Jarðfræði - stúdentspróf

1. Jarðfræði - stúdentspróf birna rós

2. Veðrun = molnun og grotnun bergs á staðnum • Efnaveðrun= grotnun bergs af völdum uppleystra efna í regn- og grunnvatni • Frostveðrun = þegar vatn frýs í holum/glufum í bergi sprengir það utan af sér bergið sökum rúmmálsaukningar • Grjóthrun = litlar skriður (frostþensla/sólsprengingar) • Berghlaup = stórar skriður (þar sem jölkar hafa sorfið dali) • Hitabrigðaveðrun = berg molnar vegna hitasveiflna • Veðrun vegna þrýstingsbreytinga = berg klofnar í flögur þegar rof skefur jarðlög af sstraumflögóttu bergi og þrýstingsspennan hverfur • Veðrun af völdum lífvera = þegar lífverur flýta fyrir efnaveðrun • Rof = brottflutningur bergmylsnu af veðrunarstað • Roföfl = fallvötn, jöklar, vindar, þyngdarafl • Frostverkun = þær breytingar sem frost og þýða valda á jarðvegi • Holklaki = myndast ísnálar í yfirborði jarðvegs þegar hann frýs • Þúfur = myndast vegna síendurtekinna frost- og þíðukafla í grónu landi • Frostsprungur = myndast í langvarandi frostum • Melatíglar = myndast á gróðursnauðum melum við endurtekna frost- og þíðukafla • Melarendur = vera til í halla þegar teygist á melatíglunum vegna jarðskriðs • Sífreri = myndast í heimskautalöndum þar sem meðalhiti er undir frostmarki • Flár = sífrerasvæði á Íslandi, aðallega á hálendinu • Jarðskrið = vatnsósa jarðvegur skríður undan halla ofan á klaka 10&11 kafli

3. Grunnvatn = vatn sem sígur ofan í jarðlög td. holrými og sprungur • Grunnvatnsflötur = yfirborð grunnvatns í jarðlögum • Jarðrakasvæði = svæði í jarðlögum milli grunnvatnsflatar og yfirborðsholrýmið inniheldur loft + raka • Lekt = eiginleiki bergs til að leiða vatn • Lindir = uppspretta grunnvatns þar sem grunnvatnsflötur sker yfirborð • Kaldavermsl = lindavatn með sama hitastig allt árið (3-5°c á 10-30 metra dýpi) • Artetískt vatn = grunnvatn undir þrýstingi milli tvegja vatnsheldra laga (td. leirlaga) 12 kafli

4. Vatnsfall = yfirborðsvatn sem rennur undan halla og leitar að farvegi (lækur/á) • Vatnssvið = svæði þar sem vatn rennur af til ár eða lækjar • Vatnaskil = skil milli vatnasviða (td. fjallahryggur) • Rofmörk = mörk sem sjávarmál setur hæð árbotnsins • Stöðuvatn = vatn sem liggur í dæld allt árið (flest með í- og útrennsli) 13 kafli

5. Fyrningarsvæði = þar sem snjó leysir ekki (ofan við snælínu) • Leysingasvæði = þar sem snjó leysir (neðan við snælínu) • Snælína = mörk fyrningarsvæðis og leysingasvæðis • Löss = þykkt lag af fínkornu vindbornu seti,, frjósamt set,, ólagskipt • UPPBLÁSTUR Á ÍSLANDI – LÆRA VEL!! • Hafsvæði • Greinist í: • Grunnsævi = landgrunnur,, 8% af flatarmáli botnsins • Landgrunnshlíð = brattar,, meðalhalli um 4° • Djúpsævi = 81% hafsbotns,, neðan við 3000m,, sléttur botn úr basalti,, neðansjávarfjöll og hryggir 14&15&16 kafli

6. Mór = myndast við lífræna ummyndun plöntuleifa í mýrum/stöðuvötum þ.e. plöntur deyja og falla til botns,, nær engin rotnun,, loftfælnir gerlar taka til sín súrefni og auka þannig kolefnisinnihald þeirra • Kol = myndast við kolun -> efnafræðileg ummyndun mós í kol vegna þrýstings og hita • Brúnkol= 70% kolefni,, í jarðlögum frá tertíer,, laus í sér,, td. surtarbrandur • Steinkol = 80% kolefni,, svört og gljáandi • Olía = blanda kolvetnissambanda,, af lífrænum uppruna • Fljótandi (jarðolía) • Loftkennd (jarðgas) • Seigfljótandi (bik) 17 kafli

7. Set = laus óhörnuð jarðlög mynduð úr bergmylsnu • Setberg = með tímanum harðnar setið og verður að föstu setbergi • Set/setberg flokkað í þrennt: • Molaberg = setberg gert úr bergmylsnu • Efnaset = útfelling uppleystra efna í sjó, vötnum, jarðvegi og við hveri,, ólífrænt • Lífrænt set = verður til úr leyfum plantna og dýra sem falla til botns í vötnum, sjó eð mýri þar sem vatn ver leifar fyrir rotnun 18 kafli

8. Afstæður aldur (relatífur) = sýnir að eitt lag er eldra/yngra en annað lag (ónákvæmt) • Nákvæmur aldur (absolut) = sýnir nákvæman aldur • Tertíer = 65–2,5 milljón ár • Stöðug eldgos á sléttu og auðu landi • myndast þykkur hraunlagastafli • aðallega sprungugos • Kvarter= 2,5 milljón ár – 10.000 ár • Hlýskeið = mynduðust sandsteinn, leirsteinn, skeljalög, surtarbrandur ofl • Jökulskeið = mynduðust móbergsstapar, móbergshryggir, jökulrænt set ofl 19 kafli