Download
1 / 34
370 likes | 644 Views
دانشگاه آزاد اسلامي مشهد. دانشگاه آزاد اسلامي مشهد. دانشگاه آزاد اسلامي مشهد. تأثیر فرهنگی مسلمانان بر اندلس. استاد راهنما: جناب آقای دکتر مجتبوی دانشجو: معصومه زمانی نیشابور بهار 91. چکیده:
E N D
دانشگاه آزاد اسلامي مشهد دانشگاه آزاد اسلامي مشهد دانشگاه آزاد اسلامي مشهد تأثیر فرهنگی مسلمانان بر اندلس استاد راهنما: جناب آقای دکتر مجتبوی دانشجو: معصومه زمانی نیشابور بهار 91
چکیده: فرهنگ یعنی برترین فضیلت در هنر های زیبا و امور انسانی، ااگو یکپارچه از دانش و عقاید و رفتار بشری و مجموعه ای از گرایش ها ارزش ها، اهداف و اعمال یک گروه. [fa.Wikipedia.org] هر ملتی در صحنه های مختلف زندگی با دیگر ملل برخورد های متفاوتی دارد که باعث تغییرات و تاثیر پذیری از آن می شود. فتح اسپانیا به دست مسلمانان در اوایل قرن دوم هجری سبب تبادل و تاثیر فرهنگی این دو ملت شد. ]تفضلی-عباسعلی- تاریخ هنر و معماری اسلامی تا دوره مغول-ص74[ کلید واژه: فرهنگ – اسپانیا
مقدمه تاثیر تمدن عرب در مغرب زمین کمتر تاثیر آن در مشرق نبود بلکه فرق آن در نوع اثر گذاری اش است. به این معنی که در تاثیر آن در مشرق در زمینه مذهب، صنایع و فنون بوده و بر خلاف غرب که اولاً در مذهب تاثیرنبخشید و در هنر و زبان هم کم بوده است ولی در قسمت علوم و ادبیات و اخلاق تاثیر بیشماری داشته است. دکترلکلرک در تاریخ طب خود زیاده از سیصد کتاب مشهور عربی را ذکر می کند تمام آن ها در لاتینی ترجمه شده اند و درقرون وسطی اطلاعاتی که از علوم یونان حاصل شد ازترجمه های عرب بوده است. وقتی در مورد میزان تاثیر گذاری یک قوم بر قوم دیگر صحبت می کنیم ایتدا باید اوضاع سه گانه آن قوم متاثر را در نظر بگیریم، یعنی: اوضاع قبل از تاثیر اوضاع اثناء تاثیرو همچنین حالات بعد ازالغاء.] گوستاولبون- تمدن اسلام و عرب-ص 73-757[ در این مقاله به بررسی اوضاع اجتماعی، فرهنگی اندلس اسلامی می پردازیم.
فتح اسپانیا به دست مسلمانان: در سال 92 هجری، طارق بن زیاد از جانب مولای خود،موسی نصیر عامل ولید در قیروان، از خشکی و دریا گذشت و به اندلس وارد شد.]ابن خلدون- العبر-ص 220[ ابن اثیر می نویسد: طارق پیامبر را در خواب می بیند که به او فرمودند: که ای طارق با مسلمانان مهربان باش و به پای بندی به پیمان سفارش فرمودند.]ابن اثیر- الکامل ج6- ص 2791[ دکتر گوستا ولبرن درکتاب تاریخ تمدن اسلام و عرب می نویسد : ( زمان لشکر کشی مسلمین اقوام گوت و لاتین با هم تحت یک حکومت اشرافی تربیت یافته و در مردم روح بندگی و رقیت پیدا شده بود . نفاق و فقدان حس سلحشوری ، بی توجهی به حال رعایا ، وضعیت گوت ها در زمانی بود که اعراب وارد این کشور شدند . ]شکیب ارسلان- تاریخ فتوحات مسلمانان در اروپا- ص 27-26[
برخورد اعراب با مردمان اندلس: رفتار اعراب با مردمان اندلس: رفتار اعراب با اهل اندلس همان رفتاری بود که با اهلی مصر و شام نموده بودند. اختیار اموال و معابد را به خودشان واگذار کرده و نیز آن هارامختار قراز دادند. ومطابق شروط چندی سا لیانه مقداری جزیه از آن ها اخذ می کردند که بسیار سبک بود.]گوستا ولبون- تمدن اسلام و عرب- ص 331[ بسیاری ازعرب هاو بربر ها با مردم اندلس روابط خویشاوندی برقرار ساختند و در کنار آنها زندگی و ازهمین راه بود که اسلام را میان اهالی جزیره انتشار داشتند. روشن است که مسلمانان سعی نکردند مردم را مجبور به پذیرش اسلام کنند،دلیلش بی اعتنایی هم بی اعتنایی به اسلام نبوده است، بلکه:لویی پروسنال در این باره می گوید: ( دلیل کراهت داشتن آنان از انتشار ایلان به علت زیان رساندن به بیت المال نبوده است،بلکه اصولاً روش عرب ها این بود که به هر سر زمین وارد می شدند- غالباً- از مردم می خواستند که خوبیها و مزایای اسلام را شخصاً تجربه کنند و آنگاه با میل خود این آیین را بپذیرند .]مونس-حسین-سپیده دم اندلس-ص-405-406[
تاثیرتمدن عرب در اندلس: عمران آبادی اندلس در عصر ویزیگت، محدود و تمدن آنان نظیر تمدن اقوام نیمه وحشی بود. از زمان عبدالرحمان،تمدن عربی به اوج کمال رسیده و تا سیصد سال قرطبه از حیث علوم تاج افتخاری بر سر تمام شهرهای عالم بود.یکی از مهم ترین این تاثیرات: روح همدردی و تساهل مذهبی با دیگر ادیان بود همدردی مسلمین تا حدی بود که بسیاری از نصارا داخل دین اسلام شده، در صورتیکه در این کار ضرورتی نبود. حتی در اصول سپاهیگری مسلمانان نیز مسیحیان متاثر از اسلام بودند و اصول جوانمردی ، شجاعت مهربانی و..... را از آنان اخذ کردند. در روایات و قصص اندلس آمده است:در سال 1139 میلادی، و قتیکه والی قربطه شهر طلیطله راکه در تصرف شاهزاده خانوم نصرانی بود، محاصره کردآن شاهزاده خانوم قاصدی را نزد حاکم فرستاد و گفت: حمله بردن بر یک زن خلاف جوانمردی است.حاکم تا این سخنان را شنید دستور به عقب نشینی سپاهش داد. ]گوستاولبون- تمدن اسلام وعرب-ص347-340[ حتی آمده است که پادشاهان مسیحی از تشریفات در بار خلفا اقتباس می کردند و سکه های خود را به دو زبان عربی – اسپانیایی ضرب می کردند. ]کالمت-تاریخ اسپانیا-ص 136-137[
تب عربی شدن در اندلس: شبه جزیره ایبریا به کندی زبان عربی و احکام مقدس قرآن را هضم و درک کرد. در مورد موقعیت زبان عربی طی سال های میانی قرن 9 میلادی شواهدی در دست است. سنت اولوز می نویسد: ((نصر، وزیر اعظم عبدالرحمان دوم، زبان عربی را روان صحبت نمی کرد))ولی در عوض آلوارو،دیگر مورخ و و محقق غربی از اشتیاق جوانان به فراگیری عربی یاد می کند.جریان عربی شدن شبه جزیره در زمان عبدالرحمان دوم شدت یافت به طوری که مردم کم کم نام های عربی برای خود انتخاب می کردند، حتی شخصیت های مهم روز برای اعتلای نسب خانوادگی خود دست به جعل سند زدند و اصل و نسب خود را به قبایل مشهور عرب می رساندند البته حق رساندن انتصاب به پیامبر را نداشنند، جون این فقط مخصوص امیران قرطبه بود.]ایگناسیداولاگوئه- هفت قرن فراز و نشیب تمدن اسلامی در اسپانیا-ص 298-296[
علوم و فنون در اسپانیای اسلامی: دانشمندان مسلمان و مورخان اروپایی که از فتوحات مسلمانان سخن گفته اند، در این موضوع اتفاق نظر داردند که، درخش تمدن اسلامی در اسپانیا باعث بیداری ملل مغرب زمین و اروپای مسیحی شد. ]جرجی زیدان- تاریخ عرب ج ص 28-2[ ((هرمان راندن)) استاد دانشگاه کلمبیا نوید: ((مسلمین در قرن دهم میلادی در اسپانیا تمدنی پدید آوردند که در آن ،علوم از صورت عقاید مبهم عمومی درآمده بوده وبا صنایع و فنون علمی انطباق یافته بود.)) از تاثیرات مسلمانان در اروپا، ایجاد مدارس رایگان بود و همچنین کتاب و کتابخوانی که در اندلس چنان رو به فزونی یافت مه در مدت یکسال،تنها در قرطبه، بیش از پانزده هزار جلد کتاب نوشته شد. و دانشمندان چون ابن خرم، ابن باجه، ابن رشد، ابن عربی و.... روی کار آمدند. ]محمدی-علی-سیمای اندلس-ص – 65-50[ پیشرفت علمی و فنی مسلمین و علاقه ی وصف نا پذیر آنان به بناهای مقدسی چون مسجد سبب خلق آثار معماری و هنری عجیب و بی نظیر گردید، که این آثار به جامانده از حکومت اسلامی خود سندی غیر قابل انکار است. آثاری چون: کاخ العمراء- مسجد قرطبه- مسجد اشییله و... ]همان-ص 103[
معماری اسپانیا Spain Architecture اندلس یا همان اسپانیای امروزی، حلقه میانی فرهنگ و هنر اسلام و غرب است. حضور هشتصد ساله مسلمین در این سرزمین و به بار نشستن عمیق فرهنگ و هنر اسلامی، اسپانیا را پلی میان دو تمدن بزرگ تبدیل نمود. این تاثیر در دو محور قابل بررسی است یکی هنر مسیحیانی که تحت تسلط حکومت‌های اسلامی می‌زیستند و دیگری هنر اسلامی است که تحت تاثیر هنرهای متداول در سایر سرزمین‌های تحت حکومت اسلام در اسپانیا رواج یافت.
طی تسلط حکومت خاندان‌های مختلف اسلامی مستقر در اسپانیا برای گروهی از مسیحیان که در حفظ فرهنگ و هنر قومی خود می کوشیدند اما ناگزیر به پذیرش نفوذ فرهنگ و معماری اسلامی بودند هنری متداول شد که از سده هشتم تا یازدهم میلادی (دوم تا پنجم ه. ق)در کنار معماری و هنر اسلامی تحول می یافت. دراین شیوه در سده یازدهم میلادی با نفوذ و رواج هنر رومی‌وار متروک ماند و از میان رفت.
والیان و خلیفگان مسلمان با روش مسالمت‌آمیزی که داشتند به مسیحیان اجازه می‌دادند که با رعایت پاره‌ای شرایط برای اجرای مراسم دینی خود پرستشگاههای مسیحی بسازند در نتیجه شیوه معماری و تزیینی توسّط آن مسیحیان به وجود آمد، که آمیزه‌ای بود از هنر عامیانه محلّی و عناصر شکوهمند شیوه اسلامی. تاثیر این هنر و همچنین هنر و معماری اسلامی از سده ششم ه. ق (دوازدهم میلای) که مسیحیان اسپانیا تدریجاً شروع به پس گرفتن ایلات خود از مسلمانان کردند، تا سده نهم ه. ق (پانزدهم میلادی) که آغاز دوران رنسانس اروپا بود در اسپانیا و پرتغال رواج یافت.
در معماری، اولین نمونه حضور مسلمانان در این بخش از دنیا مسجد جامع قرطبه است. مسجدی که یکی از معماری‌های شکوهمند جهان اسلام است و در سال ۱۶۸ هجری بنای آن توسط «عبدالرحمن داخل» آغاز شده و توسط هشام فرزندش در سال ۱۷۷ هجری به پایان رسیده بود.
عبدالرحمان دوم به تقلید از همین مسجد عظیم، مسجد جامع اشبیلیه را بنا نمود و با توسعه قصر قرطبه و نیز کشیدن دو خیابان در دو کناره رود «وادی کبیر»، گردشگاه بسایر زیبایی برای قرطبه فراهم نمود. همچنین عبدالرحمن سوم (متوفی ۳۵۰ هجری ۹۶۱ میلادی) ملقب به «الناصر» پس از عبدالرحمن دوم، نقشی مهم و عظیم در فرهنگ و هنر اندلس دارد.
یکی از مهمترین کارهای این حاکم، ساخت شهری تحت عنوان «الزهرا» (در سال ۳۲۴ هجری) بود. به نقل ابن خلدون، ناصر، با فراخواندن معماران، هنرمندان، معبدسازان، خطاطان و نقاشان از سراسر اندلس، بغداد، مصر و حتی قسطنطنیه، شهری بسیار زیبا با بناهایی باشکوه بنا کرد.
یکی از شکوه‌مندترین این بناها قصر الزهرا و به ویژه تالار پذیرایی آن بود. باغ‌ها و پارک‌هایی که در الزهرا ساخته شد این شهر را به یکی از زیباترین شهرهای جهان تبدیل نمود. تزیین هنری این قصر با نقش و نگار آیات قرآنی و گچ‌بری‌ها و نقاشیهای هنرمندانه‌ای همراه بود که به تعبیری تا آن زمان، و همو خیال هیچ بلندپروازی قادر به آفرینش نظیر آن نبود. در کنار قصر مسجد عظیمی نیز ساخته شد که یکی از بی‌نظیزترین معماری‌های اندلسی بود.
در میان بسیاری کاخ‌ها برجامانده از معماری دوران اسلامی اسپانیا مشهورتر از همه کاخ مستحکم الحمرا یا مقّر دژمانند و شکوهمند امیران مراکش گرانادا یا غرناطه معروف به سلسله بونصریان است. بخش عمده این کاخ در سده هفتم هجری برپا شد. بناهای الحمرا نمونه بارز رشد هنر اسلامی مغربی در اسپانیا است.
در این ساختمان ها سبک جدیدی به وجود آمد که بیشتر متأخر از آموزه های اسلام و شمال آفریقا بود و کمتر به خود اسپانیا مربوط می‌شد. یکی از ویژگی های بارز معماری الحمرا درون گرایی آن است . در الحمرا تزیینات درونی بسیار بیشتر از هیبت بیرونی است. این کاخ پُرزینت و مجلل در داخل دیواری دژمانند به رنگ قرمز بنا شده، که به همان سبب در زبان عرب «الحمراء» یا «جایگاه قرمز» نام گرفته است نقشه اصلی بنا نامنظم و گسترده، به طور عمده مشتمل است بر دو حیاط مستطیل شکل عمود بر هم که هر یک به ردیف هایی از ورودیّه ها و سرسراها و اتاق ها راه می‌یابند.
حیاط شیران که کوچکتر آن دو و دارای تزیینات بیشتر است، در طاقنماهای چهار جانبی که متناوباً برکستونی‌ها و دو ستونی‌های ظریف با سرستون‌ها مزّین به نقوش توربافت سوارند، محصور شده است، و قوسها از درونسو دالبری چند پرّه و سطح دیوارهٔ بالای آنها با گچبری راستخطهای درهم تنیده و کتیبه های قرآنی زینت یافته است. در مرکزحیاط حوضحه‌ای سنگی سوار بر پشت دروازه پیکره شیر از سنگ سیاه تعبیه شده است.
بر روی هم نمای بیرونی بین الحمراء ساده و تزیینات گوناگون آن به شیوهٔ کاخسازی بربرهای مراکش در درونخانه تعبیه شده است، که عبارتند از: کاشی کاری لعابی منقوش و هفترنگ، گچبری فراوان به نقش تور بافت یا با نقوش هندسی اسلامی و گُل‌های گیاهی یا اسلیمی درهم بافته، کتیبه‌های حاشیه‌بندی شده قرآنی به خطوط کوفی و نسخ و ریحانی.
همچنین بدون تردید در کنار معماری، هنرهای دیگر اسلامی نیز در این سرزمین مؤثر افتادند. این تاثیر در رشته‌های مختلف هنری چون شهرسازی، معماری مساجد، کاخ‌ها، پارک‌ها و پل‌ها، ضرب سکه، خوشنویسی، زردوزی بر روی پارچه، نساجی و کاغذسازی، چشمگیر بود و در بطن خود دارای چنان روح زیباشناسانه و قدرتمندی بود که به همان صورت مورد تقلید اروپاییان قرار می‌گرفت.
همچنین هنرهای تزیینی اسلامی چون: بافندگی، کنده‌کاری روی فلّز و عاج، سیم و زرکوبی روی مفرغ و فولاد با اسلوب معروف به «دمشقی» مانند ساختن، کلاه خودها و شمشیرهای گرانبها و به‌ویژه انواع کاشی‌سازی و سفال‌گری با رنگ‌های درخشان درهم بافته نیز شکوفان و مکتب ساز شد.
نوعی از هنر که در دوران اسلامی در اسپانیا شکل گرفت و توسعه پیدا کرد تأثیر شگرفی در معرفی هنر اسلامی به اروپاییان و نفوذ آن در هنرهای مدرن سده‌های بعدی داشت.
مسجد قرطبه از جمله بزرگ ترین وشکیل ترین مساجد اندلس است که از نظر زیبایى تزئینات وهنر معمارى اندلسى- اسلامى در نوع خود بى نظیر است. این مسجد در قسمت جنوب غربى شهر قرطبه در اسپانیا ودر نزدیکى رود بزرگ الوادى قرار دارد که ۴ کوچه باریک از چهار جهت آن را دربرگرفته اند.
تاریخ تأسیس مسجد قرطبه به سال ۹۲ هجرى قمرى، یعنی هنگامى که بنى امیه این شهر را جزئی از خلافتشان قرار دادند، باز مى گردد. مسلمانان کلیساى مسیحیان قرطبه را به دو نیم تقسیم کردند ودر نیمه اى که متعلق به خودشان بود، مسجدى بنا نهادند. نیمه دیگر این کلیسا براى امپراطورى روم باقی ماند. زمانی که تعداد مسلمانان و لشگریان آنها در قرطبه افزایش یافت، “عبد الرحمن بن معاویه” قسمتی از کلیسا که متعلق به امپراطوری روم بود را در مقابل بازسازى کلیساهایى که هنگام فتح این شهر به دست مسلمانان ویران شده بود، از آنها خرید.
وى در سال ۱۷۰ هجرى قمرى دستور بازسازى مسجد جامع به اسلوب جدید را داد. مساحت مسجد در آن زمان ۴۸۷۵ متر مربع ونام آن مسجد جامع الحضرة یا مسجد جامع خلیفه بود، اما اسپانیایى هاى کاتولیک نام آن را به مسجد جامع یونانى تغییر دادند. وى در سال ۱۷۰ هجرى قمرى دستور بازسازى مسجد جامع به اسلوب جدید را داد. مساحت مسجد در آن زمان ۴۸۷۵ متر مربع ونام آن مسجد جامع الحضرة یا مسجد جامع خلیفه بود، اما اسپانیایى هاى کاتولیک نام آن را به مسجد جامع یونانى تغییر دادند.
توسعه مسجد واصلاحات آن مراحل مختلفى داشت. این مراحل از سال ۱۳۹ هجرى قمرى یعنی زمان “هشام بن عبد الرحمن” تا ۳۵۵ هجرى قمرى یعنى در زمان “هشام بن الحکم” (المؤید بالله) ادامه یافت.
مسجد قرطبه مستطیل شکل وداراى صحنی وسیع و رواق هایی متعدد است. رواق میانى وسیع ترین رواق این مسجد است که تا محراب زیبای آن گسترده شده است. وجه تمایز این محراب نسبت به محراب هاى دیگر، این است که در بالاى آن ۷ قوس که بر ستون هایى استوار است، وجود دارد. در این محراب منبر نفیسى از چوب ساج قرار دارد. در این مناره ۱۹ در از جنس مس محکم و یک گنبد قرار دارد که بر روى ۳۶۵ ستون مرمرى استوار است. در مسجد قرطبه ۴۷۰۰ چلچراغ نور افشانى مى کند. این مسجد داراى ۱۲۹۳ ستون از جنس مرمر بوده که از این تعداد تنها ۱۰۹۳ ستون باقى مانده است.
مناره مسجد جامع (معروف به مناره عبد الرحمن ناصر) از مناره هاى زیبایی است که دو راه پله با ۱۰۷ پله دارد ودر بالاى آن سه سایبان (دو سایبان از طلا ویکى از نقره) قرار گرفته است. در بالاى این سایبان ها نیز یک انار کوچک وسوسنى از طلا وجود دارد. اسپانیایى ها این مناره را تبدیل به ناقوس کلیسا کرده اند.
طول در مسى مناره ۸ متر وارتفاع آن ۲۰ متر بوده و نمای این مناره از سنگ هاى مرمر منقش به نقش هاى اسلامى می باشد. در ضلع جنوبی مسجد مناره دیگرى به شکل مربع، به طول ۱۲ متر وارتفاع ۹۳ متر وجود دارد که متشکل از ۵ طبقه است.
نتیجه گیری: هنگامی که هنگامی که مدارا و آسانگیری اسلام را در حق ملل مغلوب و احترامی که به اندیشه و عقاید مردم می نهاد و آزادی را که اقامه ی شعائر دینی بع آنان ارزانی می داشت، با سنتگیری و فشار دینی در ضمایر و عقاید آن هم به، سخت ترین وجهی که ملت اسپانیا تحمل کرده بود بسنجیم، در می یابیم که این انقلاب چه تاثیر عمیقی در در دروح و عواطف آن ملت مغلوب باقی گذاشته است. و فرمانروایی مسلمانان چکونه مورد تایید و خشنودی ایشان بود.]عبدا.. عنان-تاریخ دولت اسلامی در اندلس ص 65[
منابع: 1- ابن اثیر- تاریخ کامل- ترجمه سید حسن روحانی- انتشارات اساطیر- چاپ اول 1373 ج6 2- ابن خلدون – العبر-ترجمه عبدالمحمد آیتی- موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی- چاپ اول 1364 3- ایگناسیداو لاگوئهفت قرن فراز و نشیب تمدن اسلامی در اسپانیا- ترجمه ناصر موفقیان – انتشارات نامعلوم – چاپ اول آذر 1365 4- چرچی زیدان- تاریخ تمدن عرب – انتشارات نا معلوم – ج2 5- حسین مونس-سپیده دم اندلس-ترجمه حمید رضا شیخی – انتشارات آستان قدس رضوی – چاپ ول 1373 6- شکیب ارسلان- تاریخ فتوحات مسلمانان در اروپا – ترجمه علی دوانی – انتشارات دفتر فرهنگ اسلامی چاپ پنجم 7- آگوستا ولبون-تمدن اسلام وعرب – ترجمه سید محمد تقی فخر داعی گیلانی – انتشارات نامعلوم 8- کالمت تاریخ اسپانیا – ترجمه امیر معزی- انتشارات آشنا چاپ اول 1368 9- عباسعلی تفضلی – تاریخ هنر و معماری اسلامی تا دروه مغول- انتشارات سخن گشتر-1386 10- علی محمدی- سیمای اندلس(شکوه تمدن اسلامی) مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی –چاپ اول – تابستان 1376 11- محمد عبدا..عنان- تاریخ دولت اسلامی در اندلس- ترجمه عبدالمحدآیتی انتشارات کیهان- چاپ اول 1366- ج1 12- fa.Wikipedia.org
خدايا چنان كن سرانجام كار تو خشنود باشي و ما رستگار پايان
