différ a nce

1. différance Derrida

2. Différence sözcüğü Fransızca fark, başkalıkanlamına gelir ve différer fiilinden üretilmiştir. Différer fiili ise farklı kılmak ve ertelemek gibiiki değişik anlamda kullanılmaktadır. • Oysa différence sözcüğü bunlardan sadecebirini (farklı olmayı) ifade etmektedir. • İşte Derrida bu sözcükte tek bir harfdeğiştirerek, sondaki “e” harfini “a” yaparak ve sözcüğü de hem erteleme hem de farklı kılma anlamına gelen “différance” şeklinesokmaktadır.

3. - Böylece tek bir sözcükte tek bir harf değişimiyle tüm Batı metafiziğini, ters yüz edecek bir “yapı-söküm”ün yolları da açılmış oluyordu. - Derrida bu konudaki ünlü makalesine “size tek bir harften söz edeceğim!” diye başlıyor.

4. Derrida bu kelimeyi ilk olarak 1963 Tarihli"Cogito vedeliliğintarihi" isimliyazısındakullanmış. DahasonraHusserl'inFenomenoloji(Görüngübilim) kavramı üstüneyazdığı "KonuşmaveGörüngü" isimlikitabınınkilitrolünüdifféranceoynuyor. İlerleyenzamanlardaiseDerrida"Différance" makalesivebirçokröportajında bu kavramıkullanmayadevam etmiştir.

5. Différance: • yazının duyulamadığı gerçeğini işaret etmekte, • konuşmanın yazı üstündeki gelenekselayrıcalığının çökertilmesine hizmet etmekte, • akla uygun ile anlaşılır arasındaki ayrımı daortaya çıkarmaktadır.

6. - Derrida’nın anlayışınagöredil yazı demektir. Her şeysonuçtayazıdır. Yazma; ayrıoluşu/farklılığı ( La differénce ) tanımlayan, ortayaçıkaranbireylembiçimidir. - Bu sözcükle Derrida şunukastetmektedir: Yazı konuşmayıizleyenveonukopyaedenbirşeydeğildir. Birsözcüğünikifarklıanlamıarasındakiuzaklığınonlarınkonuşmabiçimiylebağlantısıyoktur. Fransızca“La différence”sözcüğünüyazar ya dasöz olarak ifadeedersek, herhangiayırdedicibir durum ortayaçıkmayacaktır. Ancak, bu sözcüğünzihnimizde“différence”(fark) ve“deferral” ( erteleme ) anlamlarınıçağrıştırmasınaengelolamayız.

7. - Bu nedenle, birsözcükaynıandafarklılıkortayaçıkarmanınyanısıraçağrıştırdığıdiğeranlamlarınertelenmesine de yolaçmaktadır. - Konuşmaile yazı arasındakiayrımınancaköteki’ninşiddetkullanılarakdışlanmasıyoluylayapılabileceğiniilerisüren Derrida, öteki’neşiddetuygulanmasınaolanaktanımayacakyepyenibirdilanlayışıgeliştirmeamacındadır. Bu yenidilin en belirginözelliği, ayrımınözdeşliğeindirgenemiyoroluşunabağlı olarak farklıbiretikvesiyasalsorumlulukanlayışınısavunuyoroluşudur.

8. - Derrida’yagöre “konuşma” ile “yazı” arasındageçmiştesıkçayapıldığıgibikeskinbirayrımagitmeninsağlambirtemeliyoktur. Bu saptamadanhareketle Derrida, bulunuşmetafiziğinin “söz-egemen” ya da “ses-egemen” temellerininyapısökümüneyönelmektedir. Konuşmanın yazı üzerindeki sıradüzensel üstünlüğü kendisini Batı metafiziğinin üstüne kurulduğu sayısız sıradüzenli karşıtlıklarda göstermektedir. Derrida’nın bu karşıt ikiliklere ilişkin olarak yapmak istediği, yanlızca karşıtlıkta yer alan terimlerin yerlerini değiştirerek aralarında kurulu bulunan öncelik/ sonralık ya daüstünlük/alçaklıkdeğerlemelerinitersyüzetmekdeğildir.

9. - Buradaamaçlanan Batı düşüncesinin üstüne kurulduğu bu temelkarşıtlıklarınmantığınınyapısınıbütünüylesökerekbirdahakullanılamaz hale getirmektir. - Derrida’nın açıklamasınagöre, konuşma/yazı ayrımınınsavunulamazoluşu yazı kavramınıda en azkonuşmakadarkendisinekuşkuylayaklaşılmasıgerekenbirkavramkılmaktadır.

10. Derrida’nın “différance” sözcüğüHeidegger’eborçluolduğu Olan-Olmak ya daOntik-Ontolojikfarkınıstatik, dolayısıylametafizikstatüdenkurtarıponabirhareketvermeçabasındandoğmuştur. • Heidegger “dil”e “olmak’ınevi” olarak göndermeyapmışise de bu konuyuayrıntılı olarak çözümlememiş. Derrida iseSaussure’ünsemiyolojisiniveHusserl’infenomenolojisinieleştirerek bu kavramıgeliştirmişti. • Kendisini bu yöndeetkileyenfilozoflararasındaHeidegger’indışında Nietzsche veLevinas’ıdasaymıştır. Ayrıca Freud da, birçok yönüyle Derrida’nın temelreferanslarıarasındadır.

11. Derrida’yagöre, Heidegger’inilerisürdüğügibi, düşünmeninödevinin “dilidil olarak diletaşımak ya dadilegetirmek” olmasıoldukçaanlaşılırbirşeydir. Nitekim bu bağlamdaHeideggercibirdüşünceçizgisiizleyenyapısökümüntemelödevi de “yazıyı yazı olarak yazıyataşımaktır” • Buradaki önemli nokta, metafiziğinyapısınısökmekiçinöncelikledüşüncenin kendisini yazı olarak açığavurmasınıngereğidir. O nedenleyapısökümcüsözdağarcığında “yazı” kavramıkesinlikle salt arıdüşüncelerinkaydaalınmasıdemekdeğildir.

12. Nitekim Derrida bu noktanın ne denliönemliolduğunuvurgulamakiçin “arkeyazı” kavramıdiyeyenibir yazı anlayışıbetimlemeyolunagitmiştir. Buna göre, arkhe’siz (kökensiz) birdüşünceninözniteliğinidifféranceoluşturmaktadır. • Différance en genelanlamda, her şeye ilk olan ya da her şeyinmerkezindedurandüşünülebilecek her türdenterimiadlandırmanınolanaksızlığınıadlandırmaktadır. • Metafizikolmayan, metafiziktenbaşkabirdüşünceolanağınınönünüaçmakiçin, yazının, kendinde bulunan bir anlamya dadoğrudilegetirmeamacıgüdüsüyletanımlananmetafizikdilininbütünmetafizikiçerimlerindentümüylekurtarılmasızorunludur.

13. Différance “Varlık” türünden her hangibirşeyüzerine enson sözünsöylenemezliğiniaçığavuruyorolması, kimi yapısökümyorumcularınca “olumsuzlamacıtanrıbilim” biçimindeyorumlanmasısonucunudoğurmuştur. Derrida aralarında görünenyakınlığınkaçınılmazolduğunu, ama bu ikisini, yaniyapısökümileolumsuzlamacıtanrıbilimieşitlemeninbulunuşmetafiziğininkendindengeçiriciyaşantısınıyenidenkesinlemekanlamınageleceğinibildirmektedir. • Bununyerine Derrida, bütündeneyimleringelecektenelerolacağınıbilenbirpeygamberlikkonumunaindirgemeksizin “şimdiileburadabulunma”yıkesintiyeuğratan, yapısısökülemezmesihvaribirsözvermeileyapılandırıldığınıilerisürmüştür.

14. Derrida’nın Heidegger’ekadaruzanan Batı felsefesine (Metafiziğe) temelitirazışudur: • Bu felsefe, doğrudan ya dadolaylıyollarla, daima “olmak”, “aşkınbilinç”, “anlam”, “kavram” vb. gibiadlaraltındabir ilk nedene ya daadıkonmayanbir “Allah”adayanmıştır. Oysaböylebir ilk nedenyoktur; bunakarşılık, başıvesonuolmayanveolmakileolanarasındakibağlantıyısağlayandevamlıbirhareketvardır. • Bu hareketbizlerisübjektifzamanın her şeyimevcutveyahazıroluşbağlamındakavrayaneş-zamanlılıkilkesindenkurtaranbir (zamanve yer olarak) farklılaştırmaveya “farklılarüretme” sürecidir. Bu süreçaynızamanda, zamanınalanlaşmasıvealanındazamanlaşmasıdır.

15. Différer (farklıkılmak, ertelemek) fiilindenüretilen “Différance” sözcüğünün “ance” eki de bu hareketiifadeetmektedir. Ve bu devamlıhareketdolayısıyla “Différancenedir?” sorusuda, “olmak”ındurgunluğunudolayladığıiçinyanlışsorulmuşbirsorudur. • Oysa, asılolan, her dilveyakodunvegenel olarak her türlüreferanssistemininfarklardokusuşeklindetarihi olarak oluştuğubirharekettir. • Ve bu hareket “metafizikkapalılık”tançıkışyolunudevamlı olarak “iz”lerbırakma, izlerinizlerideğiştirmesi, silmesiveyeniden “iz”lemesisüreciilebulur.

16. Sözkonusuhareketyazınınvemetninhareketidir. Derrida, “metnindışındahiçbirşeyyoktur” derken bu sürecikastetmektedir. • Metin de mutlakbirşeydeğildir; birbireyselöznedenbağımsız, diğermetinlertarafındandevamlı “iz”lenen; devamlıtohumlanıpanlamdeğiştiren, kısacayapılıp-sökülenbirsüreçtir. • Böylelikle Derrida, “différance” sözcüğüyleamacınaulaşmış; olmak-olanbağlantısınahareketgetirmişvekendisine hem felsefede hem de edebiyatta “yapı-sökümü”nüsağlayacakbiryol yaratmıştır.