استاد دكتر حيدري مريم صدري دانشجوي ارشد برنامه ريزي آموزشي

1. استاد دكتر حيدري مريم صدري دانشجوي ارشد برنامه ريزي آموزشي

2. تقوا از ديد بزرگاني چون استاد مرتضي مطهري تقواي از معاصي ، در واقع معنايش خود نگهداري است . متقي باش ،‌ يعني خود نگهدار باش . خود اين ، يك حالت روحي و معنوي است كه از آن ، تعبير به «تسلط بر نفس » مي كنند . اين كه انسان بتواند خود برخود و درواقع ،‌ اراده و عقل و ايمانش برخواهش ها و هوس هايش تسلط داشته باشند به طوري كه بتواند خودش را نگه دارد ،‌ اين نيروي خود نگه داري ، اسمش تقوا است ... خود را نگهداري كردن از معصيت ،‌ لازمه اش اجتناب از معصيت است و لازمه ي ا جتناب از معصيت ،‌ خود را از لازمه ي معصيت – يعني خشم ا لهي – نگهداري كردن از ... اگر بگويند «اتق الله » معنايش اين است كه خود را نگه دار از اينكه گرفتار گناه شوي و براثر گناه كردن ،‌در معرض خشم الهي قرار بگيري . پيام متن: 1 - معناي دقيق تقوا ، خود نگهداري است ،‌ يعني انسان ، نفس خود را از هر چه غير رضايت خداست ،‌نگهدارد . 2 – خواهش هاي نفساني ، بدون تقوا پيشگي كنترل نمي شود و اين خود دليل مهمي بر اهميت تقوا است .

3. اساس تربيت ديني از ديدگاه استاد مطهري اساس تربيت ديني همين است كه انسان خود بر خود مسلط باشد مگر مي شود چنين چيزي كه يك چيز خودش بر خودش مسلط باشد ؟ اگر يك چيز خودش يك امر بسيط باشد ،‌ كه معنا ندارد خودش بر خودش مسلط باشد . اين نشان مي دهد كه انسان دو « خود » دارد . يك خودش ،‌ خود حقيقي است و خود ديگرش ، ناخود است و درواقع ،‌ تقوا تسلط بر ناخودي است كه انسان آن « ناخود » را خود مي داند . ... اگر انسان بتواند بر نفس خودش در آن حد مسلط باشد كه بر جبن خودش هم مسلط باشد بر بخل و حسد و خشم و طمع و آز و حرص خودش مسلط باشد ،‌اين اسمش تقوا است .

4. تقوا در نهج البلاغه موضوع تقوا در ميان ديگر فضيلت هاي تبعيين شده نهج البلاغه ،‌ چون كوكبي درخشان و فروزان است . توجه ي امير كلام ،‌ امام علي (ع) به اين مرتبه ي والاي انساني كه آنجاست كه حدود 10 خطبه ي اين كتاب گرانقدر به تقوا اختصاص دارد و اوج اين درخشندگي در خطبه ي روح بخش همام – در توصيف متقين – به چشم مي خورد . امام علي (ع) در اين خطبه تقوا پيشگان را گل سر سبد آفرينش معرفي مي كند و مي فرمايد :«قالمتقون فيها هم اهل الفضائل » تنها تقوا پيشگان در دنيا صاحبان فضيلت هستند . از ديدگاه آن حضرت اهميت تقوا چنان است كه مي تواند پيمودن راه نيك بختي را براي انسان هموار سازد شهيد مطهري در بيان اين مطلب مي گويد مفهوم تقوا در نهج البلاغه مترادف با مفهوم پرهيز حتي به مفهوم منطقي آن نيست . تقوا در نهج البلاغه نيرويي است روحاني كه بر اثر تمرين هاي زياد پديد مي آيد و پرهيز هاي معقول و منطقي از يك نگاه سبب و مقدمه ي پديد آمدن اين حالت روحاني است . ... نهج البلاغه تقوا را به مثابه يك نيروي معنوي و روحي كه بر اثر ممارست و تمرين پديد مي آيد و به نوبه ي خود ،‌آثار و لوازم و نتايجي دارد و از آن جمله پرهيز از گناه را سهل و آسان مي سازد ،‌ طرح و عنوان كرده است . ... امام علي (ع) تصريح مي كند كه تقوا چيزي است كه پرهيز از محرمات الهي و همچنين ترس از خدا از لوازم و آثار آن است . پس در اين منطق ، تقوا نه عين پرهيز است و نه عين ترس از خدا ،‌بلكه نيرويي است روحي و مقدس كه اين امور را به دنبال خود دارد .

5. آزادي در گرو تقوا آزادي ،‌ واژه شيريني است كه فطرت همه ي آدميان خواهان آن است هر چند در تحليل معناي آن بيشتر انسان ها به خطا مي روند . در معارف ناب اسلامي آزادي نه به معناي گسستن مهار نفس و افسار گسيختگي شهوت هاي آدمي بلكه به معناي رهايي از هرچه مانع راه سعادت و كمال انسان و پروازي آگاهانه و عاشقانه در افق ابديت است و تقواي الهي ،‌ بال و پر چنين پروازي است . شهيد مطهري با تبعيين كلامي نوراني امير مومنان علي (ع) با اشاره به عوامل و آثار چنين تقوايي مي فرمايند :« امير المومنين علي (ع) نه تنها تقوا را محدوديت و مانع آزادي نمي داند بلكه علت و موجب بزرگ آزادي را تقواي الهي مي شمارد . » در خطبه ي 228 فرموده است تقوا ،‌كليد دوستي و اندوخته ي روز قيامت است . آزادي است از قيد هر بندگي و نجات است از هر بدبختي . به وسيله ي تقوا انسان به هدف خويش مي رسد و از دشمن نجات پيدا مي كند و به آرزوهاي خويش نائل مي شود . تقوا در درجه اول و به طور مستقيم از ناحيه اخلاقي و معنوي به انسان آزادي مي دهد و او را از قيد رقيت و بندگي هوا و هوس آزاد مي كند و رشته ي حرص و طمع و حسد و شهوت و خشم را از گردنش بر مي دارد ولي به طور غير مستقيم در زندگي اجتماعي نيز آزادي بخش انسان است . رقيت ها و بندگي هاي اجتماعي نتيجه ي رقيت معنوي است ... پس تقوا نه تنها قيد و محدوديت نيست بلكه عين حريت و آزادي است .

6. آثار تقوا آدم متقي كه به حق خود قانع و راضي است روحي مطمئن تر عصابي آرام تر و قلبي سالم تر دارد دائماً در فكر نيست كجا را ببرد ‌،‌ كجا را بخورد و كجا را ببلعد . ناراحتي هاي عصبي او را به زخم روده و معده مبتلا نمي سازد افراط در شهوت او را ضعيف و ناتوان نمي كند . عمرش طولاني تر مي شود سلامت تن و روح و سلامت اجتماع همگي بستگي دارد به تقوا .

7. از ديدگاه حضرت علي (ع) معناي تقوا و ويژگي هاي يك انسان با تقوا وا‍‏ژه تقوا از ماده ي «وقي » به معناي حفظ،صيانت و نگهداري است . راغب در كتاب مفردات در ذيل «ماده ي وقي » مي نويسد : « وقايه ، عبارت است از محافظت يك چيز از هرچه بدان زيان مي رساند و تقوا يعني نفس را در حفاظ قرار دادن از آنچه بيم مي رود . تقوي در عرف شرع ، به معناي نگهداري نفس از آنچه انسان را به گناه مي كشاند ،‌ مي باشد و با ترك اين امور ممنوع شرعي و محرمات صورت مي پذيرد .»

8. آثار تقوا در قران دو اثر مهم در قران مجيد براي تقوي ذكر شده، آن دو اثر، يكي خوش بيني و بصيرت است كه در آيه 29 از سوره انفال مي فرمايد: «ان تتقوا الله يجعل لكم فرقاناً». يعني اگر نقواي الهي داشته باشيد، خداوند براي شما مايه ي تميز و تشخيص مي دهد. ديگري حل شدن مشكلات ، آسان شدن كارها و بيرون آمدن از تنگناها و مضايق است كه در سوره«طلاق»آيه 2 مي فرمايد:«و من يتق الله يجعل له مخرجا»يعني هر كس كه تقواي اللهي داشته باشد، خداوند براي او راه بيرون شدن از شدائد را قرار مي دهد همچنين در همان سوره، بعد از دو آيه مي فرمايد: «و من يتق الله يجعل له من امره يصرا»هر كس تقواي الهي داشته باشد،خداوند يك نوع آساني در كار او قرار مي دهد.

9. بارها شنيده ايم كه گرامي ترين انسان نزد خداوند با تقواترين آنهاست . تقوا از ريشه ي وقايه به معناي نگهدارنده ي خويشتن داري – مراقبت كردن تقوا نيرويي است كه انسان را از معصيت دور نگه مي دارد . حضرت علي (ع) مي فرمايد :« تقوا مصونيت است نه محدوديت» تقوا نيرويي است روحي نيرويي مقدس و متعالي كه منشاء كشش و گريزهايي است كشش به سوي ارزش هاي معنوي و فوق حيواني و گريز از پستي ها و آلودگي هاي مادي از نظر نهج البلاغه تقوا حالتي است كه به روح انسان شخصيت و قدرت مي دهد و آدمي را مسلط به خويشتن و مالك خود مي كند .