دانشکدۀ روان شناسی و علوم تربیتی

1. مقایسة استنادهای آی.اِس.آی و برگرفته از وب به مقالات مجلات علوم و علوم اجتماعی: کاربرد وب سنجی در مطالعۀ رویه های ارتباطات علمی دانشکدۀ روان شناسی و علوم تربیتی کیوان کوشا kkoosha@ut.ac.ir

2. مقدمه • پیش از ظهور وب • سال هااز روش های کتابسنجی و ISI جهت سنجش اثرگذاری/ردگیری استنادی تحقیقات استفاده شده است • اما، پوشش محدود مجلات و محدودیت زبانی آی. اس.آی مطرح بوده است • الگوی استنادی منابع غیرادواری در تحقیقات نامشخص بوده است • این به ویژه در حوزه علوماجتماعی بیشتر بارز است • عدم امکان سنجش رویه های ارتباطات علمی غیررسمی مبتنی بر داده های استنادی • ظهور وب • نشر فزاینده آثار علمی/تحقیقات و قرار گرفتن طیفگستردهتری از داده های استنادی (به ویژه از منابع غیرادواری= مقالات کنفرانس و ...). تنوعزبانی و نوع انتشارات • امکان ردگیری اثرگذاری فکری در منابع استنادی غیررسمی • توسعه ابزارها و روشها برای دسترسی به داده های استنادی (اگرچه با محدودیت روبرو) • یکی از مسائل جاری در مطالعات علم سنجی: آیا محیط وب و ساختار فراپیوندی و استنادی آن را می توان به عنوان منبعی مهم (مکمّل یا جایگزین) نظیر استنادهای سنتی (نظیر آی.اِس.آی) به منظور سنجش اثرگذاری تحقیقات مورد استفاده قرار داد؟ محدودیت روش ها و ابزارهای گردآوری داده ها از وب چیست؟ اطلاعات ما اندک است!

3. مقدمه (ادامه) • طرح چنین سئوالاتی منجر به توسعۀ حوزۀ مطالعاتی وب سنجی گردید که قصد دارد کاربرد نظریه ها و روشهای کتابسنجی،اطلاع سنجی و علم سنجی را در محیط وب مورد بررسی قرار دهد. • به منظور اعتبار بخشیدن به محیط وب می توان مشابهت میان متغیرهای برگرفته از وب (نظیر استناد وبی یا پیوندهای وبی) و شاخصهای پذیرفته شده علم سنجی (نظیر استنادهای آی.اِس.آی) را مورد مطالعه قرار داد: • استفاده از روش کمّی (نظیر همبستگی) به منظور پی بردن به ارتباط میان متغیرها • استفاده از روش کیفی (نظیر بررسی همپوشانی و انگیزه ایجاد استناد) به منظور اعتبار بخشیدن به نتایج کمّی بدست آمده • هدف:بررسی مشابهت های کمّی و کیفی میان الگوهای استنادهای سنتی (آی.اِس.آی) و بر گرفته از وب به منظور ارائۀ شواهد علمی در باب کاربرد روش ها و ابزارهای وب سنجی در مطالعۀ رویه های ارتباطات علمی رسمی و غیررسمی است.

4. برخی از اصطلاحات • استنادهای آی.اِس.آی(سنتی): استنادهای بدست آمده از پایگاه Web of Science موسسه اطلاعات علمی (ISI) به مقالات- برگرفته از مجلات داوری شده با اثرگذاری استنادی بالا • استناد گوگل اسکالار (GS Web citation): استنادهای بدست آمده از پایگاه گوگل اسکالار (نمایه استنادی خودکار/خود محور)که نه تنها از مجلات، بلکه طیف گسترده تری از منابع را شامل می شود • استناد وبی گوگل (Google Webcitation): درج عنوان یا نشانی اینترنتی مقالات مجلات در صفحات وب دیگر که می توانند به دلیل ارتباطات علمی رسمی (استناد)، ارتباطات علمی غیررسمی(آموزش، بحث علمی) یا راهبری و دلایل دیگر ایجاد شده باشند. • اثرگذاری رسمی(Formalimpact):ذکر منابع استناد شده در بخش فهرست مآخذ منابع اطلاعاتی دیگر در محیط وب . • اثرگذاری غیررسمی(Informalimpact):ذکر آثار استناد شده در منابع اطلاعاتی که به منظور ارتباطات علمی غیررسمی ایجاد شده اند و حاکی از اثرگذاری فکری منابع استناد شده است نظریه مرتون

5. مسائلتحقیق 1. ارتباط میان استنادهای سنتی و برگرفته از وب (گوگل و گوگل اِسکالار):رویکرد کمّی؛ تفسیر غیر مستقیم نتایج 2. مقایسۀ (همپوشانی) استنادهای آی.اِس.آی و استنادهای گوگل اِسکالار و ماهیت استنادهای منحصربفرد در وب : رویکرد کیفی؛ تفسیر مستقیم نتایج 3. انگیزه های ایجاد استنادهای وبی بر گرفته از گوگل به مقالات مجلات که نمایانگر اثرگذاری فکری (اثرگذاری رسمی و غیررسمی) می باشند: رویکرد کیفی؛ تفسیر مستقیم نتایج 4. بررسی تفاوت های میان رشته ای در الگوهای استنادی سنتی و برگرفته از وب و نیز ارتباطات علمی رسمی و غیررسمی در علوم و علوم اجتماعی

6. روش تحقیق - انتخاب حوزه ها، رشته ها و مقالات (جزئیات در متن اصلی) • انتخاب رشته ها • استفاده از ساختار موضوعی گزارش استنادی مجلات (JCR) و با توجه به ماهیت رشته ها (نماینده یک حوزه)، تحقیقات پیشین • حوزه علوم = فیزیک، شیمی، زیست شناسیو کامپیوتر • حوزه علوم اجتماعی= علوم تربیتی، علوم اجتماعی، اقتصاد و روانشناسی • انتخاب مجلات • 108 مجلۀ الکترونیکی با دسترسی آزاد (تمام متن) داوری شده در سال 2001 (در نظر گرفتن حدود سه سال زمان برای استناد) (51% در ISI) • انتخاب مقالات • انتخاب 1650 مقاله تحقیقی از طریق روش نمونه گیری طبقه ای (انتخاب نمونۀ آماری به طور نسبی بر اساس هر مجله) شدند.

7. روش تحقیق- گردآوری استنادها- آی.اِس.آی - جستجوی 1650 مقاله نمونه گیری شده در آخرین ویرایش پایگاه اطلاعاتی پیوسته وب آو ساینس (آی.اِس.آی)- ثبت تعداد و نوع استنادها از طریق انتخاب گزینهTimes Cited برای مطالعات کیفی (جزئیات در متن)

9. روش تحقیق- گردآوریاستنادها- گوگل اسکالار - جستجوی عنوان 1650 مقاله در قالب جست و جوی عبارتی در پایگاه استنادی تحت وب گوگل اسکالار و انتخاب گزینه Cited by در ذیل هر رکورد برای مطالعات کیفی(جزئیات در متن)

11. روش تحقیق- گردآوری استنادها- گوگل • (ارائه روشی نوین در مطالعات وب سنجی و علم سنجی) Web/URL Citation Extraction • انتخاب گوگل به دلیل جامعیت نسبت به سایر موتورهای کاوش • حمایت جستجوهای مورد نظر و پوشش انوع مختلفی از فایل های الکترونیکی • جستجوی عنوان یا نشانی اینترنتی 1650 مقاله و حذف استنادها از سایت خود مجله • “Enantioselective solvent-free Robinson annulation reactions” OR • www.ias.ac.in/chemsci/pdf-Jun2001/Pc3049.pdf -site:ias.ac.in/ عنوان مقاله

12. روش تحقیق- تقسیم بندی انگیزه های استناد وبی گوگل -Formal Impact درج استناد وبی در فهرست مآخذ(Reference) اسناد وبی شامل: • مقالات مجلات • مقالات کنفراس ها • پایان نامه های دانشگاهی • مقالات الکترونیکی (E-print) پیش چاپ و پس چاپ • گزارش های تحقیقاتی • پروانه های ثبت اختراعات • کتاب/فصلی از یک کتاب • نمایه های استنادی تحت وب/ خدمات CrossRef

13. روش تحقیق- تقسیم بندی انگیزه های استناد وبی-Informal Impact • انگیزه های مرتبط با ارتباطات علمی غیررسمی (اثرگذاری غیررسمی) درج استناد وبی درمتن منابع وبی که با هدف ارتباطات علمی غیررسمی ایجاد شده باشند و نمایانگر نوعی اثرگذاری فکری منابع مورد استناد باشند • فایل های ارائۀ مطالب در کنفرانس ها، کارگاه های آموزشی، سمینارها (Presentation Files) • فهرست مواد خواندنی دانشگاهی توصیه شده توسط استادان مرتبط با سرفصل واحدهای درسی (Academic Course Reading Lists) • پیام های ارسالی یا دریافتی در گروه های بحث الکترونیکی (Discussion Groups) تاکنون تحقیقی اثرگذاری غیررسمی این نوع منابع را در مطالعات علم سنجی از طریق داده های استنادی مورد بررسی قرار نداده است.

14. روش تحقیق- تعیین درصد همپوشانی نسبی آی.اس.آی و گوگلاسکالار 4184 استناد ISI در برابر 5589 استناد گوگل اِسکالار به 882 مقالۀ منتشر شده در 39 مجله

15. روش تحقیق- تعیین درصد همپوشانی نسبی آی.اس.آی و گوگلاسکالار

16. روش تحقیق- تعیین درصد همپوشانی نسبی آی.اس.آی و گوگلاسکالار

17. روش تحقیق- تعیین درصد همپوشانی نسبی آی.اس.آی و گوگلاسکالار Unique ISI citation

18. روش تحقیق- تعیین درصد همپوشانینسبی آی.اس.آی و گوگلاسکالار Unique ISI citation Unique Google Scholar citation

19. یافته های پژوهش- همبستگی میان استنادهای آی.اِس.آی و گوگل اِسکالار- مقایسه آمار توصیفی (میانگین و میانه) • همبستگی مستقیم و معنی داری (p < 0.01)میان استنادهای آی.اِس.آی و استنادهای گوگل اِسکالار در تمامی هشت رشتۀ مورد مطالعه وجود دارد. • میانگین و میانه استنادهای آی.اِس.آی به مقالات تحقیقی در سه رشته از علوم شامل زیست شناسی، شیمی و فیزیک بیشتر از استنادهای گوگل اِسکالار است. این موضوع در ارتباط با رشته شیمی بسیار بیشتر است (ISI شاخص مناسبتر). • در رشته های جامعه شناسی، اقتصاد، روانشناسی و علوم تربیتی میانگین و میانۀ استنادهای آی.اِس.آی کمتر از استنادهای گوگل اِسکالاراست. در حقیقت، گوگل اسکالار داده های استنادی بیشتری را در بر دارد و احتمالا ابزار مناسب تری برای سنجش اثرگذاری تحقیقات است. • در رشتۀ علوم کامپیوتر، میانگین و میانۀ استنادهای گوگل اِسکالار تقریباً دو برابر استنادهای آی.اِس.آیکه این موضوع به دلیل مقالات کنفرانس است که در آی.اِس.آی وارد نمی شوند.

20. یافته های پژوهش- همبستگی میان استنادهای آی.اِس.آی و استنادهای برگرفته از موتورکاوش گوگل • به جز رشتۀ روانشناسی، همبستگی مستقیم و معنی داری میان استنادهای آی.اِس.آی و استنادهای گوگل (کل و منحصر به فرد) وجود دارد. • نتیجه کلی: مقالاتی که تعداد بیشتری استناد را در پایگاه آی.اِس.آی دریافت نموده اند، تعداد بیشتری استناد وبی (گوگل وگوگل اسکالار) را نیز در محیط وب به خود جذب کرده اند.

21. یافته های پژوهش - همپوشانی نسبی میان استنادهای آی.اِس.آی و گوگل اِسکالار (Relative Overlap) • مقایسه دستی 4184 استناد از پایگاه وب آو ساینس در برابر 5589 استناد گوگل اسکالار نشان داد 57 درصد همپوشانی نسبی برای پایگاه آی.اِس.آی،در چهار رشتۀ از علوم (2387 استناد مشترک) وجود دارد است. • 43 درصد استنادهای گوگل اسکالار منحصر به فرد بودند (در آی.اِس.آی وجود نداشتند). • تفاوت های میانرشته ای عامل بسیار مهمی = درصد همپوشانی نسبی در رشته های زیست شناسی (66 درصد)، فیزیک (62 درصد) و علوم کامپیوتر (57 درصد) به طور قابل توجهی بیشتر از رشتۀ شیمی (33 درصد) محاسبه گردید. • در رشته شیمی450 استناد منحصر به فرد در آی.اِس.آی و تنها 61 استناد منحصر به فرد در گوگل اسکالار= اهمیت ISI در شیمی

22. یافته های پژوهش- افزایش نسبی استنادهای آی.اِس.آی و گوگل اِسکالار در طول زمان (چهار ماه) • درصد افزایش استنادها در طول مدت زمان چهار ماه برای پایگاه آی.اِس.آی، 12 درصدو برای پایگاه گوگل اِسکالار 22 درصد است • در پایگاه گوگل اِسکالار در مدت زمان مشابهی دو برابر پایگاه آی.اِس.آی استناد رسمی به مقالات ثبت شده است(رشد انتشار منابع با دسترسی آزاد، گسترش فرهنگ خود انتشاری، کسب توافق ناشران توسط GS) • اما در رشتۀ شیمی درصد افزایش استنادهای آی.اِس.آی (31 درصد) بیشتر از استنادهای گوگل اِسکالار (18 درصد) بدست آمده است. • مجددا در رشته شیمی شواهدی مبتنی بر اهمیت نسبی ISI

23. یافته های پژوهش- ماهیت استنادهای منحصر به فرد گوگل اِسکالار • نوع انتشارات

24. یافته های پژوهش- ماهیت استنادهای منحصر به فرد گوگل اِسکالار • نوع انتشارات Journal (68%)

25. یافته های پژوهش- ماهیت استنادهای منحصر به فرد گوگل اِسکالار • نوع انتشارات Journal (88%) Journal (68%)

26. یافته های پژوهش- ماهیت استنادهای منحصر به فرد گوگل اِسکالار • نوع انتشارات E-prints (48%) Journal (88%) Journal (68%)

27. یافته های پژوهش- ماهیت استنادهای منحصر به فرد گوگل اِسکالار • نوع انتشارات E-prints (48%) Conference (43%) Journal (88%) Journal (68%)

28. یافته های پژوهش- ماهیت استنادهای منحصر به فرد گوگل اِسکالارزبان

29. یافته های پژوهش- ماهیت استنادهای منحصر به فرد گوگل اِسکالارزبان انگلیسی انگلیسی چینی

30. یافته های پژوهش- ماهیت استنادهای منحصر به فرد گوگل اِسکالارسطح دسترسی • 70 درصد استنادهای منحصر به فرد گوگل اسکار به صورت تمام متن در دسترس بودند. • برخلاف پایگاه آی.اِس.آی که شبکۀ استنادی میان اطلاعات کتابشناختی مقالات مجلات را ارائه می دهد، پایگاه گوگل اِسکالار قابلیت برقراری شبکۀ استنادی میان اسناد تمام متن از انواع مختلفی از منابع اطلاعاتی.

31. یافته های پژوهش- ماهیت استنادهای منحصر به فرد آی.اِس.آیISI Unique Citation

32. یافته های پژوهش- ماهیت استنادهای منحصر به فرد آی.اِس.آیISI Unique Citation عدم امکان دسترسی به بخش فهرست ماخذ مقالات توسط GS Elsevier Science Amer. Chem. Soc.

33. یافته های پژوهش- ماهیت استنادهای منحصر به فرد آی.اِس.آیISI Unique Citation عدم امکان دسترسی به بخش فهرست ماخذ مقالات توسط GS رقابت Elsevier به دلیل داشتن پایگاه استنادی Scopus

34. یافته های پژوهش- انگیزه های ایجاد استنادهای وبی گوگلدر چهار رشته از علوم • از 1577 استناد وبی نمونه گیری شده، 23درصد نمایانگر اثرگذاری رسمی (استناد) و تنها 2 درصد نمایانگر اثرگذاری غیررسمی (نظیر آموزش، ارائه مطالب و بحث علمی) بودند. • به عبارت دیگر، حدود یکچهارم(3/25درصد) استنادهای وبی نمایانگر اثرگذاری فکری یا اثرگذاری پیوسته (online impact) مقالات مورد مطالعه هستند که از آنها می توان به عنوان شاخصی برای سنجش اثرگذاری و ارزیابی تحقیقات استفاده کرد.

35. یافته های پژوهش- انگیزه های ایجاد استنادهای وبی گوگل در چهار رشته از علوم اجتماعی • از 1530 استناد وبی که مقالات مجلات را هدف قرار داده اند، 19 درصد نمایانگر اثرگذاری رسمی (استناد) و 11درصد نمایانگر اثرگذاری غیررسمی (آموزش، ارائۀ مطالب و بحث علمی) بودند. • به عبارت دیگر، حدود 30درصد استنادهای وبی نمایانگر اثرگذاری فکری یا اثرگذاری پیوسته مقالات مجلات مورد مطالعه هستند که می توان از آنها برای ارزیابی تحقیقات استفاده کرد.

36. بحث و نتیجه گیری- ارتباط میان استنادهای آی.اِس.آی و گوگل اِسکالار • ارتباط آماری معنی دار و مستقیم میان تعداد/متوسط استنادهای آی.اِس.آی و تعداد/متوسط استنادهای گوگل اِسکالار و گوگل درسطح مقالات (1650 مقاله) و مجلات (108 مجله) وجود دارد. • به نظر می رسد از نقطه نظر کمّی استناد وبی را حداقل می توان به عنوان مکمل استنادهای آی.اِس.آی بکار برود. • به ویژه هنگامی که ISI در دسترس نباشد (بودجه دانشگاهها در خرید ISI) • یا داده های استنادی غیر ISI و غیر ادواری در تحقیقات یک رشته مهم باشند (علوم اجتماعی). • میانگین استنادها در رشته کامپیوتر و علوم اجتماعی در GS بیشتر از ISI است؛ اما کیفیت استنادهای آی.اِس.آی (بحث داوری) باید مد نظر قرار گرفته شود. • GS ابزار بهتری برای ردگیری طیف گسترده تری از داده های استنادی غیر ادواری (کتاب، کنفرانس)

37. بحث و نتیجه گیری- همپوشانی نسبی استنادهای آی.اِس.آی و گوگل اِسکالار • 50 درصد همپوشانی نسبی میان استنادهای آی.اِس.آی و گوگل اِسکالار • اما همپوشانی نسبی میان استنادهای گوگل اِسکالار و آی.اِس.آی 43% محاسبه شده است که کمتر از فرضیه مذکور (50 درصد) است • مهمترین کاربرد گوگل اِسکالار نسبت به پایگاه وب آو ساینس برای کشور • قابل دسترس بودن، رایگان بودن سهولت استفاده برای محققان و دانشگاهها • ردگیری استنادی میان متن کامل منابع اطلاعاتی غیرادواری (70 درصد). شبکه استنادی تمام متن • استفاده از استنادهای منحصر به فرد گوگل اسکار به منطور شناسایی تاثیرگذاری فرهنگ انتشار تحقیقات (مقالات E-print در فیزیک ؛ مقالات کنفرانس در کامپیوتر؛ گزارش تحقیقاتی در اقتصاد در چرخه ارتباطات علمی نقش مهمی دارند.

38. بحث و نتیجه گیری- انگیزه های ایجاد استناد وبی در حوزه علوم • بیش از یک چهارم (3/25 درصد) انگیزه های ایجاد استناد وبی در چهار رشته از علوم، مرتبط با اثرگذاری رسمی و غیررسمی است.

39. بحث و نتیجه گیری- انگیزه های ایجاد استناد وبی در حوزه علوم اجتماعی • حدود 30 درصداستنادهای وبی نمایانگر اثرگذاری فکری یا اثرگذاری پیوسته مقالات مجلات مورد مطالعه هستند که می توان از آنها برای ارزیابی تحقیقات استفاده کرد

40. بحث و نتیجه گیری -تفاوت الگوهای استنادی در علوم و علوم اجتماعی • در چهار رشتۀ علوم، میزان اثرگذاری رسمی (استناد) بیشتر از چهار رشتۀ علوم اجتماعی است(23 درصد در مقایسه با 19 درصد). در نقطۀ مقابل در چهار رشتۀ علوم اجتماعی، میزان اثرگذاری غیررسمی تقریباً پنج برابر رشته های علوم است (11 درصد در مقایسه با 2 درصد). اثرگذاری غیر رسمی استناد استناد

41. پیشنهادها • استفاده از استنادهای وبی به عنوان مکمل استنادهای آی.اس.آی در ردگیری استنادی و استفاده از آن با احتیاط به ویژه در رشته های علوم محض به منظور سنجش اثرگذاری تحقیقات. • توجه به شاخص اثرگذاری غیر رسمی به ویژه در علوم اجتماعی • توسعۀ نمایۀ استنادی خودکار/خودمحور فارسی و نشر آزاد اطلاعات علمی در محیط وب (قرار دادن اطلاعات کتابشناختی و بخش فهرست مآخذ) • سیاست گذاری در باب استفاده از استنادهای وبی به عنوان شاخصی مکمل استنادهای ISI برای ارزیابی دانشگاههایا محققان به ویژه در رشته های علوم اجتماعی و انسانی • انجام مطالعات تکمیلی در رشته های دیگر نظیر پزشکی به منظور کشف الگوی استنادی محدودیت ها- محدودیت ابزار گردآوری اطلاعات (ریزش کاذب در نتایج گوگل و گوگل اسکالار) و عدم پوشش وب نامرئی توسط موتورهای کاوش- تغییر محتوا و داده های استنادی در طول زمان در محیط وب - محدودیت تحلیل انگیزه های ایجاد استناد وبی مبتنی بر نظرات دو نفر- در برخی از موارد تقسیم بندی انگیزه ها ماهیتی ذهن گرایانه داشت (به جز استناد رسمی)- در این مطالعه 81 درصد سازگاری

42. 1. Kousha, K & Thelwall. M. (2007). Google Scholar Citations and Google Web/URL Citations: A Multi-Discipline Exploratory Analysis. Journal of the American Society of Information Science and Technology, 58(7), 1055-1065. 2. Kousha, K. & Thelwall, M. (2007). Sources of Google Scholar citations outside the Science Citation Index: a comparison between four science disciplines, Scientometric, 74(8). 3. Kousha, K & Thelwall. M. (2006). Motivations for URL citations to open access library and information science articles. Scientometrics, 68 (3), 50-517. 4. Kousha, K & Thelwall. M. (2007). How is Science Cited on the Web? A Classification of Google Unique Web Citations, Journal of the American Society of Information Science and Technology. 5. Kousha Kousha, K & Thelwall. M. (2007, to appear). Proposing and testing a method for online informal impact assessment: An exploratory analysis in social sciences. Scientometric. 6. Kousha, K & Thelwall. M. (2007). The Web Impact of Open Access Social Science Research, Library and Information Science Research. 7. Kousha, K. & Horri, H. (2004). The Relationship between Scholarly Publishing and the Counts of Academic Inlinks to Iranian University Web Sites: Exploring Academic Link Creation Motivations. Journal of Information Management and Scientometrics, 1(2), 13-22.