Dinl e- yor dinl i yor e>i Başl a -yor başl ı yor a>ı

1. Dinle-yor dinliyor e>i Başla-yor başlıyor a>ı Gözle-yor gözlüyor e>ü Taşla-yor taşlıyor a>ı Sızla-yor sızlıyor a>ı Görme-yor görmüyor e>ü gibi.

2. “y” kaynaştırma ünsüzü de, bazı durum- Larda,kendisinden önce gelen düz geniş ünlüyü (a,e) daraltır. Ne-y-e niye ye-y-en yiyen De-y-ecek diyecek

3. ÜNLÜ DEĞİŞİMİ Bazı sözcükler ismin –e haline girdiklerinde sözcük kökündeki ünlü değişir.Buna ünlü değişimi denir. sen-e sana ben-e bana

4. ÜNSÜZLER

5. ÜNSÜZLER • Türkçe’de 21 ünsüz (sessiz harf) vardır:b,c,ç,d,f,g,ğ, • h,j,k,l,m,n,p,r,s,ş,t,v,y,z • Ünsüzler ağızdan çıkışlarına göre iki grupta incelenir: • Ses Tellerinden Çıkışına Göre • Söyleniş Sürelerine Göre

6. Ses Tellerinden Çıkışlarına Göre • Yumuşak Ünsüzler:Ses tellerinin titremesiyle ton- lu çıkan ünsüzler: b,c,d,g • Sert Ünsüzler:Ses tellerinden çıkışı titreşimsiz ve tonsuz olan ünsüzler: ç,f,t,h,k,p,s,ş,t Eğer sert ünsüzleri aklınızda daha iyi tutmak istiyorsanız “fıstıkçı şahap”ın ünsüzlerinden yararlanabilirsiniz

7. Söyleniş Sürelerine Göre • Sürekli Ünsüzler:Önlerine bir ünlü getirildiğinde sürekli söylenebilen ünsüzlerdir:f,ğ,h,j,l,m,n,r,s,ş,v,y,z. Üfff,oyyy,ahhh… • Süreksiz Ünsüzler:Önlerine bir ünlü getirildiğinde sürekli söylenemeyen ünsüzlerdir:b,c,d,g,p,ç,t,k. uç,ot,ak…

8. Ünsüz Gruplarını Bir De Tabloda İnceleyelim: YUMUŞAK SERT ğ,j,l,m,n,r,v,y,z Sürekli f,h,s,ş Süreksiz b,c,d,g p,ç,t,k

9. ÜNSÜZLERLE İLGİLİSES OLAYLARI • Ünsüz Benzeşmesi • Ünsüz Yumuşaması • Ünsüz Türemesi • Ünsüz Düşmesi

10. ÜNSÜZ BENZEŞMESİ Türkçe’de sonunda“sert ünsüz”(ç,f,t,h,s,k,p,ş) bulunan sözcüklere,”süreksiz yumuşak ünsüz”lerle (c,d,g)başlayan bir ek getirildiğinde ekin başındaki yumuşak ünsüz sertleşir. c ç, d t, g k olur Buna “ünsüz benzeşmesi” denir bit-gi bitki kitap-cı kitapçı uzak-da uzakta

11. 1991/LGS ÖRNEK: “Kılıcını mertlik ve ustalıkla kullanan Türk’ün eli, yen- diği insanların yarasını sarmakta da ustadır.”cümlesinde yer alan aşağıdaki sözcüklerden hangisi sert ünsüzlerin ben- zeşmesine örnektir? A)kılıcını B)ustalıkla C)yendiği D)sarmakta ÇÖZÜM:

12. ÇÖZÜM: Sarmak-da sarmakta “-k” sert ünsüzünün etkisiyle ekin başındaki “-d” “t” olmuştur.Buna ünsüz benzeşmesi denir.

13. ÜNSÜZ YUMUŞAMASI Süreksiz sert ünsüzler (p,ç,t,k) den biriyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayanbir ek getirildiğinde sözcüğün sonundaki sert ünsüz yumuşar. NOT:p-b, ç-c, k-g/ğ, t-d olur. kitap-a kitaba p b olmuş ilaç-ı ilacı ç c olmuş sokak-ın sokağın k ğ olmuş denk-i dengi k g olmuş

14. Ünsüz Yumuşamasının Gerçekleşmediği Durumlar a)Bazı yabancı sözcüklerle (sohbet,hürriyet,nimet gibi) Bazı tek heceli sözcüklerde (ok,et,iç gibi) yumuşama ol- maz. ok-un okun sohbet-iniz sohbetiniz b)Özel isimlerin sonlarındaki sert ünsüzler söyleyişte Yumuşar.Ancak yazıya geçirilirken bu yumuşama gös- terilemez;Mehmet’in Sinop’a Burak’ın şeklinde ya- zılır.

15. 1993/LGS ÖRNEK: Aşağıdaki sözcüklerden hangisine sesliye başlayan bir ek getirildiğinde yumuşama görülmez? A)Kırbaç B)Yatak C)Devlet D)Kebap ÇÖZÜM: A,B,D seçeneklerindeki sözcüklerde “yumuşama” olur. yatak-yatağa kırbaç-kırbacın kebap-kebabı “Devlet” sözcüğü,ünlüyle başlayan bir ek aldığın- da son sesi yumuşamaz:devletin

16. ÜNSÜZ TÜREMESİ Kaynaştırma:Ünlüyle biten bir sözcüğe ünlü ile başla- yan bir ek getirildiğinde araya kaynaştırma ünsüzlerinden (y, ş,s,n) biri girer.Buna”kaynaştırma” denir. Dede-i dedesi Kapı-ı kapıyı Hava-ın havanın Altı-ar altışar Eğer kaynaştırma harfle- rini unutmak istemiyor- sanız “yaşasın” kelimesi- nin sessiz harflerinden yararlanabilirsiniz. Y Ş S N

17. ÖRNEK: 1993/LGS Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kaynaştırma harfi kullanılmıştır? A)Babam,gürültüye pabuç bırakmaz. B)Acı haber,ağızdan ağıza çabuk yayılır. C)Arı,bal alacak çiçeği iyi bilir. D)Eve gelince dut yemiş bülbüle döndü. ÇÖZÜM:

18. CEVAP:A Çünkü; “Babam gürültüye pabuç bırakmaz” cümlesinde “gürültüye” sözcüğünde kaynaştırma sesi vardır. gürültü-y-e

19. Türkçe’ye yabancı dillerden geçmiş, hiss,aff,redd, • zann gibi sözcükler,Türkçede aynı cinsten iki ünsüz • aynı hecede yan yana bulunamayacağı için,his,af,ret, • zan şeklinde kullanılmaktadır.Bu sözcükler “-etmek ” • yardımcı fiiliyle birleştiğinde ünsüz türemesi olur.Bu • ünsüz genellikle sözcüğün sonundaki ünsüzle aynı olur: • zan etmek zannetmek • his etmek hissetmek • af etmak affetmek • red etmek reddetmek

20. ÜNSÜZ DÜŞMESİ Sonunda “k” ünsüzü bulunan sözcükler “-cik,-cek” gibi kü- cültme eklerini aldıklarında sonlarındaki “k”ünsüzü düşer: sıcak-cık sıcacık ufak-cık ufacık minik-cik minicik büyük-cek büyücek

21. 1994/LGS ÖRNEK: Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde ses düşmesi vardır? A)Biricik B)Ufacık C)Azıcık D)İncecik “Bir-i-cik” ve “az-ı-cık” sözcüklerinde ses türemesi vardır “İnce-cik”sözcüğünde herhangi bir ses olayı yoktur.”Ufacık” Sözcüğünde ise ses düşmesi olmuştur: Ufak-cık ufacık ÇÖZÜM:

22. ULAMA • Art arda gelen iki sözcükten ilki ünsüzle bitiyor,ikincisi ünlü ile başlıyorsa birinci sözcüğün sonundaki ünsüz,ikinci sözcü- ğün başındaki ünlüye bağlanarak söylenir.Buna ulama denir. göz atmak laf atmak dert etmek … • Haberi biraz önce ondan öğrendim. Not: Ulama söyleyişle ilgilidir,yazıya geçirilemez.

23. UYARI! Aralarında herhangi bir noktalama işareti bulunan sözcükler arasında ulama yapılmaz: “Geldik,ancak sizi bulamadık.”cümlesinde “Geldik” ve ”Ancak” sözcükleri arasında virgül(,) bulunduğu İçin iki sözcük arasında “ulama” yapılamaz.

24. 1993/LGS ÖRNEK: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ulama yoktur? A)Her zaman başarılı bir iş adamıydı. B)Bahçede kardan adam yapmak istiyordu. C)O konuyu bize geldiğin akşam yaparız. D)Siz de kır çiçeklerini seviyorsunuz.

25. Türkçe sözcüklerin sonunda b,c,d,g ünsüzleri bulunmaz.Ya- Bancı dillerden giren sözcükle- Rin sonundaki bu sesler “p,ç,t, K”ye dönüşür. Kitab – kitap icad – icat Muhtac – muhtaç Aheng - ahenk Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmaz. Saat,şiir,şair,kaide,kauçuk,fiil kooperatif gibi sözcükler dili- mize yabancı dillerden girmiş- tir. TÜRKÇE’NİN DİĞER SES ÖZELLİKLERİ

26. Türkçe sözcük köklerinde aynı iki ünsüz yan yana bulunmaz. Millet,şiddet,hürriyet,iddia,ralli gibi sözcükler yabancı kökenli- dir. NOT:Ballı,dilli,battığı gibi sözcükler ise kök değil,gövdedir. Bu nedenle bu kurala aykırı değildirler. bal-lı, dil-li, bat-tığı Anne ve elli sözcükleri Türkçe olduğu halde kurala uymaz.Bu sözcüklerin asıl şekli de ana ile elig’dir; bu sözcükler ,sonradan değişime uğramıştır.

27. Türkçe’de sözcüklerin ilk heceleri iki ünsüzle başlamaz. Tren,spor,tramvay,program gibi sözcükler yabancı asıllı- dır. Türkçe’de uzun oku- nan ünlü (uzun ünlü) yoktur.”a,u,ü,ı” gibi uzun ünlülerin bulun- duğu sözcükler yaban- cı dillerden girmiştir: merasim,Musevi,milli...

28. HECE Ağızdan bir solukta çıkan ses ya da ses topluluğuna hece denir. Heceler,içindeki ses sayısına göre altı gruba ayrılır: 1)Tek Sesten Oluşan Heceler:o-cak,e-kim,u-fuk… 2)İki Sesten Oluşan Heceler a)Bir ünlü bir ünsüzden oluşanlar:at-kı,es-ki,in-ce… b)Bir ünsüz bir ünlüden oluşanlar:sa-yı,bo-ya… 3)Üç Sesten Oluşan Heceler: a)Bir ünsüz bir ünlü bir ünsüzden oluşanlar:sol-gun,sağlam b)Bir ünlü iki ünsüzden oluşanlar:ilk,ürk-mek,ölç-tüm… 4)Dört Sesten Oluşan Heceler:(Bir ünsüz,bir ünlü,iki ünsüz): dört,sert,çark,çift…

29. VURGU • Birden fazla sözcüklerin bir hece- sinin,birden fazla sözcükten oluşan cümlelerin de bir sözcüğünün diğer- lerinden daha baskılı söylenmesine vurgu denir.

30. KELİME VURGUSU • Türkçe’de kelime vurgusu genellikle son hecededir. ki-tap, o-kul, ka-pı, def-ter… • Sözcüklere getirilen ekler vurguyu kendi üzerine çeker. temiz - temizlik - temizlikçi • İki heceli yer adlarında vurgu ilk hecededir. Bursa, Aydın, Muğla… • İkiden fazla heceli yer adlarında vurgu,harf sayısı çok olan hecede veya ünsüzle biten hecededir. Ankara, Sapanca…

31. CÜMLE VURGUSU Cümle vurguları ise, yüklemi fiil olan cümlelerde yükleme en yakın sözcüktedir. • Gönderdiğin mektubu postadan bugün aldım.(zaman vurgu) • Gönderdiğin mektubu bugün postadan aldım.(yer vurgu) NOT:Yüklemi ad ya da ad soylu sözcük olan cümlelerde ise yüklem vurgulanan sözcüktür. Bu mektup mutlakabanadır. Yarın günlerden cumaymış.

32. SON

33. KÜBRA CEVVAL 8/B NO:200 SLAYT ÇALIŞMASI