การศึกษาการประยุกต์ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในภาคธุรกิจ

1. การศึกษาการประยุกต์ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในภาคธุรกิจ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. สุขสรรค์ กันตะบุตร กลุ่มวิจัยภาวะผู้นำ วิทยาลัยการจัดการ มหาวิทยาลัยมหิดล Email: cmsooksan@mahidol.ac.th การประชุมเสนอผลงานวิจัยระดับบัณฑิตศึกษาแห่งชาติ ครั้งที่ 1 1 สิงหาคม 2550 มหาวิทยาลัยกรุงเทพ วิทยาเขตรังสิต

2. ประเด็นของการนำเสนอ • คำถามหลักในการวิจัย • ระเบียบวิธีในการวิจัย • องค์กรธุรกิจในการศึกษา • ผลของการศึกษา • แนวทางการวิจัยต่อเนื่องในอนาคต

3. คำถามหลักในการวิจัย (Broad Research Questions) แนวทางในการดำเนินธุรกิจที่ยั่งยืนของประเทศไทยมีความคล้ายคลึงกันและสอดคล้องกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงหรือไม่ อย่างไร หากว่าแนวทางในการดำเนินธุรกิจขององค์กรธุรกิจที่ยั่งยืนในประเทศไทยมีความคล้ายคลึงกันและสอดคล้องกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงแล้ว แนวทางในการดำเนินธุรกิจที่ยั่งยืนนี้ มีความคล้ายคลึงกับแนวทางในการดำเนินธุรกิจขององค์กรธุรกิจที่ยั่งยืนแห่งโลกตะวันตกหรือไม่ อย่างไร หากว่าแนวทางในการดำเนินธุรกิจที่ยั่งยืนทั้งในประเทศและต่างประเทศดังกล่าว มีความคล้ายคลึงกันและสอดคล้องกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงแล้ว แนวทางเหล่านี้คืออะไร และสามารถอธิบายได้อย่างมีนัยสำคัญได้อย่างไรว่าแต่ละแนวทางนี้สามารถที่จะนำองค์กรธุรกิจไปสู่ความสำเร็จอย่างยั่งยืน

4. ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

5. องค์กรธุรกิจที่ยั่งยืนคืออะไร?องค์กรธุรกิจที่ยั่งยืนคืออะไร? มีผลการดำเนินงานที่ดี มีความสามารถที่จะทนทานต่อความยากลำบากทางเศรษฐกิจและสังคม มีความสามารถที่จะรักษาความเป็นผู้นำคนหนึ่งในธุรกิจที่ตนดำเนินกิจกรรมทางธุรกิจอยู่

6. ระเบียบวิธีในการวิจัยระเบียบวิธีในการวิจัย • “Middle-range thinking” (Laughlin, 1995) • การศึกษาที่มีอยู่แล้วที่ทำการศึกษาโดยนักวิจัยอื่นหรือผู้วิจัยเอง แล้วผู้วิจัยทำการศึกษาเพิ่มเติมโดยใช้ • เอกสารต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น รายงานประจำปี รายงานการวิเคราะห์ต่าง ๆ การให้สัมภาษณ์ของผู้บริหารขององค์กรกับสื่อต่าง ๆ • การสนทนาหรือสัมภาษณ์กับผู้บริหาร พนักงาน หรืออดีตสมาชิกขององค์กรหรือผู้เกี่ยวข้องกับบริษัท • การสังเกตการณ์ระหว่างการเยี่ยมชมองค์กร (non-participant observation) • การสนทนากับนักวิจัยอื่นที่เกี่ยวข้อง • “Grounded theory” (Glaser & Strauss, 1967) ขบวนการแบบอุปนัย (inductive process) เกิดขึ้นซ้ำไปซ้ำมาเป็นระยะเวลามากกว่า 1 ปี • การเปรียบเทียบ (comparison) • การเปรียบเทียบให้เห็นความแตกต่าง (contrasting) • การบันทึก (cataloguing) • การจัดกลุ่มของข้อมูล (classifying)

7. องค์กรธุรกิจในการศึกษาองค์กรธุรกิจในการศึกษา SMEs 296 แห่งจากอุตสาหกรรมหลัก 6 กลุ่มของประเทศไทย (อภิชัย พันธเสน และคณะ, 2546) ชุมพร คาบาน่า รีสอร์ท (พันธุ์บุณย์ ทองสังข์, 2550) อายุ > 25 ปี บ้านอนุรักษ์กระดาษสา (สุขสรรค์ กันตะบุตร, 2547) อายุ > 30 ปี โรงพยาบาลเทพธารินทร์ อายุ > 20 ปี บริษัท แพรนด้า จิวเวลรี่ จำกัด (มหาชน) (กฤตินี ณัฏฐวุฒิสิทธิ์, 2547) อายุ > 30 ปี บริษัท ไทยเพรซิเดนท์ฟูดส์ จำกัด (มหาชน) อายุ > 30 ปี บริษัท ปูนซิเมนต์ไทย จำกัด (มหาชน) (สมบัติ กุสุมาวลี, 2547) อายุ > 90 ปี องค์กรธุรกิจที่ยั่งยืน 28 องค์กรจากโลกตะวันตก เช่น Nordstrom, BMW, HSBC และ Munich Reinsurance (Avery, 2005)

8. งานวิจัยโดย ศ.ดร.อภิชัย พันธเสนและคณะ พบว่า SMEs 296 แห่งจากอุตสาหกรรมหลัก 6 กลุ่มของประเทศไทยที่สามารถผ่านวิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจปี 2540 มาได้อย่างประสบความสำเร็จ มีการปฏิบัติตนสอดคล้องกับหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และทำได้ดีเป็นพิเศษในช่วงวิกฤต SMEs และปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

9. SMEs และปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง • สิ่งที่ค้นพบคือ SMEs ที่ผ่านวิกฤตเศรษฐกิจปี 2540 มาได้ปฏิบัติตนดังนี้ • ใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสม นั่นคือ ใช้เทคโนโลยีที่มีราคาไม่แพง แต่ถูกหลักวิชาการ • มีขนาดการผลิตที่เหมาะสม สอดคล้องกับความสามารถในการบริหารจัดการ • ไม่โลภเกินไปและไม่เน้นกำไรระยะสั้นเป็นหลัก • เน้นความซื่อสัตย์สุจริตในการประกอบการ ไม่เอารัดเอาเปรียบผู้บริโภค แรงงานลูกค้า และผู้จำหน่ายวัตถุดิบ • เน้นการกระจายความเสี่ยงจากการมีผลิตภัณฑ์ที่หลากหลาย และ/หรือ มีความสามารถในการปรับเปลี่ยนผลผลิตได้ด้วย • เน้นการบริหารความเสี่ยงต่ำ โดยเฉพาะอย่างยิ่งไม่ก่อหนี้จนบริหารจัดการไม่ได้ • เน้นการตอบสนองตลาดในท้องถิ่น ภูมิภาค ตลาดในและนอกประเทศตามลำดับ

10. ชุมพรคาบาน่า รีสอร์ต(> 25 years) จุดเด่นที่สอดคล้องกับปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง • ใช้ความรู้และภูมิปัญญาท้องถิ่นในการสร้างความแตกต่างให้กับการให้บริการ ใช้นวัตกรรมเหล่านี้เพื่อสร้างความสามารถในการแข่งขัน มีการแบ่งปันความรู้ให้กับบุคลที่สนใจ • มีการปกป้องสิ่งแวดล้อมและมีความรับผิดชอบต่อสังคม เช่น บ้านอนุรักษ์ธรรมชาติและพลังงาน • มีการ recycle วัตถุดิบใช้เอง เช่น การทำปุ๋ยน้ำชีวภาพสูตรต่าง ๆ ขึ้นใช้ภายในรีสอร์ต ไม่ว่าจะเป็นการใช้กากผลไม้ หรือเศษอาหารจากครัว หรือมูลสัตว์ต่าง ๆ มาทำการหมักตามกรรมวิธี • ถึงแม้ว่าจะมีการขยายธุรกิจอย่างไม่ระมัดระวังเพียงพอช่วงก่อนวิกฤตเศรษฐกิจปี พ.ศ. 2540 แต่ก็ปรับตัวโดยการมีเหตุผลในการขยายธุรกิจในเวลาต่อมาอย่างค่อยเป็นค่อยไป • ให้ความสำคัญกับคุณภาพชีวิตของพนักงาน อย่างจริงใจ มองพนักงานเป็นกุญแจแห่งความสำเร็จของธุรกิจ ไม่มีการปลดพนักงานในช่วงวิกฤตเศรษฐกิจปี พ.ศ. 2540 • มีการก่อให้เกิดความสมดุลระหว่างงานและชีวิตส่วนอื่น ๆ ของพนักงาน • มีความเพียรพยายามและมานะอดทน ไม่ล้มเลิกความตั้งใจง่าย ๆ

11. บ้านอนุรักษ์กระดาษสา (> 30 years) จุดเด่นที่สอดคล้องกับปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง • ใช้ความรู้และภูมิปัญญาท้องถิ่นในการสร้างความแตกต่างให้กับผลิตภัณฑ์กระดาษสา เพื่อสร้างความสามารถในการแข่งขันในตลาดโลก มีการแบ่งปันความรู้ให้กับบุคคลที่สนใจ • มีนวัตกรรม และมีการคิดค้นวิธีการผลิตใหม่ ๆ อย่างต่อเนื่อง ไม่ว่าจะเป็นรูปแบบของผลิตภัณฑ์หรือขบวนการในการผลิต • มีการปกป้องสิ่งแวดล้อมและมีความรับผิดชอบต่อสังคม โดยคิดสร้างระบบบำบัดน้ำเสียเอง เครื่อง recycle วัตถุดิบเอง แบบชาวบ้าน • มีเหตุผลในการขยายธุรกิจ ขยายอย่างค่อยเป็นค่อยไป ไม่รีบร้อนถึงแม้ว่าจะมี demand ในตลาดสำหรับสินค้าของตนสูง เริ่มจากตลาดภายในประเทศก่อน แล้วจึงไปตลาดต่างประเทศ • ให้ความสำคัญกับคุณภาพชีวิตของพนักงาน อย่างจริงใจ มองพนักงานเป็นกุญแจแห่งความสำเร็จของธุรกิจซึ่งต้องการความคิดสร้างสรรค์สูง • มีมาตรฐานทางจริยธรรมสูง ซื่อสัตย์ต่อคู่ค้า • มีการก่อให้เกิดความสมดุลระหว่างงานและชีวิตส่วนอื่น ๆ ของพนักงาน • มีการบริหารการเงินที่ดีตามศักยภาพ • มีความเพียรพยายามและมานะอดทน ไม่ล้มเลิกความตั้งใจง่าย ๆ

12. โรงพยาบาลเทพธารินทร์ (> 20 years) จุดเด่นที่สอดคล้องกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง • ทำในสิ่งที่ตนเองทำได้ดีที่สุด คือกลุ่มโรคเกี่ยวกับต่อมไร้ท่อ สร้างองค์ความรู้เกี่ยวกับการรักษาและป้องกันโรคต่อมไร้ท่ออย่างต่อเนื่อง • มีเหตุผลในการเปลี่ยนโฟกัสจากการรักษามาเป็นการป้องกัน เพราะเป็นโรคทางพันธุกรรมและสามารถป้องกันหรือ delay ได้ • มีการแนะนำวิชาชีพใหม่ ๆ เช่น นักกำหนดอาหาร ผู้เชี่ยวชาญในการรักษาเท้า ผู้ให้ความรู้เกี่ยวกับโรคเบาหวาน • มีความมานะอดทน เพราะเมื่อเริ่มก่อตั้งไม่มีทั้งบุคลากรทางการแพทย์และ “ลูกค้า” ซึ่งเข้าใจโรคต่อมไร้ท่อ จึงขาดทุนอยู่หลายปี แต่ไม่ล้มเลิกความตั้งใจ • มองการณ์ไกลในการบริหารจัดการ ค่อยค่อยขยายธุรกิจตามสายธุรกิจหลักที่มีความชำนาญ เช่น medical fitness center • ผ่านวิกฤตปี 2540 มาได้ด้วยความสัมพันธ์อันดีกับผู้ให้กู้เงิน offshore และศักยภาพทางธุรกิจที่มีอยู่ และไม่มีการให้พนักงานออก เพราะเห็นความสำคัญของพนักงาน • มีการแบ่งปันความรู้ให้กับสถาบันการศึกษาต่าง ๆ และไม่เกรงว่าจะสร้างคู่แข่งให้กับตนเอง

13. ไทยเพรซิเดนท์ฟูดส์หรือมาม่า(> 30 years) จุดเด่นที่สอดคล้องกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง • ให้ความสำคัญกับพนักงาน ไม่มีการให้พนักงานออกในช่วงวิกฤตปี 2540 • มีการวิจัยสร้างความรู้ใหม่และนวัตกรรมใหม่ ๆ ในผลิตภัณฑ์อยู่ตลอดเวลา • มีมาตรฐานทางจริยธรรมสูง เช่นไม่มีความพยายามในการเพิ่มราคามาม่าเลยเป็นเวลากว่า 11 ปีแล้ว ถึงแม้ว่าจะสามารถทำได้ แต่ไม่ทำ กลับไปเพิ่มกำไรผ่านทางการบริหารต้นทุนที่ดีขึ้น • มองการณ์ไกล มีการวางแผนระยะยาว เช่นทราบว่าปริมาณคนไทยที่บริโภคมาม่ากำลังจะถึงจุดอิ่มตัว จึงมองการลงทุนในธุรกิจอื่น ๆ • มีความรับผิดชอบต่อสิ่งแวดล้อมและสังคมอย่างจริงใจ เช่นริเริ่มในการผลิตถ้วยกระดาษบรรจุมาม่า หรือการไม่เพิ่มราคาสินค้าที่กล่าวมาข้างต้น • มีนโยบายที่จะไม่โฆษณาตนเองสำหรับกิจกรรมที่ทำให้สังคมหรือบริจาคให้กับสังคมมาอย่างต่อเนื่อง เพราะถือว่าถ้าทำดีแล้วโฆษณาตนเอง จะไม่ได้บุญ • มีการคำนึงถึงการสร้างภูมิคุ้มกันอย่างชัดเจน เช่นปัจจุบันมีการวางแผนการลงทุนในธุรกิจใหม่ 2000 ล้านบาท แต่มีการสำรองเงินไว้ 1000 ล้านบาทด้วย

14. แพรนด้าจิวเวลรี่(> 30 years) จุดเด่นที่สอดคล้องกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง • การบริหารความเสี่ยงทางการตลาดที่ชัดเจน โดยมีตลาดที่หลากหลายในหลายส่วนของโลก มีผลิตภัณฑ์ที่หลากหลายและอยู่บนพื้นฐานของความรู้จริง • ผ่านวิกฤตเศรษฐกิจปี 2540 ด้วยความช่วยเหลือจากคู่ค้า เช่น ลูกค้าไม่ทอดทิ้ง คู่ค้าวัตถุดิบให้วัตถุดิบมาใช้ก่อน • การเน้นในธุรกิจที่ตนเองมีความรู้จริงเท่านั้น คือเจาะกลุ่มผู้บริโภคที่อยู่ตรงกลางระหว่าง high-end และ low-end ไม่แข่งขันในตลาดแบบที่เป็น premium ซึ่งตนเองไม่มีความชำนาญ • คำนึงถึงและรับผิดชอบต่อผู้มีส่วนได้ส่วนเสียที่หลากหลาย ลงทุนอย่างมากมายในการพัฒนาสังคม • ให้ความสำคัญกับทรัพยากรมนุษย์ มีการฝึกอบรมพนักงานอย่างต่อเนื่อง และร่วมกับสถาบันการศึกษาต่าง ๆ ในการอบรมบุคคลทั่วไปเพื่อรับเข้าเป็นพนักงานของตน ไม่มีการให้พนักงานออกในช่วงวิกฤต • มีนวัตกรรมในผลิตภัณฑ์สูง มีรูปแบบที่หลากหลาย • มีการแบ่งปันความรู้ให้กับบุคคลที่สนใจ

15. ปูนซิเมนต์ไทย(> 90 years) จุดเด่นที่สอดคล้องกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง • ดำเนินธุรกิจเกี่ยวกับสิ่งที่ตนเองทำได้ดีที่สุด ถึงแม้ว่าจะมีการทำธุรกิจในสิ่งที่ตนเองไม่มีความรอบรู้ในช่วงก่อนวิกฤตเศรษฐกิจปี 2540 แต่ก็ผ่านวิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจปี 2540 ด้วยการกลับมาทำในสิ่งที่ตนเองมีความรอบรู้ • ให้ความสำคัญกับพนักงานและคุณภาพชีวิตของพนักงาน ไม่มีการให้พนักงานออกในช่วงวิกฤต • พัฒนาผู้บริหารระดับสูงจากบุคลากรภายในองค์กร • คำนึงถึงและรับผิดชอบต่อผู้มีส่วนได้ส่วนเสียที่หลากหลาย ลงทุนอย่างมากมายในการพัฒนาสังคม • ให้ความสำคัญกับการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ มีการฝึกอบรมพนักงานอย่างต่อเนื่อง แม้แต่ในยามวิกฤต • มีนวัตกรรมในผลิตภัณฑ์สูง และคำนึงถึงการประหยัดพลังงาน • ไม่ให้ความสำคัญกับการทำกำไรสูงสุดในระยะสั้น แต่ท้าทายนักลงทุนในตลาดหลักทรัพย์ให้มองการณ์ไกลและคำนึงถึงธุรกิจที่ประสบความสำเร็จอย่างยั่งยืน

16. Nordstrom (> 100 years) จุดเด่นที่สอดคล้องกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง • ไม่ให้ความสำคัญกับการสร้างกำไรสูงสุด เพื่อเพิ่มมูลค่าให้กับผู้ถือหุ้นแต่เพียงอย่างเดียว แต่คำนึงถึงผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทั้งหมดของธุรกิจ เพื่อรักษาความสัมพันธ์ระยะยาว • มีสินค้าที่หลากหลาย ในราคาที่ยุติธรรม • ลงทุนอย่างมากมายกับ พนักงาน ลูกค้า สังคม สิ่งแวดล้อม และส่วนอื่น ๆ ของสังคม • ไม่กังวลกับการรายงานผลดำเนินงานทุกไตรมาสกับตลาดหลักทรัพย์ แต่ท้าทายนักลงทุนซึ่งมุ่งหวังผลกำไรในระยะสั้น โดยการบริหารงานเพื่อผลตอบแทนในระยะยาวมากกว่า • จ่ายเงินเดือนและค่าตอบแทนให้กับพนักงานมากกว่าที่ควรจะเป็น • ให้ความสำคัญกับการใช้ความคิดสร้างสรรค์ของพนักงาน เพื่อก่อให้เกิดความพอใจสูงสุดแก่ลูกค้า ไม่มีการอบรมพนักงานขาย เพียงแต่บอกว่าให้บริการให้ดีที่สุดเท่านั้น • มีการเลื่อนตำแหน่งงานที่สูงขึ้นจากภายใน ไม่ชอบที่จะนำเอาบุคคลภายนอกเข้ามา • ในช่วงภาวะวิกฤติ ไม่มีการให้พนักงานออก เพื่อรักษาองค์ความรู้และวัฒนธรรมแห่งองค์กร • ให้ความสำคัญอย่างมากกับการพัฒนาชุมชนที่ตนดำเนินธุรกิจอยู่ ลงทุนในกิจกรรมต่าง ๆ เพื่อพัฒนาชุมชน และสนับสนุนให้พนักงานมีส่วนร่วมในชุมชน

17. HSBC(> 140 years) จุดเด่นที่สอดคล้องกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง • ลงทุนมากมายในการพัฒนาพนักงาน เลือกที่จะพัฒนาพนักงานของตนเองให้เป็นผู้บริหาร • ถือเป็นความจำเป็นที่จะต้องคำนึงถึงผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทั้งหมด บทบาทที่สำคัญต่อสังคมคือ ดำเนินธุรกิจอย่างมีความรับผิดชอบ บริการลูกค้าอย่างดีเลิศ ให้ผลตอบแทนแก่ผู้ถือหุ้น และสร้างบรรยากาศและสถานที่ทำงานที่ปลอดภัยให้แก่พนักงาน • Corporate Social Responsibility ไม่ใช่แค่การบริจาคเท่านั้น แต่รวมถึงกิจกรรมทางธุรกิจทุกอย่างที่ทำทุก ๆ วัน • มีมาตรฐานทางจริยธรรมสูงในการปล่อยเงินกู้ เช่นมีความระมัดระวังและจำกัดการให้เงินกู้แก่ธุรกิจผลิตอาวุธ และไม่ให้เงินกู้เลยแก่ธุรกิจที่ผลิตระเบิดหรือส่งออกระเบิด ตรงกันข้าม HSBC กลับให้เงินช่วยเหลือเหยื่อผู้เคราะห์ร้ายจากระเบิด • มองการณ์ไกลในการบริหารจัดการ รวมถึงการชนะใจลูกค้าโดยการให้บริการอย่างมืออาชีพ โปร่งใสและซื่อสัตย์สุจริตตลอดมา • มีการแบ่งปันความรู้และสร้างนวัตกรรมทั่วทั้งองค์กร

18. BMW(> 90 years) จุดเด่นที่สอดคล้องกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง • มีนวัตกรรม และมีการคิดค้นวิธีการผลิตใหม่ ๆ อย่างต่อเนื่อง • ให้ความสำคัญกับคุณภาพชีวิตของพนักงาน อย่างจริงใจ มองพนักงานเป็นการลงทุนมากกว่าต้นทุนจม • แทบจะไม่เคยจ้างผู้บริหารระดับสูงจากนอกบริษัท แต่เลือกที่จะพัฒนาพนักงานของตนเองให้เป็นผู้บริหาร • มีการปกป้องสิ่งแวดล้อมและมีความรับผิดชอบต่อสังคม • มีการก่อให้เกิดความสมดุลระหว่างงานและชีวิตส่วนอื่น ๆ ของพนักงาน • ให้โอกาสกับนักศึกษาในการฝึกงาน และจ้างนักศึกษาเหล่านี้เมื่อจบการศึกษาแล้ว เป็นส่วนหนึ่งของความรับผิดชอบทางสังคม • ให้ความสำคัญสูงสุดต่อคุณภาพของผลิตภัณฑ์ • มีความรับผิดชอบต่อมนุษยชาติและสิ่งแวดล้อม ลงทุนมหาศาลในการลดเสียงรบกวนแก่ชุมชนใกล้เคียง พยายามให้ชิ้นส่วนรถยนต์มีการนำกลับมาใช้ใหม่ได้ หรือใช้รถไฟในการขนส่งเมื่อเป็นไปได้ • มีความโปร่งใสต่อผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทั้งหมด

19. ผลของการศึกษา(แนวทางปฏิบัติ 10 ประการแห่งองค์กรธุรกิจแบบเศรษฐกิจพอเพียง) จากการวิเคราะห์ (grounded theory) พบว่าธุรกิจที่ประสบความสำเร็จอย่างยั่งยืนในการศึกษานี้ มีแนวทางในการดำเนินธุรกิจที่คล้ายกัน 10 แนวทางดังนี้ • มองการณ์ไกลในการบริหารจัดการและตัดสินใจในเชิงนโยบาย อย่างมุ่งหวังกำไรในระยะสั้นแต่คิดถึงผลกระทบในระยะยาว • ให้คุณค่าแก่พนักงานอย่างจริงใจและพัฒนาพนักงานอย่างต่อเนื่อง (รวมถึงการพัฒนาพนักงานของตนเองให้เป็นผู้บริหาร)หลีกเลี่ยงการให้พนักงานออกแม้แต่ในยามทุกยากทางเศรษฐกิจ เพราะพนักงานคือสินทรัพย์ (ที่พัฒนาได้) ขององค์กร • จริงใจและหวังดีต่อผู้มีส่วนได้ส่วนเสียของธุรกิจทั้งหมด รวมถึงประชากรและสังคมในอนาคต • ให้ความสำคัญต่อการพัฒนานวัตกรรมทั่วทั้งองค์กร ทั้งในส่วนของผลิตภัณฑ์และขบวนการให้บริการหรือขบวนการผลิต • ใช้ทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล

20. ผลของการศึกษา(แนวทางปฏิบัติ 10 ประการแห่งองค์กรธุรกิจแบบเศรษฐกิจพอเพียง) • ใช้ และ/หรือพัฒนาเทคโนโลยีที่มีประสิทธิภาพแต่ราคาไม่สูง โดยเฉพาะเทคโนโลยีแบบไทย ๆ หรือพื้นบ้าน • ขยายธุรกิจอย่างค่อยเป็นค่อยไป เมื่อพร้อมทุกด้านเท่านั้น • ลดความเสี่ยงโดยการมีผลิตภัณฑ์ที่หลากหลาย ตลาดที่หลากหลาย และการลงทุนที่หลากหลาย โดยอยู่บนพื้นฐานของความรู้จริง • แบ่งปัน รวมถึงการแบ่งปันองค์ความรู้ที่มีเพื่อพัฒนาตลาด เพื่อผลประโยชน์ที่ตกแก่ผู้บริโภคและสังคม • สร้างวัฒนธรรมองค์กรที่มีจริยธรรม ความอดทนและขยันหมั่นเพียรเป็นค่านิยมพื้นฐาน

21. ผลของการศึกษา • ผลของการศึกษาชี้แนะว่า องค์กรธุรกิจที่ดำเนินธุรกิจสอดคล้องกับแนวปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงจะมีลักษณะดังนี้ • มีนวัตกรรมสูงมากทั่วทั้งองค์กร ทำให้ยากแก่การเลียนแบบ • มีต้นทุนที่ซ่อนเร้นเกี่ยวกับบุคลากรต่ำ (เช่น การทำงานไม่เต็มประสิทธิภาพ) • สามารถที่จะผลิตสินค้าและบริการที่มีคุณภาพสูงอย่างสม่ำเสมอ • สามารถที่จะปรับตัวได้อย่างทันท่วงที เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงในสภาพแวดล้อมทางธุรกิจ

22. นัยสำคัญของการวิจัย • องค์กรธุรกิจที่ศึกษาทั้งหมด ทำการศึกษาโดยทีมวิจัยที่แตกต่างกันเป็นส่วนใหญ่ จึงมีการควบคุม bias ที่อาจเกิดได้จากผู้วิจัยคนใดคนหนึ่งเอง • องค์กรธุรกิจที่ศึกษาทั้งหมดมีทีมผู้บริหารที่แตกต่างกัน มีสภาวการณ์การแข่งขันที่แตกต่างกัน และในบางกรณีอยู่กันคนละส่วนของโลก แต่มีแนวทางในการดำเนินธุรกิจที่คล้ายกัน และประสบความสำเร็จอย่างยั่งยืนตามเงื่อนไขสามประการขององค์กรธุรกิจที่ยั่งยืน ถึงแม้ว่างานศึกษา SME296 แห่งของ ศ. ดร. อภิชัย พันธเสน จะไม่มีข้อมูลเรื่องสถานะความเป็นผู้นำของธุรกิจ แต่ก็น่าจะถือว่าเป็นองค์กรธุรกิจที่ยั่งยืนได้ เพราะได้ผ่านการทดสอบในช่วงวิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจปี พ.ศ. 2540 ในขณะที่คู่แข่งก็ได้ล้มละลายไปมาก • แนวทางในการดำเนินธุรกิจที่คล้ายกันนี้ จะไม่มีนัยสำคัญเลย หากเป็นแนวทางในการดำเนินธุรกิจที่นักธุรกิจปฏิบัติกันอยู่แล้วโดยทั่วไป ตรงกันข้ามแนวทางของธุรกิจที่ยั่งยืนในการศึกษานี้ส่วนใหญ่กลับสวนทางกับแนวปฏิบัติที่นิยมกัน (Anglo/US capitalism model of short-term maximization of shareholder value) แต่สอดคล้องกับหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

23. ข้อจำกัดของการวิจัย • ธุรกิจในประเทศไทยที่ทำการศึกษายังมีอายุยังไม่มากนักเมื่อเทียบกับองค์กรธุรกิจทางตะวันตก จึงผ่านการทดสอบความยั่งยืนได้เพียงระดับหนึ่งเท่านั้น • เมื่อเปรียบเทียบกับองค์กรธุรกิจที่ยั่งยืนทางตะวันตก องค์กรธุรกิจไทยในการศึกษาส่วนใหญ่ ยังมีจุดบกพร่องซึ่งอาจจะเกิดปัญหาความไม่ยั่งยืนได้ในอนาคต เช่น มีการบริหารแบบ top-down approach โดยการตัดสินใจขึ้นอยู่กับผู้บริหารพียงไม่กี่คน หาผู้สานต่อธุรกิจลำบาก เป็นต้น • ถึงแม้ว่าการศึกษาครั้งนี้จะมีการพยายามควบคุม validity ของข้อมูล แต่ก็อาจจะมีการผิดพลาดได้ ดังนั้น งานวิจัยในอนาคตจะต้องดำเนินต่อไป เพื่อทดสอบ external validity ของแนวทางปฏิบัติ 10 ประการแห่งองค์กรธุรกิจแบบเศรษฐกิจพอเพียงและพัฒนาต่อ (refining)

24. แนวทางการวิจัยต่อเนื่องในอนาคตแนวทางการวิจัยต่อเนื่องในอนาคต • การทดสอบ external validity ของ แนวทางปฏิบัติ 10 ประการขององค์กรธุรกิจแบบเศรษฐกิจพอเพียง (โดยใช้เงื่อนไขสามประการขององค์กรธุรกิจแบบยั่งยืนเป็นตัวตั้ง) • ในธุรกิจการเงินการธนาคาร หรือธุรกิจเทคโนโลยีต่าง ๆ ที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว • ในธุรกิจที่การคอรัปชั่นเป็นสิ่งที่ปฏิบัติกันอยู่โดยทั่วไป • ใน SMEs และอุตสาหกรรมต่าง ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งอุตสาหกรรมเกษตรของประเทศไทย • การวิจัยเพื่อพัฒนาดัชนีแห่งความยั่งยืน หรือ Sufficiency Economy Index ให้กับบริษัทจดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์ โดยอาจจะใช้แนวทางปฏิบัติ 10 ประการขององค์กรธุรกิจแบบเศรษฐกิจพอเพียงเป็นฐานในการคิดคะแนน • การศึกษาแนวทางในการสร้างค่านิยม “พอเพียง” ให้กับนักธุรกิจไทย • การศึกษาแนวทางในการสอดแทรกปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในหลักสูตรทางด้านการบริหารธุรกิจ เช่น การจัดการตลาด การบริหารการเงิน การจัดการเทคโนโลยี การจัดการทรัพยากรบุคคล