कक्षा ८ का विद्यार्थीको राष्ट्रिय उपलब्धि परीक्षण २०१३

1. कक्षा ८ का विद्यार्थीको राष्ट्रिय उपलब्धि परीक्षण २०१३ National Assessment of Student Achievement (NASA) Unit Education Review Office Ministry of Education

2. NASA अध्ययनको परिचय • नेपाल सरकार शिक्षा मन्त्रालयले विद्यालय क्षेत्र सुधार योजनामा उल्लेख गरे अनुसार विद्यार्थीको शैक्षिक उपलब्धिको मापनका लागिNational Assessment of Student Achievement Unit को शैक्षिक गुणस्तर परीक्षण केन्द्रमा स्थापना भएको • उपलब्धिको तत्कालिन अवस्था र विभिन्न बर्षहरुमा भएको उपलब्धिको तुलना गरी शिक्षामा भएको प्राप्तिको आँकलन गर्ने • शैक्षिक सुधारका लागि शैक्षिक नीति निर्धारण समितिमा सुझाव पेश गर्ने • सरोकारवाला शिक्षक विद्यार्थी कर्मचारी सबैलाई आ-आफ्नो स्थानबाट शैक्षिक सुधारमा अग्रसर हुन आधार प्रदान गर्न • sIff * sf tLgljifox? g]kfnL, ul0ft / ;fdflhssf] pknlAw k/LIf0f ul/Psf] .

3. Introduction ERO/NASA MOE • Sample • 28 districts • 1200 Schools for grade 8 • 400 schools for 1 subject • 1200 Head Teacher • 1200 Teacher • Number of Students • Math 16000, Nepali 16000 and Science 16000 Subjects Math, Nepali and Science Consultancy Service by: EDSC – Carry the test materials Test administration Responsible: DEOs Monitored by : MOE, RED & DEO Date : 29th Falgun

4. Test Booklets Features Comparison • Test was linked Math and Science with TIMSS • Nepali with PISA/PIRLS • Item Response Theory (IRT) was used to compare items and versions. Test Booklets • Three versions of each subject (V1, V2 and V3) • All versions were administrated in same class • All items were based on curriculum not on textbook. • All items were pre-tested and standardized.

5. नमुना जिल्लाहरु

6. कक्षा ८ का विद्यार्थीको राष्ट्रिय उपलब्धि परीक्षण २०११ को नतिजा National Assessment of Student Achievement (NASA) Unit Education Review Office Ministry of Education Date: 24thMagh 2070 प्रस्तोताः श्याम प्रसाद आचार्य (तथ्याङ्क विश्लेषण तथा प्रतिवेदन लेखनमा संलगन)

7. नमुना छनोट • 1201 Schools (5% of total grade 8 running schools) • 1201 Teachers • 1201 Head Teachers • 48682 Students • Community and Institutional Schools

8. विशेषता • स्तरिकृत परीक्षण हो । • ljb\ofyL{n] ljifoutk|Zg / k[i7e"dL ;"rgfdfpQ/ lbPeg] k|wfgfWofks / ljifolzIfsn] k[i7e"dL ;"rgfdfdfq . • सन् २००८ सन् २०११ र International Tests (TIMSS and PISA) सँग तुलना गरीएको • Educational Assessment dfgljgtdk|ljlwItem Response Theory sf] k|of]u ePsf] • प्रश्नावलीको पूर्व परीक्षण गरिएको • विशिष्ट प्रविधि IRT को प्रयोगले उपलब्धीहरु तुलना योग्य भएको

9. मुख्य प्राप्ति र निस्कर्षहरु

10. ‍राष्ट्रिय औसत उपलब्धि

11. lhNnfx?sf] cf};t pknlAwdf 7"nf] cGt/ b]lvof] National Mean (43)

12. lhNnfx?sf] cf};t pknlAwdf 7"nf] cGt/ b]lvof]

13. lhNnfx?sf] cf};t pknlAwdf 7"nf] cGt/ b]lvof]

14. बिकासक्षेत्रहरुकोउपलब्धीमा पनि ठूलो अन्तर देखियो • खास गरी पूर्वाञ्चलको थोरै दिन विद्यालय खुलेका पाइयो । यो एउटा कारण हुन सक्छ न्यून उपलब्धिको । पूर्वाञ्चल विकासक्षेत्रको ‍‍औसत उपलब्धि सबैभन्दा न्यूनछ भने काठमाडौँ उपत्यकाको सबैभन्दा बढी छ । Nepali मा सुदुर पश्चिम ४२, मध्यपश्चिम ४३ छ भने सामाजिकमा पूर्वाञ्चल नै न्यून ४६ छ । मध्यमाञ्चल र पश्चिमाञ्चलको रिजल्ट औसत वा सो भन्दा माथि छ ।

15. संस्थागत विद्यालयको उपलब्धी राम्रो देखियो संस्थागत विद्यालयमा निरन्तर गृह्यकार्य दिने, परीक्षण गर्ने, युवा शिक्षक, कम्प्युटर र सफ्टवेयरको प्रयोग, सामाजिक आर्थीक अवस्था राम्रो भएका विद्यार्थी अध्ययन गरेको पाइयो । सामुदायिक विद्यालयमा गृह्यकार्य दिने र जाँच गर्ने अवस्था कमजोर, साधन स्रोतको अभाव, थोरै दिन विद्यालय खोल्ने गरेको पाइयो ।

16. सामाजिक आर्थीक अवस्थाले उपलब्धिमा असर गरेको पाइयो राम्रो सामाजिक आर्थिक अवस्था भएका विद्यार्थीको उपलब्धी पनि राम्रो नै देखियो । कमजोर SES तर उच्च उपलब्धि भएका सामुदायिक विद्यालय उच्च उपलब्धि भएका विद्यालय (आयत भित्रका सबै विद्यालयहरु) मध्यम उपलब्धि भएका विद्यालय न्युन उपलब्धि भएका विद्यालयहरु सबैजसो संस्थागत विद्यालयको SES राम्रो देखियो । केही सामुदायिक विद्यालयको SES कमजोर भएपनि उपलब्धि भने संस्थागत विद्यालयको सरह नै राम्रो उपलब्धि गरेका देखिए ।

17. संज्ञानात्मक तह अनुसार उपलब्धि ljb\ofyL{x? ;Dem]/ n]Vg], 3f]s]sf] n]Vg], ;fdGoaf]w Aojfxfl/s ;Lk, pRrbIftf / ;[hglzntf ljb\ofyL{x? ;Dem]/ n]Vg], 3f]s]sf] n]Vg] s'/fdf /fd|f] b]lvP . l;s]sf] s'/f Aojxf/df b]vfpg], ;f]Rg], ts{ ug]{ h:tf pRrIfdtf b]vfpg] s'/fdf / ;[hglzntfsdhf]/ b]lvof] .

18. कक्षागत उपलब्धिको तुलना - संज्ञानात्मकतह कक्षा ३ मा नेपाली र गणित तथा कक्षा ५ मा नेपाली, गणित र अंग्रेजीको परीक्षण भएको छ । तर आज २०७०।१०।२४ सम्म यसको Result बाहिर नआइसकेको हुनाले अन्य कुरा यहाँ प्रस्तुत गर्न नसकिएको हो । जती ठूलो कक्षामा गयो त्यति उच्च क्षमता र ब्यबाहारिक सीपको कमी हुँदै गएको देखियो ।

19. सिकाइमा प्रभाव पार्ने तत्वहरु मोबाइल, टेलिभिजन, कम्प्युटर, बाथरुम, मोटरकार जतिधेरै सामग्री उति धेरै सिकाइ

20. सम्बन्धित विषयमा सकारात्मक दृष्टी राख्नेको उपलब्धि राम्रो ठीक उमेर समूहमा धेरै सिकाइ हुने कक्षा ८ को सन्दर्भ

21. आमाले सिकाएमा सबैभन्दा धेरै सिक्ने गणितको तथ्याङ्कमा आधारित

22. होमवर्क दिने अनि चेक गर्ने र नदिने/चेक नगर्ने बीचमा ९% उपलब्धि फरक!

23. विद्यालयमा विद्यार्थीलाई गरिने सकारात्मक ब्यवहारले उपलब्धिमा धेरै असर गरेको पाइयो।

24. विद्यालयमा नकारात्मक ब्यवहारले उपलब्धि धेरै घटाउँदो रहेछ ।

25. नतिजाहरु र सुझावहरु • g]kfnLdflbOPsf] ljsNkaf6 ;xLpQ/ 5fGg, :d/0f u/]sf] n]Vg / cfwf/e"t s'/fsf] a0f{g ug{ ;Sb5g\ t/ lr6\7L, lgaGw, ;f/fFz n]Vg] h:tf sfo{dfsdhf]/ 5g\ . v'nfk|Zgx? n]Vg ;'? t u/] t/ pTt/ k'¥ofpg ;s]gg\ . nfdf] kf7 k9L af]w ug{ ;s]gg\ . • ;fdflhsdfklg ul0ft / g]kfnLdf h:t} Aofafxfl/s / tfls{s Ifdtfsd}dfq /x]sf] kfOof] . • kf7\oqmdn] tf]s]sf ljifoj:t' klgcTolwsx'g', a9L lzIfs s]lGb|t kf7\oqmdx'g', lzIfs s]lGb|t lzIf0f ljlwk|of]u x'g' o;sf ;Defljt sf/0f x'g ;Sb5g\ . • lzIfstflndnfO{ k'g/;+/rgf u/L ;xeflutfd'ns/ Aojxfl/s lzIf0fdf s]lGb|tul/g' kg]{, ;[hgfTdslrGtg, reasoning, dfs]lGb|tlzIf0f ljlwaf6 cEof; u/fpg] ul/ k|lzIf0f ul/g' kg]{ . • Constructive / ljb\ofyL{ s]lGb|tljlwsf] k|of]u ul/ lzIf0f u/]dfoL s'/fsf] ;dfwfgkfpg ;lsG5 .

26. विद्यालयमा खास फरक देखिएका कुरा /fd|f] pknlAwx'g] ljb\ofnodf • lzIfsn] lgoldtu[xsfo{ / sIffsfo{ lbg] / hfFrL k[i7kf]if0f lbg] u/]sf] • o:tf ljb\ofnox?dflzIfs—lzIfsaLrdflzIf0f l;sfOsfaf/]df 5nkmn / cGt/s[of x'g] u/]sf], • cfkm\gfljb\ofnosfljb\ofyL{x?sf] z}lIfscj:yfsfaf/]df /fd|f] hfgsf/L /fv]sf], • lzIfs—ljb\ofyL{ cg'kftyf]/} ePsf], • ljb\ofnodfl9nf] k'Ug] h:tf 36gf sdx'g] u/]sf], ljb\ofyL{x? sduonx'g] u/]sf], • ljb\ofnosf] ;DklQsf] ;+/If0fdf w]/} WofglbOg] u/]sf], • v]ns'b/ 3/sf] sfddf b}lgs ?kdf s]xL ;do 5'6\ofpg] u/]sf, • ljb\ofyL{n] w]/}h;f] ;do u[Xosfo{dfljtfpg] u/]sf], • ljb\ofnodfljb\ofyL{pk/ st}af6 x'g] a'lnª guGo /x]sf] kfOof] .

27. के भन्छ प्रतिवेदन ? • समस्याहरु • बाबुआमाको निरक्षरता • बाल मज्दुरी • कमजोर SES • afa'cfdfsf] ;fIf/tfn] l;sfOdf 7"nf] cGt/ NofPsf] b]lvof] . • 3/fo;LdHb'/L ug]{ jf k};fsf] nflusfdug{ afWoafnaflnsfx?sf] pknlAwGo"g /x]sf] kfOof] . • sdhf]/ pknlAwePsfljb\ofnodflbjfvfhf / cfdfafa'nfO{ /f]huf/Lsf] cj;/ k|bfgug{ ;lsPsf] v08df o:tf] ;d"xsfljb\ofyL{sf] pknlAw a9\g] b]lvG5 . • h'gljb\ofnodf!) ljb\ofyL{dWo] ^ hgfn] afa' jfcfdflg/If/ ePsf] atfP ;f] ljb\ofnoGo"gpknlAwePsf] ljb\ofnosf] ju{df kb{5 eGg] ;"rs tYof+saf6 ;fdfGoLs/0f ubf{ b]lvG5 . s;/L o:tf cfly{s ?kdful/j / lg/If/ afa'cfdfsf 5f]/f5f]/LnfO{ k7g kf7gdf cuf8L Nofpg] af/]df ;f]r ljrf/ u/L sIffdflzIfsn] ljz]if 6]jflbg' kg]{ b]lvG5 .

28. के भन्छ प्रतिवेदन ? • n}Fª\lus ?kdf s]6f / s]6Lsf] pknlAwdfvf;} leGgtf b]lvPg . ul0ftdf s]6fx?sf] pknlAw /fd|f] 5 eg] g]kfnLdf s]l6x?sf] . • kf7\oqmdf k7g af]wnfO{ Hofb} sdef/ -१०%)lbOPsf] 5 . o;nfO{ a9fP/ k7g af]wnfO{ hf]8 lbg' kg]{ b]lvG5 . o;af6 g]kfnLljifodfdfqgeO{ ;a} ljifox?sf] l;sfO{ pknlAw a9\g ;Sg] b]lvG5 . • ljb\ofyL{sf] pknAwL ;g\ @))* dfeGbf @)!! df ul0ft ljifodfsdhf]/ -#%n] sdL_ / k7gaf]wdfsdhf]/ b]lvg'n] Education For All n] ljb\ofyL{ egf{ a9fPsf] t/ u'0f:t/dfemg v:sFbf] l:ylt /x]sf] k|ltt x'G5 .

29. के भन्छ प्रतिवेदन ? • hfthftL/ dft[efiffsf sf/0f klgpknlAwdf c;/ u/]sf] kfOof] . • blntljb\ofyL{sf] pknlAw ;a} ljifodfsdhf]/ 5 . • g]kfnLljifodfdw];L ljb\ofyL{ sdhf]/ /x]sf 5g\ . pgLx?df ;fdfGo kf7x? k9]/ a'em\g / AofVofug{ g;Sg]sf] ;+Vofsl/j 50% kfOof]] . To;}n] dw];L If]qdf g]kfnLefiffdfyk 6]jflbg'kg]{ xf] jfpgLx?s} dft[efiffdf lzIf0f ug'{kg]{ xf] Aojxfl/s gLltagfpg' kg]{ b]lvG5 . • /fli6«o ?kdf s]6f / s]l6sf] pknlAwdfcGt/ gb]lvPklgdw];L ;d"bfodf of] cGt/ a9L /x]sf] kfOof] . • lxdfn, kxf8 / t/fOaLrpknlAwdfvf;} cGt/ gb]lvPklg sf7df8f}F pkTosfsf] pknAwLcTolwsc+sdfpRr 5 .

30. कसलाई के प्रश्न गर्छ प्रतिवेदन? /fli6«o of]hgfcfof]u • xfdL s:tf] gful/stof/ ub}{ 5f} < 3f]s]sf] dfqpQ/ lbg] t/ Aofjxf/dfk|of]u ug{ g;Sg], cfkm} ;d:of ;dfwfgug{ g;Sg] < • xfd|f] lzIff k|0ffnLn] s:tf] lzIfsljsf; ub}{5, ljb\ofyL{ ;lqmo u/fpg] jfcfkm} ;lqmox'g] <

31. सुझाव नी ? lzIffljefu • ul0ftdf sdhf]/ ljb\ofyL{ / ;du| ljb\ofnosf] cf};t pknlAwsdhf]/ x'g] ljb\ofnonfO{ psf:g] sfo{qmdx?sf] th'{df u/L nfu' ug'{ kg]{ • sdhf]/ ;fd'bflosljb\ofnos]lGb|tsfo{qmdx? Nofpg' kg]{ .

32. सुझव … lzIfsk|lzIfs • sdhf]/ l;sf?sfnflugofF lzIf0f ljlwsf] k|of]u ;DaGwLtflnd ;~rfngul/g' kg]{ . • pkrf/fTds lzIf0f (Remedial teaching) nfO{ k|of]udfNofpglzIfsx?nfO{ k|f]T;flxt / hfFul/nfagfpg] tlnd ;~rfngul/g' kg]{ .

33. सुझाव … kf7\oqmdljsf; s]Gb| • nfdf] kf7x? k9]/ a'em\g ;Sg], cfkm\gf] ljrf/ AoStug{ ;Sg], Aojxfl/s 1fg / ;Lkljsf; ug]{ lqmofsnfkx? u/fpg' kg]{, • tfls{s Ifdtf / ;d:of ;dfwfgug{ ;Sg] s'/fnfO{ k|fyldstflbO{ kf7\oqmd / kf7\ok':tstof/ ul/g' kg]{ . • k'/fgftYox? 3f]Sg] / s07 ug]{ ljifoj:t' 36fO{ kf7\oqmdsf] ljifoj:t'sf] ef/sdug]{, kf7\oqmd 5f]6f] / Aojxl/s agfpg] .

34. सुझाव … k/LIff lgoGq0f sfof{no • 3f]s]sf] / s07 u/]sf] s'/faf6 k/LIffkf; ug]{ s'/fnfO{ lg?T;flxtug{ Aojxfl/s / tfls{s Ifdtfk|bz{g ug'{ kg]{ u/L d'Nofª\sgk|0ffnLsf] ljsf; ug'{ kg]{ .

35. सुझव… cgf}krfl/s lzIff s]Gb| • afa'cfdflg/If/ ePsfljb\ofyL{ klxrfg u/L pgLx?sfafa'cfdfnfO{ klxnf] k|fyldstfdf /fvL ;fIf/tfsfo{qmd ;~rfngug]{ ;f]rf}F t ! ljb\ofyL{x? g} kl/rfng u/L afa'cfdfnfO{ ;fIf/ agfpg] kl/kf6Lsf] ljsf; ug{ ;s] ;fIf/tfsfo{qmd ;d]t k|efjsf/L x'G5 sL .

36. सुझाव… lhNnflzIffsfof{no • g]kfnLdflqefiffgePsfljb\ofyL{ ePsfIf]qdfpgLx?sf] k7gaf]w pRr u/fpg] sfo{qmdx? to u/L lzIfs kl/rfngug]{ • g]kfnLafx]s cGodft[efiffx'g] lzIfsx?dfeflifs ;Lksf] k/LIf0f u/L tflndsf] Aoj:yfug]{ • sdhf]/ ljb\ofnonfO{ nlIft u/L ;'kl/j]If0f / ;xof]u sfo{qmd to u/L nfu' ug]{ • /fd|fljb\ofnosfc;/ k|of]unfO{ cWoog u/fO{ sdhf]/ ljb\ofnonfO{ ;'wf/ ug]{

37. शिक्षकको असर (Teacher Effect) • pRrpknlAwePsfljb\ofnodf • lzIfsx?df kf7\oqmdsf p2]Zosf] 1fg /x]sf] kfOof] . • lzIfs, cleefjs / ;d'bfoaLrsf] ;DaGw /fd|f] /x]sf], • lzIfs—lzIfsaLrk7gkf7gsf ljifodfcGt/lqmofa9L x'g] u/]sf], • ljb\ofyL{sf] d'Nof+sg ;s[o ?kdf e}/x]sf] kfO{of] . • ;a}h;f] lzIfsx?sf] lzIf0f ljlw p:t} p:t} /x]sf] ePklgpRrpknlAwx'g] ljb\ofnosflzIfsx? ljb\ofyL{x?nfO{ ;—;fgf ;d"xdfsfo{ ug{ lbg] u/]sf], • cfFkm} u/]/ l;Sg] cj;/ lbPsf], • l;h{gfTdssfo{dfnufpg] u/]sf], • ykpRr ;f]r ljrf/ ug'{ kg]{ sfo{df ;+nUg u/fOPsf], • u/fOPsfsfo{ ljb\ofyL{ cfFkm}n] ljrf/ / ljlw to ug{ lbOPsf], cfkm\gf] pQ/nfO{ AofVofug{ nufOPsf], • w]/} k|of]ufTdssfo{x? u/fO{Psf] / b}lgshLjgdfsxfFk|of]u x'G5 egL ;DaGwhf]8\g] cj;/ lbOPsf] kfO{of] . • pRrpknlAwx'g] ljb\ofnox?dfljb\ofyL{ d'Nof+sg w]/} tl/sfn] / w]/} k6s ug]{ ul/Psf], • lzIfsx?n] ljb\ofyL{sf] af/]df w]/} hfgsf/L /fv]sf] kfO{of] . • Teacher Effect eGgfn] ljb\ofyL{ pknlAwdfljb\ofnox? ljrsltcGt/ 5 / Pp6f sIffdfljb\ofyL{x? ljrslt ;dfgtf 5 eGg] hgfpF5 . • g]kfndfTeacher Effect 68% /x]sf] s'/f ;g\ @)!! sf] k|ltj]bgn] b]vfPsf] 5 . • h'gljb\ofnosf] pknlAw /fd|f] 5 tLljb\ofnox?dftLljifosflzIfsx? #@ aif{ eGbfsdpd]/sf 5g\ . • ul0ft ljifosflzIfsx?dfcGoljifosflzIfsx?sf] t'ngfdfljifoj:t'df a9L confidence b]lvPsf] 5 .

38. सुझाव – मुख्य सरोकारवालाका लागि lzIfs, k|=c= / lzIfssf k]zfut ;+u7g • k7gaf]w s;/L a9fpg], ul0ftsf] pknlAw s;/L p7fpg], ljb\ofnov'Ng] lbg s;/L a9fpg], lzIf0f l;sfOnfO{ s;/L Aoafxfl/s agfpg]egLsfo{qmd cuf8L a9fpg] • cfkm\gf] clwsf/ vf]Hbf s;/L ljb\ofyL{sf] lzIffkfpg' kg]{ clwsf/nfO{ ;'lglZrtug{ k7gkf7gdf afwfgk'¥ofO{ sfo{ ug]{, n}+lus ;dfgtfnfO{ s;/L ;'b[9 ug]{ egLsfo{qmd cuf8L a9fpg] • ;du| ;fd'bflosljb\ofnosf] pknlAw a9fpg] af/]dfAofks 5nkmn / ;xsfo{ ug]{

39. सुधार कहाँबाट र कसरी सुरु गर्ने? नीति शिक्षक तालिम प्रशासन दबाब पाठ्यक्रम शिक्षण विधि शिक्षक छनोट बिदाइ आँफै अनुशासन इमान्दारिता कार्यसम्पादन र तलब कारबाही उत्प्रेरणा साधन स्रोत कर्तब्यबोध तलब कटौती बिद्यार्थी पुनरसंरचना तलबबृद्धि

40. छलफलको विषयशिक्षकले चाहे कुन कुरा सुधार नहोला ?

41. NASA रिपोर्टको कार्यान्वयनका लागि विभिन्न छलफलहरुमाआईरहेकाविचारहरु • नीतिगततहदेखी देखि विद्यालयसम्म सबैको सोचमा र ब्यवहारमा परिवर्तनको आवश्यकता छ । • सानोसानो परिवर्तन आजको आवश्यकता होइन । ठूलो आँट नीतिगत तहमा र जाँगर कार्यान्वयन तहमा आवश्यक छ । • शिक्षा शास्त्र पढेका शिक्षक वा विषयगत दक्षता भएका शिक्षक कुन नीतीलिनु पर्ने हो ? • तालिम लिएकालाई शिक्षक बनाउने वा शिक्षकमा राम्रा ब्यक्तिलिने र शिक्षाको तालिम दिने ? • मातृभाषामा नपढाएर विद्यार्थी कमजोर भए भनेर मातृभाषामा पढाउने नीति लिइयो तर अंग्रेजी भाषामा पढ्नेले झन् राम्रो उपलब्धि गरे । • के अब सबैलाई अंग्रेजी भाषामा शिक्षा दिन सुरु गर्नु पर्ने बेला आएको हो ? • शिक्षकको कार्यसम्पादन र विद्यार्थी उपलब्धिमा आधारीततलवमान वा तलबमान बढाएर उपलब्धि ? • विद्यालयमा साथी र शिक्षकबाट हुने Bulling मात्र घटाउन सके पनि उपलब्धी धेरै बढ्ने देखियो । कसरी यसलाई विद्यालय तहमा कार्यान्वयन गर्ने ? • गृहकार्य दिने र जाँच गरी पृष्ठपोषण दिएमात्र पनि उपलब्धी धेरै बढाउन सकिन्छ । • विश्वविद्यालयको शिक्षा शिक्षक उत्पादनका लागी उपयोगी भएन की ।

42. अहिले छलफलमा आईरहेकाविचारहरु … • पाठ्यक्रमको बोझले गर्दा पठनका लागी समय कमी भयो । • पाठ्यक्रमलाई पुनःसंरचना गर्न थालनी गर्नु पर्यो । • शिक्षकलाई नजिकको विद्यालयमा साटासाट गर्दा पो सुधार हुन्छ की ? • शिक्षकलाई शिक्षण गर्न motivate गर्नु पर्यो । • अनुगमन र निरीक्षण प्रभावहीन भएर हो की । • शिक्षा शास्त्रमा विश्वविद्यालयको शिक्षामा आमुल परिवर्तन आवश्यक छ । • विश्वविद्यालयको शिक्षामा संरचनागत परिवर्तन आवश्यक छ ।

43. NASA को पूर्ण प्रतिबेदन पाउनका लागि • शैक्षिक गुणस्तर परीक्षण केन्द्रको वेभ साइट www.ero.gov.npमा जानु होला । • शिक्षा विभागको वेभसाइटमा पनि राख्ने योजना छ । • शिक्षा मन्त्रालयको वेभसाइटमा पनि राख्ने योजना छ ।

44. अन्तमा, • शिक्षणको तरिकामा सुधार गर्दा देखीनै सुधारको संकेतआइहाल्छ। • पुरै समय शिक्षण सिकाइमा वा कक्षामा विताउने । • कक्षामा समूह कार्य, परियोजना कार्य,प्रयोगात्मक कार्य, छलफल, शैक्षिक गतिबिधी, रचनात्मक कार्य, खोज, आदिमा विद्यार्थीलाई संलग्न गराई शिक्षकले सहजिकरणगरिदिए हुन्छ । • यी कुरा नीतीमा, पाठ्यक्रममा, शिक्षक तालिममा र बिद्यालयमा यसको प्रयोग सँगसँगै वा आफ्नो ठाउँबाट सबैले थालनी गरिहालनु पर्ने बेला आएछ।

45. धन्यबाद