بهداشت محيط وبحران

2. بهداشت محيط وبحران

3. بحران بحران پديده ايست كه بدنبال وقوع يك اتفاق و يا تغيير ناگهاني ،‌دگرگوني شرايط محيطي ، حوادث ، اپيدمي ها ، مناقشات سياسي درگيريهاي ملي و بين المللي و ... حادث ميگردد و تلفات و مشكلات قابل توجهي براي يك جامعه بوجود ميآورد كه مقابله با اثرات آن در حد توانايي هاي معمول آن جامعه نيست

7. برنامه بهداشت محيط آب و فاضلاب حمام و توالت زباله دفن اجساد سلامت غذا بهداشت محيط آلودگي هوا پناهگاه

8. تعريف خدمت : طبق گزارش سازمان جهاني بهداشت يك سوم بار بيماريها ناشي از عوامل محيطي است. و كنترل هر عامل محيطي كه بر سلامت انسان تأثير گذار باشد از قبيل آب ،‌ هوا ،‌ غذا ،‌ جانوران موذي ،‌ مواد زائد جامد) فاضلاب ،‌و ... در قالب خدمات بهداشت محيط قرار مي گيرد. هرگونه توسعه در بخشهاي مختلف اقتصادي، ‌اجتماعي،‌كشاورزي و ... ، باعث پيچيدگي فرآيندهاي مخرب محيطي و نهايتاً خدمات بهداشت محيـط را با چالش هاي جدي روبرو مي كند .

9. بلايا عليرغم پيشرفتهاي علمي زياد متأسفانه بشر هنوز موفق به پيش بيني صحيح و دقيق بروز بلايا و حوادث عمده نشده است. بلايا و حوادث عمده شامل : (سيل - زلزله - طوفان - صاعقه - آتش سوزي - هجوم حيوانات و حشرات و حوادث شيميايي و پرتوزائی و ...) مي باشد.

10. بلاياي طبيعي در ايران • از مهمترين بلاياي طبيعي كه از پتانسيل تخريب بالايي برخوردار است و بطور معمول در ايران بوقوع پيوسته است،‌سيل و زلزله را مي توان نام برد. • آمار تلفات ناشي از زلزله در ايران از سال 1339 تاكنون • لار فروردين و ارديبهشت 39 450كشته • غرب تهران شهريور و مهر 41 11000 كشته • خراسان مرداد و شهريور 47 10000 كشته • جنوب كشور فروردين و ارديبهشت 51 5044كشته • اصفهان فروردين و ارديبهشت 56 900كشته

11. ادامه بلاياي ... • شرق كشور شهريور و مهر 57 25000كشته • شمال شرق كشور آبان و آذر 600 کشته • كرمان خرداد و تير 60 1028كشته • كرمان مرداد 60 1300 کشته • گيلان و زنجان تيرماه 69 15000 كشته • اردبيل اسفند 75 1100كشته • بيرجند ارديبهشت 75 1613كشته • بم ديماه 82حدوداً 30000 کشته • مازندران و قزوين و تهران خرداد 83حدوداً 40کشته

12. پيامدهاي بلايا • تلفات جاني (انسان و دام) – آلودگي محيط • مجروح شدن تعداد كثيري از مردم • تخريب سيستم هاي آبرساني و دفع بهداشتي فاضلاب – بروز اختلال در تأمين و توزيع آب آشاميدني و جمع آوري دفع فاضلاب • بروز اختلال در سيستم جمع آوري و دفع زباله • حوادث شيميايي – آتش سوزيها – بروز حوادث هسته اي (اتمي – راديواكتيو)

13. ادامه پيامدهاي... • تخريب اماكن مسكوني و تجاري – آموزشي – خدماتي – افزايش نياز به خدمات غير محلي كاهش توان ارائه خدمت در مناطق اعزام كننده • بروز بيماريهاي فصلي – افزايش بيماران – تلفات جاني • بروز بيماريهاي واگيردار – بروز اپيدميها – افزايش بيماريهاي ثانويه – تلفات جاني ثانويه • بروز بيماريهاي رواني – افزايش ناتواني ها – افزايش نيازهاي مراقبتي • تخريب منابع غذايي – نياز به تأمين مواد غذايي از خارج از منطقه آسيب ديده – بروز اشكال در نگهداري و توزيع مواد غذايي اهدايي • بروز اختلالات امنيتي – افزايش ناتواني ها

14. نيازهاي اساسي آسيب ديدگان • دسترسي به آب آشاميدني سالم و سيستم دفع بهداشتي فاضلاب و زباله • دسترسي به تأسيسات بهداشتي (توالت- حمام- رختشويخانه و ....) • بهره مندي از مسكن و سرپناه مناسب (ايمني و بهداشت) • دسترسي به مواد غذائي سالم • خدمات پيشگيري از بيماريها • آگاهيهاي بهداشتي (بهداشت محيط – بهداشت فردي – بهداشت اجتماعي و رواني)

15. ارائه كنندگان خدمات بهداشت محيط • برنامه ريزان برنامه هاي بهداشت محيط : مديران – كارشناسان با تجربه – كارشناسان اجرايي در بهداشت محيط (سطوح كشوري و استاني)‌ • مجريان برنامه هاي بهداشت محيط : كارشناسان – كاردانان – تكنسين ها – بهورزها (سطوح شهرستاني) • ناظرين برنامه هاي بهداشت محيط : كارشناسان با تجربه (سطوح كشوري و استاني) • ارگانهاي برون بخشي (شركت هاي آب و فاضلاب ، شهرداري ، استانداري، فرمانداري ، جهاد كشاورزي ، رسانه ها ،‌ • سازمانهای غيردولتيNGO یونيسف –w HO–نيروهاي خارجي)

16. نحوه و چگونگي ارائه خدمت : • چها رمرحله مشخص براي انجام خدمت در نظر گرفته شده است • مرحله پيشگيري • مرحله آمادگي • مرحله مقابله • مرحله بازسازي

17. 1 – مرحله پيشگيري • هماهنگی و همکاری در ايمن سازی سيستم های تأمين آب آشاميدنی - شبکه های جمع آوری و دفع فاضلاب • همکاری در ايجاد تأسيسات بهداشتی ايمن از قبيل حمام ، توالت و... • بررسی و شناسائی پتانسيل حوادث شيميائی ، پرتوزائی و همکاری در ايمن سازی تأسيسات ذيربط برای شرايط اضطرار • پيش بينی سايتهای ايمن برای نگهداری امکانات و ابزار و تدارکات خدمات بهداشت محيط

18. 2 – مرحله آمادگي • تهيه و تدوين برنامه مديريت بهداشت محيط در بلايا و تعيين مسئولين ذيربط • آموزش رده هاي اجرايي براي كسب آمادگي • آموزش عمومي مردمي جهت ارتقاءأآگاهي ها ي مردمي براي حفظ سلامت خود در بلايا • جلب مشاركت ارگانهاي برون بخشي • آموزش نيروهاي برون بخشي • سازماندهي نيروهاي عملياتي • تهيه فلوچارت تيم هاي اجرايي و نحوه ارتباطات

19. ادامه ... • تعيين و تبيين وظايف تيم ها و رده هاي اجرايي • تهيه و تدوين برنامه ارزشيابي • هماهنمگي با مديريت هاي بحران كشور • تدارك امكانات لازم براي اجراي برنامه • انجام مانور در پريودهاي زماني تعيين شده • بررسي نقاط ضعف و قوت مانور • سازماندهي مجدد نيروها – امكانات و تداركات بر اساس نتايج مانور • ثبت تغييرات انجام شده و نتيجه ارزشيابي مانور

20. 3 – مرحله مقابله • فراخواني نيروهاي موظف و استقرا رآنها در محل حادثه • انجام برنامه ارزيابي سريع وضعيت موجود در منطقه آسيب ديده بنحويكه حداكثر تا 48 ساعت بعد گزارش وضعيت موجود و چگونگي نيازها اعلام گردد. • انجام تغييرات لازم بر اساس گزارش ارزيابي سريع

21. ادامه مرحله مقابله • اجراي برنامه هاي كنترلي بهداشت محيط (انتقال اجساد و نظارت بر دفن بهداشتی آنها - آب و فاضلاب - زباله - مواد غذايي - تأسيسات بهداشتي «توالت - حمام - رختشويخانه ....» - گندزدايي - سمپاشي - محلهاي اسكان موقت - بهداشت خانوارها • ثبت اطلاعات و آمار ، گزارش دهي بر اسا س پريودهاي زماني از پيش بيني شده • انجام برنامه ارزشيابي واجراي تغييرات موردلزوم در برنامه • هماهنگي با ساير بخشهاي بهداشت و درمان • هماهنگي با ارگان هاي ذيربط بين بخشي

22. 4 – مرحله بازسازي • برقراري سيستم هاي آب آشاميدني ، فاضلاب ، زباله ، تأسيسات بهداشتي (حمام و توالت) • جمع آوري امكانات و تجهيزات غير قابل استفاده و احياي آنها براي بهره برداري های بعدی • بررسي وضعيت موجود بهداشت محيط اسكان موقت و شناسايي و كنترل محلهاي آلوده با هماهنگي بخشهاي ذيربط

23. ادامه مرحله بازسازی • محلهاي آلوده با هماهنگي بخشهاي ذيربط • ارزشيابي نظام جاري مديريت خدمات بهداشت محيط و اصلاح و بازسازي آن • ارزيابي شاخصهاي بهداشت محيط و جاري كردن نظام مديريت معمول بهداشت محيط • هماهنگي با ارگانهاي مسئول در امر بازسازي در جهت اعمال ضوابط بهداشت محيطي براي اسكان دائم • اجراي عمليات بهداشت محيط در زمان ساخت تأسيسات براي اسكان دائم و پس از آن

24. نظام ثبت اطلاعات – گزارش دهي • فرم ثبت آماري فعاليت هاي انجام شده روزانه شامل : - بازديد از منابع آب - بازديد از مخازن آب (تانكرهاي سيار – مخازن ثابت) موارد كلرسنجي از شبكه – تانكرهاي سيار – مخازن ثابت – ظروف نگهداري آب خانوارها بر اساس مطلوب و نامطلوب و صفر

25. ادامه نظام ثبت ... - موارد آزمايش آب (باكتريولوژيك – شيميايي) بر اساس مطلوب – نامطلوب - ميزان مواد غذايي معدوم شده - موارد بازديد از مراکز تهيه و توزيع مواد غذايي و اماكن عمومي - موارد بازديد از مراكز بهداشتي درماني - موارد بازديد ا زمحلهاي تجمع زباله - تعداد توالت هاي احداث شده - تعداد توالت هاي بازسازي شده - موارد بازديد ا زتأسيسات بهداشتي (توالت و حمام ... ) و گندزدايي آنها

26. ادامه نظام ثبت ... - ميزان سطوح گندزدايي شده به متر مربع – ميزان سطوح سمپاشي شده به مترمربع - مقدار مواد گندزدايي مصرفي - مقدار سموم مصرفي براي حشرات و جوندگان - مقدار پركلرين مصرفي براي گندزدايي آب و ساير مصارف - تعداد كلاسهاي آموزشي تشكيل شده و تعداد افراد آموزش ديده - تعداد موارد آموزشهاي چهره به چهره(تعداد افراد آموزش ديده ) - تعداد جلسات درون بخشي و بين بخشي تشكيل شده اين فرم در پايان هر روز به مسئول ستاد بحران منطقه ارائه خواهد شد

27. ادامه نظام ثبت ... 2 – فرم نيازهاي تداركاتي : - مواد و تجهيزات مورد نياز در فرم مذكور ثبت و جهت تهيه به مسئولين ارائه ميگردد. 3 – فرم گزارش دهي - كليه آمارها و اطلاعات اكيپ ها در فرم مخصوص دريافت شده از سوي ستاد بحران شهرستان ثبت گردد. جمع بندي و پس از تجزيه و تحليل از طريق اين فرم به ستاد استان و متعاقباً به مسئولين كشوري گزارش خواهد شد.

28. بهداشت آب در بروز بلایا • ازعمده ترین مشکلاتی که در بحرانها بوی‍ژه در زلزله گریبانگیر مردم وآسیب دیدگان می شود مشکل مربوط به آب است ، این مشکل چه در هنگام حادثه چه بعداز حادثه همواره سلامت مردم را تهدید کرده ودر صورت بی توجهی یا کم توجهی در تأمین ونظارت برآن به شدت بحران افزوده خواهد شد. کیفیت آب آشامیدنی در شرایط عادی همواره با دقت و حساسیت خاصی صورت گیرد چرا که با هر لحظه غفلت احتمال ورود فاضلاب یا عوامل آلوده کننده بداخل شبکه ها ومنابع آبی وجود داشته وزمینه برای افزایش بیماریها فراهم خواهد شد به همین دلیل وضعیت شرایط بحرانی وفقدان آب از یک طرف و آلودگی منابع آبی از طرف دیگر شدت حوادث را مضاعف می نماید.

29. تخریب منابع آبی از قبیل چشمه ها، چاهها، قنوات وشکستن مخازن زمینی وهوایی ونیز شکستن منابع آب آشامیدنی ولوله های فاضلاب وتخریب تأسیسات وتلمبه خانه ها همواره با قطع برق از دلائل اصلی قطع آب یا آلودگی  آبها در شرایط بحران می باشند. کمبود آب موجود شده تا آسیب دیدگان به آبهای آلوده روی آورده وبرای ادامه حیات هرگونه آبی را به مصرف برسانند حتی تأمین آب از تانکرهای سیار ویا نصب تانکرهای ثابت در نقاط آسیب دیده ویا محلهای موقت اسکان آسیب دیدگان بدلیل عدم حفاظتهای لازم از زمان برداشت تا مصرف، خود نیاز به نظارت خاصی داشته وکنترل لحظه به لحظه ای را طلب می نماید. اهمیت آب در زندگی موجودات زنده امروزه برهمه روشن است انسان بدون وجود آب تا یک هفته قادر به ادامه حیات نیست اجتماعات اولیه بشر همواره در اطراف منابع آبی تشکیل شده و این مایع حیات منشاء پیدایش همه موجودات است. کمبود آب باعث شد تامصرف آبهای آلوده افزایش یافته ومصرف اینگونه آبها موجب پیدایش بسیاری از بیماریها از جمله اسهال و استفراغ گردد

30. ب)نکاتی راکه باید در جهت آب سالم بدانیم: آب سالم و پاکیزه :آب سالم آبی است که برای مصرف کننده حتی اگر به مدت طولانی آشامیده شود خطری نداشته باشد آب ممکن است سالم باشد اما اگر دارای طعم یا ظاهر نامطبوع باشد ممکن است مصرف کننده را به سوی آبهای دیگر یا کمتر سالم براند از این رو آب آشامیدنی نه تنها باید کاملا" سالم باشد بلکه باید پاکیزه یعنی مورد پسند مصرف کننده هم باشد چنین آبی را می توان (پذیرفتنی یا نوشیدنی) نامید. آب سالم آبی است که :1-بدون عوامل زنده بیماری زا باشد.2-بدون مواد شیمیایی زیان آور باشد. 3-طعم مطبوع داشته باشد.4-قابل استفاده برای مصارف خانگی باشد. آبی را آلوده می نامند که دارای عوامل بیماری زای عفونی یا انگلی، ضایعات ومواد شیمیایی سمی باشد.

31. ترتیب اولویت بندی آب در شرایط اضطرارعبارتنداز :1-شبکه آبرسانی شهری2-چشمه ها وچاهها 3-آبهای سطحینیاز به آب از نظر کمی وکیفی مانند هر جمعیتی مردم جابجا شده نیاز به دسترسی آب با کیفیت خوب وبه مقدار کافی دارند این نیاز در مورد اردوگاهها وجایی که تراکم جمعیت در آنها بالا بوده وخطر اپیدمی بیماریهای منتقله توسط آب زیاد است بیشتر می باشد. کمی: در واقع مهمترین اصل، زنده ماندن مردم است. بنابراین باید حداقل آب مورد نیاز برای این منظور تأمین شود میزان آب مورد نیاز برای ادامه حیات 15 تا 20 لیتر برای هر فرد در شبانه روز است ولی درمواقع بروز بحران جیره بندی روزی 4 تا 5 لیتر برای هر نفر نیز کافی خواهد بود. لذا رعایت این نکته ضروریست که در این شرایط از حداقل آب بیشترین استفاده به عمل آید وتا حد ممکن از ریخت وپاش وهرز رفتن آن جلوگیری شود. کیفی: از نظر کیفیت آب مصرفی باید برای سلامتی بی خطر بوده و دارای ظاهر وطعم مورد قبول مردم باشد.

32. روشهای ساده تصفیه آب سالم در شرایط بحران :اگرچه سالم بودن آب شرایط بسیارمهم در انتخاب منبع تأمین آب است ولی در شرایط اضطراری از منابعی که احتمال آلودگی آنها نیز وجود دارد هم استفاده می شود. منتها با انجام روشهای ساده تصفیه این امر امکان پذیر خواهد شد. • 1-نگهداری و رسوب دهی :نگهداری ساده ترین روش بهبود آب می باشد معمولا" عوامل بیماریزای خاص بیش از چند روز نمی توانند به زیست خود ادامه دهند ولی برای این کار مخازن زیادی مورد نیاز است. براثر رسوبدهی مواد معلق به همراه عوامل بیماریزای موجود در آب ته نشین می شوند باید به این نکته توجه شود که ظروف نگهداری آب باید کاملا" تمیز بوده ودرب آب املا" بسته باشد تا از ورود آلودگی وحشرات به داخل آن جلوگیری شود در غیر این صورت می تواند محلی مناسب برای پرورش عوامل بیماریزا باشد. 2-جوشاندن :حرارت اولیه روش گندزدایی آبهای  مشروب بوده است این روش در اردوگاهها یا مواقعی که اشکالی در سیستم توزیع اب پیش آمده روش مناسبی برای گندزدایی مقادیر کم آب را به مدت بین 1 تا 5 دقیقه می جوشانند. نکته قابل توجه اینست که جوشاندن آب باید شدید باشد. اگر آرام وبه مدت کوتاهی صورت گیرد چاره ساز نخواهد بود ضمنا" شرایط نگهداری نباید به گونه ای باشد که موجب آلودگی مجدد آن شود.

33. -کلرزدن به آب :3-1) کوزه گذاری:کوزه گذاری بهترین راه گندزدایی چاههای آب بوده وبه راحتی انجام می گیرد برای اینکار ابتدا یک کوزه معمولی را که معادل 15- 12 لیتر آب گنجایش دارد تهیه کرد در سطح خارجی کوزه روزنه هایی ایجاد کرده ومقدار 25 تا 35 گرم از پودر پرکلرین را برداشته ودر یک سطل پلاستیکی محتوی آب گرم حل می نمائیم . سپس محلول حاصله را وارد کوزه کرده ومابقی آن را تا دهانه کوزه از آب پر می کنیم دهانه کوزه را محکم می بندیم. کوزه فوق را باید در عمق متری سطح آب آویزان نمائیم این کوزه قادر است آب چاهی را که روزانه معادل 1200 لیتر آب از آن برداشت می شود به مدت یک هفته ضدعفونی نماید نوع  دیگری از کوزه وجود دارد که در آبهای با حجم بیشتر وجاری می توان استفاده نمود در این روش کوزه ای را با شرایط بالا تهیه کرده ودر دوطرف آن دو سوراخ با قطر 6 میلیمتر ایجاد می نمائیم سپس 75 گرم از پودر پرکلرین را با 3 لیتر ماسه مخلوط نموده و درون کوزه می ریزیم بقیه مراحل کار مانند کوزه قبلی می باشد از این قبیل کوزه ها می توان جهت گندزدایی آبهای جاری مانند قنات وچشمه و چاههای عمومی که میزان برداشت بیشتری دارند استفاده نمود

34. -3) استفاده از کلر مادر:تهیه محلول کلر مادر جهت سالم سازی آب آشامیدنی در شرایط اضطراری وعدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم به شرح زیر می باشد:-یک قاشق غذا خوری یا سه قاشق مربا خوری پودر هیپوکلریت کلسیم (پودر کلر) را با یک لیتر آب مخلوط کرده وبهم بزنید . محلول بدست آمده محلول یک درصد کلر یا کلر مادر است که باید در ظروف در بسته دور از نور نگهداری شود. (شیشه های مات ) برای ضد عفونی یک لیتر آب آشامیدنی باید هفت قطره توسط قطره چکان وارد آب مورد نظر نمود وپس از 30 دقیقه آنرا مصرف کرد. نکته : هرخانواده می تواند کلر مادر رابرای خود تهیه کند یا این که هر چند روز یکبار برای دریافت محلول کلر مادرکه در مراکز بهداشت  تهیه شده است مراجعه نموده وبه ازاء یک سطل پراز آب که برای آشامیدن استفاده می نمایند یک قاشق از محلول کلر مادر را وارد آب کرده بعد از بهم زدن پس از 30 دقیقه آنرا مصرف نماید. 3-3)استفاده از قرصهای گندزدایی کننده:این قرصها معمولا"توسط امدادگران بین افراد مصیبت زده توزیع می گردد وبه ازاء 20 لیتر آب آشامیدنی یک قرص کلر کفایت می کند. توضیح: کلر را می توان از مرکز بهداشت یا مأمورین بهداشت محیط مستقر در محل تحویل گرفت.

35. نکات لازم در خصوص حفاظت از چاه آب:-یک نفر را جهت نگهداری چاه مشخص کنید. -با حصارکشی دور چاه آن را در مقابل حیوانات محافظت کنید. -استفاده از سطلهای خصوصی جهت برداشت آب از چاه را ممنوع کنید ویک سطل ثابت با طناب تهیه واز آن استفاده نمائید. -یک سکویی که سطل روی آن قرار گیرد وبا زمین قرار نداشته باشد درست کنید. -فاصله منابع آلوده کننده مانند توالتها باید ( حداقل 30 متر از چاه بوده و در پائین دست چاه قرار داشته و یک زمین زهکشی اطراف چاه احداث شود)-یک پمپ دستی یا موتور پمپ در چاه نصب کنید و روی چاه را بپوشانید.تمام معیارهای حفاظتی هدفشان پیشگیری از ورود موجودات موجود در مدفوع به آب است (در اثر تماس مستقیم ، یا با افتادن خاکهای آلوده به مدفوع در داخل آب و غیره. )

36. بهداشت مواد غذائی در بروز بلایا • همزمان با بروز طبیعی دسترسی به مواد غذائی سالم و مطمئن بدلیل تخریب مراکز تهیه و فروش مواد غذائی ، انبارهای نگهداری ، مراکز طبخ و همچنین تخریب محل زندگی بلازده ها که در آنجا مواد غذائی مصرفی خانوار بنحوی نگهداری می شده با مشکل روبرو میگردد. آسیب وارده تأسیسات شبکه توزیع برق سب ایجاد اختلال در سیستمهای برودتی نگهداری مواد غذائی فساد پذیر ( سرد خانه ها ) ، کارخانه های یخسازی گردیده و موجب فساد و به هدر رفتن مواد غذائی موجود در آنها می شود. این صدمات ممکن است منجر به کمبود حاد غذا گردد و تا زمانی که امر تأمین مواد غذائی برای اهالی بلازده به حالت عای بر نگردد برای تغذیه بازماندگان حادثه به کمکهای خارج از منطقه بلادیده نیاز می باشد. در جریان وقوع بلا ، جاده ها و راههای ارتباطی آسیب دیده و در امر حمل و نقل مواد غذائی به منطقه بلادیده اختلال ایجاد می شود که در صورت شدت حادثه ممکن است نیاز به استفاده از چرخبالهای امداد برای تأمین تغذیه و سایر مایحتاج بلادیدگان باشد

37. مواد غذائی بسته به میزان فساد پذیری و نوع حادثه در زمانهای متفاوت دچار فساد و آلودگی می شوند به طور مثال گوشت و فراورده های گوشتی ، مرغ و انواع محصولات لبنی طی چند ساعت نگهداری در شرایط نا مطلوب دچار آلودگی می شوند که مصرف آنها ممکن است عواقب خطرناکی برای مصرف کننده بهمراه داشته باشد نوع بلا در سعت و شدت آلودگی مواد غذائی تأثیر بسزائی دارد مثلأ در اثر بروز سیل بدلیل تماس آب با مواد غذائی مختلف ، تغییر حالت در غذا و آلودگی میکروبی نسبت به سایر انواع بلا شدیدتر میباشد. سیل بهمراه خود کثافات و جرمهای بیماریزا را از سطح خاک ، شبکه فاضلاب ، چاههای مستراح و دامداریها به مواد غذائی مسیر راه خود منتقل می نماید لذابمنظور پیشگیری از بیماریهای عفونی ، حصبه عفونتهای روده ای باید تمام مواد غذائی که با سیل در تماس قرار گرفته و ظروف آنها دارای نفوذ پذیری می باشند را معدوم نمود.

38. برای دستیابی به تغذیه صحیح و متعادل ، توجه کافی به بهداشت مواد غذائی بطور یقین از جمله عوامل اساسی است. زیرا امکان آلودگی و فساد مواد غذائی بدلیل راهیابی و فعالیت میکروار گانیسم ها و یا تحت تأثیر عوامل فیزیکی و شیمیائی هموار وجود داشته و در صورت عدم رعایت شرایط بهداشتی در مراحل مختلف تهیه ، طبخ و نگهداری مواد غذائی ، سلامت  و حیات انسان پیوسته در معرض تهدید قرار دارد. همزمان با بروز بلا بسته به نوع و شدت آن دسترسی اهالی منطقه بلا زده به امکانات پخت و پز غیر ممکن می گردد با توجه به اینکه در تأمین مواد غذائی نیز محدودیتهای شدید وجود دارد ، بازماندگان بلایا برای رفع گرسنگی ممکن است هر نوع ماده غذائی که دسترس آنها وجود داشته باشد را بدون در نظر گرفتن مسائل بهداشتی و صرفأ بمنظور تأمین نیازهای غذائی مصرف کنند که در این صورت عواقب ناگواری بدنبال خواهد داشت. مسمومیتهای غذائی ممکن است در نتیجه مصرف غذاهای آلوده ایجاد شوند. غذا ممکن است در اثر ماندگی و یا عدم رعایت موازین بهداشتی در چرخه تهیه و توزیع و با اصولأ از ابتدای تولید آلوده باشد. عوارض ناشی از مصرف غذای آلوده را اصطلاحأ مسمومیت های غذائی می نامند

39. از دیگر عوارض پس از بروز بلایای طبیعی گرسنگی است که بدلیل عم دسترسی به موالد غذائی خصوصأ در ساعات اولیه بروز بحران و قبل از رسیدن نیروها و کمکهای امدادی و مردمی ایجاد می شود. بیماریهائی نظیر التور (شبه وبا ) در مواردی که سبزیجات ، کاهو و میوه جات مصرفی در اردوگاههای نگهداری بازماندگان بلایا بخوبی ضدعفونی نگردد بسرعت منتشر شده و ممکن است مصرف کنندگان را مبتلا نماید. • ب) اقدامات کلی و راهکارهای تأمین بهداشت مواد غذائی در زمان بحران 1) مواد غذائی مناسب جهت تغذیه بازماندگان بلایای طبیعی    با آگاهی از منابع تأمین مواد غذائی و تأکید بر تأمین نیازهای غذائی از طریق برقراری جیره غذائی کامل و سالم به تشریح اقدامات لازم در هنگام بروز بلایای طبیعی می پردازیم

40. بطور کلی اقدامات تأمین مواد غذائی برای بازماندگان حوادث و بلایای طبیعی را با توجه به زمان بروز می توان به دو مرحله تقسیم نمود:1-1) تأمین مواد غذائی برای روزهای اولیه بحران :معمولأ در روزهای اولیه بروز بلایای طبیعی بازماندگان به دلیل فشارهای روانی ناشی از دست دادن نزدیکان خود ، نداشتن امکانات و سرپناه مناسب، عدم آگاهی از محل استقرار تا زمان بازسازی خانه های تخریب شده در اثر بروز بلایا و حوادث طبیعی از ایمنی ضعیفی برخوردار هستند لذا چنانچه در تغذیه آنها کمترین آلودگی وجود داشته باشد سریعأ عوارض مسمومیت مشاهدهمیشود. بنابراین در ساعات اولیه بحران مصرف مواد غذائی زیر توصیه می شود: 1-1-1) محصولات کنسرو شده:این محصولات اعم از کنسروهای گوشتی ، کنسرو لوبیا ، کنسرو  مرغ و تن ماهی . علیرغم دقت و حساسیتی که در تولید آنها به عمل می آید باز هم احتمال آلودگی در اثر فعالیتهای میکروبی وجود دارد لذا توصیه می شود قبل از مصرف بمدت 15 دقیقه در حرارت جوش قرار گیرد در هیچ حالت حتی داشتن تاریخ مصرف معتبر استفاده از کنسروهائی که قوطی آنها باد کرده ، زنگ زده یا دارای نشت می باشند توصیه نمی شود لذا لازم است از مصرف آنها خودداری گردد.                     1-1-2) کمپوت انواع میوه ها :با توجه به اینکه ویتامینها اغلب از طریق مصرف میوه ها و سبزیجات تأمین میشود. بدلیل شرایط بحران امکان دسترسی به میوه و سبزی استفاده از کمپوت میو ها می تواند در تأمین ویتامینها مفید واقع شود.

41. سالمسازی سبزیجات : علیهذا بدلیل علاقمندی مردم به نحو سالمسازی سبزیجات در ذیل به مراحل سالم سازی سبزیجات می   پردازیم تا در صورتیکه امکان استفاده از سبزی سالم وجود داشته باشد ، مورد استفاده قرار گیرد.الف) تخم انگل زدائــــی :1- ابتدا سبزیجات را به خوبی پاک کرده ، شستشو دهید تا مواد زائد و گل و لای آن بر طرف شود. 2- سپس آنرا در یک ظرف 5 لیتری ریخته به ازای هر لیتر 3 تا 5 قطره مایع ظرفشوئی معمولی به آن اضافه کرده و ظرف را پر از آب نمائید و قدری بهم بزنید تا تمام سبزی داخل کفاب قرار گیرد.3- مدت 5 دقیقه سبزی را در کفاب نگهدارید سپس سبزی را با آب سالم شستشو دهید تا تخم انگلها باقیمانده مایع ظرفشوئی از آن جدا شود. ب) گنــد زادئی : برای نابودی باکتریهای بیماریزا یک گرم (نصف قاشق چایخوری ) پودر پرکلرین را در ظرف 5 لیتری پر از آب ریخته کاملأ حل نمائید. سپس سبزی تخم انگل شده  را برای مدت 5 دقیقه در محلول فوق قرار دهید. ج) شستشو:سبزی گندزدائی شده را مجددأ با آب سالم بشوئید تا باقیمانده کلر از آن جدا شود و سپس مصرف نمائید.3-1-1) فرآورده های خشک :بدلیل عدم دسترسی به نان و سایر فرآورده های آردی تازه استفاده ار نانهای خشک ، بیسکویت ، کراکر و نان سوخاری در تأمین بخشی از نیازهای غذائی مفید است . آبمیوه های بسته بندی شده توسط کارخانه های معتبر:

42. استفاده از آبمیوه های بسته بندی شده در تأمین بخشی از ویتامین هائی که از طریق مصرف میوه های تازه تأمین میشوند مؤثر خواهد بود. • 5-1-1) شیر استرلیزه و سایر فرآورده های لبنی پاستوریزه شیر استرلیزه به دلیل عدم نیاز به شرایط ویژه نگهداری می تواند جایگزین مناسبی برای شیرهای پاستوریزه از قبیل خامه ، پنیر ، ماست و ... که به خانوارها تحویل می گردد لازم است در مهلتی توسط کارشناسان بهداشت تعیین می شود ، مورد استفاده قرار گیرد. 6-1-1) خشکبار :اعم از مغز ها (مغز گردو ، مغز بادام ، مغز پسته و ...) برگه میوه های مختلف ، کشمش ، و ... توصیه می گردد این محصولات که در شرایط معمولی ماندگاری طولانی دارند مورد مصرف قرار می گیرد . با وجود اینکه بخش اعظمی از مواد غذائی که در زمان بروز بلایای  می شود و پس از تأئید مقامات بهداشتی بین اهالی مناطق آسیب دیده از بلایای طبیعی توزیع می شود باز هم رعایت دستورات بهداشتی صادره توسط کارشناسان در کاهش مخاطرات ناشی از مصرف مواد غذائی (اعم از انواع مسمومیت و عفونتهای غذائی ) بسیار مؤثر می باشد. 2-1) تأمین مواد غذائی پس از استقرار بلازدگان در اردوگاهها:با توجه به وسعت و شدت حادثه ، بازسازیمناطق آسیب دیده از بلایای طبیعی ممکن است چند ماه تا چند سال بطول بیانجامد. لذا تغذیه حادثه دیدگان از غذاهای متداول با در نظر گرفتن عادات غذائی در منطقه وقوع حادثه بطریق زیر امکان پذیر است.1-2-1) مواد غذائی خشک و غیر فساد پذیر  معمولأ این مواد غذائی مانند آرد ، شکر ، ماکارونی ، روغن و ... که دارای ماندگاری طولانی تری نسبت به مواد غذائی فساد پذیر هستند بدون نیاز به شرایط ویژه نگهداری (یخچال ، سرد خانه ) بصورت هفتگی بین خانوارهای مستقر در چادرهای تدارک دیده شده توسط نیروهای امداد توزیع می گردد. بنابراین لازم است اهالی مناطق بلازده طبق توصیه های بهداشتی ارائه شده توسط کارشناسان بهداشت با توجه به امکانات طبخ موجود (چراغهای خوراک پزی ، گازپیک نیک و...) غذای مورد علاقه خود را تهیه ، طبخ و مصرف نمایند و از قرار دادن مواد اولیه مورد استفاده در جای مرطوب و محل انتشار گرد و خاک خودداری کنند. 2-2-1) فرآورده های  لبنی و پروتئینی :با توجه به اینکه اینگونه مواد شامل شیر ، خامه ، اوناع گوشت مرغ ، ماهی و دیگر مواد غذائی سریع الفساد جهت نگهداری نیاز به یخچال ، سرد خانه ، فریزر و شرایط  ویژه نگهداری دارند ، بایستی به صورت روزانه به خانوار ها تحویل گردد و مصرف کنندگان نیز توصیه های بهداشتی در مصرف این مواد را مراعات کنند.

43. -2-1) میوه و آبمیوه :توصیه می شود دقت کافی در شستشو و ضد عفونی میوه بعمل آید و آبمیوه بسته بندی در کارخانه معتبر قبل از انقضاء مهلت مصرف مورد استفاده قرار گیرد.  4-2-1) فراورده های کنسرو شده و شیر استریلیزه:این مواد بدلیل تمهیدات بعمل آمده در فرآیند تولید در شرایط نگهداریمعمولی برای مدت طولانی قابل نگهداری می باشند لیکن به هیچ وجه استفاده از قوطی های کنسرو با ظاهر متورم (باد کرده ) زنگ زده و دارای نشتی توصیه نمی شود . همچنین شیر استریلیزه با مهلت مصرف 6 ماهه بلافاصله پس از باز شدن درب آن مورد مصرف قرار گیرد .  2) شرایط نگهداری مواد غذائی در شرایط  بحران مواد غذائی مقاوم به فساد از قبیل شکر ، آرد ، برنج و ... باید در شرایطی به دور از رطوبت ، گرد و غبار و خارج از دسترس حشرات و جوندگان در مدت کوتاه نگهداری شوند. موتد غذائ فساد پذیر نیاز به شرایط نگهداری ویژه (در یخچال و یا فریزر )داشته و در صورتیکه امکان تأمین دستگاههای برودتی در شرایط بحران ( بروز بلایای طبیعی ) در منطقه وقوع حادثه وجود نداشته باشد لازم است در محل هایی به دور از محل ایجاد بحران که شرایط نگهداری مطلوب مواد غذائی فساد پذیر وجود دارد نگهداری نموده و به میزان نیاز مصرف روزانه بین حادثه دیدگان توریع شود.

44. ) اقدامات لازم هنگام بروز مسمومیتهای غذائی : مواقعیکه مسمومیت غذائی اتفاق می افتد و یا مشکوک به مسمومیت غذائی هستیم باید اعمال زیر انجام شود. 1- بلا فاصله جریان را به اطلاع مقامات بهداشتی مسئول رسانیده و یا مسموم را به بیمارستان ویژه مسمومین برسانیم. 2- نگاهداری باقیمانده مواد غذائی که بوسیله فرد یا افراد مسموم مصرف شده است هرگز این مواد را نباید دور ریخت زیرا آزمایشات لازم بر روی آنها در اغلب موارد راهنمای خوبی برای پزشک و مسئولین می باشد. 3- جمع آوری نمونه هائی از مواد استفراغ شده و مدفوع بیمار جهت انجام آزمایشات لازم 4- همکاری با پزشک و مقامات مسئول با دادن پاسخ صحیح به سؤالات آنها و اطلاعات لازم به مقامات مسئول زیرا پاسخ صحیح می تواند راهنمای ارزنده ای برای شناخت علل آلودگی و در نتیجه جلوگیری از آلودگی های بعدی باشد.

45. ده اقدام برای تهیه ومصرف غذای سالم (به پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی 1991 ) : 1- غذاهای سالم فرآیند شده را انتخاب و مصرف کنید.2-غذا را کاملأ بپزید 3- غذای پخته را سریعأ بخورید4- غذای پخته را با دقت و به طور صحیح نگهداری کنید.5- غذای پخته را قبل از مصرف مجدد بطور کامل گرم کنید.6- از تماس غذای خام با غذای پخته جدأ اجتناب کنید .7- هنگام شستشوی دستانتان همواره از صابون استفاده کنید.8- تمامی سطوح آشپزخانه و مکانهاب عمومی عرضه غذا را همیشه تمیز نگه دارید.9- غذا ها را از دسترس حشرات جوندگان و سایر حیوانات دور نگه دارید.10- همواره از آب بهداشتی و سالم استفاده کنید.

46. مسکن و سر پناه • تأمین مسکن و سر پناه از اولین اقدامات در بحرانها می باشد زیرا در غالب بحرانها ساختمانها تخریب شده یا در شرایطی قرار گرفته که غیر قابل سکونت بوده و امنیت آن بخطر افتاده  است بنابراین آسیب دیدگان ناگزیر باید در اردوگاههای چادری یا ساختمانی و یا محلهایی از قبیل مدارس ، مساجد ، انبارها و این گونه اماکن اسکان داده شوند ، زیستن در چنین محلهائی بدلیل موقت بودن و فقدان امکانات مناسب برای زندگی مشکلات عدیده ای بدنبال داشته که ممکن است اثرات آن چند روز یا حتی چند سال بعد بروز نماید. بررسیها و تحقیقات در محلات غیر بهداشتی و مساکن نا سالم مبین این واقعیت است که در این محلات و مساکن و بسیاری از بیماریها بیش از سایر نقاط شهری مشاهده می گردد. بعلاوه هزینه های نگهداری اماکن نا سالم مشتمل بر مخرج آتش سوزی ، حفظ سلامت ساکنین و سایر هزینه ها در مقایسه با مساکن استاندارد بسیار زیادتر است

47. در اردوگاههای چادری که فواصل لازم را بین چادرها رعایت نمی نمایند علاوه بر مشکلاتی که بعلت گیر کردن طناب چادرها برای ساکنین ایجاد شده و موجب زمین خوردن افراد می شود احتمال آتش سوزی نیز افزایش یافته و در صورت سوختن یک چادر ممکن است شعله های آتش سراسر اردوگاه را فرا گرفته و موجب خسارات جبران ناپذیری شود احداث اردو گاههای چادری در مناطقی که سردسیر بوده و همواره دارای ریزشهای جوی است از یک طرف خطر نفوذ آب بداخل چادر و زمینه ایجاد رطوبت را به دنبال داشته و از طرف دیگر مصرف سوختهای ناقص به منظور تأمین گرما گاهاًً موجب آلودگی هوای داخل چادر شده و تا مرز خفگی سلامت ساکنین را بخطر می اندازد. لذا ضروری به نظر میرسد با رعایت موازین بهداشت مسکن و سر پناه تا حد امکان پیش بینی های لازم بعمل آمده تا حوادث ناشی از چنین شرایطی به حداقل ممکن کاهش داده شود.

48. ب) موازین بهداشتی اردوگاهها ومحلهای اسکان موقت: • از نظر کلی هرمسکن خواه یک چادر یا یک کلبه کوچکی در اعماق جنگل باشد یادر شهری با جمعیت میلیونی بایستی به نیازهای اساسی افراد پاسخ صحیح بدهد.بیشتر مردم بیش از ده ساعت از اوقات شبانه روز رادر خانه می گذرانند مهمتراینکه چند سال اول زندگی یعنی دوران شیرخوارگی وهمچنین اوقات بیماری، پیری وازکارافتادگی نیزدر خانه سپری می شود.بنابراین باتوجه به شرایط وعواملی که تندرستی ساکنان خانه را در معرض خطر قرار می دهد، چاره اندیشی دراین زمینه ها از نظر تأمین سلامت جسمی ، روانی واجتماعی افراد اهمیت اساسی دارد. اسکان یافتن آسیب دیدگان درپناهگاههای امن مثل ساختمانها، اماکن خالی،انبارها، مدارس واردوگاههای پیش ساخته بامصالح محکم ترجیحا" مطمئن تربوده ودر صورت نیاز برخورداری از اردوگاههای چادری می تواند به عنوان سرپناه مورد استفاده قرار گیرد.

49.  برخی از نکات ایمنی وبهداشتی که باید درساختمانها وچادرها رعایت شود عبارتنداز :1- ساختمانها:1-1)محوطه هااز مناطق خطر دور باشند2-1) ساختمانها سالم باشند3-1)تهویه مناسب صورت گیرد4-1) حرارت محل زندگی در حدود 19 تا 21 درجه سانتیگراد مناسب است 5-1)تجهیزات حفاظتی درمقابل حریق داشته باشد حتی الامکان سطلهای پراز ماسه در دسترس باشد. 6-1) نفت یا بنزین باید بیرون از ساختمان نگاهداری شود. 7-1) مستراح بیرون از ساختمان باشد. 8-1) سطل زباله جهت جمع آوری زباله تهیه شود. 9-1) دودکش بخاریهایی که برای گرم کردن بکار می روند باید از ساختمان بیرون روند. 10-1)از تخلیه زباله دراطراف ساختمان خورداری شود.

50. - اردوگاههای چادری:انتخاب محل اردوگاهها توسط مأمورین هلال احمرو مسؤلین اردوگاهها صورت می گیرد لذا رعایت نکاتی مثل فاصله از مراکز آلوده، وسعت مناسب، شیب زمین ، عدم رطوبت، فاصله چادرهاو یایر نکات از ابتدا باید مورد توجه قرار گیرد اما نکات بهداشتی ایمنی که ساکنین برای حفظ سلامت خود باید به آن توجه کنند عبارتند از : 1-2)رعایت بهداشت ونظافت داخل وبیرون چادرها2-2)استفاده صحیح از وسایل گرم کننده وپزنده مثل بخاریهای نفتی و چراغهای خوراک پزی و حفاظت در مقابل آتش سوزی 3-2)استفاده از تهویه مناسب و طبیعی در چادرها وحفاظت در مقابل گاز گرفتگی 4-2) استفاده صحیح از وسایل برقی وسیم کشی داخل چادرها وحفاظت در مقابل آتش سوزی 5-2)نصب سطل زباله وجمع آوری صحیح زباله 6-2)عدم تخلیه زباله در اطراف چادرها7-2)عدم دفع مدفوع در نزدیکی چادرها 8-2)توجه وعمل نمودن به دستورات وتوصیه های بهداشتی مسؤلین اردوگاه