Hydrobiologia Chemizm wód

1. Hydrobiologia Chemizm wód Gazy w środowisku wodnym: tlen, dwutlenek węgla; Sole mineralne; azot i fosfor; Materia organiczna; Wpływ zlewni na chemizm wód;

2. Woda w przyrodzie nie występuje nigdy jako czysty związek chemiczny Stosunki chemiczne w wodzie naturalnej są ściśle powiązane z zachodzącymi w niej procesami biologicznymi Stopień rozpuszczalności substancji chemicznych zależy od stałej rozpuszczalności i od temperatury. Dla ciał stałych zależność od temperatury jest wprost proporcjonalna, natomiast dla gazów odwrotnie proporcjonalna, tzn. w wyższej temperaturze rozpuszczalność gazów maleje. Specyfika chemizmu wody naturalnej

3. Gazy w wodzie naturalnej pochodzą z trzech źródeł: z atmosfery, są produktem procesów życiowych organizmów albo wytworem przemian chemicznych zachodzących w samej wodzie. Z atmosfery przedostaje się do wody tlen, azot, dwutlenek węgla i gazy szlachetne. W samej wodzie na skutek procesów biologicznych i chemicznych wytwarza się, poza trzema wyżej wymienionymi, siarkowodór, wodór, amoniak, dwutlenek siarki oraz tlenek węgla. Gazy w środowisku wodnym

4. Zawartość trzech podstawowych gazów w różnych środowiskach

5. Rozpuszczony w wodzie naturalnej tlen pochodzi z dwóch źródeł: z atmosfery (drogą dyfuzji) oraz z procesu biologicznego - fotosyntezy. Przenikanie z atmo- sfery jest procesem mało efektywnym (w stałej temperaturze znalazłby się tlen na głęb. 6 m, po roku, w stęż. 0,25 cm3/l). W rzeczywistości proces przenikania tlenu do wody jest znacznie szybszy dzięki falowaniu. Na rozprzestrzenianie się tlenu w wodzie wpływa turbulencja i prądy. Pochodzenie tlenu w wodzie

6. Tlen w wodzie naturalnej • Teoretyczne nasycenie wody tlenem w temp. +4°C = 13 mg (9 cm3) w litrze. • Rzeczywista ilość tlenu w wodzie zależy od temperatury i żyzności zbiornika.

7. Ilość tlenu w wodzie naturalnej (w mg albo w cm3 na litr lub w % nasycenia) • Stan, w którym w wodzie, w danych warunkach fizycznych (szczególny wpływ ma temperatura), zawarta jest największa możliwa ilość tlenu to stan nasycenia. • Procent nasycenia jest to stosunek rzeczywistej zawartości do stanu nasycenia. • Różnicę między możliwym stanem nasycenia a rzeczywistą zawartością tlenu określa się jako deficyt tlenowy.

8. Deficyt tlenowy - przyczyny powstania • oddychanie (trwa dniem i nocą); • rozkład substancji organicznej(utlenianie); • reakcje chemiczne (wiązany na stałe w pewnych solach np. żelazawe w żelazowe); • banieczkowanie (gwałtowne zmiany temperatury lub unoszeniem się do atmosfery w postaci banieczek tlenu zmieszanego z innymi bardziej rozpuszczalnymi gazami.

9. Tlenowa typologia jezior wg Thienemanna(różnice w ilości tlenu w hypolimnionie) • Typ podalpejski (2) - duża zawartość tlenu aż do dna; • Typ bałtycki (1) - w hypolimnionie, też w metalimnionie czasem, zaznacza się deficyt tlenowy, który przy dnie może oznaczać całkowity brak tlenu.

10. Uwarstwienie tlenowe • Warstwa trofogeniczna, czyli wytwórcza;. • Głębokość, gdzie dwa typy procesów się równoważą (produkcja tlenu i jego ubytki są zbilansowane) nazywa się poziomem kompensacyjnym (odczyt widzialności krążka Secchiego pomnożony przez 1,5). • Warstwa trofolityczna - warstwa rozkładu materii organicznej.

11. Stosunki tlenowe w oceanach • Atlantyk: w strefie międzyzwrotnikowej- w górnej warstwie znaczne ilości tlenu, głębiej zawartość bardzo znacznie spada, nieraz nawet poniżej 1 cm3/l, wody głębiej od 1500 m zawierają około 5-6 cm3/l; • w wodach arktycznych - warstwy górne prawie 100% nasycenia, równomierny, wolny spadek w głąb (na głębokości ponad 3000 m deficyt wynosi zaledwie 15%).

12. Stosunki tlenowe w morzach • Morze Czarne - warstwa dobrze natleniona sięga do około 150 m, głębiej ilości tlenu są znikome lub go brak. • Bałtyk - od wielu lat stwierdza się duże obszary dna z zalegającym siarkowodorem. Są to tzw. pustynie azoiczne - tam gdzie występuje siarkowodór brak jest tlenu, stąd formy życia tlenowego w tych rejonach są niemożliwe.

13. Pochodzenie dwutlenku węgla w wodzie • Pochodzi głównie z procesów fermentacyjnych zachodzących w mule dna, z oddychania zwierząt i w niedużej ilości z rozpuszczania się w wodzie gazowego CO2 zawartego w powietrzu. • Ilość CO2 zależy od intensywności fotosyntezy (niekiedy w ciepłe dni już w południe jest wyczerpany cały zapas wolnego dwutlenku węgla). • Wahania dobowe mogą być bardzo duże.

14. Zachowanie się dwutlenku węgla w wodzie • Dwutlenek węgla rozpuszczony w wodzie wchodzi w połączenia z wodą dając słaby kwas węglowy H2CO3, który szybko ulega dysocjacji na jony H+ i HCO3- . • Jon HCO3- łatwo reaguje z jonami metali lekkich, szczególnie z wapniem, dając dwuwęglan wapnia Ca(HCO3)2 (rozpuszczalność - 1170 mg/l). Jest to związek nietrwały, łatwo rozpadający się z wy- tworzeniem słabo rozpuszczającego się w wodzie węglanu wapnia CaCO3, którego rozpuszczalność w wodzie wynosi jedynie 13 mg/l.

15. Równowaga węglanowo - wapniowa • Utrzymanie się dwuwęglanu wapnia w roztworze uzależnione jest od ilości CO2. Gdy jest ona odpowiednia wówczas ustala się pewien stan równowagi. Dwutlenek węgla powodujący tę równowagę, czyli potrzebny do utrzymania dwuwęglanu wapnia w roztworze, nazywany jest CO2 równowagi lub CO2 przynależny.

16. Biologiczne odwapnianie wodyefekt fotosyntezy • Rozkład dwuwęglanu odbywa się głównie w trakcie procesu fotosyntezy roślin, które w dzień wykorzystują go w dużych ilościach. Powodują one przez to zmniejszenie się ilości CO2 przynależnego, a w efekcie rozpad dwuwęglanu wapnia z wytrąceniem węglanu wapnia, mogącego istnieć w roztworze tylko w ilości do 13 mg/l. Tak więc cały nadmiar wytrąca się z wody i osadza w postaci drobnego pyłu najczęściej na powierzchni roślin. • Ca(HCO3)2 <=> CaCO3 + CO2 + H2O

17. Oddychanie - biologiczna produkcja CO2 • Oddychanie, szczególnie nocą, może doprowadzić do zwiększenia ilości CO2. • Gdy ilość dwutlenku węgla jest większa niż CO2 przynależnego nadwyżka ta powoduje rozpuszczanie węglanu wapnia do formy dwuwęglanu ( ponad przynależna ilość CO2.). • Nazywany często CO2 agresywny - (powoduje rozpuszczanie kamieni wapiennych na dnie lub brzegach, a także korozję umocnień betonowych).

18. Dwuwęglan wapnia - regulator pH wody • Dwuwęglan wapnia jako sól słabego kwasu zapobiega silniejszym wahaniom pH. • W obecności mocnych kwasów lub zasad wchodzi z nimi w reakcję, zobojętniając je. • Ca(HCO3)2 + 2HCl => CaCl2 + 2CO2 + 2H2O • Ca(HCO3)2 + 2KOH => CaCO3 + K2CO3 + 2H2O • Podczas tych reakcji nie następuje uwolnienie ani jonów H+,ani OH-, od których proporcji zależy odczyn wody.

19. Procentowy udział różnych form CO2 w zależności od pH wody • Przy pH około 4 dwutlenek węgla występuje w 100% w postaci wolnej, która znika prawie zupełnie już przy pH=8. Inaczej zachowuje się jon HCO3-, który wraz ze wzrostem pH wymienia się z wolnym CO2, aby go w pełni zastąpić przy pH=8. Natomiast przy dalszym wzroście pH jego zwartość maleje, a jego miejsce zajmuje jon CO3--.

20. Zmienność dobowa zawartości CO2 oraz innych parametrów w wodzie powierzchniowej latem

21. Rozkład pionowy stężenia CO2 i O2 na przełomie przemieszania wiosennego i uwarstwienia letniego

22. Odczyn wody jako czynnik ekologiczny • Organizmy wodne nie znoszą dużych wahań odczynu wody (pH 6,5 a 8,5). • Woda w warstwie powierzchniowej oceanów i wielu otwartych mórz ma odczyn zasadowy od pH 7,8 do 8,4 lub nawet 8,0-8,3. • Większe jeziora o normalnej zawartości węglanów mają także wodę zasadową o pH 8 lub nieco wyższym. • Podobnie kształtuje się odczyn wody w wielu większych rzekach. • Jednakże istnieją również zbiorniki wodne, w których poprzez nagromadzenie wolnego CO2 lub znaczną zawartość kwasów mineralnych lub organicznych (np. humusowych) odczyn wody jest mniej lub bardziej kwaśny.

23. Ilość CO2 w wodzie a produkcja biologiczna • Przed zbyt silnymi wahaniami odczynu zabezpiecza wodę wapń. Jest więc on bardzo ważnym czynnikiem w procesie produkcji biologicznej w wodzie. Wody o małej zawartości wapnia są zwykle zakwaszone i nieurodzajne. Wody o zawartości wapnia powyżej 65 mg/l CaCO3 są silnie buforowane o wahaniach odczynu w granicach 2,5 stopnia pH. Duże zapasy CO2 związanego w węglanach zapewniają dużą produkcję roślinną, tym samym dużą urodzajność.

24. Skład chemiczny wódzawartość podstawowych soli w 1 litrze wody • W wodach naturalnych mogą być obecne teoretycznie wszystkie pierwiastki i związki chemiczne notowane w skorupie ziemskiej. • Tak jest w przypadku wody morskiej. • W wodzie morskiej przewaga soli kuchennej, wody słodkie - przewaga węglanów nad innymi solami.

25. Zasolenie • Zasolenie rozumie się jako całkowitą ilość rozpuszczonych elektrolitów w litrze wody. • Stopień zasolenia podaje się w promilach (S ‰). Zasolenie S=10‰ oznacza, że w 1 litrze wody rozpuszczonych jest 10 g soli. Aktualnie stosuje się jednostki PSU = tyle co ‰. • Stopień zasolenia wód jest zróżnicowany. Można go uszeregować od zbiorników ze śladową ilością soli do zbiorników o bardzo dużym jej stężeniu. Różne są w literaturze naukowej systemy klasyfikacji wód ze względu na ich zasolenie

26. Kategorie wód wg stopnia zasolenia system wenecki • Wody miksohalinowe (słonawe) zostały dalej podzielone na trzy podkategorie: • miksopolihalinowe - zasolenie 30-18‰, miksomezohalinowe - zasolenie 18-5‰, miksooligohalinowe - 5-0,5‰.

27. Biologiczne konsekwencje gradacji zasolenia w Bałtyku I • Bałtyk jest typowym morzem słonawym o zmniejszającym się zasoleniu w kierunku północno-zachodnim. W rejonie Cieśnin Duńskich zasolenie wód powierzchniowych wynosi 19-20‰, w okolicach wyspy Rugia 8,5‰, przy Helu 7,75‰, w Zatoce Botnickiej 2-5‰. Tak duża gradacja zasolenia ma swoje konsekwencje biologiczne. Jedną z nich jest ubożenie gatunków flory i fauny morskiej w miarę obniżania się stopnia zasolenia.

28. Biologiczne konsekwencje gradacji zasolenia w Bałtyku II Zjawisko karlenia wyraźnie widocznejest u małży. U mięczaków morskich żyjących w obniżonym zasoleniu, poza zmniejszoną wielkością ciała, zaznacza się również zmniejszenie grubości muszli. Wskazywałoby to na fakt, iż niższe zasolenie obniża tempometabolizmu.

29. Pochodzenie elektrolitów w wodzie • Elektrolity dostają się do wód w wyniku procesu rozpuszczania podłoża zbiornika. • Wnoszone są także z dopływami i z opadami atmosferycznymi. • Odzyskiwane są także w procesie rozkładu obumarłych organizmów. • Zawartość elektrolitów w wodzie określa się ważąc pozostałość po spaleniu przefiltrowanej i odparowanej próby uzyskanej z określonej objętości wody. • Również mierząc przewodnictwo elektrolityczne wody.

30. Zawartość elektrolitów w wodach słodkich • Zawartość soli mineralnych w wodach słodkich nie jest duża i waha się w granicach 50-600 mg/l. • Najuboższe są zbiorniki wykształcone na podłożu skalistym, np. granitowym (ok. 50 mg/l), • bogatsze są jeziora górskie, ale o podłożu wapiennym (100-200 mg/l). • więcej soli w jeziorach na niżu (200-400 mg/l). • W rzekach zawartość soli od 50 do 600 mg/l. • Zbiorniki wykształcone na podłożu torfowym, tzw. wody kwaśne, zawierają bardzo mało elektrolitów, za to dużo materii organicznej.

31. Twardość wody parametr jakości wody • Zawartość elektrolitów w wodzie decyduje o jej jakości, co określa się mianem twardości ogólnej. • Woda miękka zawiera poniżej 50 mg soli w litrze, większe wartości soli odnoszą się do wód średnio twardych i twardych.

32. Znaczenie biologiczne elektrolitów • Jedne np. węgiel, azot, fosfor, siarka, magnez wapń, potas, żelazo, krzem, zużywane są przez rośliny w dużych ilościach (makroelementy). • Inne potrzebne są w bardzo małych ilościach (mikroelementy), jak np. bar, mangan, molibden, miedź, brom, jod, fluor, glin, cynk. • Obecność pierwszych działa stymulująco na wzrost roślin, drugie zaś w większych ilościach go hamują. • Specyficzną rola w środowisku odgrywają związki tlenowe azotu i fosforu, jakoelementy biogenne(biogeny, nutrieny).

33. Azot jako element biogenny • Rośliny zużywają w dużej ilości sole kwasu azotowego i sole amonowe. Bardzo rzadko natomiast korzystają z wolnego azotu rozpuszczonego w wodzie. • Wolny azot bywa pobierany przez niektóre bakterie, sinice oraz glony, przez co zwiększa się ogólna pula tego pierwiastka w wodzie. • Azot w wodzie pochodzi niemal wyłącznie z atmosfery. Źródłem wolnego azotu w wodzie mogą być również bakteryjne procesy redukcji amoniaku.

34. Cykl przemian azotowych w wodzie

35. Zawartość azotu w morzach (mg N/No3 w m3) • W wodach powierzchniowych oceanu za średnią przyjmuje się ok. 10 mg/m3 azotu. W rejonach otwartych azotu jest zazwyczaj mniej, a w basenach przybrzeżnych więcej (np. w Morzu Północnym powyżej 15 mg/m3). • W rozmieszczeniu pionowym zaznacza się wyraźny wzrost wraz z głębokością. W Atlantyku u wybrzeży francusko-hiszpańskich w warstwie 0-50 m stwierdzono 90 mg N/NO3 w 1 m3, na głębokości 200 m - 150, 400 m - 230, a na 2000 m aż 325 mg. • Wyjątkowo duże ilości azotu stwierdzono w głębszych warstwach Morza Czarnego, gdzie ogólna jego zawartość, głównie w postaci amoniaku, wynosi 1500 mg/m3. Jest to oczywiście związane z brakiem cyrkulacji pionowej i brakiem możliwości jego biologicznego zużytkowania.

36. Zawartość azotu w wodach słodkich (mg N/No3 w m3) • W głębokich jeziorach, np. w jeziorze Górnym Lunz na powierzchni stwierdzono 1 mg, natomiast nad dnem 820 mg. • W jeziorach górskich azotu jest bardzo mała. • W jeziorach niżowychznacznie więcej, np. w hypolimnionie latem może być go ponad 1000 mg (azot amoniakalny). • W rzekach zawartość azotu jest różna w zależności od odcinka biegu rzeki - w dolnym jego ilości mogą być znaczne.

37. Zmienność sezonowa zawartości azotu w wodzie • Jest ściśle związana z cyklicznością sezonową w rozwoju fitoplanktonu. • W strefie umiarkowanej, niezależnie czy w morzach, czy w zbiornikach śródlądowych, następuje ostry spadek stężenia azotu w wodzie tuż po zakwicie wiosennym. • W okresie letnim wegetacja jest na ogół nieco mniejsza, co powoduje nieznaczne odnowienie zapasów naruszanych niekiedy przez jesienny, znacznie zresztą mniejszy od wiosennego, zakwit okrzemek. • W okresie zimy, kiedy wegetacja jest zahamowana, następuje odbudowanie zapasów rozpuszczonych soli azotowych, które znowu zostaną wykorzystane na wiosnę.

38. Fosfor jako element biogenny • Fosfor jest pierwiastkiem regulującym produkcję biologiczną i jako przenośnik energii jest elementem nieodzownym w procesach życiowych. • Występuje w małych ilościach w wodzie naturalnej, a jego niedobór może ograniczać lub hamować produkcję. • W porównaniu do azotanów, fosforany występują w wodach w znacznie mniejszych ilościach (0,001-0,1 mg/l P2O5). Są także w mniejszym stopniu zużywane przez rośliny.

39. Dynamika przemian fosforanów • Rozmieszczenie fosforanów w zbiorniku wodnym jest na ogół odwrotnie proporcjonalne do stężenia tlenu. • W okresie stagnacji letniej w epilimnionie fosfor jest szybko zużywany przez fitoplankton, natomiast wobec braku tlenu w hypolimnionie, sole żelazowe kwasu fosforowego ulegają redukcji na łatwiej rozpuszczalne żelazawe. • Jesienią podczas cyrkulacji, przy dobrym natlenieniu, wytrąca się z wody prawie cały zapas fosforu i osadza na dnie w postaci nierozpuszczalnego fosforanu żelazowego. • Jest to zjawisko występujące cykliczne w zbiornikach z okresami przemieszania i stagnacji.

40. Cykl przemian fosforu w wodzie • Fosfor rozpuszczony w wodzie pochodzi z lądu, jest wymywany z gleby (trudniej od azotu), oraz z rozkładu organizmów. • Pierwiastek ten uwalnia się także z połączeń organicznych za pośrednictwem bakterii, oraz znacznie efektywniej w czasie rozkładu (autolizy) obumarłych organizmów wodnych. W procesie autolizy czynny udział bierze enzym fosfataza, który odczepia fosfor z nukleoproteidów. Jest to proces szybki - już po 10 minutach z ciała nieżywych organizmów zaczyna wydzielać się fosfor nieorganiczny. Po 30 minutach od chwili śmierci już 12%, a po 24 godzinach 50-60% ogólnej ilości fosforu przechodzi w fosforany. Stąd też tempo cyrkulacji fosforu w wodzie jest szybsze niż azotu.

41. Zawartość fosforu w wodach naturalnych • W Morzu Północnym na powierzchni notuje się przeciętnie około 20 mg fosforu w m3. Wraz z głębokością zawartość stopniowo rośnie. • W jeziorach zawartość fosforu jest dość zróżnicowana. W próbie 494 jeziorach w stanie Wisconsin (USA) stwierdzono w 20% jezior ślady fosforu lub jego brak, w 40% -2-3 mg/m3, w 18% - 4 mg, a w 6% - 6,7 mg w m3 wody - w warstwie powierzchniowej w okresie stagnacji letniej. • W jeziorach Pojezierza Bałtyckiego latem w epilimnionie zawartość fosforu wynosi przeciętnie 0-4 mg/m3, zaś w hypolimnionie 15-30 mg/m3. Natomiast podczas cyrkulacji zawartość jest wyrównana - wiosną 9-10 mg/m3, jesienią 6-8 mg/m3. • W jeziorach meromiktycznych w monimolimnionie dochodzi do 800 mg/m3.

42. Wahania sezonowe zawartości fosforu w wodach naturalnych • Wahania sezonowe zawartości fosforu mają podobny przebieg jak azotu. • Uderzająca jest zależność między rozwojem fitoplanktonu a zasobami fosforu.

43. Materia organiczna • Pojęcie materii organicznej odnosi się do: • -postaci uorganizowanej jako składnika organizmów, • -zawiesiny obumarłych szczątków organicznych, • -związków organicznych w stanie koloidalnym lub rozpuszczonych w wodzie.

44. Pochodzenie materii organicznej • Materia organicznaallochtoniczna -naniesiona przez dopływy, opady atmosferyczne lub zmyta z brzegów, czyli pochodzi spoza zbiornika. • Materia organicznaautochtoniczna - powstaje w samym zbiorniku, jako wynik produkcji biologicznej. • W substancji autochtonicznej stosunek C:N wynosi 10-12:1, a w allochtonicznej 45-50:1. Materiał allochtoniczny jest ubogi w białka - najprawdopodobniej transport powoduje ich wyługowanie.

45. Metody określania zawartości materii organicznej w wodzie • Wyliczenie różnicy między pozostałością a wagą przed spaleniem odparowanej wody. • Oznaczenie tzw. utlenialności, czyli zużycia tlenu potrzebnego do utlenienia materii organicznej w określonych warunkach. • Okreslebniebiochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT). Wyrażone jest ono przez ilość tlenu zużytego w określonym czasie do utlenienia związków organicznych obecnych w wodzie, przy współudziale mikroorganizmów. • Zawartość materii może być także wyrażana poprzez zawartość węgla organicznego lub azotu organicznego, względnie wzajemnego ich stosunku. • Oznaczanie składu chemicznego jest bardzo trudne.

46. Wykorzystanie materii organicznej przez organizmy wodne • Jest ona przede wszystkim podstawą rozwoju bakterii i grzybów wodnych, gdyż dla nich stanowi źródło energii. • Osmotycznie korzystają z niej miksotrofy, do których należą niektóre glony i drobne zwierzęta planktonowe. • Również ryby w pewnym zakresie mogą korzystać z rozpuszczonej materii organicznej. Duże ilości materii organicznej sprzyjają rozwojowi flory bakterii saprofitycznych będących doskonałym pożywieniem dla filtrujących zwierząt planktonowych - podstawy pokarmu wielu ryb.

47. Otoczenie zbiornika wodnego • Zlewnia jest to obszar, na którym zbierają się i z którego spływają do zbiornika wodnego wszystkie wody powierzchniowe i podziemne. • Zlewnia, jeśli dotyczy rzeki, często nazywana jest dorzeczem. Analogiczny obszar, odnoszący się do morza, nosi nazwę zlewiska. Ze zlewni do zbiornika, wskutek rozpuszczającego oddziaływania wody, przenoszone są różne jej składniki. • Obszar, z którego zwiewane są wiatrem różnego typu zawiesiny, określa się nazwą zwiewni.

48. Wymywanie z podłoża substancji • Rozpuszczanie, czyli wyciąganie z sieci krystalicznej minerału jakiegoś jonu, wymaga przezwyciężenia siły wiążącej go w tej sieci. (dokonują tego naładowane dwubiegunowo cząsteczki wody). • Gdy tzw. energia hydratacji - energia ładunku cząsteczki wody w procesie rozpuszczania - jest dostatecznie duża, następuje wyrwanie z sieci krystalicznej danego jonu i przeniesienie go do roztworu. Jony takie otoczone są otoczką z cząsteczek wody, czyli tzw. obwódką hydratacyjną. • Proces ten może być w wodzie stojącej zahamowany z chwilą, gdy wyrówna się energia łączących się jonów i wytworzy się roztwór nasycony. • W wodzie bieżącej przybywają coraz to nowe cząsteczki wody, włączając się do procesu rozpuszczania podłoża.

49. Postaci materii organicznej • Wymyte z podłoża substancje mogą pozostawać w postaci: • zdysocjowanej, • koloidów, gdy składowe części rozpuszczonego związku są większe od 0,001 µm, Roztwór koloidalny bywa zabarwiony lub opalizujący (nieco mętnawy). W wodach naturalnych koloidy tworzy krzemionka i humus o ładunkach ujemnych oraz wodorotlenki żelaza i glinu o ładunkach dodatnich. • zawiesiny - gdy części składowe są większe od 0,1 µm.

50. Zdolność do rozpuszczania skał • Zależy od: • Charakteru rozpuszczalnika (Zdolność do rozpuszczania skał przez wodę jest wzmacniana wskutek obecności w niej CO2, która staje się wtedy kwasem węglowym. W takiej formie rozpuszcza ona prawie wszystkie minerały skało- i glebotwórcze.) • Typu skał (Stopień rozpuszczania się skał jest zróżnicowany.