FILM: MASMEDIJ I MEDIJSKI SADR Ž AJ

1. FILM:MASMEDIJ I MEDIJSKI SADRŽAJ KOMUNIKOLOGIJA II 9. PREDAVANJE

2. POJAM I TEORIJSKO ODREĐENJE • Izraz ’film’ u srpskom jeziku je, slično kao i strip – homonim. • Njime se istovremeno denotira: • medij masovnog komuniciranja i • sadržaj koji se posreduje tim, ali i nekim drugim, medijem.

3. PRETEČE FILMSKOG MEDIJA • ’Stroboskopski efekat’ (zadržavanja opaženog prizora od 1/30 do 1/10 sekunde u retini ljudskog oka i kasnije registrovanje opaženog u mozgu): 1824. • Prethodili su mu, tokom XIX veka, brojni pokušaji u Evropi i SAD da se crteži i fotografije ’ožive’. • Tako je traka sa 16 crteža montirana unutar valjka i kada se gledalo kroz prorez na prednjoj strani ovakvog valjka likovi na crtežima su se pokretali. • Složeniji uređaj – praksinoskop – patentirao je francuski pronalazač Šarl Emil Rejno. Sadržao je rotirajući valjak sa kružno postavljenim ogledalima u centru i fotografijama na zidovima valjka. Kada se valjak okretao izgledalo je da slike oživljavaju. • 1861. godine američki pronalazač Kolimen Seleres patentirao je kinematoskop, rotirajući uređaj koji je pokretao fotografije montirane na padajućim klapnama. Ovaj uređaj je zanimljiv i po tome što je njegovo korišćenje podrazumevalo svetlu površinu, odnosno platno na kojem su projektovane brzo smenjujuće fotografije. • U međuvremenu je unapređena i fotografska kamera – 1877. godine američki fotograf Edvard Majbridž snima 24 fotografije koje beleže sve faze konja u galopu – pa je iluzija pokreta u ovakvim uređajima bivala sve ubedljivija.

4. FILM

5. NASTANAK • Film kao medij masovnog komuniciranja postao je moguć kada je krajem XIX veka otkriven kinematograf, uređaj koji je istovremeno bio kamera i aparat za projekciju. • Istorijski trenutak u nastanku filmskog medija desio se 28. decembar 1895. godine, kada su braća Luj i Ogist Limijer u Grand kafeu u Parizu organizovali prvu javnu filmsku predstavu, prikazujući svojim kinematografom kratke dokumentarne storije Ulazak voza u stanicu Siota, Iskrcavanje učesnika kongresa za fotografiju u Lionu, Izlazak radnika iz fabrike... • Edisonov kinetograf1891.

6. STRUKTURA • Strukturu filmskog medija, prvog audiovizuelnog medija masovnog komuniciranja, čine: • filmska traka – fizički nosilac poruke, • uređaji za snimanje, • uređaji za reprodukciju, kao i • situacioni okvir recepcije, denotiran brojnim izrazima: filmska/ bioskopska/projekciona dvorana, bioskop, kino.

7. RAZVOJ FLMSKOG MEDIJA • Najpre samo vizuelni medij: NEMI FILM • Prvi zvučni film, Kroslandov Džez pevač (The Jazz Singer), prikazan je 1927. godine u Njujorku. • Njegove ekspresivne i estetske mogućnosti bitno se povećavaju otkrićem filma u boji 1935. godine – Beki Šarp (Becky Sharp) – zatim specijalnog objektiva koji omogućava oštrinu u svim planovima 1941. godine – Građanin Kejn (Citizen Kane) – kao i raznih sistema za projekciju (sinemaskop, superskop, sinerama...), koji formatom i konkavnošću velikog ekrana stvaraju iluziju treće dimenzije.

8. MEDIJSKI VRHUNAC • Filmski medij vrhunac dostiže polovonim prošlog veka. • Tako je 1949. godine u Holivudu proizvedeno 411 filmova, a u amerčkim biskopima prodavano je 90 miliona ulaznica sedmično. • TELEVIZIJA

9. FILM KAO MEDIJSKI SADRŽAJ • Sadržaji koji se posreduju filmskim medijem, film komunikološki shvaćen kao poruka, mogu biti: • dokumentarni – dokumentarni film, • informativni – filmski žurnal, • performativni – igrani film(sa mnoštvom žanrova: komedija, drama, vestern, istorijski spektakl, naučnafantstika, horor, akcioni, mjuzikl, triler…) i • animirani – crtani film i lutka-film.

10. FILMSKI SPEKTAKL • Bez obzira o kojoj vrsti filma da je reč, poruka se uvek organizuje u formi koja je svojstvena ovom mediju – filmskom spektaklu. • Filmski spektakl predstavlja različitim kreativnim postupcima i tehnikama, u toku snimanja filma i montaže, izvedenu ikoničko-auditivnu rekonstrukciju stvarnosti. • Faktografski aspekt stvarnosti uvek se pojavljuje kao predložak filmskog spektakla, koji mu obezbeđuje denotativno značenje.

11. FILMSKI SPEKTAKL • Međutim, rediteljskom zamisli, različitim izražajnim mogućnostima ’filmskog jezika’ i sve sofisticiranijim tehničkim uređajima za snimanje, montažu i projekciju filma stvarnost se u filmskom spektaklu nadrasta i transformiše u filmsku stvarnost – proces u kome nastaje i obitava filmska umetnost. • Događaj se interpretira u prostorno-vremenskoj ravni u kojoj ga je u realnom životu nemoguće sagledati, a simbolički spektar koji se u procesu stvaranja filmskog spektakla koristi obogaćuje njegovo semantičko polje i čini da film bude prvenstveno estetska poruka, dakle otvorena ikoničko-auditivna simbolička struktura sa mnoštvom mogućih konotativnih značenja.

12. ’JEZIK’ FILMA • Ekspresivne mogućnosti filma definsane su specifičnim semiotičkim sistemom koji se naziva – ’jezik filma’. • Filmski jezik je nastao i razvija se determinisan: • fizičkom činjenicom da se u filmskom mediju dvodimenzionalno prezentira trodimenzionalna stvarnost • biloškom činjenicom da njegovu sintaktičku, semantičku i pragmatičku strukturu mogu da čine, dominantno, oni simboli i izražajna sredstva koji su dostupni kameri, tj. ljudskom oku. • Morfologija i sintaksa filmskog jezika može se prikazati analogijom sa usmenim/pisanim jezikom. • Ako je fotogram, kao osnovna jedinica pokreta, analogna fonemi u usmenom ili grafemi u pisanom jeziku/govoru, onda kadar u filmskom jeziku predstavlja ekvivalent – reči, scena – sintagmi, a sekvenca – rečenici.

13. JEZIK FILMA • Kadar je sve ono što se vidi i čuje u neprekinutom činu snimanja, od uključivanja do isključivanja kamere. • Više kadrova oformljuje scenu, više scena – sekvencu, a niz sekvenci – kratkometražni ilidugometražni/celovečernji film. • Kadar je, kao osnovna ekspresivna jedinica filmskog jezika, određen prostorno – svime što se vidi (ali i ne vidi, nego implicira) u kadru, i vremenski – svim dešavanjima u jedinici vremena u kadru. • U prvom slučaju reč je o okviru kadra, a u drugom o vremenu trajanju kadra, čiji zbir rezultira tzv. filmskim prostorom (enterijer, eksterijer; vidljivo, nevidljivo) i filmskim vremenom (vreme projekcije, dramsko vre-me).

14. JEZIK FILMA • To šta će se videti u kadru, koliko će trajati i kakav će kadar biti određeno je relacijom: kamera – objekat snimanja. • Udaljenošću kamere od objekta definiše se filmski plan, koji može biti: detalj (oko na licu čoveka), krupni plan (lice čoveka), srednji plan (figura čoveka), tzv. ameriken (figura čoveka presečena negde oko kolena, sa delićem okolnog prostora) i total (veliki prostor sa ili bez figura u njemu), pri čemu svaki od ovih planova ima po nekoliko varijacija. • Položaj kamere u odnosu na objekat određuje ugao snimanja: gornji rakurs (ptičija perspektiva), srednji/horizontalni rakurs (frontalna perspektiva) i donji rakurs (žablja perspektiva).

15. JEZIK FILMA • Kadar, dalje, određuju stanje kamere i objekta, kao i kretanja kamere u odnosu na objekat. • Kameramože biti nepokretna, a objekat u pokretu; zatim pokretna, a objekat nepokretan; i, najzad, u pokretu mogu biti i kamera i objekat. • Postoje dva osnovna kretanja kamere: • kada je pozicionirana u jednoj tački, ali se pomera (u rukama kamermana ili na postolju) horizontalno, vertikalno, kružno, brišući, skokovito..., reč je o tzv. panorami ili švenku; i • kada se kreće zajedno sa kamermanom (kranom, kolicima po pruzi i sličnim specijalno za potrebe snimanja filma konstruisanim uređajima, raznim prevoznim sredstvima, u rukama kamremanapadobranca itd.) napred/nazad, gore/ dole, uporedno sa objektom snimanja, kružno oko objekta snimanja, ukoso... u pitanju je tzv. vožnja ili far.

16. JEZIK FILMA • Ekspresivne mogućnosti filmskog jezika takođe čini kretanje unutar kadra (normalno, usporeno, ubrzano, zaustavljeni pokret/’stop-snimak’...) i kompozicija kadra (horizontalna, vertikalna, dijagonalna, geometrijska...). • Svi do sada naznačene ekspresivne mogućnosti filmskog jezika zasnovane su na tzv. sistemu kadriranja koji, sledeći već uspostavljenu analogiju sa usmenim ili pisanim jezikom/govorom, čini sintaksu ovog semiotičkog sistema koji je imanentan filmu.

17. JEZIK FILMA • Jezik filma takođe ima svoje stilske figure za oblikovanje filma kao poruke i specifičnu interpunkciju u njenoj strukturi. • Najčešće stilske figure u filmskom je-ziku jesu: • elipsa, • flešbek i • metonimija.

18. JEZIK FILMA • Sve ove stilske figure postižu se sistemom kadriranja, ali i interpunkcijom filmskog jezika koju čine postupci: • otamnjenja ili zatamnjenja kadra, • rezovi, • pretapanje kadrova, • dupleks i multipleks pozicije (slike na sliku), • geometrizacija kadrova (romboidni, zvezdasti, okrugli, elipsasti, iskrzani... kadrovi izlaze ili ulaze u kvadratni kadar, na primer), itd.

19. JEZIK FILMA • Pretpostavka filmskog spektakla su i ekspresivne mogućnosti, tj.jezici svih umetnosti, čiji mu je nastanak istorijski prethodio (muzika, slikarstvo, vajarstvo, arhitektura, teatar i književnost), zbog čega se mataforički naziva ’sedmom umetnošću’, kao i onih umetnosti (fotografija i strip) koje su istovremeno nastajale. • One funkcionišu u svim produkcionim fazam za oblikovanje jednog filmskog spektakla: u scenariju, crtežima/slikama filmskog prostora, muzici, kostimima, scenografiji, glumi... • Zbog toga je filmski spektakl, shvaćen kao estetska poruka/sadržaj, integrišući u odnosu na sve ostale umetnosti i, time, mnogo bliskiji, a prirodom filmskog medija kao masovnog, i mnogo pristupačniji ljudima, nego klasične umetnosti.

20. RECEPCIJA FILMA • Mentalno-psihički procesi: • IDENTIFIKACIJE • PROJEKCIJE

21. INDUSTRIJA FILMA • Od samog nastanka filmskog medija on postao okosnica nove industrije – industrije filma, koja se zasniva na premisi da je i film roba. • Film kao roba zasnovan je na principima: • VEDETIZACIJE, • SKRIVENE EROTIKE, • HAPPY END-A.

22. BUDUĆNOST FILMA • Film kao medij masovnog komuniciranja lagano nestaje (poluprazne bioskopske dvorane i smanjivanje njihovog broja), prepuštajući filmski spektakl, film kao poruku, novim audio-vizuelnim medijima. • Najpre se to desilo sa filmskim žurnalima, čiju je bioskopsku sporohodnost televizija apsorbovala dnevnim informativnim emisajama. Na red su, zatim, došli dokumentarni filmovi, koji se danas stvaraju za festivalsku promociju i televizijsko prikazivanje. • Gotovo je sigurno da će sudar filmskog i novih medija i u slučaju igranih filmova, podjednako komercijalnih i umetničkih, rezultirati njihovom pretežno kućnom recepcijom. Posebno ako se imaju u vidu tehničke mogućnosti takozvanih ’telekompjutera’ u audio-vizuelnom dizajniranju filma i tendencija postepenog prevazilaženja do sada postojeće razlike između velikog i malog ekrana, čije se dimenzije povećavaju do veličine celih zidova u stambenom prostoru.

23. PITANJA ?