SŁOWOTWÓRSTWO

1. SŁOWOTWÓRSTWO

2. Słowotwórstwo – dział językoznawstwa zajmujący się sposobami powstawania nowych wyrazów w języku i ich znaczeniem.

3. samodzielny znaczeniowo dom, pies, szkoła niesamodzielny znaczeniowo nie oznaczają nic, ale za pomocą tych słów określamy np.: relacje miedzy przedmiotami, kolejność wydarzeń itp. w, na, pod, zaraz WYRAZ może być:

4. ANALIZA SŁOWOTWÓRCZA to badanie budowy wyrazów, wyodrębnienie ich elementów składowych. Polega na porównaniu ze sobą wyrazu podstawowego i pochodnego.

5. Podstawowy od którego został utworzony inny wyraz Kot Góra Ława krew Pochodny wyraz utworzony od wyrazu podstawowego Kotek Góral Ławka pokrewny wyraz

6. DOM - EK POPDSTAWA SŁOWOTWÓRCZA Część wspólna wyrazu podstawowego i pochodnego FORMANT Cząstka za pomocą której tworzymy nowy wyraz. PRZEDROSKI Na początku wyrazu pochodnego (przed podstawą słowotwórczą) Jeść  z -jeść ŚRÓDROSTEK wrostek, interfiks ( - o -, - i -, - y -) - łączy dwie podstawy słowotwórcze w wyrazach złożonych Prost – o - kat FORMANTY ZEROWE  Występują w rzecz. utworzonych od czasowników Biegać  bieg -  PRZYROSTKI Na końcu wyrazu pochodnego Dom  dom- ek

7. Jak tworzymy nowe wyrazy? Formant (przedrostek) Podstawa słowotwórcza Wyraz pochodny + = prze - + czytać = przeczytać Podstawa słowotwórcza Formant (przyrostek) Wyraz pochodny + = drzew(o) + - ko = drzewko Formant (przedrostek) Podstawa słowotwórcza Formant (przyrostek) Wyraz pochodny + + = u - + mocn(y) - + - ić = umocnić

8. TWORZENIE WYRAZÓW POCHODNYCH OD DWÓCH WYRAZÓW PODSTAWOWYCH Podstawa słowotwórcza Formant (interfiks) Podstawa słowotwórcza Wyraz pochodny + + = żyw - + - o - + płot = żywopłot sam + - o - + lot = samolot pięć + - o - + kąt = pięciokąt

9. Ćwiczenie 1.

10. Za pomocą różnych przedrostków utwórz po 4 czasowniki pochodne:Skoczyć, szyć, grać, bić, myćnp.:jechać: zjechać, nadjechać, pojechać, wyjechać, podjechać.

11. Utwórz po 2 wyrazy pochodne od podanych wyrazów, dodając przyrostek i przedrostek: czytać, szkoła Np.: mówić : mówi –enie; za-mówić

12. d) Wpisz wyrazy, od których powstały następujące rzeczowniki, a następnie uzupełnij zdanie. Naramiennik, zapiecek, zalesie, podhale, nadbrzeże, podkolanówka, podkoszulek, przedpołudnie, zagłówek, podzamcze. Naramiennik <- na ramieniu

13. Rodzina wyrazów

14. Rodzina wyrazów - to grupa wyrazów pokrewnych. Wyrazy pokrewne mają wspólny rdzeń. • Rdzeń (morfem słowotwórczym)- temat, który jest najmniejszą, niepodzielną już podstawą słowotwórczą.

15. GÓRA GÓR - KA GÓR - SKI GÓR - AL ZA - GÓRSKI GÓRAL - KA GÓRAL - SKI

16. Rdzeń GÓRA GÓR - KA GÓR- SKI GÓR - AL ZA - GÓRSKI GÓRAL - KA GÓRAL - SKI

17. LAĆ LAN -IE POD-LAĆ OD-LAĆ PRZE-LAĆ ZA -LAĆ WY-LAĆ ROZ-LAĆ

18. LAĆ LAN -IE POD-LAĆ OD-LAĆ PRZE-LAĆ ZA -LAĆ WY-LAĆ ROZ-LAĆ ODLEW PRZELEWKI ZALEW WYLEW ZALANIE PODLEWA- CZKA PODLEWANIE ROZLEWNIA ROZLEWAĆ

19. …………………………………… ZACHODZIĆ PODCHODZIĆ ……………………….. POCHODZENIE ………………………….. ………………………. PRZYCHODNIA

20. ……………………….. ………………… POKROPIĆ KROPIDŁO KROPKOWAĆ …………………. ………………….. …………………….. ……………………… ………………..

21. RUCH RUCH – RUCHOMY, NIERUCHOMY, PORUSZAĆ, RUCHLIWY, RUSZAĆ, NIERUCHOMOŚĆ, WZRUSZAĆ, PORUSZONY, WZRUSZONY, RUCHLIWOŚĆ

22. CHORY – ROZCHOROWAĆ SIĘ, CHOROWAĆ, CHOROBA, CHOROBOWY, ZACHOROWALNOŚĆ, SCHOROWANY, CHOROBLIWY, PRZECHOROWAĆ, ODCHOROWAĆ, ZACHOROWAĆ CHORY

23. BIĆ – ZABIĆ, UBIĆ, PODBIĆ, BITNIEJSZY, PRZYBIĆ, BITNY, BICIE, NAJBITNIEJSZY, ZABICIE, ZABITY BIĆ

24. BUDOWA DEFINICJI SŁOWOTWÓRCZEJ

25. Aby ustalić, który z wyrazów jest podstawowy, a który pochodny, należy ułożyć definicje słowotwórczą, tzn. tak zdefiniować dany wyraz pochodny, by znaleźć jego wyraz podstawowy.

26. Chociaż w definicji słowotwórczej zamieszczamy odmienne formy gramatyczne wyrazów podstawowych, przy analizowaniu bierzemy pod uwagę ich formy podstawowe: • - dla rzeczownika - M l.poj. • - dla przymiotnika – M, l.poj, s. równy • - dla czasownika – bezokolicznik

27. PAMIETAJ !!!!!! Wyraz pochodny pochodzi od jakiegoś wyrazu, ale może być także wyrazem podstawowym dla innego wyrazu. Układając definicję słowotwórczą pamiętaj – szukamy najbliższego pokrewieństwa GÓRA, GÓRAL, (ten, kto mieszka w górach) GÓRALKA (kobieta góral)

28. Ćwiczenie 3.

29. Podaj definicje słowotwórcze wyrazów i ich wyraz podstawowy. Rybak „ten, kto łowi ryby” ryba • Definicja słowotwórcza • Powinien znaleźć się w niej wyraz podstawowy • Powinna być zapisana w „ „ ‘ ‘ Wyraz podstawowy Wyraz pochodny

30. KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI PRZY ANALIZIE SŁOWOTWÓRCZEJ 1. Sprowadź wyraz pochodny do jego formy podstawowej – hasłowej. 2. Podaj jego znaczenie słowotwórcze (definicję słowotwórczą), aby znaleźć wyraz podstawowy. Uwaga! Końcówki fleksyjne i zakończenia bezokoliczników nie biorą udziału w tworzeniu nowych wyrazów (są wyjątki). 3.Zestaw wyrazy : podstawowy i pochodny.

31. TYPY NOWO UTWORZONYCH WYRAZÓW

32. Skrót – skrócony zapis wyrazu lub wyrażenia • Skrótowce – wyrazy powstałe przez skrócenie wyrazu dwu – lub więcej wyrazowego

33. 3) Uniwerbizmy – pojedyncze słowa, które zastępują konstrukcje złożone z rzeczownika i przymiotnika Podstawówka, motorówka, odrzutowiec, ogólniak, zerówka, Kablówka, mikrofalówka

34. 4) Derywaty wsteczne – to wyrazy powstałe w wyniku derywacji wstecznej lub zerowej, charakterystyczne dla języka zawodowego, środowiskowego ale także młodzieżowego, potocznego i języka gwar ludowych Wykop, przestój, zwis, kałach, merc, komp, nara, dźwig, szpila

35. 5) Hybrydy – wyrazy utworzone z cząstek słowotwórczych należących do różnych języków Ekosystem, domofon, fotokomórka, hydrowęzeł, Rywin-gate, Eurodeputowani, eurosceptycy

36. 6) Eponimy - wyrazy utworzone od nazwisk lub nazw własnych, np. -prysznic - od nazwiska prekursora wodolecznictwa, XIX wiek, Priessnitz -król - od imienia Karol (Karol Wielki) (karl - kral - król) -cesarz - od imienia Juliusza Cezara (w okresie rzymskim jako: cezar) inne eponimy: diesel, ford, amper, bel, britnejki, pamelki, Bond, banderas, lenonki, arafatka, marlejki

37. 7) Neologizmy • Słowotwórcze – utworzone za pomocą wyrazów już istniejących za pomocą odpowiednich formantów • Znaczeniowe – powstają przez nadanie już istniejącym wyrazom nowych znaczeń • Frazeologiczne – powstają przez połączenie już istniejących wyrazów w związki, które mają nowe znaczenie • Zapożyczenia – wyrazy zaczerpnięte z języków obcych • Artystyczne – wyrazy wymyślone przez pisarza lub poetę, stosowane jako środek poetycki

38. Homonimy – wyrazy o identycznym brzmieniu, ale całkowicie odmiennym znaczeniuZadanie: Udowodnij, że podane wyrazy mają homonimyzamek, babka, granat, jasiek, śmieć, rola, serwis, rakieta, klucz, wywiad

39. Synonimy – wyrazy o podobnym znaczeniu Droga – szosa, aleja, trakt, szlak, szosa … Piękny - wspaniały, cudowny, zachwycający, śliczny, uroczy … Zadanie: Ułóż po 2 synonimy: Książka, bohater, autor, problem, losy

40. Antonimy – wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu