˇÊà ⁄U„ÃÊ „Ò– ∑Ò§‹Ê‡Ê ¬¥flÊ⁄U Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ¡’ fl„ Á’ŸÊ ©¬øÊÁ⁄Uà ’Ë¡ ∑§Ë ’ÈflÊ߸ ∑§⁄UÃ Õ Ã’ ‚ÙÿÊ’ËŸ ∑‘§ ¬ıœ ‚Íπ ¡ÊÿÊ ∑§⁄UÃ Õ– ‹Á∑§Ÿ flË≈UÊflÒÄU‚ ¬ÊÚfl⁄U ‚ ’Ë¡ ∑§Ù ©¬øÊÁ⁄Uà ∑§⁄UŸ ¬⁄U ¬ıœ ◊⁄UÃ Ÿ„Ë¥ „Ò¥, ’ÁÀ∑§ SflSÕ •ı⁄U „⁄U-÷⁄U ’Ÿ ⁄U„Ã „Ò¥– üÊË ¬¥flÊ⁄U ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ¡’ fl„ ’Ë¡ ©¬øÊ⁄U Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃ Õ Ã’ ©ã„¥ ◊ÊòÊ x ‚ x.zÆ Á`§¥≈U‹ ¬˝Áà ∞∑§«∏ ‚ÙÿÊ’ËŸ ∑§Ë ©¬¡ ¬˝Ê# „ÙÃË ÕË ‹Á∑§Ÿ flË≈UÊflÒÄU‚ ¬ÊÚfl⁄U ‚ ’Ë¡ ©¬øÊÁ⁄Uà ∑§⁄UŸ ∑‘§ ’ÊŒ •’ ©ã„¥ ¬˝Áà ∞∑§«∏ y.zÆ ‚ z Á`§¥≈U‹ ©¬¡ ¬˝Ê# „Ù ⁄U„Ë „Ò– üÊË ¬¥flÊ⁄U Ÿ ∑§„Ê Á∑§ fl„ •¬Ÿ •ŸÈ÷fl ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U ‚÷Ë Á∑§‚ÊŸÙ¥ ‚ ‚ÙÿÊ’ËŸ ∑‘§ ’Ë¡ ∑§Ù ’ÈflÊ߸ ∑§⁄UŸ ‚ ¬Ífl¸ œÊŸÈ∑§Ê ∑‘§ flË≈UÊflÒÄU‚ ¬ÊÚfl⁄U ‚ ©¬øÊÁ⁄Uà ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‚‹Ê„ ŒÃ „Ò¥– Á∑§‚ÊŸ ÷Ê߸ ◊Ù.— |~~~x-yw|{v ¬⁄U ‚¥¬∑§¸ ∑§⁄U ‚∑§Ã „Ò¥– ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ‚ ÷⁄U¬Í⁄U - ª˝Ùå‹‚ ’Ë¡ ’«∏UflÊŸË– ‚ÈŸË‹ ÁÃflÊ⁄UË,’«∏UflÊŸË ∑§ ª˝Ê◊- ºfl‹Ê, ÄU‚Ë‹-ÁΔU∑§⁄UË Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ∑§¬Ê‚ ∑§Ë »§‚‹ ◊¥ ª˝Ù-å‹‚ ∑§ ©U¬ÿÙª ‚ ©U¬¡ ◊¥ flÎÁh •ı⁄U •ë¿UË ªÈáÊflàÃÊ flÊ‹Ë ©U¬¡ Á◊‹ÃË „ÒU– z ∞∑§«∏U ∑§¬Ê‚ ∑§Ë »§‚‹ ◊¥ ©Ufl¸⁄U∑§ ¬˝’¢œŸ ◊¥ ∑§Ù⁄UÙ◊á«U‹ ßã≈U⁄UŸ‡ÊŸ‹ Á‹. ∑§Ê ©Uà¬Êº ª˝Ê-å‹‚ ¬˝ÿÙª Á∑§ÿÊ– üÊË ÁÃflÊ⁄UË ’ÃÊÃ „Ò¥U Á∑§ ◊Ò¥Ÿ πʺ ¬˝’¢œŸ ◊¥ ©U¬ÿÙª Á∑§ÿÊ, ¬„U‹ ◊Ò¥ «UË∞¬Ë •ı⁄U vw—xw—v{ ¡Ò‚ ©Ufl¸⁄U∑§Ù¥ ∑§Ê ©U¬ÿÙª »§‚‹Ù¥ ◊¥ ∑§⁄UÃÊ ÕÊ– ª˝Ù-å‹‚ ∑§Ê ©U¬ÿÙª ∑§⁄UŸ ∑§ ’ʺ ◊ȤÊ •ãÿ πʺ٥ ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ◊¥ ‚’‚ •ë¿U ¬Á⁄UáÊÊ◊ ºπŸ ∑§Ù Á◊‹– ¬˝Ê⁄¢UÁ÷∑§ •flSÕÊ ‚ »§‚‹ ∑§Ë flÎÁh Ã∑§ »§‚‹ ’„ÈUà •ë¿UË ÕË, ¬Í⁄UË »§‚‹ ∑§Ë flÎÁh ∞∑§ ‚◊ÊŸ ÕË ¡Ò‚ ¬ıœ ◊¥ «¥U«ÍU (ÉÊ≈U) ™§¬⁄U ‚ ŸËø Ã∑§ •ë¿U ‹ª Õ– ©Uà¬ÊºŸ ◊¥ vÆ-vz ¬˝ÁÇÊà ∑§Ë flÎÁh „ÈU߸– ◊ÈÅÿ M§¬ ‚ ª˝Ù-å‹‚ ©à¬Êº ◊¥ ∑Ò§ÁÀ‡Êÿ◊, »§ÊS»§Ù⁄U‚, Á¡¢∑§ •ı⁄U ’Ù⁄UÊŸ ¬Ù·∑§ ÃàflÙ¥ ∑§Ê ¬Í⁄UÊ Á◊üÊáÊ „ÒU ¬⁄U ¬Í⁄UË Ã⁄U„U ‚ ÉÊÈ‹Ÿ‡ÊË‹ „ÒU, Á◊≈˜U≈UË ◊¥ ∑§Ù߸ •ê‹ÃÊ ¬˝÷Êfl Ÿ„UË¥ ¿UÙ«∏UÃÊ „ÒU– •Ã— ◊Ò¥ Á∑§‚ÊŸ ÷Ê߸ÿÙ¥ ‚ ÿ„UË ∑§„UŸÊ øÊ„Í¢UªÊ Á∑§ ∞‚ ©Ufl¸⁄U∑§Ù¥ ∑§Ê øÿŸ ∑§⁄‘¥U ¡Ù „U◊Ê⁄UË Á◊≈˜U≈UË ∑§ SflÊSâÿ ◊¥ ‚ÈœÊ⁄U •ı⁄U »§‚‹ ©Uà¬ÊºŸ ’…∏UÊŸ ∑§ Á‹∞ ‚„UÊÿ∑§ „UÙ– ∑§ê¬ŸË ∑§ ‚ËÁŸÿ⁄U ∞ª˝ÙŸÊÚÁ◊S≈U üÊË ¬˝◊Ùº ∑ȧ◊Ê⁄U ¬Ê¢«U Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ •Ê¬ ‚÷Ë »§‚‹Ù¥ ◊¥ πʺ ¬˝’¢œŸ ∑§ Á‹∞ “ª˝Ù-å‹‚” ©à¬Êº ∑§Ê ©U¬ÿÙª ∑§⁄U ‚∑§Ã „Ò¥U •ı⁄U ∑§ê¬ŸË ∑§ •Áœ∑§Ê⁄UË ‚◊ÿ-‚◊ÿ ¬⁄U „U◊Ê⁄UË »§‚‹ ∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ı⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ◊ËÁ≈¢Uª ∞fl¢ ¬˝º‡Ê¸Ÿ å‹Ê¢≈U ÁºπÊŸ ¡Ò‚ ¬˝Ùª˝Ê◊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U– ∑§„ŸÊ „Ò π⁄UªÙŸ Á¡‹ ∑§Ë ’«∏flÊ„ Ä‚Ë‹ ∑‘§ ª˝Ê◊ ¡ªÃ¬È⁄UÊ ÁŸflÊ‚Ë Á∑§‚ÊŸ ∑Ò§‹Ê‡Ê ¬¥flÊ⁄U ∑§Ê– üÊË ¬¥flÊ⁄U Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ ©Ÿ∑‘§ ¬Ê‚ z ∞∑§«∏ ∑§Ë Á‚¥Áøà ¡◊ËŸ „Ò Á¡‚◊¥ ‚ x ∞∑§«∏ ¡◊ËŸ ◊¥ fl„ ‚ÙÿÊ’ËŸ ∑§Ë πÃË ∑§⁄UÃ „Ò¥– ÁflªÃ w fl·Ù¥¸ ‚ fl œÊŸÈ∑§Ê ∑§¥¬ŸË ∑‘§ ’Ë¡ ©¬øÊ⁄U∑§ flË≈UÊflÒÄU‚ ¬ÊÚfl⁄U ‚ ‚ÙÿÊ’ËŸ ’Ë¡ ∑§Ù ©¬øÊÁ⁄Uà ∑§⁄U ⁄U„ „Ò¥– üÊË ¬¥flÊ⁄U Ÿ ’ÃÊÿÊ Á∑§ flË≈UÊflÒÄU‚ ¬ÊÚfl⁄U ‚ ©¬øÊÁ⁄Uà ’Ë¡ ∑§Ê •¥∑§È⁄UáÊ ¡ÀŒË „ÙÃÊ „Ò–

16. ¬˝·∑§ — ∑Χ·∑§ ¡ªÃ Post Bag No. 37,BHOPAL- 462011 «UÊ∑§ ¬˝·áÊ ∑§Ê ÁºŸ -‚Ù◊flÊ⁄U, ◊¢ª‹flÊ⁄ ¬ÎDU - v{ ÷Ê¬Ê‹, vx ¡ÍŸ wÆww Postal Regn. No.MP/Bhopal/143/2022-24 RNI No. 1832/57