Download
1 / 23
230 likes | 401 Views
II. Þættir úr hag- og félagssögu. Úr sveit í borg MANNFJÖLDAÞRÓUN OG BYGGÐARÖSKUN. Í upphafi tuttugustu aldar var mannfjöldinn orðinn um 80 þúsund og þar af bjuggu 16000 í þéttbýli. Fjölgunin var aðallega í þéttbýli Landbúnaður varð vélvæddari og færri þurfti til að stunda hann.
E N D
Úr sveit í borgMANNFJÖLDAÞRÓUN OG BYGGÐARÖSKUN • Í upphafi tuttugustu aldar var mannfjöldinn orðinn um 80 þúsund og þar af bjuggu 16000 í þéttbýli. • Fjölgunin var aðallega í þéttbýli • Landbúnaður varð vélvæddari og færri þurfti til að stunda hann. • Óhagkvæm býli og einöngruð lögðust í eyði.
Upp úr 1960 fór að bera á offramleiðslu landbúnaðarafurða sem mætt var með niðurgreiðslum og útflutningsbótum. • Um 1980 var settur kvóti á framleiðslu landbúnaðarins og var markmiðið að framleiðslan dygði til neyslu innanlands. • Kvótasetningin hefur ýtt undir hagræðingu einkum í mjólkurframleiðslu og fækkað búum.
Úr sveit í borgLandsbyggðarvandi • Nú er svo komið að milli 60 - 70% landsmanna búa á Faxaflóasvæðinu en aðeins 5% eru bundnir landbúnaðinum. • Byggðastofnun fékk það hlutverk að reyna að stöðva byggðarrösklunina með því að veita fé til byggðarlaga sem voru í hættu.
Úr sveit í borgVÉLVÆÐING Í SJÁVARÚTVEGI • 1902, fyrst settur mótor í bát, sexæringurinn Stanley. • Fram að þessum tíma höfðu fiskveiðar verið stundaðar með árabátum eða skútum. • Útgerð Stanleys varð öðrum hvatning • 1912 var floti vélbáta undir 12 tonnum orðinn 400 bátar en um 1930 um 800. • Árabátum fór að sama skapi fækkandi og voru um 1930 um 170.
Úr sveit í borgTOGARAÚTGERÐIN • Um 1900 er fyrsti togarinn keyptur af íslendingum, Coot. • Útgerðin gekk vel uns togarinn strandaði árið 1907. • Útgerðafélagið Alliance lét smíða fyrir sig nýjan togara árið 1906 sem kom til landsins 1907 og fékk nafnið Jón forseti. • Íslandsbanki fyrri gerði fjármögnun þessara togara mögulega.
Úr sveit í borgTOGARAÚTGERÐIN • Fjöldi manna í landi fékk vinnu í tengslum við viðhald og þjónustu. • Togaraútgerðin ýtti undir þéttbýlismyndun. • Árið 1917 barst beiðni frá Frakklandi um að fá keyptan togaraflotan íslenska og varð það úr að helmingur hans var seldur. • Endurnýjun togaraflotans fylgdi í kjölfarið. • Kreppan og borgarastyrjöldin á Spáni á fjórða áratug komu illa við sjávarútveginn. • Togaraútgerðin fór síðan að rétta úr kútnum þegar leið á síðari heimsstyrjöldina en á sama tíma glötuðust togara í orrustunni um Atlantshafið.
Úr sveit í borgTOGARAÚTGERÐIN • Nýsköpunarstjórnin stóðað endurnýjun togaraflotans sá fyrsti hét Ingólfur Arnarson árið 1947. • Upp úr 1960 fór að halla undan í togaraútgerð. Flotinn varð úreltur og óhagkvæmur. Fjölveiðiskip leystu togara af hólmi. • Vinstristjórnin 1971 færði út fiskveiðilögsöguna (1972) í 50 sjómílur og hóf endurnýjun togaraflotans með kaupum á skuttogurum. • Lögð var áhersla á að sjávarpláss eignuðust sinn togara. • Sóknargeta fiskiskipaflotans fór fram úr afkastagetu fiskistofnanna.
Lúðvík Jóssepson • Sjávarútvegsráðherra 1971 (vinstri stjórn) • Endurnýjaði togaraflotann • Alþýðubandalagið
Um 1980 var svo komið að veiðin minnkaði stöðugt. • Komið var á kvótakerfi – heildarafli ákvarðaður. • Skipum var úthlutað kvóta eftir veiðireynslu. • Kvótinn var framseljanlegur en þannig átti að ná fram sem mestri hagkvæmni. • Kvótinn safnaðist á æ færri hendur og farið var að tala um sægreifa. • Kvótabrask varð til þess að heilu byggðarlögin urðu kvótalaus. • Fólk missti vinnuna og flutti burtu en eftir stóðu verðlausar eignir.
Úr sveit í borgSILFUR HAFSINS • Á síðari hluta 19. aldar hófu Norðmenn síldveiðar við landið. • Landinn lærði af þeim veiðiaðferðir og verkun. • Miðin voru fyrir Norður- og Austurlandi og veiddist síldin yfir sumarið og haustið. • Síldin var söltuð til manneldis eða brædd í lýsi og mjöl í dýrafóður.
Krakkið mikla • Krakkið mikla: Verðhrun á síld eftir fyrri heimsstyrjöld • kjölfar þess var Síldareinkasala ríkisins stofnuð og síðar Síldarútvegsnefnd 1934 - 90. • Einnig var stofnaðar Síldarverksmiðjur ríkisins.
Óskar Halldórsson • Síldarspekúlant
Úr sveit í borgSveiflur í síldarstofninum • Síldin veiðist mismikið eftir tímabilum. tímabil mikillar veiði, 1939 - 45 fyrir Norðurlandi, 1948 við Faxaflóa, 1960 - 67 fyrir Austurlandi. • Ofveiði um 800.000 tonn 1966 eyddi nærri Norðurlands-síldinni. • Efnahagshrun, atvinnuleysi og landflótti fylgdi í kjölfarið. • Loðnan hefur að miklu leiti leyst síldina af hólmi og stendur hún undir milljón tonna afla í góðum árum. • Minnkandi fiskigengd og kvótasetning hefur hrakið allt of stórann flota á fjarlæg mið s.s í Smuguna, á Reykjanes-hrygg og á Flæmska hattinn.
Norður-Atlatnshafssíldin • Norsk-íslenski síldarstofninn
