Kursabaev Ulttyq Tarbie

1. ХХІ ҒАСЫРДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ Мұхамедрахим Қыдырбайұлы

2. ӘЛҺИССА Ұлттық тәлім-тәрбие– дегенде, бірғылымианықтама беру өтеқиынһәмкүрделітанымдықдүние. Аталмыш термин педагогика жәнебасқагуманитарлықғылымдарайналымына1990жылдардыңбасындаенебастады. Біздіңойымызша, Ұлттық тәлім-тәрбие– әр халықтыңтарихи-мәдени, діни-рухани, салт-дәстүр, өнер, спорт, ән-күй, фольклор, сакральдікқасиет, ой-сана, экожүйе, саятшылық, дүниетаным, изотерика, отбасылық, архитектуралық, агротехникалықһәмбасқаұлттыққұндылықтарынегізіндежасұрпаққакешендітәлім-тәрбие беру жөніндегімыңдағанғасырларбойынажинақталған, сараланған, жүйеленгенпрогрессивтіктәжірибелержиынтығы. Ұлттықтәлім-тәрбие(кейдеҰлттық тәрбие) –жалпы педагогика мен психология, этнопедагогика, этнопсихология, антропология, этнография, этнология, этнолингвистика, этнотопонимика, философия, жаратылыстану, тарихнама, мәдениеттану, социология, геополитологияғылымдарыныңзерттеуобъектісіболыптабылады. https://qandastar.kz/?p=47 Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022жыл

3. ҰЛТТЫҚ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ ХХІ ғасырдыңбасындағыаса ауқымды ІТ-индустрия саласындағытехнологиялықжетістіктер–ұлттықтәлім-тәрбиеқұндылықтарыныңжаһандықэлектронды-цифрлықплатформаларинерциясыныңтылсымықпалынаұшырағанынақарамастан, жаңазаманталабынасайқайтаадаптациялануғамәжбүрболды. Ұлттық тәлім-тәрбие–жалпыклассикалықәлемдік педагогика мен психология ғылымдарыныңбіртұтасжүйесіретінде: білім, тәрбие, оқу, үйрену, дағды, метод, талап, шарт, әдет, жауапкершілік, гуманизм, әрекет, ой, сана, нәтиже, теория, практика, эмоция, жігер, мақсат, сенім, бақылау, амал-шара, намыс, жәнебасқабіліми-ғылыми технология арналарыныңнегізгіажырамасбөлігі. 2010 жылданбастап Абай атындағыҚазҰПУбастамасымен «Ұлттық тәрбие» оқуқұралының(Пірәлиев С.Ж) білімордасындаендірілуі Ел тарихындағыерекшеоқиғалардыңбірінеайналды. Ұлттық тәлім-тәрбие– фашизм, шовинизм, экстремизм, терроризм, национализм, этнонацизм, геноцид, дискриминация, сепаратизм, ксенофобия, мистика, трайболизм, этносимволизм, нигилизм элементтерінеқарсы. https://bugin.kz/14088-ulttyq-madeniet-pen- onerdinh-dganharuy-men-quldyrauy Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

4. ҰЛТ ТАРБИЯСЫ Жалпы «Ұлттық тәлім-тәрбие» атауынақатыстызерттеужұмыстарынакөзжіберсек, олҚорқытАта, ЖүсіпБаласағұн, АхметЙассауи, СүлейменБақырғани, ӨтейбойдақТілеуқабылұлы, Бұхаржырау, Доспамбет, Шал Құлекеұлы, Майлықожа, МұхитМералыұлы, ЫбырайАлтынсарин, ДулатБабатайұлы, СадуақасТұрсағұлұлы, БауыржанМомышұлы, ТөлегенТәжібаевшығармаларындакөріністапты. Қазақтыңұлыақыны, қоғамқайраткеріМағжанЖұмабаевөзінің «Пидагогика» оқулығында (Қызылжар, 1922) тұңғыш«Ұлттарбиясы»дегентерминдіқолданды. Мағжанныңайтуынша, ұлттарбиясыхалықтыңежелденбері, дамыпһәмсыналыпкелгентақтайжолыболғандықтан, әрбірмұғалім оны қолдануғаниетті. М.Жұмабаевұсынған «Ұлттарбиясы» термині СССР империясыныңидеологиялықсаясатысалдарынан, ғылыми-зерттеужұмыстары мен әдебишығармаларда, педагогикалықбасылымдардакеңіненқанатжаяалмады. https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9 Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

5. ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ 1989жылдыңкүзіндеРеспубликалық «Қазақстанпионері» газетінде, мектептерде«Атамекен» Ұлттық тәлім-тәрбиеОрдасынқұружөніндежарияланғанмалұматтарданкейін, көптегензерттеуеңбектері мен мақалаларда «Ұлттық тәлім-тәрбие» терминіғылымиайналымғақарқындыенебастады. Көрнектіғалымдар мен әдіскер-ұстаздар: ҚұбығұлЖарықбаев, СерғазыҚалиев, ӘдібайТабылдиев, ШәмшәБеркімбаева, ЖағдаБабалықұлы, НұрғалиСарыбеков, КүләшОразбекова, СоветханҒаббасов, ҚалдыбекБөлеев, ЗиятӘбілова, СақыпжамалҰзақбаева, Клара Қожаметова, Жұматай Асанов, РайфаДүйсембінова, ТұрсынӘлсатов, СерікПірәлиев, РомсейітҚоянбаев, ШолпанДжанзакова, ЕркінСағындықов, ШолпанШүйіншина, СәулеМұхамбетова, ӘбілсағитСадуақасов, Зейнеп Ахметова, Баян Ахметова, БауыржанСейдахметов, БалатайӘуезова, Баян Сүйеубаева, ГүлғайшаОмарханқызы, ҚамашНағыманова, НұрсұлуЕженханқызы, ГүлшарияМұхамеджанова, СәнияҒайнұшева, ТөлеубикеСмағұлова, УәлиБегімов, ҚапизаУскембаева, ЛәйләАппазова, ГүлнәрКәріпханқызыөзеңбектері мен жазбаларындаұлттықтәрбиемәселесінеайырықшаназараударды. http://www.myshared.ru/slide/152148/ https://www.facebook.com/%D0 Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

6. ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕНІҢ БҮГІНГІ АХУАЛЫ ҚазақЕліндегіғаламдық ІҮ-ТехнологиялықРеволюциясықарсаңындағыауқымдытехнотрондық-электрондық ІТ-индустрия ақпараттық-коммуникациялықинфрақұрылымдарыныңбілімжүйесінетигізіпжатқанорасанықпалдары–жасұрпақөкілдерісанасында: нигилистік, космополиттік, Интернеткетәуелділік, полимәдени, эгоистікһәммәңгүрттікнысандағынегативтікқұбылыстардыңқалыптасуынаешкедергісіздаңғылжолашты. Ғаламдықмасштабтағынарықтықэкономиканың даму жолынакөтерілебастағанЖаңаҚазақстандағымыңдағанғасырларбойыжинақталған, әлемэтностарындағыерекшеномадизм феноменінеайналған– Ұлы Дала құндылықтарыныңжойылып кету қаупібайқалуда. Ұлттыңруханиқазынасы мен ата-бабаларыныңмұрасы– жасұрпақөкілдерініңсаналытүрде бас тартқандажойылатыныбелгілі. Еңөкініштісібайлық пен данышпандықтыңаражігінажыратуғауақыттаппай, қам-қаперсізкүйкешкеннебіржауаптыазаматтардың, осы мәңгілікпроблеманышешудіңалдыналуғабағытталғаншараларға бей-жайқарауыжанға жара салуда. https://www.mudriyfilosof.ru/2016/04// Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

7. ОТБАСЫ – ҰЛТТЫҚ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ ОШАҒЫ Жержүзіндегібарлықбалалардыңкөпуақытыотбасышаңырағындаөтеді. Ата мен әженің, әке мен шешеніңмейіршуағынақанып, аға-қарындастарынаеркелепөскенсәби– ер жеткендебауырмал, көпшіл, кешірімді, жайдарлы, байсалды, еңбекқор, әдептіһәминабаттыболыпжетіледі. Отбасы– шағынмемлекетдепғұламаларбекерайтпасакерек. Білімордаларындакөріністапқан «Әкелермектебі», «Аналаруниверситеті», «Қыз сыны» һәм «Жігітсұлтаны» т.бигішараларкөнезамандарданбастауалғанотбасы мен әулетсалттарыныңгенетикалық коды. ҚазақруларыШежіресінтарату– жетіатағадейінқұдандалы-туысқанболмаудыңмедициналықанықтамасыретіндетұрмысымыздабастыстратегиялықрөлатқарды. Ал, рушылдық– сепаратизм мен трайболизмніңтағылықбелгісі. Әлемдікклассикалық педагогика ғылымындаотбасытәрбиесіэтнопедагогика мен этнопсихология салаларыныңмаңыздыбағытыекенінежоғарыбағабереді. https://xn----dtbebvqepcbbtq4r.xn--p1ai/ blog/chto-takoe-semya Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

8. ПАТРИОТИЗМ – ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕҚАЙНАРЫ Патриотизм – әлемғалымдарымойындағанұлысезімһәмтылсымкүш. Оныңөлшемі мен құндылығының, ықпалы мен мүмкіндігінің, маңыздылығы мен жасампаздығының, ұзақтылығы мен шектеулігініңшекарасыжоқ. Патриоттыққасиеттіңжасұрпақсанасынаеңалғашсіңірілуінемұрындықболатын орта: отбасы мен әулетдәстүрлері, білімордалары, қоғамдыққұндылықтарһәммемлекетсимволдары. Патриотизм мен национализм (этнонацизм, ұлтшылдық) арасыжер мен көктей. Патриотизм әр халықтыңұлттықтәрбиесінетәнқұбылыс. Ол– әр ұрпақтыңатажұрты мен туғанмемлекетінедегентереңсезім мен зормақтаныш. Национализм (этнонацизм, ұлтшылдық)– өзхалқынбасқаұлттардансанасызәсірелеп, дінисенімі мен нәсіліне, құрамы мен тегіне, мәдениеті мен әлеуметтікжағдайларынақарайкемсітудіңантигумандықжаманәдеттер мен арам пиғылдаржиынтығы. https://rus.azattyq-ruhy.kz/tag/patriotizm/ Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

9. ЭКОЖҮЙЕ – ҰЛТТЫҚ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ БЕСІГІ Адам биологиялықжаратылысдүниесініңбірмүшесіболғандықтантабиғат пен қоршағанортаныңфакторларынатәуелді. Әр халықтыңтабиғатресурстарынсақтау мен рационалдыпайдалануһақындаежелденберіжинақтаған мол тәжірибесі бар. Туғанжердіңтабиғатынаялау, жер-су һәмөсімдік-топырақжамылғы мен жануарлардүниесінқорғауғабағытталған: тыйымсөздер, ырымдар, этнотопонимика, мифологиялықаңыздар, тотемистікатрибуттер мен экотанымдықсимволдаржасбуынөкілдерінеұлттықтәлім-тәрбиеберудіңбастықағидасы. Ұлы Дала номадтарыныңЕуразияжазирасындағыкиеліжерлердегісайранқұрғанҰлыЖібекжолы, әскерижорықтар, аңшылық, саятшылықһәмжиһанкерлікдәстүрлерітабиғатгармониясыменүйлесімінтапқанғажайыпқұбылыс. БүгіндеUNESCOтарапынанқолғаалынғанжаһандықмасштабтағытұрақты даму Стратегиялықжоспарыніскеасырудаәр ұлттыңэтнопедагогикалықһәмэтнопсихологиялықмұраларыныңатқарармиссиясыұшан-теңіз. https://www.science.edu/acellus/course/ elementary-ecology/ Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

10. РУХАНИ ҚАЗЫНА – ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ АРНАСЫ Тарихиһәммәдениэволюциялық даму барысындақолжеткізілгенасылмұралар: бейнелеуөнері, зергерлікбұйымдар, ән-күй, этномузыкалықаспаптар мен би философиясыныңқұдыреттері, мақал-мәтелдер, болжамнамаһәмқасиет, жыр-дастандар, халықауызәдебиеті, фольклор, бата-тілек, тұрмыс-салт, сакральдімекендер, руханижәнематериалдықмәденидүниелер– ғасырдыңқайкезеңіндеболмасынұлттықтәлім-тәрбиеніңмөлдірбұлағыболыпкелді. АстральдікһәмментальдіктылсымкеңістіктіңдәнекеріретінеАспанАта мен ЖерАнаданкіндігіажырамағанадамбаласынаайналасындағытаңғажайыпқұбылыстардыоқып-тануға, суреттеуге, кескіндеуге, жазуға, әуендеуге, әрлеуге, көркемдеуге, әуездеугеЖаратушыАллаһшексізнығметберген. Жербетіндегіәрбірөзен-көлайдынындағыбіртамшы суда, шөлқиянындағықұм-шағыл мен ғарышкөгінеұмтылғаншың-құздардыңжақпарларында, тұлпардыңтұяғы мен қыранныңқанатыныңастында– бабаларымыздыңмұңы мен сыры, күйі мен жыры, үні мен ізіжатыр. https://www.altyn-orda.kz/kerimsal-zhubat zachem-kazaham-ruhani-zhangyru/ Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

11. АУЫЛ – ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ КЕШЕНІ ҰлыДаланыңкіндігіндеорналасқанҚазақЕлі– 7000 жылбұрынЖербетіндетұңғышретжылқынықолғаүйреткенБотайтайпасы, көнеарийлер, сақ-ғұндар мен түркілердіңмұрагері. Көшпенділікөмірәлемдегіагротехникалық, агромелиорациялықһәмархитектуралықшаруашылықтырациональдіұйымдастыруға, демектабиғи баланс гармониясынсақтайотыраәлеуметтік-экономикалықдамудыңғажапмоделінқалыптастырды. Киізүйархитектурасытеңдесіжоқэргономикалықфеноменгеайналды. Ашықаспанастындабарлықғұмырынөткізгенежелгікөшпендіномадтар– бақташылық, диханшылықһәмқұрылыс-сәулеттіккәсіптіңшоқтығынакөтерілді. Оларауарайынболжайтын астролог, флора мен фаунаныбілгірі, ит-құс, жер-су мен өсімдік-топырақдүниесінемәнберетін зоолог-биолог ретіндеэмпирикалықтұрғыдамеңгерді. Заманауиглобальдіцифрлық-коммуникациялық трансформация жағдайындамыңғасырлықтәжірибесі бар Атакәсіп, бәзқалпындаауылымыздасақталыпкеледі. Бұл– бізүшінбақытһәмбереке. https://www.facebook.com/photo.php?fbid=2245152815805935&set=t.100001022015645&type=3 Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

12. ӘДЕТ-ҒҰРЫП – ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ АЙНАСЫ АтаЗаңымызды– ұлттықсалт-дәстүрлеріміз бен әдет-ғұрыптарымыздыңжиынтығыдесекболады. Қазақхалқысансызғасырларелегіненөтіп, сыналғанұлттықсалт-дәстүрлеріне аса жоғарымәнберген. Тал бесіктенжербесіккедейінгіұзын-сонар ғұмырлықкөштің әр күні мен әр түнідүниетанымдықәфсаннаға, қайталанбасқазынаға толы дариға-дәуренгеұласып, ешкімгеұқсамайтынтабиғи-антропологиялықболмысымыздысұлбалады. Халықарасындаежелденжібіүзілмеген, өрнегісөгілмеген, топтанозғандықияғасамғататын, адасқандыжөнгесалатынданышпандықһәмимандылықтұғырынаденқойғанғажапәдет-ғұрыптаркүнібүгінгедейінұрпақигілігінеайналуда. Тұрмыс-салтымыздағықонақкүту, дастарханһәм ас мәзірі, құдалықсалты, халықтықмейрамдар, ұлттықойындар, бесікжыры, дінирәсімдер, тұсаукесер, аламан, тасаттық, асық пен көкпар, алтыбақан, аманат пен бата беру көріністері–ұлттықтәлім-тәрбиеніңтамашаүлгісі. https://photos.google.com/u/1/photo/AF1QipNjxxJ1VoZgcqeQcnJWMNB0c1HMBR90-IZ9yXm7 Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

13. ХХІ ҒАСЫРДАҒЫ – ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ МОДЕЛІ Біз Ұлы Дала номадтарыныңұрпағыһәммұрагеріміз– дегенКиеліұғымдыәлемдікдеңгейдегіҰлттықБрендкеайналдыруымызкерек. Қазақұлты–генетикалықһәминтеллектуалдықформуланықатаңсақтайтын, әлемдегіпрогрессивтікдейгейгекөтерілгенеңжасэтностардыңқатарынажатады. Ғаламдық ІТ-индустрия жетістіктерінхалықигілігінежаратудазаманталабынасайбарлықозықтехнологиялардымеңгеруүшін– Ұлттық Намыскерек! Ұлттық тәрбиесіз–Ұлттық намысболмайды! Экономикалықдамудыңеңжоғарғыкөмбесінежеткен: Жапония, Германия, Финляндия, Корея, Италия, Франция, Испания, Норвегия, Қытай–ұлттықмемлекеттерболыптабылады. Бүгінгіұлттықтәлім-тәрбиеніңмиссиясы–ата-баба дәстүрінқастерлеу, сабақтынамысқатырысыпоқу, шетелтілдерінмеңгеру, үлгі-өнегекөрсету, озықтехнологиялардыертежастанигерудемектепжанынан «ЖасБизнесмендер» клубынашу. https://kmendis.net/tag/zoom/ Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

14. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ Қазақ-нама : шығармаларжинағы / Құрсабаев, Мұхамедрахим, - Астана : [Б.ж.], 2008 . - 504 б., сурет., кесте . Библиогр.: 492-503 б. - – 9965-721-05-Х. http://kazneb.kz/site/catalogue/view?br=1105928 Қазақэтнопедагогикасыдәрісініңбағдарламасы // Құр. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, З.Әбілова, А: РИК, 1993, 32 бет Ұлттық тәрбиеоқулығы. Бас редактор Пәрәлиев С.Ж. Авторлықбасылым. Абай атындағыҚазҰПУ, Алматы, 2010.- 230 бет Қазақтәлiм-тәрбиетарихынан // ред.басқ. Қ.Жарықбаев, Қалиев С.Қ, А, Санат,1995, 350 бет. ҒаббасовС. Халықпедагогикасының негiздерi, А, 1995,463 бет. Мұхамеджанова К, Дүйсембiнова Р.Қ, Құрсабаев М.Қ. – Атамекентәрбиебағдарламасынаәдiстемелiк ұсыныстар,Талдықорған, 1997, 121 бет. Құрсабаев М.Қ. Атамекенпионерлероперациясы, Қазақстанмектебi, №5/1991, 38-45 бет. КурсабаевМ.Основныенаправления научно-этнопедагогической программы «Атамекен» // Поиск. – 2005. – № 4. – Б.44-47. Құрсабаев М.Қ. Этнопедагогикамұраларының Интернет желісіндегіорны.. Кожахметова К.Ж 65 жылдығынаарналғанғылыми-практикалықконференция материалдары. ҚазҚМПУ, Алматы, 2016.- 554 бет. 70-74 бет. Kursabayev M.K. The history of Republican children social organization "Atameken" us object pedagogical science. Journal of The Europian Association of pedagogues and psychologists Science. The Unity of Science. Vienna, Austria 20157 Page 127-134. СәдуақасұлыӘ.,- Халықтық педагогика дәстүрлеріарқылықазақмектептерініңоқу-тәрбиепроцесінұйымдастырудыңпедагогикалық шарттары,А,2003, 193 бет. Дүйсембiнова Р.Қ. Қазақэтнопедагогикасынмектеппрактикасынаендiру, А:2000, 355 бет. Кенжеахметұлы С.,- Жетіқазына ,А, Анатілі 1997 Қабдыразақұлы Қ.,- Ғұрып, дәстүржәнетәрбие, Ұлан- Батор, 1979, 185 бет. Қожахметова К.Ж. ,- Казахская этнопедагогика: методология, теория, практика, А,Ғылым 1998, 315 бет. МухамбаеваА.Х., Национальные обычаи и традиции казахского народа и их влияние на воспитание детей и молодежи, Автореф. к.н.п. Москва, 1974 . Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағыҚаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл